VEILIGHEID BIJ WEGENISWERKEN - ffc Constructiv

VEILIGHEIDSNOTA’S
BOUWBEDRIJF
VADE-MECUM
van het nationaal actiecomité voor veiligheid
en hygiëne in het bouwbedrijf N.A.V.B.
Sint-Jansstraat 4 1000 Brussel
Telefoon: 02/552 05 00 Fax: 02/552 05 05
E-mail: NAVB@NAVB.be
VEILIGHEID BIJ
WEGENISWERKEN
DRIEMAANDELIJKSE PUBLICATIE
SEPTEMBER 2001
AFGIFTEKANTOOR : NAMEN
(DEEL 1)
bundel nummer
91

INHOUDSOPGAVE
2
Deel 1
1. INLEIDING ......................................................3
2. VOORBEREIDINGSWERKEN.........................3
Risicoanalyse......................................................3
Onderzoek van de plaats ...................................6
Opsporing van kabels en buizen ........................6
Peiling door een proefuitgraving ........................7
Uitvoering van de peilingen ................................7
Elektronische plaatsbepaling .............................7
Markering en afbakening....................................8
De belangrijkste afbakeningsmethoden .............8
Markering op de grond.......................................8
Afpaling ..............................................................8
Andere merktekens ............................................8
Signalisatie .........................................................9
Verlichting van de verkeersborden ...................11
Specifieke voorschriften voor het personeel....11
Opzet van de bouwplaats ................................12
Plaats van en toegang tot de bouwplaats........12
Inrichting van het terrein...................................12
3. SLEUVEN UITGRAVEN.................................13
Aard van de grond............................................13
Factoren die de stevigheid van de wanden
van een uitgraving kunnen beïnvloeden...........14
Factoren die de samenhang wijzigen...............15
4. BESCHERMINGSSYSTEMEN
VOOR UITGRAVINGEN.................................17
Taluds ...............................................................17
Beschoeiing......................................................17
Criteria ..............................................................17
Voorbereidingswerken......................................17
Toezicht en onderhoud van de beschoeiingen.18
Verschillende soorten beschoeiingen...............18
Beschoeiing door middel van houten panelen..18
Beschoeiing door middel van een houten
beschoeiingskooi..............................................19
Beschoeiing door middel van een metalen
beschoeiingskooi..............................................19
Beschoeiing door middel van damplanken......20
Beschoeiing door middel van netten................20
Specifieke beschoeiing in grond waarin
leidingen lopen .................................................20
Doorlopende beschoeiing ................................20
Speciale beschoeiingen ...................................21
Beschoeiingsmachine ......................................22
Overzicht van enkele veiligheidsmaatregelen
bij werkzaamheden in sleuven .........................23
5. DE UITGRAVING DICHTEN ..........................23
Deel 2
In de volgende veiligheidsnota (Nr 92)
EFFENING
WERKZAAMHEDEN AAN DE OPPERVLAKTE
Straatgoten
Kantstenen
Diverse elementen
Steenslag storten
BEDEKKING EN AFWERKING
Bestraten met kasseien
Asfalteren
Betonneren
DRAAGBAAR GEREEDSCHAP
Laser
Kernboormachine
Trilplaat
Trilnaald
Waterpomp
Kettingzaag
Compressor en luchtdrukhamer
Handgereedschap
PRODUCTEN
Bindmiddelen
Oliën
Brandstoffen
Hulpstoffen
INDIVIDUELE BESCHERMINGSMIDDELEN
SOCIALE VOORZIENINGEN
E.H.B.O.
MEDISCH ONDERZOEK
OPLEIDING
SPECIFIEKE REGLEMENTERING
CONTROLELIJST
CONCLUSIE
BIBLIOGRAFIE

INLEIDING
Elk jaar opnieuw vallen er doden en
gewonden door ongevallen bij wegeniswerken.
Wanneer we op zoek gaan naar de
oorzaken, stellen we vast dat die
ongevallen meestal vermeden hadden
kunnen worden.
Al te vaak stellen we op alle niveaus in
de onderneming fouten, nalatigheid of
onhandigheid vast, of soms werden
de gepaste maatregelen niet voorzien.
Er moet ook steeds rekening worden
gehouden met chauffeurs in de
omgeving van de bouwplaatsen.
Ongevallen brengen ook materiële
schade mee, wat voor de onderneming
veel indirecte kosten betekent.
Het leven van anderen beschermen,
VOORBEREIDINGSWERKEN
RISICOANALYSE
Twintig jaar geleden was het veiligheidsbeleid
in België gebaseerd op
een aantal wetteksten die duidelijk
de rechten en plichten van werkgevers
en werknemers tijdens het werk
weergaven.
Vandaag gaan we meer voor risicobestrijding
aan de bron, zoals het
wordt voorgeschreven door het preventiebeleid.
Met de komst van de Europese
regelgeving, die gebaseerd is op
doelstellingen, heeft de werkgever
meer bewegingsvrijheid gekregen
om een aangepast veiligheidsbeleid
te voeren.
Het gaat niet om een gedetailleerde
wetgeving, maar enkel om algemene,
globale doelstellingen die iedereen
moet proberen te realiseren.
Door de nieuwe reglementering is de
werkgever verplicht zijn veiligheidsbe-
vanuit een solidaire ingesteldheid, het
naleven van de wet en het verdedigen
van de belangen van de onderneming,
moet bij iedereen het nodige
verantwoordelijkheidsbesef wekken
in de strijd tegen ongevallen. Die strijd
moet even ernstig worden genomen
als de andere taken die bij een
bepaalde functie horen.
Deze veiligheidsnota is speciaal
bedoeld voor werkgevers, bouwplaatsleiders
en werknemers. Hun
aandacht moet gevestigd worden
op het belang van werkmethodes
die de risico’s zoveel mogelijk uitsluiten
en op het belang daartoe de
nodige middelen te voorzien en te
gebruiken.
De betrokkenen moeten meer
bepaald in staat zijn om:
leid te voeren als een dynamisch risicobeheersingssysteem.
De gebieden waarop dit beleid slaat,
zijn bepaald door de Welzijnswet:
arbeidsveiligheid, gezondheid op het
werk, psychosociale belasting veroorzaakt
door het
werk, ergonomie,
arbeidshygiëne,
verfraaiing van de
arbeidsplaatsen
en invloed van de
werkomgeving op
de arbeidsomstandigheden.
Met het nieuwe
model moet het
mogelijk zijn een
preventieplan en
een welzijnsbeleid
voor de werknemers
uit te werken.
Voor de
• de gevaren te voorzien die zich
gezien de omstandigheden kunnen
voordoen bij een bepaald werk;
• de nodige veiligheidsmaatregelen te
nemen;
• efficiënte beschermingsmiddelen te
laten aanbrengen om de werknemers
niet bloot te stellen aan
gevaarlijke situaties.
De bouwplaatsleider, die permanent
aanwezig is op de bouwplaats en die
de werknemers bevelen geeft, moet
hen informeren en erop letten dat de
instructies ook effectief worden
nageleefd.
Het doel van dit document, opgesteld
binnen het kader van de opdracht van
het NAVB, is de veiligheid en de
gezondheid van werknemers bij een
wegenbouwproject te bevorderen. De
praktijk staat zoveel mogelijk centraal.
verwezenlijking van dit plan kan de
werkgever terugvallen op een aantal
bestaande beleidsprincipes.
De Welzijnswet en de koninklijke
besluiten die eruit voortvloeien bepalen
dat de werkgevers verplicht zijn
3

een inventaris en een inschatting van
de risico’s inzake veiligheid en
gezondheid op te stellen.
Op basis van de inventaris en de
inschatting moet de werkgever maatregelen
treffen om de risico’s te voorkomen
of te beperken. De hiërarchische
lijn en de werknemers moeten
hem hierin bijstaan.
Voor een optimale veiligheid in zijn
onderneming moet de werkgever een
goede kennis hebben van de risico’s
die gepaard gaan met zijn beroepsactiviteiten,
maar ook met die van zijn
partners op de bouwplaats.
De risicoanalyse biedt een zo juist
mogelijk beeld van de situatie van de
onderneming inzake veiligheid en
gezondheid.
In principe houdt elke onvolkomenheid
risico’s in, of het nu een onvolkomenheid
van de mens, zijn uitrusting,
de producten waarmee hij werkt of zijn
omgeving betreft. Als je die niet eerst
gaat ontdekken, kan je ze ook niet
beheersen. Aangezien het dynamisch
risicobeheersingssysteem in feite een
managementstechniek is om ongewenste
gebeurtenissen die tot schade
kunnen leiden, te vermijden, is een
systematische aanpak van problemen
inzake veiligheid en gezondheid in
elke onderneming een noodzaak.
4
De volgende stap bij het opzetten van
een bouwplaats is een analyse van de
werkposten.
Daarbij gaat het erom oordeelkundig
de volgende middelen te kiezen die
gebruikt zullen worden:
• de materialen;
• het materieel en het gereedschap;
• de opleiding van het personeel.
Afhankelijk van de plaats en de omgeving
van elke werkpost, spelen nog
andere criteria mee, zoals:
• de nodige arbeidskrachten;
• de uitvoeringstermijnen;
• de geschatte kosten.
Zo’n werkwijze leidt tot een oordeel
over de te gebruiken werkmethode.
Als die methode niet geschikt blijkt,
moet het project volledig of gedeeltelijk
terug ter discussie worden gesteld.
Het is dus essentieel dat de studie van
de werkposten een hele tijd voor de
aanvang van de werkzaamheden
gebeurt.
Bij deze studie worden de volgende
parameters gebruikt:
• delen van het bouwwerk die in uitvoering
zijn;
• beschrijving van het werk;
• verloop in fasen;
• gebruikte bouwmiddelen;
• risico’s die verwacht kunnen worden
bij elke fase;
• organisatorische maatregelen;
• gekozen preventiemaatregelen;
• beschermingsmiddelen.
Binnen de onderneming moet het
opstellen van een plan toevertrouwd
worden aan iemand die ook echt verantwoordelijk
zal zijn voor de uitvoering
van de werkzaamheden.
Het plan wordt dus opgesteld door de
operationeel verantwoordelijke of op
zijn minst onder zijn directe controle.
Ook andere personen kunnen om
diverse redenen meewerken aan de
uitwerking, meer bepaald de preventieadviseur,
een specialist in de uitvoering,
de dienst materieel en
andere externe organisaties, zoals de
Externe Diensten voor Bescherming
en Preventie (EDBP), het NAVB enz.
Deze investering is onmisbaar voor de
herwaardering en de humanisering
van de arbeid en vormt daarvoor een
goed vertrekpunt. Zo vermindert de
kans op ongevallen, waarvan de
gevolgen voor het bouwplaatsbeleid
niet te onderschatten zouden zijn.
Het overzicht hierna geeft een korte
en praktische samenvatting van de
belangrijke elementen bij een studie
van de werkposten.

Het resultaat van het overlopen van de controlelijst kan een risicoanalyseblad zijn zoals hieronder.
MODEL VAN EEN INVULFICHE UIT HET VEILIGHEIDS- EN GEZONDHEIDSPLAN:
RISICOANALYSE - ONTWERPFASE
Activiteit/ Mens/ Evaluatie
Feitelijke Uitrusting/
Risico’s AR RR NVT Preventiemaatregelen
toestand Omgeving/
Product
Legende : AR =aanwezig risico RR =restrisico NVT =niet van toepassing
Evaluatie
Activiteit/ Arbeidsmiddel Risico’s
Preventiemaatregelen
Feitelijke toestand AR RR NVT
1. INVLOEDEN T.G.V. DE
VOORBEREIDENDE
WERKEN
Voorbereidende werken Vrachtwagen Aanrijding X
Degelijke signalisatie aanbrengen.
Aanvoer materieel /materiaal
Verkeersreglement respecteren.
Aanwezige kabels / leidingen / Brand-, ontploffings- X Liggingsplannen leidingen opvragen;
rioleringen /... en elektrocutiegevaar Proefsleuf graven;
Ligging leidingen opzoeken met detectieapparatuur;
In de nabijheid van leidingen grond manueel uitgraven;
Leidingen signaleren;
Eventueel leidingen verplaatsen of laten verplaatsen, contact opnemen
met eigenaar/beheerder;
(eerst leidingen buiten dienst stellen (procedure opstellen))
Breken van leidingen door X Eventueel leidingen verplaatsen of laten verplaatsen, contact opnemen
te zware bovenbelasting met eigenaar/beheerder;
(eerst leidingen buiten dienst stellen (procedure opstellen))
Rijplaten gebruiken;
Breken van leidingen t.g.v. X Kabels en leidingen ondersteunen, ophangen, geleiden en afschermen;
ondergravingen
Elektrocutie door contact met X Eventueel leidingen verplaatsen of laten verplaatsen, contact opnemen
bovengrondse leidingen met eigenaar/beheerder;
(eerst leidingen buitendienst stellen (procedure opstellen))
Veiligheidsgabarit aanbrengen;
Veiligheidszone respecteren;
Bouwkranen uitrusten met begrenzers, antibotssystemen en/of
signaalgevers;
5

ONDERZOEK VAN DE PLAATS
Van zodra het aanbestedingsbericht
binnen is en vóór het begin van
werkzaamheden aan de ondergrond,
zelfs al zijn die werkzaamheden niet
erg belangrijk (niet zo diep, of van
korte duur), moet er een onderzoek,
een bevraging gebeuren.
De onderneming moet altijd de volgende
organisaties bevragen:
• Het Gemeentebestuur, bij werkzaamheden
aan gemeentelijke
wegen.
• De Provinciale Technische Dienst
en het Ministerie van Openbare
Werken, bij werkzaamheden aan of
nabij autowegen, provinciale of
nationale wegen. De onderneming
vraagt naar de identiteit van de
eigenaars van ondergrondse
installaties, aangezien deze enkel
aangelegd kunnen zijn mits de uitdrukkelijke
toestemming van de
besturen.
• Het Ministerie van Landsverdediging,
i.v.m. de mogelijke aanwezigheid
van geheime militaire installa-
6
ties of kabels of van pijpleidingen.
• Belgacom
• De Administratie voor Elektriciteit
et Elektromechanica,
het Ministerie van Openbare
Werken, i.v.m. de aanwezigheid
van ondergrondse
installaties voor lichtsignalisatie
en verlichting, maar ook
installaties voor telecommunicatie.
• Opgelet! Als er werkzaamheden
uitgevoerd moeten worden
in de buurt van spoorwegen,
moet de exploitant
gecontacteerd worden. Bij
elke spoorweg horen immers
ook ondergrondse kabels.
Bovendien zijn de spoorwegen
en de bijhorende installaties
publiek domein. Als er
werkzaamheden uitgevoerd
worden op N.M.B.S.-terreinen,
moet dus niet enkel
deze maatschappij worden
bevraagd over het bestaan van
OPSPORING VAN KABELS EN BUIZEN
Schade aan ondergrondse leidingen
of kabels bij werkzaamheden in de
buurt ervan kan de oorzaak zijn van
veel problemen en zelfs van geschillen.
De voorgestelde oplossingen
om de draagwijdte hiervan te beperken
zijn meestal gebaseerd op
juridische overwegingen. Wat niet
echt verwondering wekt, aangezien
elke schade in principe aanleiding
geeft tot schadeloosstelling van de
benadeelde partij en bijgevolg ook
tot een onderzoek van de aansprakelijkheid.
Met de code van goede praktijk
wordt geprobeerd het normale verloop
van de studie- en de uitvoeringsfase
van werkzaamheden die
gevolgen hebben voor de ondergrond
veiliger te maken. Het gaat
daarbij over wegen, waterwegen en
gebouwen.
haar eigen installaties, maar moet
ook de gewone algemene bevraging
gebeuren.
Er moeten voorzieningen getroffen
worden zodat het risico dat er
schade wordt toegebracht aan
ondergrondse leidingen en installaties
en, in voorkomend geval, aan
installaties aan de oppervlakte die
ermee verbonden zijn, erg klein
wordt.
De veiligheidsmaatregelen die genomen
moeten worden bij de uitvoering
van werkzaamheden in de nabijheid
van ondergrondse leidingen in
het bijzonder, maken integraal deel
uit van de contractuele verplichtingen.
Ze zijn erop gericht de installaties
goed te laten werken en ongevallen
te verhinderen.
De ondernemer blijft verantwoordelijk
voor de veiligheidsmaatregelen die
genomen moeten worden, zowel in
gewone als in uitzonderlijke omstandigheden.
Hij moet de wettelijke

epalingen naleven (A.R.A.B.,
A.R.E.I. en andere) en ook de
richtlijnen die mogelijk voorgeschreven
werden door de concessiehouders.
De plaatsbepaling van de ondergrondse
installaties van de concessiehouders
moet de ondernemer
toelaten de installaties te
situeren (de plaats op de grond
en de diepte), net zo precies als
nodig is voor de uitvoeringsmiddelen
die hij van plan is in te zetten
voor de werkzaamheden. Zo
wordt het risico op beschadiging
van de installaties beperkt.
Onmiddellijk nadat hij de plannen
of andere raadgevingen gekregen
heeft van de concessiehouders,
bepaalt de ondernemer de plaats
van de ondergrondse installaties in
de zone waar er beschadiging zou
kunnen optreden door de uitvoering
van de werkzaamheden of door de
doortocht van vrachtwagens en/of
andere mechanische toestellen.
Voor de plaatsbepaling van de
ondergrondse installaties zijn de
volgende twee methoden mogelijk:
• plaatsbepaling via een peiling
door een proefuitgraving;
• elektronische plaatsbepaling,
bevestigd door een proefuitgraving.
Opmerking: de plaatsbepaling
moet vroeg genoeg gebeuren.
Zoniet zouden de moeilijkheden of
de problemen die ontdekt worden
de voortzetting van de werkzaamheden
kunnen belemmeren.
PEILING DOOR
PROEFUITGRAVING
Wat het aantal peilingen of opsporingen
betreft, moet zeker het volgende
gebeuren:
• een sleuf uitgraven of een boring
doen om te peilen naar een ondergrondse
installatie, aftakkingen
inbegrepen;
• de nodige peilingen op de gevoelige
plaatsen die ontdekt werden tijdens
de studiefase van het peilingswerk;
• een peiling wanneer een ondergrondse
installatie over zijn ganse
loop blootgelegd moet worden;
NEE !
JA !
• het valt aan te raden een speciale
peiling te doen om het exacte
beginpunt van de werkzaamheden
te bepalen.
De ondernemer stelt voor, mits het
akkoord van de bouwheer, meer peilingen
te doen wanneer:
• de plaatselijke situatie doet vermoeden
dat er belangrijke afwijkingen
zijn aan de installaties van de
concessiehouders;
• bijkomende inlichtingen deze peilingen
noodzakelijk maken;
• de ondernemer het nodig vindt op
eigen initiatief een peiling te doen,
vanwege de middelen die hij heeft
gekozen voor de uitvoering van de
werkzaamheden.
UITVOERING VAN DE
PEILINGEN
De peilingen gebeuren met handwerktuigen.
Om de bovenste laag
weg te halen is het echter toegestaan
met de nodige voorzichtigheid
mechanische toestellen te
gebruiken (drilboren enz.).
Een peiling gebeurt door een sleuf
te graven loodrecht op de waarschijnlijke
as van de installatie,
namelijk op de plaats die opgegeven
is in het plan of op eender
welke andere manier door de concessiehouder.
De proefuitgraving wordt dan
symmetrisch en loodrecht op de
richting van de as uitgebreid over
een bepaalde afstand, aan weerskanten,
tot de plaats gevonden is.
ELEKTRONISCHE
PLAATSBEPALING
De bouwheer gaat samen met de
concessiehouder na of de elektronische
plaatsbepaling van de
installaties in de betreffende
omstandigheden mogelijk is. Als
ze toegepast kan worden, wordt
ze gebruikt over de hele lengte
van de ondergrondse
leiding
of kabel voor de
stukken die zich
daartoe lenen.
Zo wordt ook de
diepte bepaald
waarop de leiding
ingegraven werd.
De loop en de diepte
worden steeds een
tweede keer nagegaan
door proefuitgravingen.
De bouwheer
bepaalt het
minimumaantal, rekening
houdend met de
aanwijzingen van de
concessiehouder.
7

MARKERING EN AFBAKENING
Dankzij de markering, de afbakening
en het plaatsen van merktekens kunnen
de uitvoerders van de werkzaamheden
zien wat de plaats is van
de installaties onder de grond. Voor
het gemak spreken we verder van
‘markering’.
Met de markering wordt op grondniveau
de verticale positie en de
diepte aangeduid van de ondergrondse
installaties. Er wordt dan
verondersteld, tenzij het anders aangeduid
is, dat de loop van de ondergrondse
installaties tussen de merk-
MARKERING OP DE GROND
Dit gebeurt meestal door de loop van
de installaties op de grond te schilderen.
Het gebruik van een kleurcode
maakt het makkelijker om uit te
maken om welk soort installaties het
gaat. De diepte kan ook op verschillende
plaatsen op de grond worden
aangeduid. Aan deze zuinige en
praktische techniek is echter een
belangrijk ongemak verbonden: ze
kan enkel worden aangebracht op
een grond met harde bedekking (bv.
asfalt) en is verloren zodra de bedekking
wordt weggenomen.
AFPALING
Deze werkwijze bestaat erin op basis
van de peilingen precies boven de
installaties korte staken te plaatsen,
op díe manier, dat de loop van de leidingen
tussen twee staken als recht
beschouwd kan worden of volgens
een gelijkmatige kromme verloopt
die op het plan vermeld is. Het
gebruik van conventionele tekens of
van een kleurcode maakt het makkelijker
om de verschillende soorten
installaties op te sporen. De diepte
van de installatie kan op elke staak
aangegeven worden, ten overstaan
van de top van de staak of t.o.v. de
grond op die plaats.
8
tekens recht of in een curve verloopt,
naargelang de gegevens op het plan.
Om alle misverstanden te vermijden,
geven de merktekens duidelijk aan
om welke leiding het gaat en of ze
recht of gebogen loopt. Als de merktekens
de diepte van de ondergrondse
installatie niet vermelden,
wordt er verondersteld dat deze tussen
0,50 m en 1,5 m ligt, met uitzondering
van de vertakkingen, die
dichter bij de grond kunnen liggen.
Ingeval de merktekens niet of
slechts gedeeltelijk aangebracht
kunnen worden wegens de aard van
DE BELANGRIJKSTE AFBAKENINGSMETHODEN
In het laatste geval komt het erop aan
op de staak het grondniveau van de
installaties op die plaats aan te geven,
ingeval het grondniveau gewijzigd zou
zijn, bv. door het wegnemen van de
bedekking. Deze methode is betrouwbaar
als ze goed wordt toegepast en
als niemand de staken gaat wegnemen
of verplaatsen.
Als de installaties onder het wegdek
liggen, moet het verkeer bovendien
de werkzaamheden, duidt de ondernemer
op een plan duidelijk de loop
en de diepte aan van de ondergrondse
installaties waarvan de
afbakening ontbreekt en stelt dit
plan ter beschikking van de uitvoerders.
Als de installaties verplaatst
werden of veranderingen hebben
ondergaan wegens de werkzaamheden,
is het van belang dat de ondernemer
waakt over de degelijkheid
van de afbakening van die installaties,
voor het uitvoeren van de verdere
fasen. De ondernemer waakt
over de instandhouding van de afbakening
zolang ze nodig is.
volledig stilgelegd worden. En tenslotte,
als je ijzeren staken gebruikt,
moet je erop letten dat je ze niet in de
leidingen steekt die je wil afbakenen.
Als iedereen op de hoogte wordt
gebracht dat er een afstand van 30
tot 50 cm gerespecteerd moet worden,
vermijd je dit soort problemen.
ANDERE MERKTEKENS
Deze minder directe methode wordt
vaak gebruikt als de twee vorige
onmogelijk zijn. Ze bestaat erin
merktekens te plaatsen op vaste
punten (palen, omheiningen, kilometerpalen
enz.) langs de loop van de
installaties. Er worden indicaties op
aangebracht over de aard, de
afstand t.o.v. het vaste punt en de
diepte van de installaties.
Meestal wordt de afstand loodrecht
op het vaste punt gemeten. Met
deze methode is de uitvoerder dus
verplicht de precieze plaats van de
merktekens duidelijk op de verwezenlijkingsplannen
aan te geven.
Normaal gezien is dit systeem erg
betrouwbaar als het goed wordt toegepast,
maar de eigenaars van
omheiningen moeten wel akkoord
gaan om een merkteken met indicaties
te plaatsen.

SIGNALISATIE
INLEIDING
NEE ! JA !
De signalisatie van de bouwplaats is
een delicate vorm van communicatie
in het verkeer.
De weggebruikers informeren, de weg
wijzen en geleiden tijdens werkzaamheden
aan het wegennet vraagt uiterste
nauwkeurigheid, een logische
aanpak en duidelijkheid.
• Uiterste nauwkeurigheid, omdat
de veiligheid van enerzijds de weggebruikers
en anderzijds de werknemers,
die bij het bevorderen van
de kwaliteit van het wegennet permanent
aan een reëel risico blootgesteld
staan, zo goed mogelijk
gewaarborgd moet zijn.
• Een logische aanpak, omdat de
signalisatie rekening zal moeten
houden met specifieke kleine dingen
die eigen zijn aan elke bouwplaats.
Daarvoor is een voorafgaande
systematische studie nodig
over het ontwerp, de uitvoering en
de aanpassing van de bouwplaats.
Er is absoluut geen plaats voor
onberedeneerde improvisatie en
evenmin voor blinde routine.
• Duidelijkheid, omdat goed leesbare
en geloofwaardige verkeers-
borden noodzakelijk zijn om weggebruikers
er progressief toe te
brengen de juiste houding aan te
nemen. Daarom moet de signalisatie,
voor zover mogelijk, elk verkeerd
gedrag van de bestuurders
uitsluiten.
Nauwkeurigheid, een logische aanpak
en duidelijkheid betekenen ook
een investering in werkuren en in uitgaven,
maar een goede signalisatie
van de bouwplaats komt op de eerste
plaats.
Preventie is beslist minder duur dan
de vaak nefaste gevolgen die kunnen
voortvloeien uit een gebrek aan
signalisatie.
Bij de signalisatie van de bouwplaats
komt dus ook een financieel aspect
kijken, dat we kunnen opsplitsen in
drie essentiële punten, met name:
- Eventuele schade die veroorzaakt
werd door een gebrek aan signalisatie.
Deze schade kan zowel aan
derden als aan de onderneming
zelf toegebracht zijn.
9

- Het mogelijke verlies dat de maatschappij
moet dragen door een
onderbreking van de werkzaamheden
als gevolg van een ongeval
door een gebrek aan signalisatie.
Als de signalisatie goed uitgedacht
en goed gepland is, is het risico
kleiner dat externe factoren, zoals
ongevallen, tussenkomst van de
overheid,… de voortgang van de
werkzaamheden gaan verstoren en
alles vertragen.
- De boetes die de onderneming
krijgt als ze de signalisatieverplichtingen
niet nakomt.
Bovendien, als de signalisatie vanaf
het begin van de werkzaamheden
erg zorgvuldig gebeurt, kan de
bouwplaatsleider zich volledig toeleggen
op zijn belangrijkste taak:
erover waken dat de werkzaamheden
goed uitgevoerd worden.
Als de bouwplaatssignalisatie goed
aangebracht is, kan dat de goede
relaties met de lokale overheden en
de plaatselijke bewoners trouwens
enkel ten goede komen. Dan zullen
ze ook des te meer begrip en verdraagzaamheid
opbrengen wanneer
ze het een of ander ongemak moeten
ondergaan als gevolg van de
werkzaamheden, zoals een omleiding
of een parkeerverbod.
ALGEMENE BESCHIKKINGEN
De volgende algemene beschikkingen,
die vervat zijn in het nieuwe
Ministerieel Besluit van 7 mei 1999,
geven heel duidelijk de zorg van de
wetgever weer i.v.m. de meest voorkomende
gebreken op het gebied
van signalisatie van werkzaamheden
en van obstakels.
(a) De bouwplaatssignalisatie moet
met de grootste zorg geplaatst worden
en tijdens de volledige duur van
de werkzaamheden voldoende
schoon worden gehouden, zodat ze
goed leesbaar blijft voor de weggebruikers.
(b) Om de verkeersveiligheid te
bevorderen, kan de overheid, naast
de verplichte maatregelen, nog een
bijkomende signalisatie voorzien.
10
(c) Het werk mag pas beginnen als
de signalisatie geplaatst is.
(d) Alle verkeerstekens moeten ofwel
retroreflecterend zijn ofwel een eigen
verlichting hebben.
(e) De afwisselend rode en witte strepen
moeten retroreflecterend zijn.
(f) De beschikkingen i.v.m. de minimumafmetingen
en de specifieke
voorwaarden voor het plaatsen van
verkeerstekens en bijkomende borden
zijn van toepassing.
(g) Als er verlichting is voorzien,
moet die werken tussen het vallen
van de avond en het aanbreken van
de dag en in alle omstandigheden
waarin het niet mogelijk is om goed
te zien op een afstand van ongeveer
200 meter.
Bij helder weer moet de verlichting
ervoor zorgen dat de signalisatie
zichtbaar is op een afstand van ten
minste 150 meter.
(h) De wegsignalisatie moet worden
weggenomen van zodra de werkzaamheden
gedaan zijn. Dat geldt
ook voor het signalisatiematerieel en
de borden met zwarte achtergrond
waarop in gele letters de naam van
de verantwoordelijke voor de signalisatie
en zijn telefoonnummer staan.
(i) Buiten de werkuren, meer bepaald
‘s avonds en tijdens het weekend en
elke keer dat het werk voor een welbepaalde
tijd wordt onderbroken,
worden de verkeerstekens die overbodig
zijn, efficiënt afgedekt of weggenomen.
(j) Als er door de bouwplaats een
verkeersomleiding nodig is, wordt de
volledige route van de omleiding
aangegeven.
(k) Behalve in uitzonderlijke gevallen
kunnen de verkeersborden C43
enkel snelheidsbeperkingen aanduiden
die voorzien zijn in dit Besluit.
(l) Wanneer op de openbare weg verschillende
snelheidsbeperkingen
gelden, wordt er uitgegaan van de
hoogste toegelaten maximumsnelheid
om de categorie van de bouwplaats
te bepalen.
N.B.: De tabellen, schema’s en
bemerkingen bij het M.B. van 7 mei
1999 zijn opgenomen in onze publicatie
"DE SIGNALISATIE VAN DE
BOUWPLAATSEN".

VERLICHTING VAN DE
VERKEERSBORDEN
Alle verkeerstekens moeten ofwel
reflecterend zijn ofwel een eigen verlichting
hebben. Tussen het vallen
van de avond en het aanbreken van
de dag of bij beperkte zichtbaarheid,
is het best bij reflecterende verkeersborden
tóch een speciale verlichting
te plaatsen. Verlichting is ook verplicht
wanneer het niet mogelijk is
om goed te zien op een afstand van
ongeveer 200 meter. Bij helder weer
moet de verlichting ervoor zorgen dat
de signalisatie zichtbaar is op een
afstand van ten minste 150 meter.
Het aantal en de lichtsterkte van de
gebruikte installaties moeten zó gekozen
zijn, dat ze de verkeerstekens voldoende
en gelijkmatig verlichten.
SPECIFIEKE VOORSCHRIFTEN
VOOR HET PERSONEEL
• De wegsignalisatie biedt bescherming
als je de voorschriften naleeft.
• Noch jijzelf, noch de weggebruikers
zijn beschermd tegen onvoorzichtigheden
of fouten van de een of de
ander. Wees dus altijd voorzichtig
en zelfs achterdochtig. Beschouw
het gevaar niet als iets gewoons en
verlies het niet uit het oog.
• Profiteer mee van de ervaring van
oudere werknemers.
• Wees aandachtig voor geluiden en
auditieve signalen.
• Wanneer je de weg oversteekt, kijk
dan eerst of hij vrij is, zowel rechts
als links.
• Als het kan, gebruik dan de berm.
• Als je het vrije stuk van de weg op
moet, wandel dan in de richting die
tegengesteld is aan de rijrichting.
• Als je iets draagt dat veel plaats
inneemt, let er dan op hoe je het
vasthoudt, het zou geraakt kunnen
worden door een auto.
• Laat nooit voorwerpen of materialen
liggen op het vrije stuk van de
weg. Haal ze onmiddellijk weg.
• Laat geen voertuig stilstaan, zelfs
niet voor een korte tijd, op een
plaats waar het verkeer erdoor
gestoord kan worden of waar het
de signalisatie aan het oog kan
onttrekken.
• Laat geen voorbijgangers, kinderen
of andere nieuwsgierigen toe
op of in de directe buurt van de
bouwplaats, dus niemand die er
niets te zoeken heeft.
• Als het verkeer nu eens in de ene
en dan weer in de andere richting
mag rijden op het vrije stuk van de
weg, zorg dan voor begeleiding.
• De seingevers moeten aandachtig,
intelligent en nauwgezet zijn, goed
de voorschriften kennen en zich
bewust zijn van het belang van hun
opdracht.
• Bouwplaatsmachines die volledig
of gedeeltelijk op de weg staan,
vormen zowel’s nachts als overdag
een ernstig gevaar voor de weggebruikers.
• Denk aan de gevaren die kunnen
optreden in een speciale situatie
zoals op een bouwplaats, rekening
houdend met de zichtbaarheid, de
verkeersdrukte, de plaats van de
werkzaamheden, het belang van
het gebruikte materieel, de geringe
bewegingsvrijheid op de bouwplaats
en de specifieke instructies
van de bouwheer.
11

OPZET VAN DE BOUWPLAATS
ALGEMENE ASPECTEN
Bij werkzaamheden van burgerlijke
bouwkunde en meer bepaald bij
wegeniswerken, is neerslag een vrij
belangrijk gegeven. Afhankelijk van
hoe erg de neerslag is en van hoe
lang het duurt, en afhankelijk van de
aard van de werkzaamheden, kan
neerslag het werk vertragen, gevaarlijker
maken en de kwaliteit van het
werk verminderen.
Het effect van de regen hangt sterk
af van de aard van de werkzaamheden.
Grondwerken zijn waarschijnlijk
het meest kwetsbaar, gezien de
eigenschappen van grond.
Regen die vooraf viel, is een stuk
gevaarlijker dan regen die begint te
vallen tijdens het werk, door de verzadiging
van de grond.
Het grote probleem zit in het feit dat
de aanblik van het terrein sterk veranderd
kan zijn tussen de inschrijving
op de aanbesteding en het begin van
de werkzaamheden, afhankelijk van
de tijd die ertussen zit.
De bouwdirectie stuit dus op twee
belangrijke moeilijkheden:
- het verschil in klimatologische
omstandigheden tussen de studiefase
et de uitvoeringsfase van het
project;
- de toestand van de grond, afhankelijk
van de seizoensgebonden
klimatologische omstandigheden.
Deze zullen zeker de werkmethode
en de gebruikte middelen om de veiligheid
te waarborgen beïnvloeden.
12
PLAATS VAN EN TOEGANG
TOT DE BOUWPLAATS
Ondanks de vele andere moeilijkheden
en problemen waarmee hij te
maken zal krijgen, zal de ondernemer
een aantal terreinen moeten
inrichten waar hij zijn materialen kan
opslaan, zijn bouwplaatsinstallaties
kwijt kan (bureaus, sociale voorzieningen,
werkplaatsen enz.) en om
voertuigen gemakkelijk toegang te
verschaffen tot de eigenlijke bouwplaats.
Voor de keuze van het terrein moet
vooral rekening worden gehouden
met de volgende eigenschappen:
• De toegang tot de plaats moet voldoende
breed zijn om veilig een
grote verkeersstroom door te laten
van bv. zware vrachtwagens.
• De oppervlakte van het terrein
moet voldoende groot zijn om granulaten
op te slaan en om vrachtwagens
en kipwagens af en aan te
laten rijden. Er moet ook plaats
worden voorzien voor de eerder
vermelde installaties en voor voorlopige
opslag.
Volgens de meest geschikte plaatsbeschrijving
is het terrein licht hellend,
zodat het water makkelijk wegvloeit.
Tenslotte moet het terrein zo
gaaf mogelijk zijn, om de werkzaamheden
en de kosten voor stabilisatie,
afwatering en in orde brengen van
het terrein tot een minimum te
beperken.
INRICHTING VAN HET
TERREIN
Om een goed ingericht terrein te bekomen,
moet het volgende gebeuren:
Schoonmaken, struikgewas
weghalen
Het schoonmaken bestaat erin het
terrein vrij te maken van alles wat
hinderlijk kan zijn. Dat is zeker nodig
bij een braakliggend terrein.
Afwatering
Dit is een erg belangrijk punt bij de
inrichting. De algemene nette aanblik
van het terrein, de netheid van
de opslagzones en het vlot verkeer
van voertuigen en machines hangt
hier rechtstreeks van af.
Grondwerken
Grondwerken hebben als bedoeling
de oppervlakte van het terrein te
effenen om het af te stemmen op het
gebruik. Na deze werkzaamheden
moet het overtollige water goed kunnen
weglopen en de grond voldoende
draagvermogen hebben.
Aanleg van pistes op de
bouwplaats
Als er niets geweten is over het terrein
en het werd niet eerder gebruikt,
kan er ofwel een laag van 20 tot
30 cm onbehandeld grindzand worden
gelegd, ofwel, als de grond een
klein draagvermogen heeft, worden
gewerkt met cement of met kalk.
Als de transportpiste uit een materiaal
bestaat dat aangetast wordt door
water, moet de bovenste laag geregeld
worden weggenomen, zodat het
verkeer op de bouwplaats vlot kan
blijven verlopen.

SLEUVEN UITGRAVEN
INLEIDING
Een precieze inschatting van de aard
van de grond en van de invloed van
hydrogeologische omstandigheden
op de topografische en geometrische
gegevens (het te volgen tracé)
vormt de basis voor het veilig en zuinig
uitgraven van sleuven.
Vaak kan je terugvallen op je ervaring
om de gepaste werkwijze te kiezen.
‘Ervaring’ betekent hier het toepassen
van een bepaalde werkwijze,
gekend uit de praktijk, op graafwerken
in gelijkaardige omstandigheden.
Als die ervaring ontbreekt, of als
de omstandigheden ongunstig zijn,
voer je best peilingen uit voor je de
graafwerken begint. Het gaat vooral
om putten en sleuven die gegraven
worden met een graafmachine.
Het zou nuttig zijn de grond verder in
te delen en de eigenschappen van
elk type te bekijken. Zo komen we
tot een veeleer theoretische bena-
AARD VAN DE GROND
Er zijn verschillende soorten grond in
ons land.
GRIND
Vaste materie, hoekig of afgerond,
met een afmeting die varieert van
4 tot 80 mm. Gemakkelijke afwatering,
weinig veranderlijke vochtigheidsgraad,
niet onderhevig aan
vorst. Houdt geen water vast, is
doordringbaar.
ZAND
Materie die bestaat uit minerale
deeltjes met een afmeting tussen
dering van de moeilijkheden die de
kop opsteken bij het uitgraven van
sleuven.
Enkel op die manier is het mogelijk
de gepaste werkwijze en de juiste
middelen te bepalen, rekening houdend
met persoonlijke ervaring en
met de regels van de kunst.
Bij het inschatten van de eigenschappen
van de grond duikt een
probleem op dat eigen is aan grondwerken.
Een sleuf wordt meestal uitgegraven
in de bovenste grondlagen.
In deze zone bestaat het terrein
uit losse, uiteengevallen grond die
vaak vermengd is met humus, zodat
de weerstand vaak minder is dan bij
het moedergesteente. Bovendien
moet je er rekening mee houden dat
de dikte en de weerstand, zowel
horizontaal als verticaal, sterk kunnen
verschillen voor stoffen van
dezelfde oorsprong, afhankelijk van
0,75 en 4 mm. Droog zand
vertoont niet de minste
cohesie of samenhang.
‘Goed zand’ knarst tussen
de vingers. Gemakkelijke
afwatering, ondergaat weinig
verandering bij vocht en
bij vorst.
LEEM
Materie die bestaat uit
minerale deeltjes met een
afmeting die kleiner is dan
0,075 mm en groter dan
0,005 mm. Leem voelt ruw
aan en heeft een groot vermogen
tot vochtopname.
de situatie (bv. op een helling of in
een dal).
De invloed van insijpelend water en
de grondwaterlagen doet zich vooral
gevoelen in de oppervlaktelagen en
veroorzaakt vaak erg lokale wijzigingen
in de eigenschappen van de
grond.
Er moet ook rekening worden
gehouden met terreinveranderingen
door vroegere werkzaamheden.
Kortom, de onbestendigheid van de
eigenschappen van de grond bij het
uitgraven van sleuven, vraagt de
volle aandacht van een ervaren specialist,
iemand die in staat is de
beschikbare middelen optimaal in te
zetten, rekening houdend met de
gegeven omstandigheden, en die de
veiligheid van de werknemers volledig
en te allen tijde kan waarborgen.
Alle uitgravingen moeten worden
gestut bij gevaar voor instorting.
13

Doordat een lemen grond instabiel
wordt in contact met water, kunnen
de trillingen van werktuigen vervormingen
van de grond veroorzaken,
zodat er een soort kleverige brij ontstaat
die geen enkele stevigheid
biedt.
Bij insijpelend water of oppervlaktewater
bevriest leem (alle types) erg
snel, omdat het weinig doordring-
14
baar is. In contact met water gaat
leem ook sterk uitzetten. De afwatering
van zo’n terrein is erg moeilijk.
KLEI
Alle uitgravingen moeten worden gestut bij gevaar voor instorting.
Materie die bestaat uit minerale
deeltjes met een afmeting die kleiner
is dan 0,005 mm. Klei is zacht en
FACTOREN DIE DE
STEVIGHEID VAN DE WANDEN
VAN EEN UITGRAVING KUNNEN
BEINVLOEDEN
ROTSACHTIGE TERREINEN
Vertonen een sterke cohesie, maar
het gevaar voor instorting is niet volledig
uitgesloten. Deze terreinen zijn
erg gevoelig voor bevriezing en ontdooiing
en zijn de oorzaak van
scheurvorming en diaklaas (splijten).
Trillingen die veroorzaakt worden
door rijdende of werkende bouwplaatswerktuigen
kunnen ook een
instorting veroorzaken.
Als er in de buurt explosieven worden
gebruikt, kan de schokgolf grote
brokstukken doen verschuiven.
Verschillende grondlagen die
schuin op elkaar liggen of
schuine steenlagen (bv. leisteen)
kunnen het risico op
verzakking verhogen.
ONSAMENHANGENDE
TERREINEN
Vertonen geen enkele cohesie
en storten quasi onmiddellijk in.
Het gaat om stoffige gronden,
droog of drassig, gronden met
voelt vettig aan, droogt langzaam en
blijft lang kneedbaar. Klei is kneedbaar
als ze vochtig is, hard en cohesief
(samenhangend) als ze droog is.
Het volume van klei verkleint als ze
droogt en vergroot in contact met
vocht.
Klei is erg weinig doordringbaar en
bevriest snel.
ORGANISCHE
GROND
Een organische grond
bevat een bepaalde hoeveelheid
opgeloste en
min of meer verspreide
minerale deeltjes.
Dit type grond heeft een
vezelachtige of sponsachtige
structuur en verspreidt
in natuurlijke toestand
of na opwarming
een sterke geur.
Een organische grond is
erg doordringbaar en
bevriest erg gemakkelijk.

slib of gronden die nog maar pas zijn
opgehoogd.
Werkzaamheden op dit soort terreinen
vragen altijd om een speciale
aanpak (een product inspuiten,
bevriezen, slibwanden enz.).
LOSSE TERREINEN
Alle terreinen die geen rotsachtige of
onsamenhangende terreinen zijn,
kunnen als losse terreinen worden
beschouwd. Het zijn de meest voorkomende
terreinen.
FACTOREN DIE DE SAMENHANG WIJZIGEN
DE WEERSGESTELDHEID
Een klein experiment met een zandkasteel
maakt het meteen duidelijk:
sterke regenval of droogte zorgen
voor veranderingen in de cohesie
van de grond.
Wind kan hetzelfde effect hebben als
zon: de grond uitdrogen.
De vrieskou, die water in ijs doet veranderen
en daarbij het volume van
het terrein vergroot, haalt de
bestanddelen van de grond uit
elkaar en verzwakt daarmee ook de
cohesie.
OVERBELASTING AAN DE
RAND VAN EEN UITGRAVING
Overbelasting van gelijk welke aard
(flatgebouw, uitgegraven aarde,
De cohesie van deze terreinen blijft
een tijdlang behouden bij grondwerken.
Helaas is die cohesie erg veranderlijk.
De stevigheid van de wanden
van de uitgraving is onzeker en niet
bestendig. Trillingen of een verandering
van factoren kunnen onmiddellijk
een verzakking veroorzaken.
materialen, materieel, werktuigen
enz.) in de nabijheid van een uitgraving,
verhoogt de druk op de grond
en vooral bovenaan.
Als die overbelasting te groot wordt,
kan het evenwicht worden gebroken.
Uitgravingen aan de voet van een
bestaand talud moeten ook worden
beschouwd als uitgravingen met een
grote overbelasting bovenaan.
Bovendien zijn voor muren die die-
15

nen als omheining speciale maatregelen
nodig. De oppervlakkige funderingen
en de algemene staat van
die muren sluiten uitgravingen aan
de voet ervan immers uit.
Omvallende muren hebben
al vaak ernstige ongevallen
meegebracht voor werknemers.
TRILLINGEN DOOR
AUTOVERKEER EN
BOUWPLAATSMATE-
RIEEL
Trillingen die veroorzaakt
worden door autoverkeer en
door het verrijden van bouwplaatswerktuigen,
door werkende
breekhamers en
dammers, verminderen ook
de cohesie van de grond.
Soms kan de overbelasting
door het verkeer erg groot
zijn en verzakkingen veroorzaken.
16
AANWEZIGHEID VAN
ONDERGRONDSE
BOUWWERKEN
Pas aangebrachte ophogingen zijn
weinig cohesief. Als grondwerken
die normaal op ongebruikt terrein
uitgevoerd worden, op of nabij
opgehoogde zones gebeuren, wordt
het risico op een verzakking of een
instorting dus groter.
VERANDERING VAN DE
WATERTOESTAND
De stabiliteit of stevigheid van
een uitgraving verandert als er
afwatering is, als er drainering
wordt gedaan, als het niveau van
de grondwaterspiegel wijzigt.
Deze verandering in de beweeglijkheid
van het terrein kan een
uitgraving doen instorten.
ONDERGRONDSE
KELDERS
Ondergrondse kelders kunnen
lokale drukverlagingen in het
terrein veroorzaken die nadelig
zijn voor de stabiliteit van de uitgraving.

BESCHERMINGSSYSTEMEN
VOOR UITGRAVINGEN
TALUDS
Het aanleggen van taluds bestaat
erin de wanden een variabele helling
te geven, afhankelijk van de aard van
de grond en van de weerstand tegen
het breken van de grond.
De hoek van het talud varieert naargelang
het al dan niet om een onsamenhangend
terrein gaat, er water
BESCHOEIING
CRITERIA
Een ‘goede’ beschoeiing is een collectieve
bescherming die de werknemers
beschermt tegen het risico van
bedelving, die terreininzakkingen verhindert
en gebouwen naast de uitgraving
beschermt tegen scheurvorming
door de verplaatsing van de aarde.
Om efficiënt te zijn, moet de
beschoeiing stevig genoeg zijn om
alle krachten die ze ondergaat te
weerstaan, namelijk de druk van de
aarde en de overbelasting buiten de
uitgraving. De beschoeiing moet ook
weerstand bieden tegen het uiteenvallen
van de aarde en elke schadelijke
verschuiving voorkomen, het
geheel mag niet uit elkaar kunnen
vallen onder asymmetrische druk en
moet neergezet en aangebracht
binnensijpelt, er trillingen zijn of
overbelasting door het verkeer, door
gebouwen of door opslagplaatsen.
Het voordeel van dit systeem is dat
het vrij goedkoop is, aangezien er
geen beschoeiingsmateriaal aangekocht
moet worden.
Er zijn echter twee grote nadelen:
kunnen worden zonder dat de werknemers
die dit werk uitvoeren blootgesteld
worden aan het risico bedolven
te worden.
VOORBEREIDINGSWERKEN
Voor beschoeiingswerken is een
goede terreinkennis vereist. De
eigenschappen van het terrein zijn
best vooraf gekend, zodat al het
nodige materieel ter plaatse is van
zodra de uitgraving begint.
Goede techniek en veilig werken
gaan meestal samen. Op een bouwplaats
waar veel machines aan het
werk zijn en de graafmachine zich
snel voortbeweegt, wordt de
beschoeiing best eerst grondig
bestudeerd en kan ze snel worden
• de sleuf is veel breder, en dus is
een groot werkoppervlak nodig
(wat bijna onmogelijk is in
bewoond gebied);
• veel meer uitgegraven aarde.
Het overzicht hieronder toont welke
hoeken in België worden gebruikt
voor het talud.
opgezet, zonder dat het werk van de
graafmachine wordt vertraagd.
Er wordt best gebruik gemaakt van
standaardelementen waarmee de
hele sleuf dan op dezelfde manier
wordt afgezet, zonder de elementen
meer uit elkaar te gaan plaatsen of
weg te laten op plaatsen waar het
terrein er beter bij ligt. Beslis liefst
vooraf systematisch de beschoeiing
aan te brengen, en deze werkwijze te
rationaliseren, om zo de tijd die
nodig is voor het plaatsen zo klein
mogelijk te houden. Dan kunnen veiligheid
en kostenverlaging door
technologische vooruitgang hand in
hand gaan.
Het is een illusie te denken dat het
kan volstaan een paar balken aan te
brengen die bovenaan de sleuf
onderling geschoord zijn, of enkele
17

schaarse gestutte verticaal
geplaatste zware balken of baddingen
die wel geschoord zijn tegenover
elkaar, over de sleuf heen, maar
zonder verbinding langs de wand.
Zoals sommige ongevallen uitvoerig
aantonen, verhindert deze manier
van werken geen instortingen.
Anderzijds moet een beschoeiing
zelf voldoende weerstand bieden en
goed vastgezet worden tegen het
terrein. Elke grote opening tussen de
planken en de wanden moet gedicht
worden. Vergeet ook het risico op
instorting van de korte wanden niet,
aan de uiteinden van de uitgraving in
de sleuf. Soms is het echt nodig die
op dezelfde manier te beschoeien
als de lange wanden.
Als de uitgegraven aarde ter plaatse
blijft om de sleuf later weer op te vullen,
wordt ze best zo ver mogelijk
van de uitgraving gelegd om de
grond niet te veel te belasten. Om
VERSCHILLENDE SOORTEN BESCHOEIINGEN
BESCHOEIING DOOR MIDDEL
VAN HOUTEN PANELEN
Dit is een van de meest eenvoudige
technieken, waarvoor geen speciaal
materieel nodig is.
Bij deze werkwijze worden vooraf
panelen met verticale balken
gemonteerd, al dan niet van aaneensluitende
planken. De dikte van deze
panelen wordt bepaald door de aard
van het terrein. Ze zijn 2 tot 2,5 m
lang en 15 tot 20 cm hoger dan dat
de sleuf diep is.
Dan worden de panelen naar de
bodem van de uitgraving gebracht
door ze langs dunne ronde palen of
metalen buizen naar beneden te
laten glijden, waarna ze verticaal
worden rechtgezet tegen de wand.
Er wordt een kleine loopbrug aangelegd
over de uitgraving, van waarop
met een paletvork voorlopige schoren
uit hout naar beneden worden
gebracht. Die steunen dan op klam-
18
dezelfde reden mogen er geen voertuigen
rijden in de onmiddellijke
omgeving van de sleuf zolang deze
niet beschoeid is. Bovendien moet
afvloeiend water verwijderd of afgeleid
worden en moeten de bermen
aan beide kanten van de sleuf ontzien
worden.
TOEZICHT EN ONDERHOUD
VAN DE BESCHOEIINGEN
Sleuven uitgraven is een werk dat
enkel aan bekwame werknemers
toevertrouwd mag worden, mensen
die op de hoogte zijn van de gevaren
die optreden als het werk niet goed
uitgevoerd is. De schoren moeten
goed horizontaal aangebracht worden
en haaks op hun steunvlak op
de verticale balken staan. De
beschoeiingen moeten onder toezicht
staan van een bekwaam persoon
en goed worden onderhouden.
Na een lange onderbreking van de
werkzaamheden of na een periode
van slecht weer, van vorst en dooi,
moet er een heel grondig onderzoek
van de beschoeiingen komen. Voor
de werkzaamheden in de sleuf herbeginnen,
moeten alle nuttige herstellingen
en verstevigingen uitgevoerd
worden.
De schoren ondergaan liefst geen
schokken. Probeer te vermijden dat
ze worden aangestoot door de grijper
van een graafmachine of een buis.
In de loop van de werkzaamheden in
een sleuf kan het zijn dat een schoor
verplaatst moet worden om gemakkelijker
te werken, of zelfs een volledige
beschoeiingskooi (een sleuvenbak)
of een geraamte met zijn
schoren. Zoiets mag maar gebeuren
nadat er voorzieningen aangebracht
zijn die de druk kunnen opvangen in
de plaats van de stukken die weggenomen
zullen worden.

pen die vastgemaakt zijn aan de verticale
balken. Daarna kunnen de
werknemers zonder gevaar afdalen
in de sleuf om de definitieve schoren
te plaatsen en vast te zetten tussen
de verticale balken.
Een meer uitgebreide techniek
bestaat erin in de plaats van schoren
te plaatsen, een volledig raamwerk
uit een lichte legering te gebruiken,
voorzien van hydraulische vijzels die
van bovenaf bediend kunnen worden.
Met deze raamwerken kan
zowel het voorlopige als het definitieve
stutwerk gebeuren.
Ze kunnen ook worden gebruikt bij het
weghalen van de beschoeiing door
het voorlopig en achtereenvolgens
verplaatsen van de steunelementen
die weggehaald moeten worden.
BESCHOEIING DOOR MIDDEL
VAN EEN HOUTEN
BESCHOEIINGSKOOI
Net als de vorige, kan deze
beschoeiingsmethode in kleine sleuven
worden gebruikt. In de sleuf
worden beschoeiingselementen
aangebracht die bestaan uit twee
wanden uit horizontale planken die
samengehouden worden door speciaal
ontworpen metalen verticale
balken en schroefvijzels.
De beschoeiingselementen zijn
2,5 m lang met panelen die minimum
6 cm dik zijn. De panelen kunnen 50
of 90 cm hoog zijn. Het onderling
ineenzetten van de twee wanden en
de eerste afstelling van de schoren
gebeurt in de onmiddellijke omgeving
van de sleuf.
Daarna worden de stukken naar
beneden gebracht met behulp van
een hefwerktuig en worden ze boven
elkaar gestapeld, zodat de laatste
ten minste 15 tot 20 cm boven de
rand van de sleuf uitsteekt.
De werknemers kunnen daarna afdalen
in de sleuf om elk element tegen
de wanden vast te zetten, te beginnen
met de bovenste elementen.
De verticale delen van het geheel
worden onderling vastgemaakt,
recht boven elkaar en met een speciale
beugel.
Als de aard van het terrein, de nauwkeurigheid
waarmee de wanden
rechtgezet moeten worden en de
kracht van het hefwerktuig het toelaten,
kan je tijd winnen door de elementen
reeds buiten de sleuf boven
elkaar te monteren en zo een constructie
te maken met de juiste
hoogte, aangepast aan de diepte van
de sleuf. Die kan dan in zijn geheel in
de uitgraving worden geplaatst.
Voor het wegnemen van de
beschoeiing moeten de elementen
worden gedemonteerd in de sleuf, te
beginnen met de onderste elementen,
terwijl de sleuf beetje bij beetje
wordt dichtgegooid.
Als er een sterke druk van de aarde
wordt gevreesd, kan een beschoeiing
van exact hetzelfde type worden
gebruikt, maar een die meer weerstand
biedt omdat ze volledig in
metaal is.
BESCHOEIING DOOR MIDDEL
VAN EEN METALEN
BESCHOEIINGSKOOI
Het gebruikte materieel is hetzelfde
als voor het vorige type, maar dit
type beschoeiing kan enkel op een
stevig terrein waar de stevigheid van
de wanden tijdens het graven verzekerd
is. De elementen worden op de
bodem van de sleuf geplaatst alvorens
de werknemers afdalen om de
schoren vast te zetten.
Ook in dit geval zal het aantal
gemonteerde stukken afhangen van
de lengte van de buiselementen die
geplaatst moeten worden.
Meestal zijn drie elementen van drie
meter nodig.
De beschoeiing vordert dan ofwel
door de elementen met de graafmachine
te vertrekken nadat ze onderling
vastgemaakt zijn, ofwel door de
achterste kooi regelmatig naar voren
te verplaatsen met de graafmachine.
19

BESCHOEIING DOOR MIDDEL
VAN DAMPLANKEN
Voor grotere werkzaamheden kan er
beschoeid worden met een damwand.
Bij een sleuf die niet erg breed
is, wordt een machine gebruikt
waarvan de chassisbreedte aangepast
kan worden aan de breedte van
de sleuf. De machine is uitgerust met
twee heien zodat de twee lichte
damwanden tegelijkertijd de grond
ingeklopt kunnen worden.
Voor grote sleuven worden damplanken
gebruikt die meer weerstand
kunnen bieden.
Met deze techniek wordt elk risico
op instorting vermeden, aangezien
de beschoeiing wordt geplaatst
nog vóór de graafwerken
beginnen.
De damplanken worden
uit elkaar gehouden
door schoren die horizontaal
aangebracht
worden.
BESCHOEIING DOOR
MIDDEL VAN NETTEN
Sommige uitgravingen zijn
bijna even lang als breed,
bv. die voor het plaatsen van de
sokkel van een pyloon.
20
In dat soort uitgravingen is het risico
op instorting beperkt en kan een net
als bescherming volstaan, in plaats
van een beschoeiing. Zo’n net wordt
dan tegen de wand gehangen en
bovenaan op zijn plaats gehouden
door een metalen frame op de
grond. Een ander frame onderaan
het net zorgt ervoor dat het opgespannen
blijft.
SPECIFIEKE BESCHOEIING IN
GROND WAARIN LEIDINGEN
LOPEN
Er bestaat een lichte beschoeiing die
speciaal is ontworpen voor werkzaamheden
op geringe diepte in de
stad, in grond met dwarse leidingen
als obstakels.
Ze is stabiel en robuust en biedt
bescherming in kleine sleuven en
tegen het instorten van de grond.
Deze kleine en lichte geprefabriceerde
koker kan gemakkelijk
geplaatst worden met een minigraafmachine
voor sleuven die maximaal
twee meter diep zijn.
DOORLOPENDE
BESCHOEIING
Dit doorlopend systeem met een
dubbele geleidingsbeugel met verglijdbare
schoren bestaat uit metalen
panelen en schoren met
robuuste metalen voeten of met een
verglijdbaar stukje.
Hiermee kunnen grote sleuven worden
beschoeid met een diepte tot
9 m en een onbepaalde lengte.
Bij deze beschoeiingsmethode
wordt een portiek samengesteld dat
bestaat uit twee dragende stutten en
een schoor ertussen (met voetstukken
en verglijdbaar wagentje). Het
portiek heeft dezelfde afmetingen
als de sleuf en wordt gemonteerd op
een plaats die daarvoor is voorzien.
Daarna wordt een eerste uitgraving
gedaan, 1 meter diep, en kan het
eerste portiek in de grond worden
geslagen. Maak het verglijdbaar
stukje los van de voeten, zodat de
panelen geplaatst kunnen worden.
Plaats nu de eerste twee panelen en
daarna het tweede portiek. Graaf
de sleuf dan verder uit en sla de
portieken en de panelen een
voor één in de grond.
Plaats de buizen en vul de sleuf
terug op, waarbij je omgekeerd
te werk gaat.
Dit systeem heeft veel voordelen:
• Werkzaamheden tot op een
diepte van 9 meter
• Er kan in een open sleuf worden
gewerkt over een onbeperkte
lengte.
• De sleuf mag breed zijn.

• Het is efficiënt en snel geplaatst.
• Het graafwerk en het beschoeiingswerk
gebeuren tegelijk, zodat
het risico op instorting van de wanden
verkleind wordt.
• Het systeem gaat lang mee.
Er zijn echter ook twee ongemakken:
• De panelen zijn moeilijk uit de
grond te halen vanwege
de aanzienlijke
wrijvingskrachten
die uitgeoefend worden
op het terrein en
op de dragende
stutten.
• Er blijft een zeker
instortingsgevaar
bestaan bij het
plaatsen van de eerste
panelen. Daarom
is het tijdens deze
eerste fase belangrijk
extra aandachtig
te zijn.
SPECIALE
BESCHOEIINGEN
Als de sleuf maar erg
kort open moet blijven,
zoals het geval is
wanneer het werk in
de uitgraving beperkt
is, kan het nogal onge-
rijmd lijken een volledige beschoeiing
aan te brengen, wat toch telkens
weer een heleboel werk vraagt en
waarbij veel materieel ter plaatse
moet blijven.
In dat geval is het mogelijk, als het
terrein ervoor geschikt is, verplaatsbare
beschermingen te gebruiken,
nog van een andere aard dan de
hierboven beschreven metalen
kooien, waarmee de werknemers
een leiding kunnen plaatsen zonder
te moeten vrezen voor de gevolgen
van een mogelijke instorting.
Ze worden meestal gemaakt van
kooien die door de onderneming
werden gebouwd met de gepaste
afmetingen voor de werkzaamheden
die uitgevoerd moeten worden.
Meestal is het geraamte van de kooi
in metaal en bestaan de wanden uit
panelen of damplanken. Gebogen
onderstukken, die als het ware een
wieg vormen, zorgen ervoor dat het
geheel verplaatst kan worden door
het naar voren te trekken.
Deze kooien moeten voldoende
weerstand bieden tegen de dynamische
en asymmetrische krachten die
ze ondergaan bij een instorting.
Elementen die te licht werden
gebouwd, met het oog op een
gemakkelijke verplaatsing, bieden
slechts een denkbeeldige bescherming.
Deze werkwijze kan enkel op een
goed terrein worden gebruikt en vereist
dat de buizen vrij snel na het uitgraven
worden geplaatst. Het terrein
21

mag immers niet instorten nog voor
de bescherming is aangebracht.
Het is erg gevaarlijk zich buiten de
beschermde zone van de sleuf te
begeven. De sleuf wordt best terug
gedicht tot zo dicht mogelijk bij de
kooi en werknemers mogen zich niet
tussen de kooi en de graafmachine
begeven.
Franse ondernemingen hebben een
bescherming ontworpen voor het
plaatsen van een opening bij uitgravingen
voor saneringswerken.
Openingen bij saneringswerken zijn
breder dan de leidingen en de uitgravingen
die op die plaats gebeuren
zijn dat ook, wat voor beschoeiingsmoeilijkheden
zorgt, en zo goed als
geen beschoeiing van de voor- en
achterwand van de uitgraving.
Bij het ontwerp van een speciale
kooi met openingen is er gezorgd
voor vaste wanden met openingen
waar buizen doorheen kunnen en
werden in de panelen vaste treden
als toegang ingebouwd.
22
BESCHOEIINGSMACHINE
Met een beschoeiingsmachine kunnen
minikooien of damplanken zonder
trilling de grond worden ingeduwd.
Deze machine is erg praktisch om
sleuven te beschoeien in het stadscentrum
en in smalle steegjes,
ondanks de talrijke buizen en leidingen
die elkaar kruisen. Er kunnen
damplanken mee geplaatst worden
door er wat mee te bewegen, één
voor één als het moet.
De machine rust op loopwielen,
wordt voortbewogen door een graafmachine
en zo naar de juiste plaats
gebracht.
Ze bestaat uit een onbuigzaam
geraamte waarin damplanken worden
aangebracht. In dit geraamte
past een smal vlak dat door twee vijzels
wordt aangedreven. Het vlak
schuift langs de wanden van de
damplanken. De persoon die de
machine bedient, brengt metalen
pinnen aan in de damplanken. Het
vlak is met de pinnen vastgemaakt
aan de damplank(en) en duwt deze
zo in de grond of haalt ze er terug uit.
De vijzels zorgen er tijdens de volledige
handeling voor dat alles perfect
verticaal staat.
Een binnenkooi met verstelbare
hoogte wordt tussen de damplanken
geleid, zodat er geen afwijkingen
optreden tijdens het indrijven of het
uitgraven.
De voor- en achterbeschoeiingen
worden met vijzels in de grond
gedreven, nadat de beschoeiing
langs de lange wanden gebeurd is
en de binnenkooi naar binnen is
geleid. Zo kan de zone waarin wordt
gewerkt volledig beschoeid worden.
Nadat de leidingen geplaatst zijn, de
damplanken uitgehaald en het stuk
sleuf terug dichtgegooid, mag de
machine worden verplaatst voor een
nieuw stuk.

OVERZICHT VAN ENKELE VEILIGHEIDSMAATREGELEN
BIJ WERKZAAMHEDEN IN SLEUVEN
• Alvorens de sleuf gegraven wordt,
is een goede kennis van de aard
van het terrein noodzakelijk, om de
meest geschikte beschoeiing te
bepalen.
• Het terrein onmiddellijk inschatten,
om het reliëf te leren kennen, te zien
of er al dan niet water aanwezig is,
het soort vegetatie te kennen en
een omgevingsstudie uit te voeren.
• De aard van het terrein verkennen
met topografische en hydrogeologische
kaarten, documentatie en
inlichtingen vragen bij gespecialiseerde
organisaties of controleinstellingen
die eventuele eerdere
werkzaamheden al hebben opgevolgd.
Neem stalen door peilingen
en proefboringen.
• Inlichtingen over allerlei leidingen
i.v.m. water, gas, elektriciteit en
telefoon vragen bij de desbetreffende
maatschappijen.
• Tijdens de werkzaamheden moe-
Het dichtgooien van de uitgravingen
en sleuven waar leidingen blootgelegd
of aangelegd werden, gebeurt
volgens de regels van de kunst,
rekening houdend met de specifieke
richtlijnen van de concessiehouders
van de leidingen.
Het is belangrijk dat de installatie op
een stabiele ondergrond rust en geen
contact heeft met harde voorwerpen.
Het verdient aanbeveling zand rond
de leidingen te leggen, de ruimte
eronder goed op te vullen en daarna
verder zand op te werpen tot de leidingen
bedekt zijn.
Ook de beveiligingen, zoals kabelbeschermingen,
moeten (terug) worden
aangebracht.
ten de leidingen en de kabels
ondersteund worden.
• Alle vormen van overbelasting aan
de rand van de sleuf moeten worden
vermeden en er moet een vrije
ruimte van 40 cm worden gelaten.
De uitgegraven aarde, de materialen
en het materieel mogen niet
aan de rand van de uitgraving worden
gestapeld.
• Ook een gepaste signalisatie en
bescherming van derden is welkom.
• De beschoeiing moet 15 cm uitsteken
boven de grond, om zo een
afscherming te vormen voor verschillende
materialen en voor
materieel.
• In de sleuf moeten twee ladders
staan om de sleuf te betreden of te
verlaten.
• De werknemers moeten geschikte
persoonlijke beschermingsmiddelen
dragen.
DE UITGRAVING DICHTEN
Daarna wordt de uitgegraven aarde
zorgvuldig verder opgegooid, in
lagen van 20 cm.
Voor deze laatste handeling kunnen
verschillende middelen worden
gebruikt:
• Een walsrol, als de beschoeiing er
nog staat.
• Als de beschoeiing weggenomen
is, is het beter de toegang tot de uitgraving
te verbieden. Dan kan er
ofwel een hydraulische stamper
worden gebruikt die vastgemaakt is
aan de arm van de graafmachine of
een walsrol met afstandsbediening.
Dit hoofdstuk sluit het eerste deel van
deze Veiligheidsnota af.
• In de sleuf en in de buurt ervan
worden verbrandingsmotoren in de
mate van het mogelijke best verboden.
Als dat niet kan, zorg dan voor
een efficiënte verluchting.
• Hefwerktuig en heftoebehoren
moeten regelmatig worden gecontroleerd
door een erkend organisme.
• Tijdens het laten zakken van de leidingen
(rioleringen, buizen voor
water en gas enz.) mogen de werknemers
zich niet onder de last
begeven.
• Het E.H.B.O.-materiaal en de
noodnummers moeten te allen
tijde beschikbaar zijn.
• Er moet altijd een verantwoordelijke
ter plaatse zijn.
• Putten die dieper zijn dan 1,20 m
moeten gemeld worden aan de
Technische Inspectie en aan het
N.A.V.B.
23

Overname toegestaan mits toelating van het N.A.V.B.
Deze bundels worden in het Frans gepubliceerd onder de titel «NOTES DE SECURITE CONSTRUCTION»
De raadgevingen gepubliceerd door het N.A.V.B. binden enkel het Actiecomité rekening houdend met de huidige stand van de wetgeving en de techniek,
en onttrekken de lezer niet aan de verplichting om informatie in te winnen en de geldende wetgeving na te leven.
• Verschijnt 4 maal per jaar.
• Wordt in bijlage bij Veilig Bouwen automatisch verstuurd aan alle bouwondernemingen.
• De syndicaal afgevaardigden van de bouwondernemingen krijgen rechtstreeks één exemplaar toegestuurd in bijlage bij Veilig Bouwen.
• Individuele bouwvakkers kunnen een gratis exemplaar aanvragen via hun syndicale organisatie en dit zolang de voorraad strekt.
• Bijkomende bestellingen = 100 F (bouwsector) en 150 F (andere sectoren).
Verantwoordelijke uitgever: C. HEYRMAN, St. Jansstraat 4 — 1000 BRUSSEL - Inschrijvingsnummer bij de Koninklijke Bibliotheek (wettelijk depot) 2515