Tussen Leden en Leiders.pdf - PvdA

kan alleen duidelijk worden door niet alleen naar functies en taken te kijken maar ook
naar ambities en omgangsvormen. Wat zijn de stilzwijgende pretenties en
veronderstellingen wanneer het over ledendemocratie of partijdemocratie gaat? Want
het ligt niet bij voorbaat vast dat voor zover er problemen zijn, die in de structuur van de
partij liggen. Die zouden ook best eens in de cultuur kunnen liggen. Dan heeft het niet
zoveel zin weer nieuwe organen of bevoegdheden te verzinnen, maar moeten sommige
passieve leden een duwtje in de rug krijgen en sommige actieve leden worden terug
gefloten.
We beoordelen deze vraag tegen de achtergrond van wat een politieke partij
onderscheidt van andere organisaties. Dat onderscheid is het ondubbelzinnige streven
naar macht. Macht verwerven kan op twee manieren: door veel aanhang te hebben en
door de beste ideeën te hebben. Ledendemocratie werkt, zeker bij een
sociaaldemocratische partij, op beide functies in. 5 In de sfeer van de ideeën zijn twee
noties bepalend voor het verwerven van macht. Ten eerste dat democratie een beter
mechanisme is dan de markt of dan dictatuur, en ten tweede dat sociaaldemocratische
opvattingen actief de competitie moeten zoeken met andere opvattingen. Ten aanzien
van de aanhang, in dit geval gaat het dan om de leden, gelden drie noties: deelname
aan de besluitvorming, invloed op de selectie van vertegenwoordigers en tenslotte
contact met de rest van de samenleving.
Het eerste (en met bijvoorbeeld de liberalen gedeelde) idee is dat democratie onder de
juiste condities voor de beste uitkomsten zorgt. Een politieke partij die geeft om
democratie biedt ruimte voor eigen initiatief, voor verzet tegen de consensus en maakt
keuzes op basis van ideeën over het goede leven. Zelforganisatie, weerwoord en
waardegestuurde opvattingen worden gekoesterd, volgzaamheid, lijdzaamheid en
pragmatisme worden gewantrouwd. In zo’n sfeer komen uit de botsing van hele en halve
waarheden de beste opvattingen naar boven. 6 Dat is geen uitlevering van een beweging
aan een toevallig ledenbestand, maar de reproductie van democratische cultuur. Want
volksvertegenwoordigers hebben vanzelfsprekend een mandaat voorbij de partij, ze zijn
immers niet door de leden maar door burgers in het algemeen gekozen. Ze kunnen dus
op kracht van argumenten aan de verlangens van de partij voorbijgaan. Ook hoeft niet
iedereen over elke beslissing mee te praten of te stemmen. Democratie, ook binnen een
partij, rust op het vertrouwen dat er een veelheid aan opvattingen in stand wordt
gehouden waaruit op basis van gedeelde principes wordt gekozen. Met regelmaat door
iedereen, maar soms ook alleen door de baas.
Actueel probleem hier is dat 'democratie' in bredere zin in troebel water zit.
Democratische instanties van hoog tot laag tobben over hun vorm en functie en er zijn
maar weinig aansprekende woordvoerders, pleitbezorgers, denkers die meer dan
lippendienst weten te bewijzen aan de praktijk van democratie. De VN, de EU, de
gemeenteraad, de ondernemingsraad - mensen fronsen onwillekeurig hun wenkbrauwen
wanneer het over het mandaat van dit soort instanties gaat. 'Het woord voeren namens
anderen' is niet zo vanzelfsprekend meer als het ooit was. Dat politieke partijen in
toenemende mate van belastinggeld afhankelijk worden, maakt de situatie er niet beter
op.
Het tweede idee dat van belang is voor machtsverwerving is dat in een cultuur bepaald
door kapitalisme, consumentisme en individualisme de sociaaldemocratie robuust
tegenspel moet bieden. Maar om hebzucht, dwang, ontremming en onderdrukking met
gezag te keren is democratie onmisbaar, niet alleen als doel maar ook als houding.
Deelname aan zelfs maar een discussie, laat staan aan een politieke partij, is niet alleen
van belang om een specifiek doel dichterbij te brengen, maar ook omdat grote idealen
5
Tromp, Bart (2002) De wetenschap der politiek. University Press, Amsterdam. Voerman, Gerrit (2004) De
toetsing: partijvernieuwing in Nederland University Press Groningen.
6
Gunsteren, van Herman (2006) Vertrouwen in democratie: over de principes van zelforganisatie. Van Gennep,
Amsterdam.
7