schoolopdracht - Joods Historisch Museum
schoolopdracht - Joods Historisch Museum
schoolopdracht - Joods Historisch Museum
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
INFORMATIE over<br />
SYNAGOGE<br />
Een synagoge is een ‘huis van samenkomst’: joden komen er bij elkaar voor gebed, studie uit<br />
de Tora, het vieren van feesten en het herdenken van gebeurtenissen.<br />
Pasteltekening van Martin Monnickendam<br />
Synagogedienst in de Grote Synagoge ter gelegenheid<br />
van het driehonderdjarig bestaan van de Amsterdamse<br />
Hoogduitse Gemeente op 14 november 1935<br />
JHM nummer 03250<br />
De synagoge is een gebedshuis voor de joden,<br />
zoals een kerk is voor christenen en een moskee<br />
voor moslims. Een synagoge kan klein zijn, zo<br />
klein als een kamer, of heel groot, zoals de<br />
Portugese Synagoge in Amsterdam. In de joodse<br />
geschiedenis was een synagoge niet altijd het<br />
enige gebedshuis van joden. Zo’n tweeduizend<br />
jaar geleden was er een hele belangrijke plaats<br />
waar joden samenkwamen: de Tempel van<br />
Salomon in Jeruzalem. Deze tempel is door de<br />
Romeinen verwoest in het jaar 70 van de<br />
gewone jaartelling. De joden werden verdreven<br />
uit Jeruzalem en de synagogen bleven over als<br />
de enige plaats van samenkomst en gebed.<br />
Europese joden noemen een synagoge een<br />
sjoel, afgeleid van het Jiddisje woord voor school<br />
De buitenkant van de synagoge is niet belangrijk, het gaat om de inrichting van het gebouw: Er staat een<br />
ark, een kast waarin de Torarollen bewaard worden. De ark bevindt zich in westelijke landen tegen de<br />
oostelijke muur van de synagoge en geeft hiermee de richting van het gebed aan, de richting van<br />
Jeruzalem waar ooit de Tempel stond. De Torarollen in de ark worden afgeschermd door een kastdeur of<br />
gordijn. In de buurt van de ark hangt het eeuwig licht, dat brandt ter herinnering aan het licht dat ooit in<br />
de Tempel scheen. Vaak staat er ook een negenarmige kandelaar (chanoekia) schuin voor de ark: deze<br />
wordt gebruikt bij het Inwijdingsfeest (Chanoeka). In het midden van de synagoge is een verhoging waar<br />
de Tora gelezen wordt, de bima. Hieromheen staan bankjes voor de sjoelgangers, mensen die<br />
bijeenkomen in de synagoge<br />
Ga verder op de volgende bladzijde<br />
1
SCHOOLOPDRACHT bij<br />
SYNAGOGE<br />
1. Lees de informatietekst.<br />
Welk gebouw werd tweeduizend jaar geleden gebruikt door de joden voor gebedsdiensten?<br />
Is deze plek nu nog belangrijk voor joden? Leg uit.<br />
Waarom zijn er synagogen in andere landen en plaatsen ontstaan? Leg uit.<br />
Waarom wordt een synagoge ook wel sjoel genoemd?<br />
2. Ga naar de website van het museum www.jhm.nl en zoek in de woordenlijst (groene balk)<br />
bij de letter S van Synagoge. Klik op Synagogedienst.<br />
Op welke dag is de belangrijkste dienst in de synagoge?<br />
Hoeveel mannen zijn er minimaal nodig voor deze dienst?<br />
Hoe heet dit aantal in het Hebreeuws?<br />
En hoeveel vrouwen?<br />
Wat vind je hiervan? Leg uit<br />
3. Bekijk het filmfragment ‘Sjabbos’, opgenomen in 1932 in de Grote Synagoge van<br />
Amsterdam.<br />
Hoe kun je zien dat dit in de Grote Synagoge is?<br />
Welke speciale kledingstukken worden door de mannen gedragen?<br />
4. Ga terug naar home en tik bij zoeken (rechtsboven) het JHM nummer: 03250 en klik op het<br />
vergrootglas. Je ziet in het klein de pasteltekening van Martin Monnickendam:<br />
Synagogedienst in de Grote Synagoge. Klik op de afbeelding: in het museum ga je over dit<br />
voorwerp vertellen.<br />
Waar zijn op de afbeelding de ark en de bima te zien?<br />
5. Er zijn in Nederland twee belangrijke joodse stromingen: het orthodoxe en het liberale<br />
jodendom. In een liberale synagoge hebben mannen en vrouwen dezelfde rechten en<br />
plichten en mogen mannen en vrouwen door elkaar zitten. In een orthodoxe synagoge zijn de<br />
verhoudingen traditioneel en zitten de mannen en vrouwen afgescheiden van elkaar<br />
Kijk naar de pasteltekening van Martin Monnickendam: onder welke stroming viel de Grote<br />
Synagoge?<br />
Waar denk je dat de vrouwen zitten?<br />
Wat vind je daarvan? Leg uit.<br />
Ken je een gebedshuis uit een andere cultuur? Zo ja, welke is dat?<br />
Wat is volgens jou het belangrijkste onderdeel van dat gebouw?<br />
Ben je wel eens in dat gebouw geweest? Zo ja, wat betekent dat gebouw voor jou?<br />
Ga verder op de volgende bladzijde<br />
2
Tenslotte<br />
De informatie die je hebt gevonden helpt je om een groot deel van je presentatie voor te bereiden.<br />
Tijdens je presentatie is het belangrijk dat je over de volgende punten vertelt:<br />
Wat is je onderwerp?<br />
Wat ben je te weten gekomen over je onderwerp?<br />
Wat heeft het museumvoorwerp, de pasteltekening van Martin Monnickendam: Synagogedienst<br />
in de Grote Synagoge, te maken met je onderwerp? Leg uit.<br />
Is er iets wat je aanspreekt in dit schilderij?<br />
Wat vind je mooi/leuk/bijzonder aan je onderwerp?<br />
In het museum krijg je nog een opdracht over jouw onderwerp. Je krijgt een paar vragen over je<br />
museumvoorwerp die je samen met je klasgenoot in het museum gaat beantwoorden. Je kan deze extra<br />
informatie nog gebruiken voor je presentatie. Na de opdracht wordt de klas in tweeën gesplitst, en ga je<br />
alléén je presentatie geven.<br />
Veel succes!<br />
3
INFORMATIE over<br />
TORA<br />
De Tora is het eerste deel van de Hebreeuwse bijbel, namelijk de eerste vijf boeken van Mozes. Tora<br />
betekent onderricht of wet. In de Tora staan leefregels en verhalen die volgens de joodse traditie de<br />
vroegste geschiedenis van de mensheid en het joodse volk beschrijven.<br />
Torarol.<br />
JHM nummer 005828-01<br />
Een gebruiksaanwijzing voor het leven, zo zou je<br />
de Tora, de Bijbel of de Koran kunnen noemen.<br />
Het zijn heilige boeken waarin voorschriften en<br />
verhalen aangeven hoe je volgens een bepaalde<br />
geloofsovertuiging een goed leven kunt leiden.<br />
Voor religieuze joden vormt de Tora de kern van een mensenleven: als richtsnoer en een bron van<br />
informatie en inspiratie. In de synagoge wordt een Torarol, een met de tekst van de Tora beschreven rol<br />
van perkament, bewaard in een speciale kast, de heilige ark. Torarollen worden in een mooi versierde<br />
toramantel bewaard. Aan iedere Tora hangt een ketting met een aanwijsstokje waarmee de tekst van de<br />
Tora wordt aangewezen. Dit aanwijsstokje wordt een jad genoemd, wat het Hebreeuws woord is voor<br />
hand. In een joods huis bevindt zich geen Torarol, maar wel de tekst van de Tora in boekvorm, zodat ook<br />
thuis de tekst kan worden gelezen en bestudeerd. In de synagoge wordt drie keer per week, waaronder<br />
op sjabbat uit de Tora voorgelezen, waarna de tekst kan worden uitgelegd door de rabbijn. In de Tora<br />
staan 613 geboden en verboden, leefregels dus. Ze zijn eeuwenoud en het is niet altijd even makkelijk<br />
deze voorschriften naar het leven van nu te vertalen. Hoe ga je daar dan mee om? Waar gaat de Tora<br />
nou eigenlijk echt over? Wat is de essentie? Antwoorden op deze vragen vind je in de Talmoed, een<br />
enorme verzameling van uitleg en commentaren op de tekst van de Tora.<br />
Ga verder op de volgende bladzijde<br />
4
SCHOOLOPDRACHT bij<br />
TORA<br />
1. Lees de informatietekst.<br />
Wat is de Tora?<br />
Hoe zou je de Tora kunnen beschrijven?<br />
2. Ga naar de website van het museum, www.jhm.nl en zoek in de woordenlijst (groene<br />
balk) bij de letter T van Tora. Bekijk het filmpje van de Toraschrijver.<br />
Hoe wordt de Tora geschreven?<br />
In welke taal is de Tora geschreven?<br />
3. Ga naar de website van het museum, www.jhm.nl en zoek in de woordenlijst (groene balk)<br />
bij de letter T van Torarol. In het museum ga je over deze rol vertellen.<br />
Van welke materialen is de Torarol gemaakt?<br />
Op welke dag wordt er uit de Torarol gelezen?<br />
Noem drie voorwerpen (sierobjecten) waarmee een Torarol versierd wordt. Klik op de website<br />
www.jhm.nl op een van de bovengenoemde sierobjecten en beschrijf dit voorwerp.<br />
Waarom wordt volgens jou de Torarol mooi aangekleed?<br />
Ken je een ander boek dat bijzonder wordt “aangekleed” of versierd? Licht je antwoord toe.<br />
4. Ga naar de website van het museum, www.jhm.nl en zoek in de woordenlijst<br />
(groene balk) bij de letter T van tien geboden.<br />
de tien geboden worden ook wel de tien uitspraken genoemd. Waarom?<br />
Welk(e) gebod(en) ken jij?<br />
Zoek op internet of in de bijbel de tien geboden op. Het hoofdstuk heet: Exodus 20: 2-14. Wat<br />
staat daar geschreven?<br />
Wat hebben de tien geboden en de Tora met elkaar te maken?<br />
Wat vind jij van de tien geboden? Leg uit.<br />
5. In de informatie wordt de Tora een gebruiksaanwijzing voor het leven genoemd.<br />
Kan jij je dat voorstellen? Leg uit.<br />
Wat vind je ervan?<br />
Heb jij ook een speciaal boek dat je als gebruiksaanwijzing voor je leven ziet?<br />
Ga verder op de volgende bladzijde<br />
5
Tenslotte<br />
De informatie die je hebt gevonden helpt je om een groot deel van je presentatie voor te<br />
bereiden. Belangrijk om te vertellen zijn de volgende punten:<br />
Wat is je onderwerp?<br />
Wat ben je te weten gekomen over je onderwerp?<br />
Wat heeft het museumvoorwerp, de Tora, te maken met je onderwerp? Leg uit.<br />
Is er iets wat je aanspreekt in de Tora?<br />
Wat vind je mooi/leuk/bijzonder aan je onderwerp?<br />
In het museum krijg je nog een opdracht over jouw onderwerp. Je krijgt een paar vragen over je<br />
museumvoorwerp die je samen met je klasgenoot in het museum gaat beantwoorden. Je kan deze extra<br />
informatie nog gebruiken voor je presentatie. Na de opdracht wordt de klas in tweeën gesplitst, en ga je<br />
alléén je presentatie geven.<br />
Veel succes!<br />
6
INFORMATIE over<br />
SJABBAT<br />
Sjabbat is een dag van rust. Sjabbat herinnert aan God die uitrustte nadat de schepping van de<br />
wereld was voltooid en herinnert ook aan de schepping zelf.<br />
Sjabbatklok<br />
JHM nummer 01925<br />
Zolang er mensen bestaan, vieren ze feesten.<br />
Feestdagen helpen je gebeurtenissen te<br />
herinneren die je niet wilt vergeten. De meeste<br />
feestdagen zijn er maar een keer per jaar, maar<br />
de belangrijkste joodse feestdag wordt iedere<br />
week op vrijdagavond en zaterdag gevierd: de<br />
sjabbat. Deze dag herinnert aan de schepping<br />
van de wereld. In de Tora staat beschreven hoe<br />
God de wereld heeft geschapen in zes dagen.,<br />
De zevende dag gebruikte Hij om uit te rusten,<br />
de sjabbat<br />
Volgens de joodse traditie heb je als mens de opdracht om Gods schepping te vervolmaken, dat<br />
betekent zoiets als de puntjes op de i zetten: de schepping is prachtig, maar de wereld is dat nog niet<br />
helemaal. De mens heeft de opdracht om op zijn of haar manier de wereld iets beter te maken. Hoe doe<br />
je dat volgens de joodse traditie? Door bewust te leven en door stil te staan bij de dingen die je echt<br />
belangrijk vindt zoals bijvoorbeeld: je familie, je vrienden, je gezondheid, de natuur of je vrijheid. En door<br />
je verantwoordelijk te voelen voor wat je zelf doet en niet doet, en door goed te zorgen voor de mensen<br />
om je heen, ook als het geen familie of vrienden zijn.<br />
Ga verder op de volgende bladzijde<br />
7
SCHOOLOPDRACHT bij<br />
SJABBAT<br />
1. Lees de informatietekst.<br />
Wat is de belangrijkste joodse feestdag?<br />
Waar herinnert deze aan?<br />
2. Ga naar de website van het museum, www.jhm.nl en zoek in de woordenlijst<br />
(groene balk) bij de letter S van sjabbat.<br />
Wat mag je op sjabbat niet doen?<br />
Waarom niet?<br />
Hoe wordt sjabbat thuis gevierd?<br />
Wat vind je daarvan? Leg uit.<br />
3. Ga terug naar home en typ bij zoeken (rechtsboven) het JHM nummer: 01925 en klik op het<br />
vergrootglas. Je ziet in het klein de sjabbatklok. Klik op de afbeelding: in het museum ga je<br />
over dit voorwerp vertellen.<br />
Van welk materiaal is deze klok gemaakt?<br />
Welke tijden worden er op de klok getoond?<br />
Welke van deze twee klokken geeft volgens jou het einde van de sjabbat aan?<br />
4. Ga terug naar home (linksboven in het scherm) en zoek in de woordenlijst<br />
(groene balk) bij de letter H van havdala.<br />
Hoe wordt afscheid genomen van de sjabbat?<br />
Welke kruiden zou jij hiervoor gebruiken?<br />
Wat vind je ervan om op deze manier een einde aan een bijzondere dag te maken?<br />
5. Bekijk het filmfragment van Flora Koe-Melkman.<br />
• Waardoor was de vrijdagavond bij haar thuis anders dan de andere avonden?<br />
• Wat gebeurde er op zaterdag? Wil je meer zien over de sjabbat? Ga dan naar www.jhm.nl/sjabbat<br />
en kijk hoe de familie Hollander in het kindermuseum van het JHM sjabbat viert.<br />
6. De zaterdag is de joodse rustdag.<br />
Hebben andere godsdiensten ook rustdagen? En zo ja, welke dagen zijn dit en bij welke<br />
godsdienst horen deze?<br />
Op welke dagen vallen deze rustdagen?<br />
Hebben deze rustdagen speciale regels over wat je wel of juist niet mag doen?<br />
7. Heb je zelf een speciale dag in de week die zich onderscheidt van de andere dagen?<br />
Zo ja, op welke manier?<br />
Zo nee, vind je dat jammer? Leg je antwoord uit.<br />
Ga verder op de volgende bladzijde<br />
8
Tenslotte<br />
De informatie die je hebt gevonden helpt je om een groot deel van je presentatie voor<br />
te bereiden. Belangrijk om te vertellen zijn de volgende punten:<br />
Wat is je onderwerp?<br />
Wat ben je te weten gekomen over je onderwerp?<br />
Wat heeft het museumvoorwerp, de Sjabbatklok, te maken met je onderwerp? Leg uit.<br />
Is er iets wat je aanspreekt in de Sjabbatklok?<br />
Wat vind je mooi/leuk/bijzonder aan je onderwerp?<br />
In het museum krijg je nog een opdracht over jouw onderwerp. Je krijgt een paar vragen over je<br />
museumvoorwerp die je samen met je klasgenoot in het museum gaat beantwoorden. Je kan deze extra<br />
informatie nog gebruiken voor je presentatie. Na de opdracht wordt de klas in tweeën gesplitst, en ga je<br />
alléén je presentatie geven.<br />
Veel succes!<br />
9
INFORMATIE over<br />
Eindelijk volwassen:<br />
BAR MITSWA<br />
Bar mitswa betekent: ‘zoon van het gebod’ – Als een jongen dertien wordt, wordt hij bar<br />
mitswa: volgens de joodse wet is hij dan volwassen. Een meisje wordt op haar twaalfde bat<br />
mitswa: ‘dochter van het gebod’.<br />
Bar Mitswa Oorkonde van Abraham Reens<br />
JHM nummer 00809<br />
Iedereen kent belangrijke en feestelijke<br />
momenten in zijn leven, waarbij op een speciale<br />
manier wordt stilgestaan. Als je geboren wordt,<br />
is dat een bijzonder moment voor je ouders en<br />
familie. Volwassen worden, verliefd zijn en later<br />
misschien trouwen zijn in de eerste plaats<br />
bijzondere momenten voor jezelf. Je kunt deze<br />
belangrijke momenten ook delen met je familie<br />
of je vrienden. In veel religies of culturen<br />
hebben deze momenten een speciale viering<br />
meegekregen. Soms verschillen tradities van<br />
elkaar, maar vaak zie je ook overeenkomsten.<br />
In de meeste gevallen is het volwassen worden van kinderen gekoppeld aan de lichamelijke<br />
volwassenwording in de puberteit. In de joodse traditie zijn meisjes vanaf twaalf jaar en jongens vanaf<br />
dertien jaar volwassen. Dit betekent dat ze in staat zijn zelfstandig hun religieuze verplichtingen na te<br />
komen. Deze volwassenwording, bar of bat mitswa genoemd, wordt gevierd in de synagoge waar<br />
jongens (en in de liberale* synagogen ook meisjes) voor het eerst uit de Tora mogen lezen. Vanaf dat<br />
moment zijn ze verantwoordelijk voor hun eigen doen en laten.<br />
* Liberaal jodendom is een moderne variant met aangepaste regels en rituelen<br />
Ga verder op de volgende bladzijde<br />
10
SCHOOLOPDRACHT bij<br />
Eindelijk volwassen<br />
BAR MITSWA<br />
1. Lees uit de informatie op de vorige bladzijde<br />
Op welke leeftijd is een joodse jongen volwassen?<br />
En een joods meisje?<br />
2. Ga naar de website van het museum, www.jhm.nl en zoek in de woordenlijst<br />
(groene balk) bij de letter B van Bar Mitswa.<br />
Hoe gaat een Bar Mitswa in de synagoge?<br />
Is het vieren van een Bar Mitswa iets serieus of feestelijks?<br />
Wat vind je daarvan? Leg je antwoord uit.<br />
3. Ga weer naar de website van het museum, www.jhm.nl en zoek in de woordenlijst (groene<br />
balk) bij de letter B van Bat Mitswa.<br />
Is er een verschil in het vieren van de volwassenwording van een jongen en die van een meisje?<br />
Hoe denk jij hierover? Leg uit.<br />
4. Ga terug naar home en typ bij zoeken (rechtsboven) het JHM nummer: 00809 en klik op het<br />
vergrootglas. Je ziet in het klein de oorkonde van Abraham Reens. Klik op de afbeelding: in<br />
het museum ga je over dit voorwerp vertellen.<br />
Print de Bar Mitswa-oorkonde uit en bekijk het goed. Welke illustraties hebben met het<br />
jodendom te maken en welke met Nederland.<br />
In welk jaar heeft Abraham Reens zijn Bar Mitswa gedaan?<br />
Welke wensen staan voor Abraham op het diploma geschreven?<br />
Zijn deze wensen uitgekomen? Leg je antwoord uit.<br />
5. Ga naar www.jhm.nl/barmitswa en klik op de woonkamer. Klik op de lichtblauwe cirkel<br />
van het filmfragment verrassing voor Sammi<br />
Hoe bereidt Sammi zich voor op zijn Bar Mitswa?<br />
En zijn ouders?<br />
Wat vind je daarvan? Leg uit.<br />
Wil je meer zien van de familie Hollander? Bekijk gerust de andere gekleurde cirkels, en ook die in de andere<br />
kamers.<br />
6. Vieren jullie thuis of in de familie de volwassenwording van een kind?<br />
Zo ja, hoe vieren jullie dat?<br />
Zijn er overeenkomsten met een Bar of Bat Mitswa?<br />
Ga verder op de volgende bladzijde<br />
11
Tenslotte<br />
De informatie die je hebt gevonden helpt je om een groot deel van je presentatie voor te<br />
bereiden. Belangrijk om te vertellen zijn de volgende punten:<br />
Wat is je onderwerp?<br />
Wat ben je te weten gekomen over je onderwerp?<br />
Wat heeft het museumvoorwerp, de oorkonde van Abraham Reens te maken met je onderwerp?<br />
Leg uit.<br />
Is er iets wat je aanspreekt in de oorkonde van Abraham Reens?<br />
Wat vind je mooi/leuk/bijzonder aan je onderwerp?<br />
In het museum krijg je nog een opdracht over jouw onderwerp. Je krijgt een paar vragen over je<br />
museumvoorwerp die je samen met je klasgenoot in het museum gaat beantwoorden. Je kan deze extra<br />
informatie nog gebruiken voor je presentatie. Na de opdracht wordt de klas in tweeën gesplitst, en ga je<br />
alléén je presentatie geven.<br />
Veel succes!<br />
12
INFORMATIE over<br />
VREEMDELING IN AMSTERDAM<br />
Wat betekende het om jood te zijn in Nederland in de zeventiende en de achttiende eeuw?<br />
Pesachbord<br />
JHM nummer B0117<br />
Hoe zou het zijn om op een plek te wonen waar<br />
je je niet thuis voelt? Je mag er niet doen wat je<br />
wilt, je mag niet wonen waar je wilt, je mag ook<br />
niet trouwen met wie je wilt. En dat alleen<br />
omdat je anders bent. Je hebt dan twee<br />
mogelijkheden. Je blijft en je probeert er het<br />
beste van te maken of je gaat naar een plek toe<br />
waar je wél mag zijn zoals je bent. Maar het is<br />
niet makkelijk een nieuw leven op te bouwen in<br />
een andere stad, dorp of land.<br />
Vanaf de zeventiende eeuw emigreerden veel joden naar Amsterdam. Vaak waren ze op de vlucht voor<br />
het antisemitisme (jodenhaat). Joden kwamen zowel uit Zuid-Europa (vooral uit Spanje en Portugal) als<br />
uit Midden- en Oost-Europa naar Amsterdam. Eenmaal in Amsterdam aangekomen, leek het leven<br />
beter. Joden mochten hier wonen en hoefden hun afkomst niet te verbergen; ze werden er niet om<br />
vervolgd. Toch bleef het voor de meeste joden in Amsterdam moeilijk om werk te vinden. Ze mochten<br />
namelijk geen lid worden van de gilden (beroepsverenigingen), waardoor de meeste beroepen voor<br />
joden verboden waren. Daardoor leefden de meesten van de straathandel en waren erg arm. In<br />
Amsterdam kwamen de eerste joden op het eiland Vlooyenburg wonen, in de buurt rondom het huidige<br />
Waterlooplein, samen met andere nieuwkomers. De groep joden werd steeds groter en daardoor werd<br />
de behoefte groter aan speciale joodse voorzieningen, zoals joods onderwijs, ritueel slachters,<br />
armenzorg en ook (grote) synagogen. Dat moesten ze zelf regelen, want de stad Amsterdam zorgde<br />
alleen voor de protestante (christelijke) burgers. Dit is zo gebleven tot 1796. In dat jaar werd er een wet<br />
werd aangenomen die alle mensen in Nederland, dus ook joden, gelijke rechten garandeerde. Maar toen<br />
waren joden al tweehonderd jaar ‘vreemdeling’ in eigen stad geweest.<br />
Ga verder op de volgende bladzijde<br />
13
INFORMATIE over<br />
VREEMDELING IN AMSTERDAM<br />
1. Lees de informatietekst.<br />
Uit welke landen vluchtten de joden naar Amsterdam?<br />
In welke buurt in Amsterdam mochten de joden wonen in de zeventiende en achttiende eeuw?<br />
Welke vrijheid hadden de joden in Amsterdam die ze niet in hun geboorteland hadden?<br />
2. Zoek via Youtube de film De verdwenen jodenbuurt en bekijk het filmfragment<br />
Welke twee joodse gemeenschappen ontstaan er?<br />
Wat waren de overeenkomsten tussen deze twee groepen? En de verschillen?<br />
Welke twee gebouwen hebben de joden laten bouwen in de 17e eeuw?<br />
Wat vind je ervan? Leg uit.<br />
3. Ga naar de website van het museum, www.jhm.nl en typ bij plaatsen (groene balk) bij<br />
de A van Amsterdam. Zoek op de kaart informatie over de Waterloopleinmarkt. Lees het<br />
eerste stuk.<br />
Waarom leefden veel joden van de straathandel?<br />
Wat vind je ervan? Leg uit.<br />
4. Ga terug naar home en typ bij zoeken (rechtsboven) het JHM nummer: B0117 en klik op het<br />
vergrootglas. Je ziet in het klein het pesachbord. Klik op de afbeelding: in het museum ga je<br />
over voorwerp vertellen.<br />
Wanneer en waar is dit bord gemaakt?<br />
Hoe wordt dit aardewerk ook wel genoemd?<br />
Waaraan kun je zien dat de gebruikers van dit voorwerp vreemdelingen waren?<br />
5. Ga terug naar home en zoek in plaatsen (groene balk) bij Nederland. Zoek op de kaart je<br />
eigen provincie naar je woonplaats of een plaats die daar dichtbij ligt. Lees het stukje over de<br />
geschiedenis van de joden in die plaats.<br />
Welke plaats heb je gevonden?<br />
Wanneer zijn de joden daar komen wonen?<br />
Wanneer was die gemeenschap daar het grootst?<br />
Wat waren de beroepen die de joden daar mochten uitoefenen?<br />
Wist je dat hier joden wonen of hebben gewoond?<br />
6. Wat zou voor jou een reden zijn om in een ander land te gaan wonen?<br />
Wat zou jij dan het moeilijkste vinden?<br />
Welk voorwerp zou je zeker mee willen nemen?<br />
Ga verder op de volgende bladzijde<br />
14
Tenslotte<br />
De informatie die je hebt gevonden helpt je om een groot deel van je presentatie voor te bereiden.<br />
Belangrijk om te vertellen zijn de volgende punten:<br />
Wat is je onderwerp?<br />
Wat ben je te weten gekomen over je onderwerp?<br />
Wat heeft het museumvoorwerp, het pesachbord, te maken met je onderwerp? Leg uit.<br />
Is er iets wat je aanspreekt in het pesachbord?<br />
Wat vind je mooi/leuk/bijzonder aan je onderwerp?<br />
In het museum krijg je nog een opdracht over jouw onderwerp. Je krijgt een paar vragen over je<br />
museumvoorwerp die je samen met je klasgenoot in het museum gaat beantwoorden. Je kan deze extra<br />
informatie nog gebruiken voor je presentatie. Na de opdracht wordt de klas in tweeën gesplitst, en ga je<br />
alléén je presentatie geven.<br />
Veel succes!<br />
15
INFORMATIE over<br />
SPINOZA de filosoof<br />
‘In een vrij land mag je denken wat je wil en zeggen wat je denkt.’ Baruch de Spinoza<br />
Portret van Baruch de Spinoza<br />
JHM nummer B1920<br />
Baruch de Spinoza was in de zeventiende eeuw<br />
een bekende joodse filosoof*. Misschien heb je<br />
zijn naam wel eens gehoord. Zijn grootouders<br />
waren uit Portugal naar Amsterdam gekomen<br />
waar ze in vrijheid joods konden zijn. Spinoza<br />
zelf was geboren in Nederland. Hij nam niet<br />
alles klakkeloos aan wat er in de Tora<br />
geschreven stond. Hij geloofde bijvoorbeeld niet<br />
dat de Tora door God was gegeven, maar<br />
meende dat mensen de Tora hadden<br />
geschreven.<br />
Omdat Spinoza zijn ideeën ook opschreef, konden veel mensen lezen wat hij dacht. Hij raakte hierdoor<br />
in moeilijkheden met de autoriteiten?concreet! gemeenteraad/koning?. Dat wilde de joodse gemeente<br />
in Amsterdam liever niet. Die was bang dat mensen in verwarring zouden raken en dat alle joden<br />
hiervan de schuld zouden krijgen. In 1656 werd Spinoza in de ban gedaan: dat betekende bijvoorbeeld<br />
dat hij niet meer welkom was in de synagoge, er niet meer kon trouwen en ook niet joods begraven<br />
mocht worden. Lang is gedacht dat dit kwam door zijn ideeën, maar misschien had het ook te maken<br />
met de geldschulden van zijn familie die hij niet wilde afbetalen. Kortom: Spinoza was een<br />
spraakmakende figuur. Veel beroemde mensen in die tijd lieten hun portret schilderen. Spinoza wilde<br />
zijn geld daar echter niet aan uitgeven. Hij vond schilderijen maar mutas, dat is Spaans voor stom. Door<br />
een beschrijving van Spinoza door de Spaanse kapitein Miguel Perez de Maltranilla die hem in<br />
Amsterdam had ontmoet, weten we toch hoe deze filosoof er op 33-jarige leeftijd uitzag: ‘een jongeman<br />
van een mooi gestalte, fijn gevormd, met lange zwarte haren, wenkbrauwen van dezelfde kleur, een<br />
mooi gezicht.’<br />
*filosoof: letterlijk betekent het ‘vriend van de wijsheid’, wijsgeer<br />
Ga verder op de volgende bladzijde<br />
16
SCHOOLOPDRACHT bij<br />
SPINOZA de filosoof<br />
1. Lees de informatietekst.<br />
Wanneer leefde Spinoza?<br />
Waarom waren zijn grootouders naar Nederland gegaan?<br />
Waardoor raakte Spinoza in moeilijkheden?<br />
Wat betekende de ban voor hem?<br />
Wat vind je daarvan? Leg uit.<br />
2. Ga naar de website van het museum, www.jhm.nl en zoek in de woordenlijst<br />
(groene balk) bij de letter S van Spinoza en lees de tekst.<br />
Bovenaan het scherm staan onder Baruch de Spinoza nog twee namen. Van wie denk je dat die<br />
namen zijn? Leg uit.<br />
Hoe werd hij thuis genoemd?<br />
Wat was nog een ander beroep dat Spinoza uitoefende?<br />
Waarom denk je dat zijn grootouders naar Nederland waren gekomen?<br />
Wat vind je daarvan? Leg uit.<br />
3. Ga terug naar home (linksboven in het scherm) en typ bij zoeken (rechtsboven) het JHM<br />
nummer: B1920 en klik op het vergrootglas. Je ziet in het klein het portret van Baruch de<br />
Spinoza. Dubbelklik op de afbeelding: in het museum ga je over dit voorwerp vertellen.<br />
Wanneer is dit schilderij gemaakt?<br />
Hoe oud was Spinoza toen?<br />
Heeft Spinoza voor dit portret geposeerd? Leg uit.<br />
Wat vind je daarvan? Leg uit.<br />
4. Ga naar de website van het Gemeentearchief Amsterdam www.gaa.nl Ga naar zoeken<br />
en schrijf daar: Spinoza in de ban: klik op zoek en open de link Spinoza in de ban. Print de<br />
pagina uit en bekijk de afbeelding van banvloek over Spinoza<br />
In welk jaar is deze ban uitgesproken?<br />
In welke taal is de ban geschreven?<br />
Kun je de naam van Spinoza terug vinden in de ban?<br />
Wat vind je van een ban? Leg uit.<br />
5. Zoek via Youtube de rap Spinoza in de huis -van Youssouf K. & Dikke Ferrie<br />
Waarom is volgens de rappers Spinoza belangrijk?<br />
Volgens Spinoza mag je: ‘In een vrij land mag je denken wat je wilt en zeggen wat je denkt.’ Ben<br />
jij het eens met deze uitspraak van Spinoza? Leg je antwoord uit.<br />
Ga verder op de volgende bladzijde<br />
17
Tenslotte<br />
De informatie die je hebt gevonden helpt je om een groot deel van je presentatie voor te bereiden.<br />
Belangrijk om te vertellen zijn de volgende punten:<br />
Wat is je onderwerp?<br />
Wat ben je te weten gekomen over je onderwerp?<br />
Wat heeft het museumvoorwerp, het Portret van Baruch de Spinoza, te maken met je<br />
onderwerp? Leg uit.<br />
Is er iets wat je aanspreekt in het Portret van Baruch de Spinoza?<br />
Wat vind je mooi/leuk/bijzonder aan je onderwerp?<br />
In het museum krijg je nog een opdracht over jouw onderwerp. Je krijgt een paar vragen over je<br />
museumvoorwerp die je samen met je klasgenoot in het museum gaat beantwoorden. Je kan deze extra<br />
informatie nog gebruiken voor je presentatie. Na de opdracht wordt de klas in tweeën gesplitst, en ga je<br />
alléén je presentatie geven.<br />
Veel succes!<br />
18
INFORMATIE over<br />
JONAS DANIËL MEIJER<br />
‘Geen enkele maatschappij kan zich veroorloven 60.000 burgers uit te sluiten, alleen omdat ze<br />
joods zijn.’ citaat (Jonas Daniel Meijer) ?<br />
Portret van Jonas Daniel Meijer<br />
JHM nummer B0338<br />
In 1795 veroverde het Franse revolutionaire<br />
leger onder leiding van Napoleon Nederland.<br />
Net als in Frankrijk werden ook hier de<br />
begrippen Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap<br />
de basis voor een nieuwe maatschappij. In 1796<br />
kregen de joden gelijke burgerrechten in<br />
Nederland. Voor de meerderheid van de joden,<br />
de arme, veranderde er echter weinig. Ze<br />
konden nog steeds geen lid worden van<br />
sommige verenigingen en vaak werden ze<br />
onterecht van misdaden beschuldigd. Een<br />
aantal joden uit de hogere kringen zette zich in<br />
om de levensomstandigheden voor joden te<br />
verbeteren. Volgens hen werd de armoede<br />
onder de joden veroorzaakt door de beperkte<br />
beroepsmogelijkheden en doordat ze niet of<br />
nauwelijks Nederlands spraken. Zij wilden<br />
hervormingen waardoor deze achterstand zou<br />
verdwijnen.<br />
Jonas Daniel Meijer was zo’n jood uit de hogere kringen. Hij werd geboren in 1780 in Arnhem en bleek<br />
een hele slimme jongen en goede leerling te zijn: op zijn zestiende studeerde hij af als advocaat! Toen<br />
Nederland onder Frans bestuur kwam, ging Jonas voor koning Lodewijk Napoleon werken. Hij maakte de<br />
koning attent op de moeilijke omstandigheden waaronder de joden leefden. Lodewijk Napoleon was het<br />
met Jonas eens dat de verantwoordelijkheid van de koning gold voor ále burgers van het land, dus ook<br />
voor de joden. Alle inwoners waren gelijk en moesten gelijk behandeld worden. In 1815 verlieten de<br />
Fransen Nederland. Willem I kwam op de troon en Jonas Daniel Meijer werd zijn adviseur. Ook onder de<br />
nieuwe koning bleven alle burgers gelijk voor de wet. Deze regel was zo belangrijk dat hij is<br />
opgeschreven in de Grondwet van Nederland.<br />
Ga verder op de volgende bladzijde<br />
19
SCHOOLOPDRACHT bij<br />
JONAS DANIËL MEIJER<br />
1. Lees de informatietekst.<br />
Wat is volgens jou integratie?<br />
Vind je dat Jonas Daniel Meijer was geïntegreerd in de Nederlandse maatschappij? Leg je<br />
antwoord uit.<br />
2. Ga naar de website van het museum, www.jhm.nl en zoek bij personen (groene balk) bij<br />
de letter M van Jonas Daniël Meijer. Lees de informatie over hem.<br />
Er wordt over Jonas gezegd dat hij een wonderkind was. Waarom?<br />
Hoe belangrijk vond hij kennis van de Nederlandse taal?<br />
Was er een reden waarom joden geen gelijke rechten mochten hebben in Nederland?<br />
Wanneer kreeg Nederland de eerste grondwet?<br />
3. Ga terug naar home en typ bij zoeken (rechtsboven) het JHM nummer: B0338 en klik op het<br />
vergrootglas. Je ziet in het klein de het portret van Jonas Daniel Meijer. Klik op de afbeelding:<br />
in het museum ga je over dit voorwerp vertellen.<br />
In welk jaar is het geschilderd?<br />
Hoe oud was Jonas toen?<br />
4. Weet jij wat het eerste wetsartikel is van de grondwet? Kijk op www.stab.nl/wetgrondwet.htm<br />
en klik in het oranje valk op hoofdstuk 1.<br />
Leg artikel 1 van de grondwet uit in je eigen woorden.<br />
Wat vind je van dit artikel? Leg uit.<br />
5. Niet alleen in de tijd van Jonas Daniël Meijer zetten mensen zich in voor integratie.<br />
Kijk in de krant (of op een website van een krant) of er nu ook mensen zijn die oproepen<br />
tot integratie, bijvoorbeeld van hun eigen gemeenschap of juist van andere<br />
bevolkingsgroepen.<br />
Wat is volgens jou belangrijk om te kunnen integreren?<br />
Zijn dat dezelfde punten die ook Jonas Daniël Meijer belangrijk vond? Licht je antwoord toe.<br />
Wat kan de Nederlandse bevolking doen om integratie van andere groepen makkelijker te<br />
maken?<br />
Ga verder op de volgende bladzijde<br />
20
Tenslotte<br />
De informatie die je hebt gevonden helpt je om een groot deel van je presentatie voor te bereiden.<br />
Belangrijk om te vertellen zijn de volgende punten:<br />
Wat is je onderwerp?<br />
Wat ben je te weten gekomen over je onderwerp?<br />
Wat heeft het museumvoorwerp, het portret van Jonas Daniel Meijer, te maken met je<br />
onderwerp? Leg uit.<br />
Is er iets wat je aanspreekt in het portret van Jonas Daniel Meijer?<br />
Wat vind je mooi/leuk/bijzonder aan je onderwerp?<br />
In het museum krijg je nog een opdracht over jouw onderwerp. Je krijgt een paar vragen over je<br />
museumvoorwerp die je samen met je klasgenoot in het museum gaat beantwoorden. Je kan deze extra<br />
informatie nog gebruiken voor je presentatie. Na de opdracht wordt de klas in tweeën gesplitst, en ga je<br />
alléén je presentatie geven.<br />
Veel succes!<br />
21
INFORMATIE over<br />
De Amsterdamse jodenbuurt<br />
Zo was het vijf uur, in de winter, als de man met de zuurwagen voorbij reed die luid zijn<br />
“Karoutje! Karoutje! riep. J. Loopuit, Ochenebbisj 1999<br />
Harington<br />
JHM-nummer B2158<br />
Begin 1900 woonden er ruim zestigduizend<br />
joden in Amsterdam, vooral in de oude<br />
jodenbuurt: het Waterlooplein, in de wijken<br />
rond de Jodenbreestraat en de Weesperstraat.<br />
Sommige joden hadden een redelijk bestaan als<br />
winkelier, marktkoopman, straathandelaar of<br />
diamantbewerker. Velen hadden echter geen<br />
vast werk en scharrelden hun kostje bij elkaar.<br />
Dit deel van de joodse bevolking behoorde tot<br />
de allerarmste inwoners van de stad en had<br />
weinig contact met andere Amsterdammers,<br />
behalve op de markt en in de straathandel.<br />
In de jaren twintig begon de gemeente Amsterdam met de afbraak van de sloppen en krotten in de oude<br />
jodenbuurt en veel arme joden verhuisden naar nieuwbouw in Amsterdam-Oost. De middenklasse ging<br />
naar de wat betere Rivierenbuurt in het zuiden van de stad. Door de aanwezigheid van synagogen,<br />
joodse bedrijven en winkels, en de typisch joodse markt- en straathandel bleef de oude buurt wel het<br />
hart van joods Amsterdam. Hoewel in de nieuwe wijken de leefomstandigheden veel beter waren,<br />
verlangden de bewoners soms op nostalgische wijze terug naar de gezelligheid en saamhorigheid van de<br />
oude jodenbuurt.<br />
Ga verder op de volgende bladzijde<br />
22
SCHOOLOPDRACHT bij<br />
De Amsterdamse jodenbuurt<br />
1. Lees de informatietekst.<br />
Geef een paar voorbeelden van beroepen die door joden werden uitgeoefend.<br />
Waar woonden de meeste joden in Amsterdam?<br />
In de jaren twintig verhuizen velen naar andere buurten in Amsterdam. Waarom?<br />
2. Ga naar de website van het museum, www.jhm.nl en typ bij zoeken (rechtsboven)<br />
Amsterdamse jodenbuurt en klik op het vergrootglas en bekijk de foto’s uit 1913.<br />
Hoe zou jij deze buurt omschrijven? Licht je antwoord toe.<br />
3. Ga terug naar zoekresultaten en bekijk de harington. In het museum ga je over dit<br />
voorwerp vertellen.<br />
Noem enkele Amsterdams-joodse lekkernijen.<br />
Voor welke lekkernij werd deze ton gebruikt?<br />
Kun je een reden bedenken waarom vooral arme mensen dit product kochten?<br />
4. Ga naar de website www.jhm.nl en klik in de rode balk Amsterdam aan. Zoek in het<br />
centrum naar het Waterlooplein en lees het stukje.<br />
Wanneer vestigden de eerste joden zich in deze buurt?<br />
Waarom leefden vele joden in de buurt van de straathandel?<br />
Wanneer ontstond de markt op het Waterlooplein?<br />
Wat gebeurde er met de buurt tijdens de Tweede Wereldoorlog?<br />
Bestaat de markt op het Waterlooplein nog steeds?<br />
Ga verder op de volgende bladzijde<br />
23
Tenslotte<br />
De informatie die je hebt gevonden helpt je om een groot deel van je presentatie voor te bereiden.<br />
Belangrijk om te vertellen zijn de volgende punten:<br />
Wat is je onderwerp?<br />
Wat ben je te weten gekomen over je onderwerp?<br />
Wat heeft het museumvoorwerp, de harington te maken met je onderwerp? Leg uit.<br />
Is er iets wat je aanspreekt in de harington?<br />
Wat vind je mooi/leuk/bijzonder aan je onderwerp?<br />
In het museum krijg je nog een opdracht over jouw onderwerp. Je krijgt een paar vragen over je<br />
museumvoorwerp die je samen met je klasgenoot in het museum gaat beantwoorden. Je kan deze extra<br />
informatie nog gebruiken voor je presentatie. Na de opdracht wordt de klas in tweeën gesplitst, en ga je<br />
alléén je presentatie geven.<br />
Veel succes!<br />
24
INFORMATIE over<br />
MEDIENE<br />
joods leven in de provincie<br />
Een bekend bedrijf als Unox is ooit als joods familiebedrijf begonnen<br />
schaalmodel weefgetouw,<br />
JHM- nummer B2149<br />
Mediene betekent: ‘platte land’ of’ provincie. Er<br />
wordt mee bedoeld: Nederland buiten<br />
Amsterdam. Voor de Tweede Wereldoorlog<br />
leefde het grootste deel van de Nederlandse<br />
joden in Amsterdam: er was joods Amsterdam<br />
en er was ‘buiten Amsterdam’. In de ogen van<br />
de Amsterdamse joden ogen was Amsterdam<br />
het middelpunt waar alles om draaide. Alle<br />
overige joodse gemeenten in Nederland werden<br />
samengevat onder het begrip mediene. Rond<br />
1900 waren er 176 kleine en grotere joodse<br />
gemeenten in Nederland.<br />
Sommige steden, zoals Den Haag en Rotterdam, hadden een grote joodse gemeenschap met meer dan<br />
tienduizend joden. Maar op het platteland waren de joodse gemeenten vaak juist heel klein. De opkomst<br />
van fabrieken aan het eind van de negentiende eeuw, de industrialisatie, had tot gevolg dat veel<br />
mensen, waaronder veel joden, naar de grotere steden gingen op zoek naar werk. Daardoor hielden<br />
sommige kleine joodse plattelandsgemeenten in de mediene op te bestaan.<br />
De meest voorkomende beroepen van joden in de mediene waren winkelier, handelsreiziger, slager en<br />
veehandelaar. Enkele joodse families slaagden erin hun bedrijfje uit te breiden tot grote ondernemingen,<br />
bijvoorbeeld in de textiel- f vleesverwerkende industrie.<br />
Ga verder op de volgende bladzijde<br />
25
SCHOOLOPDRACHT bij<br />
MEDIENE<br />
joods leven in de provincie<br />
1. Lees de informatietekst.<br />
Hoe groot was de joodse gemeente voor de Tweede Wereldoorlog die buiten Amsterdam leefde?<br />
Welke twee andere steden in de Randstad hadden een grote joodse gemeenschap?<br />
Wat betekent mediene?<br />
Noem twee bedrijfstakken waarin joden in de mediene werkzaam waren.<br />
2. Ga naar de website van het <strong>Joods</strong> <strong>Historisch</strong> <strong>Museum</strong>, www.jhm.nl en bekijk het<br />
filmfragment van Herbert Zwartz.<br />
Welke fabriekstak zie je hier?<br />
Sinds wanneer is de familie Zwartz werkzaam in de textielindustrie?<br />
Waarom is de familie Zwartz naar Enschede verhuisd?<br />
Was er een groot verschil tussen het joods leven in Amsterdam en in de mediene? Licht je<br />
antwoord toe.<br />
Hoe ziet Herbert Zwartz de toekomst van de joden in Enschede?<br />
3. Ga terug naar home www.jhm.nl en typ bij zoeken (rechtsboven) het JHM nummer: B2149<br />
en klik op het vergrootglas. Je ziet in het klein het schaalmodel weefgetouw. Klik op de<br />
afbeelding: in het museum ga je over dit voorwerp vertellen.<br />
Bij welke bedrijfstak hoort het weefgetouw?<br />
Hoe groot is het weefgetouw?<br />
Hoe zwaar denk je dat het is?<br />
4. Ga terug naar home en zoek in bij personen (groene balk) bij de letter H van Hartog Hartog.<br />
Wie was Hartog Hartog?<br />
Hartog Hartog had verschillende beroepen. Noem er een paar.<br />
5. Ga weer terug naar home en zoek in bij plaatsen (groene balk) de O van Oss in Noord-<br />
Brabant. Lees de tekst.<br />
Hoe heet het exportbedrijf van Hartog Hartog tegenwoordig?<br />
Heb jij wel eens iets van dit bedrijf gegeten?<br />
Wat vind je ervan om dit te weten?<br />
Ga verder op de volgende bladzijde<br />
26
Tenslotte<br />
De informatie die je hebt gevonden helpt je om een groot deel van je presentatie voor te bereiden.<br />
Belangrijk om te vertellen zijn de volgende punten:<br />
Wat is je onderwerp?<br />
Wat ben je te weten gekomen over je onderwerp?<br />
Wat heeft het museumvoorwerp, het schaalmodel weefgetouw, te maken met je onderwerp?<br />
Leg uit.<br />
Is er iets wat je aanspreekt in het schaalmodel weefgetouw?<br />
Wat vind je mooi/leuk/bijzonder aan je onderwerp?<br />
In het museum krijg je nog een opdracht over jouw onderwerp. Je krijgt een paar vragen over je<br />
museumvoorwerp die je samen met je klasgenoot in het museum gaat beantwoorden. Je kan deze extra<br />
informatie nog gebruiken voor je presentatie. Na de opdracht wordt de klas in tweeën gesplitst, en ga je<br />
alléén je presentatie geven.<br />
Veel succes!<br />
27
INFORMATIE over<br />
JOODSE EMANCIPATIE<br />
‘Zonder onderwijs, zonder opvoeding, zonder cultuur komen wij er nooit.’<br />
Henri Polak (1868 - 1943) Nederlands vakbondsbestuurder en politicus<br />
Diamantlijptafel<br />
JHM-nummer 08535<br />
Aan het eind van de negentiende eeuw werkten<br />
er door de industrialisatie steeds meer mensen<br />
in fabrieken. Mede door de slechte<br />
werkomstandigheden, zijn werknemers zich<br />
gaan organiseren in vakbonden om een sterkere<br />
positie te krijgen. Mede door deze stroming,<br />
politiek gesteund door het socialisme is de<br />
politieke en sociale emancipatie van de<br />
arbeiders op gang bracht. In de<br />
arbeidersbeweging waren veel joden actief en zij<br />
speelden vooral in de Algemene Nederlandse<br />
Diamantbewerkers Bond (ANDB) een<br />
belangrijke rol. Onder leiding van Henri Polak<br />
behaalde de vakbond ANDB grote successen,<br />
zoals de invoering van de achturige werkdag..<br />
Het vakbondbestuur vond echter niet alleen de verbetering van de arbeidsomstandigheden belangrijk,<br />
maar ook de geestelijke en culturele ontwikkeling van de leden. Om die reden werd bijvoorbeeld een<br />
bibliotheek in het vakbondsgebouw ingericht. De arme en achtergebleven joodse bevolkingsdell kreeg zo<br />
toegang tot kennis en de gelegenheid zich te ontwikkelen wat de integratie in de Nederlandse<br />
samenleving ten goede kwam. Ook joodse vrouwen lieten van zich horen in de arbeiders- en in de<br />
vrouwenbeweging. Sientje Prijes en Roosje Vos zorgden in 1897 voor de oprichting van de eerste<br />
vakbond van vrouwen in Nederland: de Algemene Nederlandse Naaistersbond. Alida de Jong werd in<br />
1912 de eerste vrouwelijke betaalde vakbondsbestuurder van Nederland. Maar de bekendste feministe<br />
was Aletta Jacobs. Zij heeft onder andere gestreden voor het vrouwenkiesrecht.<br />
Ga verder op de volgende bladzijde<br />
28
SCHOOLOPDRACHT bij<br />
JOODSE EMANCIPATIE<br />
1. Lees de informatietekst.<br />
Waar staat de afkorting ANDB voor?<br />
Wat wilden zij bereiken voor hun leden?<br />
Hoe heette de eerste vakbond voor vrouwen?<br />
Noem een bekende joodse feministe.<br />
Wat vind je van emancipatie? Leg uit.<br />
2. Ga naar de website van het museum, www.jhm.nl en typ bij zoeken (rechtsboven)<br />
het JHM nummer: 08535 en klik op het vergrootglas. Je ziet in het klein de<br />
diamantslijptafel.<br />
Van welke materialen is deze tafel gemaakt?<br />
Wat voor werk werd er aan deze tafel gedaan?<br />
Klik op de foto en vergroot deze. Rechtsboven op de tafel staat een afbeelding met<br />
verschillende diamanten. Waarom denk je dat het daar staat?<br />
3. Er bestaan nog steeds vakbonden in Nederland.<br />
Is een vakbond nu nog nodig? Licht je antwoord toe.<br />
De FNV is een van de grootste vakbonden. Wie is de voorzitter?<br />
Vind jij het belangrijk dat een vakbond wordt geleid door een man of een vrouw? Licht je<br />
antwoord toe.<br />
5. Ga terug naar de website van het museum, www.jhm.nl en zoek bij Personen<br />
(groene balk) bij de letter J naar Aletta Jacobs.<br />
Aletta heeft medicijnen gestudeerd. Waarom was dit zo bijzonder in haar tijd?<br />
Hoe heeft zij dit voor elkaar gekregen?<br />
In haar huisartsenpraktijk kreeg ze onder andere te maken met moeilijkheden van vrouwen.<br />
Noem er twee.<br />
Later in haar leven raakt ze ook maatschappelijk betrokken en wordt ze gekozen tot<br />
voorzitter van een vereniging. Welke vereniging was dit?<br />
Hoe denk je over Alette Jacobs? Leg uit.<br />
6. In 1924 schreef Aletta Jacobs haar herinneringen op. Dit boek eindigde ze met de<br />
optimistische woorden: De vrouwen gaan een betere toekomst tegemoet<br />
Is de positie van de vrouw verbeterd sinds Aletta Jacobs?<br />
Zou zij het nodig vinden dat vrouwen (nog) opkomen voor hun rechten? Leg uit.<br />
Ga verder op de volgende bladzijde<br />
29
Tenslotte<br />
De informatie die je hebt gevonden helpt je om een groot deel van je presentatie voor te bereiden.<br />
Belangrijk om te vertellen zijn de volgende punten:<br />
Wat is je onderwerp?<br />
Wat ben je te weten gekomen over je onderwerp?<br />
Wat heeft het museumvoorwerp, de diamantslijptafel, te maken met je onderwerp? Leg uit.<br />
Is er iets wat je aanspreekt in de diamantslijptafel?<br />
Wat vind je mooi/leuk/bijzonder aan je onderwerp?<br />
In het museum krijg je nog een opdracht over jouw onderwerp. Je krijgt een paar vragen over je<br />
museumvoorwerp die je samen met je klasgenoot in het museum gaat beantwoorden. Je kan deze extra<br />
informatie nog gebruiken voor je presentatie. Na de opdracht wordt de klas in tweeën gesplitst, en ga je<br />
alléén je presentatie geven.<br />
Veel succes!<br />
30
INFORMATIE over<br />
JODENVERVOLGING<br />
‘Het gevoel dat de wereld min of meer discreet wegkijkt of onbewogen toekijkt als er<br />
honderdduizenden om je heen systematisch gedood worden (…) kan niet adequaat verwoord<br />
worden.’ G. Durlacher, Strepen aan de hemel (1985)<br />
stof aan de rol,<br />
JHM-nummer B1824<br />
Op 10 mei 1940 trokken Duitse troepen<br />
Nederland binnen. Snel daarna namen de<br />
Duitse bezetters de eerste maatregelen die de<br />
joden moesten isoleren van de rest van de<br />
bevolking. In januari 1941 moesten alle joden<br />
zich laten registreren en de eerste razzia’s<br />
(drijfjachten op joden) vonden kort daarop<br />
plaats om de angst onder de joden aan te<br />
wakkeren. De anti-joodse maatregelen volgden<br />
elkaar snel op: joden mochten niet alle<br />
beroepen meer uitoefenen, ze moesten hun<br />
spaargeld inleveren, joodse kinderen mochten<br />
niet meer naar openbare scholen, joden werd<br />
verboden te telefoneren, bij niet-joden op<br />
bezoek te gaan, auto te rijden en nog veel meer.<br />
Vanaf mei 1942 moesten alle joden een gele<br />
davidster, de jodenster, op al hun kleren dragen.<br />
De Duitse bezetters, de nazi’s, richtten in februari 1941 de <strong>Joods</strong>che Raad op. Zij gebruikten de <strong>Joods</strong>che<br />
Raad om contact met de joodse gemeenschap te onderhouden en via de <strong>Joods</strong>che Raad gaven zij alle<br />
anti-joodse maatregelen door. Er was ook verzet tegen de nazi’s: er werd hulp geboden bij onderduiken,<br />
er werden documenten, bonnen en identiteitsbewijzen vervalst en er werd sabotage gepleegd door<br />
bijvoorbeeld telefoonlijnen en bevoorradingstransporten onklaar te maken. Het was voor iedereen erg<br />
gevaarlijk om verzet te plegen, maar voor joden, die toch al vervolgd werden, in het bijzonder. Door alle<br />
anti-joodse maatregelen was hun bewegingsvrijheid sterk beperkt. Toch zijn ongeveer duizend joden<br />
actief geweest in het verzet; de helft daarvan heeft de oorlog niet overleefd.<br />
Ga verder op de volgende bladzijde<br />
31
SCHOOLOPDRACHT bij<br />
JODENVERVOLGING<br />
1. Lees de informatietekst.<br />
Wanneer werd Nederland bezet door Nazi-Duitsland?<br />
Waartoe dienden de maatregelen die de nazi’s uitvaardigden?<br />
Wat is een razzia?<br />
Noem een paar anti-joodse maatregelen.<br />
Wat was de functie van de <strong>Joods</strong>e Raad?<br />
Welke vormen van verzet worden er in de tekst genoemd?<br />
Weet jij nog een voorbeeld van verzet?<br />
Ook joden zaten in het verzet. Wat vind je daarvan? Leg je antwoord uit.<br />
2. Ga naar de website van het museum, www.jhm.nl en typ bij zoeken (rechtsboven) het<br />
JHM nummer: B1824 en klik op het vergrootglas. Je ziet in het klein de stof aan de rol. Klik<br />
op het plaatje: in het museum ga je over dit voorwerp vertellen<br />
Wanneer werd de jodenster ingevoerd?<br />
Waar kon de jodenster worden gekocht?<br />
Waarom werd de jodenster ingevoerd?<br />
Wat vind je daarvan? Leg je antwoord uit<br />
3. Ga naar de website van het museum, www.jhm.nl en typ bij zoeken (rechtsboven)<br />
dokwerker en klik op het vergrootglas. Lees de informatie over de Dokwerker.<br />
leg uit wat de Februaristaking was?<br />
Wanneer was deze staking?<br />
Wat was de aanleiding voor deze staking?<br />
Welke bedrijven deden mee aan de staking?<br />
Wat vind je daarvan?<br />
4. Ga naar de menubalk bovenaan de website van het museum, www.jhm.nl en klik<br />
rechtsboven op joodsmonument.nl. Klik vervolgens rechtsmidden op Bezoek het Digitaal<br />
Monument, en klik dan op Nieuws en dan op Thema’s. Lees in de tweede alinea het verhaal<br />
over het gezin de Jongh uit Leeuwarden, die in de Spanjaardslaan 133 woonde. Typ<br />
rechtsboven in de zoekbalk filmpjes Spanjaardslaan 133. Klik op de zoekknop. Open daarna de<br />
link Gezin de Jongh, Spanjaardslaan 133: filmpjes en een virtuele rondleiding.<br />
• Wat gebeurde er met dit gezin op 12 november 1942?<br />
Klik links op de link voor het eerste filmpje onderin op Gezin de Jongh, Spanjaardslaan<br />
Hoe verliep het vertrek?<br />
Hoe reageerden de mensen op straat?<br />
Wat vind je daarvan? Licht je antwoord toe.<br />
Klik op het tweede filmpje<br />
Wat is er gebeurd met de spullen van het gezin de Jongh?<br />
Wat is er gebeurd met de familie?<br />
Wat voel je daarbij? Leg je antwoord uit.<br />
32
Tenslotte<br />
De informatie die je hebt gevonden helpt je om een groot deel van je presentatie voor te bereiden.<br />
Belangrijk om te vertellen zijn de volgende punten:<br />
Wat is je onderwerp?<br />
Wat ben je te weten gekomen over je onderwerp?<br />
Wat heeft het museumvoorwerp, de stof van rol , te maken met je onderwerp? Leg uit.<br />
Is er iets wat je aanspreekt in de stof van rol ?<br />
Wat vind je mooi/leuk/bijzonder aan je onderwerp?<br />
In het museum krijg je nog een opdracht over jouw onderwerp. Je krijgt een paar vragen over je<br />
museumvoorwerp die je samen met je klasgenoot in het museum gaat beantwoorden. Je kan deze extra<br />
informatie nog gebruiken voor je presentatie. Na de opdracht wordt de klas in tweeën gesplitst, en ga je<br />
alléén je presentatie geven.<br />
Veel succes!<br />
33
INFORMATIE over<br />
WEGGAAN OF BLIJVEN?<br />
‘Er zijn weinig joden in de diaspora die zich nooit hebben afgevraagd of zij in Israël zouden<br />
willen wonen.’<br />
Y. Koren en C. Vecht, Verzonken heimwee. <strong>Joods</strong> hier Israëlisch daar (1988)<br />
Affiche - Proclamatie <strong>Joods</strong>e Staat<br />
JHM-nummer 02368<br />
Na de Tweede Wereldoorlog voelden veel joodse<br />
overlevenden zich niet meer thuis in Nederland.<br />
Terwijl Nederland in hoog tempo begon aan het<br />
herstel en de wederopbouw van het land,<br />
konden zij hun ervaringen nauwelijks delen en<br />
zagen ze weinig toekomst voor zichzelf. Ook<br />
leefde er de angst voor nieuwe vervolgingen. Zij<br />
keken wantrouwend naar de Nederlandse<br />
samenleving waar de deportatie van meer dan<br />
honderdduizend joden had kunnen plaatsvinden<br />
en zij geen bescherming hadden gekregen van<br />
de staat.<br />
Veel joden dachten over emigreren. Tussen 1946 en 1953 verlieten volgens de officiële statistieken 4.450<br />
joden Nederland, maar dit aantal ligt waarschijnlijk hoger. Na het uitroepen van de staat Israël in 1948<br />
leek dit een goede bestemming: 1.200 Nederlandse joden verhuisden naar de nieuwe joodse staat. Maar<br />
joden gingen ook naar andere landen: 1.400 mensen vertrokken naar de Verenigde Staten, de rest ging<br />
naar Canada en Australië. Tussen 1950 en 1986 vestigden zich in totaal 9.800 Nederlandse joden in<br />
Israël.<br />
Ga verder op de volgende bladzijde<br />
34
SCHOOLOPDRACHT bij<br />
WEGGAAN OF BLIJVEN?<br />
1. Lees de informatietekst.<br />
Hoe voelden veel joden zich direct na de Tweede Wereldoorlog in Nederland?<br />
Wat waren hun gevoelens over de Nederlandse samenleving?<br />
Hoeveel joden zijn uiteindelijk geëmigreerd?<br />
Naar welk land emigreerden de meeste joden?<br />
Waarom denk je dat dit land op de eerste plaats stond?<br />
Wat vind je daarvan? Leg uit.<br />
2. Ga naar de website van het museum, www.jhm.nl en typ bij zoeken (rechtsboven) het JHM<br />
nummer: 02368 en klik op het vergrootglas. Je ziet in het klein het affiche Proclamatie<br />
joodse staat 16 mei 1948. Klik op het plaatje: In het museum ga je over dit affiche vertellen.<br />
Wat gebeurde er op 16 mei 1948?<br />
In welk gebouw in Amsterdam werd dit gevierd?<br />
Welke organisatie had deze middag georganiseerd?<br />
Wat vind je daarvan? Leg uit<br />
3. Ga terug naar home en zoek in de woordenlijst (groene balk) bij de letter Z van zionisme.<br />
In welk jaar is de staat Israël uitgeroepen?<br />
Wanneer is het zionisme ontstaan?<br />
Wat was het doel van het zionisme?<br />
Wat vind je daarvan? Leg uit<br />
4. Klik op de link van het filmfragment: gesprek over gaan of blijven?<br />
Waarom willen mensen naar Israel emigreren?<br />
Waarom blijven mensen liever in Nederland wonen?<br />
Wat vind je daarvan? Leg uit<br />
5. Veel joden die niet naar Israël emigreren, willen wel op een andere manier het land<br />
steunen<br />
Welke manieren kan jij bedenken om een land of volk te steunen?<br />
Ken je andere (bevolking)groepen in Nederland die een speciale binding hebben met een<br />
bepaald land? Geef een voorbeeld.<br />
Zijn er overeenkomsten met de joodse band met Israel? Leg uit.<br />
Heb jij een speciale binding met een ander land? Leg uit.<br />
Ga verder op de volgende bladzijde<br />
35
Tenslotte<br />
De informatie die je hebt gevonden helpt je om een groot deel van je presentatie voor te<br />
bereiden. Belangrijk om te vertellen zijn de volgende punten:<br />
Wat is je onderwerp?<br />
Wat ben je te weten gekomen over je onderwerp?<br />
Wat heeft het museumobject het affiche Proclamatie joodse staat 16 mei 1948 te maken met je<br />
onderwerp? Leg uit.<br />
Is er iets wat je aanspreekt het affiche Proclamatie joodse staat 16 mei 1948<br />
Wat vind je mooi/leuk/bijzonder aan je onderwerp?<br />
In het museum krijg je nog een opdracht over jouw onderwerp. Je krijgt een paar vragen over je<br />
museumvoorwerp die je samen met je klasgenoot in het museum gaat beantwoorden. Je kan deze extra<br />
informatie nog gebruiken voor je presentatie. Na de opdracht wordt de klas in tweeën gesplitst, en ga je<br />
alléén je presentatie geven.<br />
Veel succes!<br />
36
INFORMATIE over<br />
PESACH<br />
Met Pesach vieren joden de bevrijding uit de Egyptische slavernij, ruim drieduizend jaar<br />
geleden.<br />
Veger en blik<br />
JHM nummer 07625<br />
Zolang er mensen bestaan, vieren of herdenken<br />
zij belangrijke gebeurtenissen. Deze speciale<br />
dagen helpen de mens gebeurtenissen te<br />
herinneren die niet vergeten mogen worden.<br />
Stel je voor dat je familie ooit vervolgd is. Dat er<br />
een tijd was dat je ouders, grootouders of<br />
voorouders slaven waren en slecht behandeld<br />
werden. Je kunt je dan misschien indenken hoe<br />
belangrijk het is om het moment te vieren dat<br />
aan die tijd een einde kwam en jouw familie<br />
weer vrij was.<br />
Zo’n feest vieren de joden ieder jaar in de lente: Pesach. Met Pesach vieren zij de bevrijding van de joden<br />
uit de slavernij in Egypte, ruim drieduizend jaar geleden. Voorafgaand aan dit lentefeest maken zij hun<br />
huis grondig schoon en verwijderen zij alle producten die bereid zijn met gist, zoals brood en koekjes, uit<br />
het huis . Tijdens Pesach eten joden matzes. Dit platte brood herinnert aan de haast om weg te komen<br />
uit slavernij, waardoor er geen tijd meer was om het deeg te laten rijzen. Het verhaal van de uittocht uit<br />
Egypte wordt verteld tijdens een speciale maaltijd, de seider. Kinderen stellen vragen: Waarom eten we<br />
matzes en geen brood? Waarom vertellen jullie ons ieder jaar dit verhaal? Ouders geven antwoord op<br />
alle vragen en vertellen het verhaal van de uittocht alsof zij zelf destijds uit Egypte zijn bevrijd.<br />
Ga verder op de volgende bladzijde<br />
37
SCHOOLOPDRACHT bij<br />
PESACH<br />
1. Lees de informatietekst.<br />
Wat wordt er met Pesach gevierd?<br />
In welk jaargetijde valt Pesach?<br />
2. Ga naar de website van het museum, www.jhm.nl en zoek in de woordenlijst<br />
(groene balk) bij de letter P van Pesach.<br />
Wie heeft de joden uit Egypte bevrijd?<br />
Wie wilde dat de joden in Egypte als slaven bleven werken? En waarom denk je dat hij de joden<br />
niet wilde laten gaan?<br />
Welke bevrijding wordt er nog meer gevierd tijden Pesach?<br />
Wat vind je ervan? Leg uit.<br />
3. Wat mogen joden volgens de joodse traditie tijdens Pesach niet eten? Waarom niet?<br />
Wat eten ze daarvoor in de plaats?<br />
Wat betekent ‘koosjer voor Pesach’?<br />
Hoe wordt een huis koosjer gemaakt voor Pesach?<br />
Wat vind je ervan? Leg uit.<br />
4. Ga terug naar home en typ bij zoeken (rechtsboven) het JHM nummer: 07625 en klik op het<br />
vergrootglas. Je ziet in het klein de veger en blik. Klik op de afbeelding: in het museum ga je<br />
over dit voorwerp vertellen.<br />
Wat heeft het veger en blik te maken met Pesach? Leg uit.<br />
5. Ga terug naar de website van het museum, www.jhm.nl en zoek weer in de woordenlijst<br />
(groene balk) bij de letter P van Pesach.<br />
Hoe wordt de eerste avond van Pesach gevierd?<br />
Welke rol heeft het jongste kind?<br />
Wat vind je van ervan? Leg uit.<br />
6. Ga naar www.jhm.nl/pesach en klik op de woonkamer. Klik op de lichtblauwe cirkel<br />
van het filmfragment een radijsje<br />
Waarom ligt het radijsje op de pesachtafel?<br />
Wat ligt er nog meer op de sederschotel?<br />
Wil je meer zien van de seder van de familie Hollander? Bekijk gerust de andere gekleurde<br />
cirkels, en ook die in de andere kamers.<br />
7. Heb jij een feest dat je ieder jaar viert?<br />
Is dit een belangrijk feest voor jou? Leg je antwoord uit.<br />
Heb je ook speciale gerechten voor dit feest?<br />
Zie je overeenkomsten met Pesach?<br />
38
Tenslotte<br />
De informatie die je hebt gevonden helpt je om een groot deel van je presentatie voor te<br />
bereiden. Belangrijk om te vertellen zijn de volgende punten:<br />
Wat is je onderwerp?<br />
Wat ben je te weten gekomen over je onderwerp?<br />
Wat heeft het museumvoorwerp, de veger en blik, te maken met je onderwerp? Leg uit.<br />
Is er iets wat je aanspreekt in de veger en blik?<br />
Wat vind je mooi/leuk/bijzonder aan je onderwerp?<br />
In het museum krijg je nog een opdracht over jouw onderwerp. Je krijgt een paar vragen over je<br />
museumvoorwerp die je samen met je klasgenoot in het museum gaat beantwoorden. Je kan deze extra<br />
informatie nog gebruiken voor je presentatie. Na de opdracht wordt de klas in tweeën gesplitst, en ga je<br />
alléén je presentatie geven.<br />
Veel succes!<br />
39
INFORMATIE over<br />
Huwelijk of<br />
CHOEPA<br />
Choepa is een huwelijksplechtigheid, een joods huwelijk.<br />
Trouwring<br />
JHM nummer B014<br />
Een choepa (spreek uit: goepa) kan in de synagoge, thuis of buiten plaatsvinden. Het huwelijk vindt<br />
plaats onder een huwelijksbaldakijn, een soort dakje. Er moeten getuigen aanwezig zijn en er is een<br />
(vaak mooi versierd) contract waarin afspraken zijn vastgelegd. In de joodse traditie kan je door te<br />
scheiden het huwelijk ook weer ongedaan maken. Dit is bijzonder voor een eeuwenoude religieuze<br />
traditie. Maar de bedoeling van trouwen is natuurlijk dat je samen een lang en gelukkig leven zult<br />
hebben.<br />
Ga verder op de volgende bladzijde<br />
40
SCHOOLOPDRACHT bij<br />
Huwelijk of CHOEPA<br />
1. Lees de informatietekst.<br />
Waar kan een joods huwelijk plaatsvinden?<br />
2. Ga naar de website van het museum, www.jhm.nl en zoek in de woordenlijst<br />
(groene balk) bij de letter K van ketoeba.<br />
Wat is een ketoeba?<br />
Welke afspraken zou jij willen vastleggen als je gaat trouwen?<br />
3. Ga terug naar home en zoek in de woordenlijst (groene balk) bij de letter H van Huwelijk.<br />
Wat is het Hebreeuwse woord voor huwelijk?<br />
Wat is de betekenis van dit Hebreeuwse woord en wat heeft dat met het huwelijk te maken?<br />
Wat vind je ervan? Leg uit.<br />
4. Ga terug naar home en typ bij zoeken (rechtsboven) het JHM nummer: B0149 en klik op het<br />
vergrootglas. Je ziet in het klein de trouwring. Klik op de afbeelding: in het museum ga je over<br />
dit voorwerp vertellen.<br />
Waarom siert een huis deze trouwring?<br />
Welk Hebreeuws woord staat er op het dak van het huis?<br />
Ken je dit woord ook uit het Nederlands?<br />
5. Ga terug naar home en typ bij zoeken (rechtsboven) het JHM nummer: B1835 en klik op het<br />
vergrootglas. Je ziet in het klein de trouwring. Klik op het afbeelding van het schilderij joodse<br />
bruiloft van Jozef Israels’.<br />
Wanneer heeft de Jozef Israels dit geschilderd?<br />
Welk moment van het huwelijk is op dit schilderij vastgelegd?<br />
Denk je dat dit nog steeds zo gebeurt? Leg uit.<br />
Wat vind je daarvan? Leg uit.<br />
6. Heb je zelf wel een een (religieuze) huwelijksplechtigheid meegemaakt?<br />
Wat sprak je daarin aan? Leg uit.<br />
Ga verder op de volgende bladzijde<br />
41
Tenslotte<br />
De informatie die je hebt gevonden helpt je om een groot deel van je presentatie voor te bereiden.<br />
Belangrijk om te vertellen zijn de volgende punten:<br />
Wat is je onderwerp?<br />
Wat ben je te weten gekomen over je onderwerp?<br />
Wat heeft het museumvoorwerp, de trouwring, te maken met je onderwerp? Leg uit.<br />
Is er iets wat je aanspreekt in de trouwring?<br />
Wat vind je mooi/leuk/bijzonder aan je onderwerp?<br />
In het museum krijg je nog een opdracht over jouw onderwerp. Je krijgt een paar vragen over je<br />
museumvoorwerp die je samen met je klasgenoot in het museum gaat beantwoorden. Je kan deze extra<br />
informatie nog gebruiken voor je presentatie. Na de opdracht wordt de klas in tweeën gesplitst, en ga je<br />
alléén je presentatie geven.<br />
Veel succes!<br />
42
INFORMATIE over<br />
Doorgangskamp<br />
WESTERBORK<br />
‘Maanden lang heb ik treinen uit Westerbork zien weggaan, met de mensen. Ik heb zelfs mijn<br />
vader zien weggaan.’ Herman Italiaander, Verzonken heimwee (1988)<br />
Koffer<br />
JHM-nummer 06761<br />
In 1939 gaf de Nederlandse regering opdracht<br />
aan de joodse gemeenschap een kamp in te<br />
richten om daar de gevluchte joden uit<br />
Duitsland op te vangen. Dit werd kamp<br />
Westerbork in Drenthe. Toen de Duitsers in mei<br />
1940 Nederland binnenvielen, waren er in<br />
Westerbork ruim zevenhonderd joden. Het<br />
kamp bleef in eerste instantie onder Nederlands<br />
gezag. Later namen de nazi’s het over en nadat<br />
begin 1942 de nazi’s besloten de joden uit te<br />
roeien, veranderde het voormalige<br />
vluchtelingenkamp in een doorgangskamp:<br />
vanuit Westerbork werden joden naar<br />
vernietigingskampen in Oost-Europa<br />
gedeporteerd.<br />
Tussen juli 1942 en september 1944 vertrok er wekelijks een goederentrein met wagons vol met mensen<br />
naar kampen in vooral Polen, Duitsland en Tjechië. Bijna 104.000 joden, 245 Roma en Sinti en enkele<br />
tientallen verzetsstrijders zijn daar omgebracht. .<br />
Het dagelijks leven in Westerbork leek op het eerste gezicht draaglijk. De leiding was deels in handen<br />
van daartoe aangewezen joden. Er was onderwijs, sport, ziekenzorg en één keer per week cabaret. Dit<br />
alles was bedoeld om de mensen rustig te houden en opstand te voorkomen. Maar altijd was er de angst<br />
voor het wekelijkse transport op dinsdag, voor de trein naar het oosten.<br />
Ga verder op de volgende bladzijde<br />
43
SCHOOLOPDRACHT bij<br />
Doorgangskamp WESTERBORK<br />
1. Lees de introductietekst.<br />
Wanneer is Westerbork in gebruik genomen?<br />
Voor wie was het kamp bedoeld?<br />
Vanaf 1942 viel het kamp onder het naziregime en begonnen de transporten naar de<br />
vernietigingskampen. Hoe vaak vonden deze plaats?<br />
Wat was de eindbestemming van de transporten naar het oosten?<br />
Wat kun je vertellen over het dagelijks leven in het kamp?<br />
Wat vind je daarvan? Leg uit.<br />
2. Ga naar de website van het museum, www.jhm.nl en typ bij zoeken (rechtsboven) het<br />
JHM nummer: 06761 en klik op het vergrootglas. Je ziet in het klein de koffer. Dubbelklik op<br />
de afbeelding: in het museum ga je over dit voorwerp vertellen.<br />
Van wie was deze koffer?<br />
Wanneer is hij geboren?<br />
Wat was het beroep van Leon Cohen na de Tweede Wereldoorlog?<br />
Wat is een klaar-over?<br />
3. Ga terug naar home en zoek bij personen (groene balk) bij de letter K van Leo Kok<br />
Wat was het beroep van Leo Kok?<br />
Hoe is Leo in Nederland terecht gekomen?<br />
En de rest van zijn familie?<br />
Hoe lang heeft Leo in Westerbork gezeten?<br />
Wat vind je daarvan? Leg uit.<br />
4. Leo Kok heeft in Westerbork veel tekeningen gemaakt van het dagelijks leven. Ga naar<br />
links op de website www.jhm.nl naar de rode balk naar Collectie, naar zoeken en klik bij<br />
zoeken in op museumstukken en typ bij vervaardiger Leo Kok in.<br />
• Zoek een tekening uit de museumcollectie uit die voor jou het leven in Westerbork duidelijk<br />
weergeeft. Print deze uit en neem het mee naar het museum voor je presentatie.<br />
5. Iedere week konden de kampbewoners ‘genieten’ van een cabaret, een toneelstuk of<br />
ander optredens.<br />
• Waarom lieten de nazi’s dit toe?<br />
• Hoe heette het theatergezelschap in Westerbork?<br />
• Wat deed Leo voor deze voorstellingen?<br />
• Hoe voelt dat om dit te weten? Leg uit.<br />
6. Westerbork is tegenwoordig een herinneringsplek en het heet Herinneringscentrum Kamp<br />
Westerbork, www.westerbork.nl<br />
• Vind jij het belangrijk dit Herinneringscentrum Kamp Westerbork nog steeds bezocht kan<br />
worden? Leg je antwoord uit.<br />
Ga verder op de volgende bladzijde<br />
44
Tenslotte<br />
De informatie die je hebt gevonden helpt je om een groot deel van je presentatie voor te bereiden.<br />
Belangrijk om te vertellen zijn de volgende punten:<br />
• Wat is je onderwerp?<br />
• Wat ben je te weten gekomen over je onderwerp?<br />
• Wat heeft het museumvoorwerp, de koffer, te maken met je onderwerp? Leg uit.<br />
• Is er iets wat je aanspreekt in de koffer?<br />
• Wat vind je mooi/leuk/bijzonder aan je onderwerp?<br />
In het museum krijg je nog een opdracht over jouw onderwerp. Je krijgt een paar vragen over je<br />
museumvoorwerp die je samen met je klasgenoot in het museum gaat beantwoorden. Je kan deze extra<br />
informatie nog gebruiken voor je presentatie. Na de opdracht wordt de klas in tweeën gesplitst, en ga je<br />
alléén je presentatie geven.<br />
Veel succes!<br />
45
Change language