oktober 2011 - Altrecht
oktober 2011 - Altrecht oktober 2011 - Altrecht
Alter Gratis magazine over geestelijke gezondheid Eigen bijdrage in de ggz + Consumer Run Tour New York Thema Resultaat + + Altrecht Maliebaanloop 2011 altrecht geestelijke gezondheidszorg mkll-0d Jaargang 12 - oktober 2011
- Page 2 and 3: [2] Alter 3 | 11 3 Altrecht kort 4
- Page 4 and 5: + [4] Alter 3 | 11 550 jaar Altrech
- Page 6 and 7: + [6] Alter 3 | 11 Op de koffie bij
- Page 8 and 9: + [8] Alter 3 | 11 5 vragen over...
- Page 10 and 11: + [10] Alter 3 | 11 Uitgelicht De e
- Page 12 and 13: + [12] Alter 3 | 11 Jou vergeet ik
- Page 14 and 15: + [14] Alter 3 | 11 Interview Sommi
- Page 16 and 17: Drie vakanties Mooie natuur, mooie
- Page 18 and 19: Fictie [18] Alter 3 | 11 Tekst: Car
- Page 20 and 21: + [20] Alter 3 | 11 ’n stapje ver
- Page 22 and 23: Postbus 229 1000 AE Amsterdam T 020
- Page 24: + Nieuws van de Cliëntenraad Altij
Alter<br />
Gratis magazine over geestelijke gezondheid<br />
Eigen bijdrage<br />
in de ggz<br />
+<br />
Consumer Run<br />
Tour New York<br />
Thema<br />
Resultaat<br />
+<br />
+<br />
<strong>Altrecht</strong><br />
Maliebaanloop<br />
<strong>2011</strong><br />
altrecht geestelijke gezondheidszorg<br />
mkll-0d<br />
Jaargang 12 - <strong>oktober</strong> <strong>2011</strong>
[2] Alter 3 | 11<br />
3 <strong>Altrecht</strong> kort<br />
4 De <strong>Altrecht</strong> Maliebaanloop<br />
6 Op de koffie bij de Autismesoos Utrecht<br />
8 5 vragen over… ROM<br />
9 Column Geestelijke verzorging<br />
10 Uitgelicht: De eigen bijdrage in de ggz<br />
12 Jou vergeet ik nooit …<br />
Inhoud<br />
13 Column Wereldmeisje<br />
14 Leren leven met pijn<br />
16 Post<br />
18 Fictie: Dood zaad<br />
20 ’n stapje verder: Consumer run tour New York<br />
22 <strong>Altrecht</strong> bedankt de sponsors<br />
van het jubileumjaar<br />
23 Nieuws<br />
24 Nieuws van de Cliëntenraad<br />
Colofon:<br />
Alter is een uitgave van <strong>Altrecht</strong><br />
geestelijke gezondheidszorg<br />
Redactie:<br />
Wouter Langeveld (hoofdredacteur)<br />
Simone Lensink (eindredacteur)<br />
Bert Aben<br />
Tresy Benders (ondersteuner<br />
Cliëntenraad <strong>Altrecht</strong> Senior)<br />
Karin van Laar (<strong>Altrecht</strong> Talent)<br />
Margriet Mannak (Familieraad)<br />
Saphira Metekohy<br />
Ina Veenstra (<strong>Altrecht</strong> WA)<br />
Aan dit nummer werkte verder mee:<br />
Carice de Wildt<br />
Redactieadres:<br />
Dolderseweg 164<br />
3734 BN Den Dolder<br />
Email: alter@altrecht.nl<br />
Telefoon: 030 225 62 07<br />
Fotografie:<br />
Dick Boes, e.a.<br />
Ontwerp en opmaak:<br />
Studio Langezaal, Odijk<br />
Drukwerk:<br />
Bergdrukkerij, Amersfoort<br />
Deadline:<br />
Alter nummer 4 verschijnt in<br />
december <strong>2011</strong>. De deadline voor dit<br />
nummer is 14 november <strong>2011</strong>.<br />
Overname:<br />
Zonder toestemming van de redactie<br />
mag niets uit dit nummer worden<br />
overgenomen<br />
Kopij:<br />
Cliënten en familie die willen reageren<br />
op artikelen, kunnen hun kopij sturen<br />
naar alter@altrecht.nl. De redactie<br />
behoudt zich het recht voor reacties te<br />
weigeren, in te korten of naar een later<br />
moment te verschuiven.
Bijzondere workshop<br />
en lunchconcert in Zeist<br />
The Stolz Quartet komt in het kader van het 550-jarig bestaan van<br />
<strong>Altrecht</strong> op woensdag 2 november naar Zeist om samen met cliënten<br />
en medewerkers tijdens een workshop een eigen compositie te maken.<br />
Deze compositie wordt ten gehore gebracht tijdens een aansluitend<br />
lunchconcert. De workshop bij <strong>Altrecht</strong> is de eerste in een reeks<br />
workshops die het kwartet bij verschillende ggz-instellingen in Nederland<br />
wil geven. Deze reeks moet begin 2012 leiden tot een slotconcert in<br />
museum het Dolhuys in Haarlem, waar alle composities ten gehore<br />
zullen worden gebracht.<br />
De workshop duurt ongeveer anderhalf uur en begint om 10.00 uur.<br />
Van 12.30 tot 13.15 uur volgt aansluitend het lunchconcert. Daar wordt het<br />
Kort<br />
Multi Family<br />
Therapy bij Rintveld<br />
Bij <strong>Altrecht</strong> Eetstoornissen Rintveld zijn deze maand de eerste<br />
gezinnen begonnen met Multi Family Therapy (MFT). Deze<br />
nieuwe groepsbehandeling is bedoeld voor gezinnen die een<br />
kind met anorexia nervosa hebben. Gedurende elf dagen,<br />
verdeeld over vijf maanden, krijgen zes tot acht gezinnen een<br />
hele dag behandeling. Het primaire doel is dat de jongeren weer<br />
gaan eten. Maar minstens zo belangrijk is dat de ouders zich<br />
weer machtig gaan voelen ten opzichte van de eetstoornis.<br />
Het samenbrengen van meerdere gezinnen blijkt een sterke<br />
therapeutische kracht te hebben. De gezinsleden ondersteunen<br />
elkaar en het succes van anderen kan hoopgevend en<br />
tegelijkertijd soms ook confronterend zijn. Doordat de gezinnen<br />
in hetzelfde schuitje zitten, ervaren zij verbondenheid en<br />
solidariteit. Het gevoel van machteloosheid kan hiermee<br />
worden doorbroken.<br />
Marie-Jeanne Schier en Annette van Heemstra zijn de<br />
therapeuten van deze groep en zij worden bijgestaan door één<br />
of twee stagiaires orthopedagogiek. Voor specifieke onderdelen<br />
worden ook andere disciplines betrokken. Meer informatie?<br />
Bel: 030-6965477 of mail: rintveld@altrecht.nl.<br />
The Stolz Quartet komt naar <strong>Altrecht</strong><br />
resultaat van de workshop ten gehore gebracht en The Stolz<br />
Quartet speelt dan ook werk van andere componisten. Het<br />
concert is vrij toegankelijk voor alle cliënten, medewerkers en<br />
omwonenden van <strong>Altrecht</strong>. Belangstellenden voor de workshop<br />
dienen zich van tevoren in te schrijven. Mail dan je naam en de<br />
naam van de afdeling waar je wordt behandeld of werkt uiterlijk<br />
23 <strong>oktober</strong> naar: s.lensink@altrecht.nl<br />
Cliëntenfeest in<br />
middeleeuwse sfeer<br />
Omdat <strong>Altrecht</strong> dit jaar 550 jaar bestaat, staat het Cliëntenfeest geheel in<br />
het teken van de middeleeuwen; de tijd waarin Willem Arntsz het eerste<br />
dolhuys van Utrecht stichtte. Net als in 2009 wordt het feest op drie<br />
locaties gevierd: op donderdag 3 november in Den Dolder (Camper),<br />
op donderdag 10 november in De Boog in Utrecht en op donderdag<br />
17 november in Zeist (Restaurant).<br />
Alle feesten beginnen om 15.30 uur en duren tot 19.00 uur. <strong>Altrecht</strong> Talent<br />
zorgt dat er koffie, thee en iets lekkers klaar staan. Er is bovendien een<br />
open podium, er kunnen Oudhollandse spelletjes worden gedaan en er<br />
is een ‘beauty hoek’ waar een kapper, een masseur en een pedicure de<br />
gasten eens lekker verwennen. Wie wil mag uiteraard verkleed naar het<br />
feest komen. Natuurlijk zijn er ook verschillende optredens, onder andere<br />
van het muzikale trio De Groeten Thuis en het popkoor Amazing. Het<br />
feest wordt afgesloten met een heerlijk buffet, met voor ieder wat wils.<br />
<strong>Altrecht</strong>-cliënten uit Woerden zijn van harte welkom tijdens het feest in<br />
Zeist op 17 november. En cliënten uit Nieuwegein kunnen naar het feest<br />
in Utrecht (op 10 november) komen. Voor deze cliënten wordt busvervoer<br />
geregeld. Wil je je opgeven voor het Open podium of heb je nog vragen<br />
over het cliëntenfeest <strong>2011</strong>? Mail dan naar: cliëntenfeest@altrecht.nl.<br />
En anders graag tot ziens op één van de feesten in november!<br />
Alter 3 | 11 [3]
+<br />
[4] Alter 3 | 11<br />
550 jaar <strong>Altrecht</strong><br />
Tekst: Tresy Benders<br />
De jaarlijkse Maliebaanloop, heet dit jaar de<br />
<strong>Altrecht</strong> Maliebaanloop. In het kader van het<br />
550-jarig jubileum zijn zoveel mogelijk cliënten,<br />
medewerkers en betrokkenen aangespoord om<br />
mee te doen aan de hardloopwedstrijd op<br />
16 <strong>oktober</strong>. Speciaal voor <strong>Altrecht</strong>-deelnemers zijn<br />
er ter voorbereiding op het sportieve evenement<br />
gratis loopclinics georganiseerd.<br />
Het resultaat van<br />
hardlopen
Aangemoedigd door de Raad van Bestuur van <strong>Altrecht</strong>, die in<br />
een YouTube filmpje hun cliënten en medewerkers oproept<br />
deel te nemen aan de loop, besluit ik om voor de zes kilometer<br />
te gaan. Vooraf volg ik de loopclinics. Een groepje cliënten doet<br />
enthousiast mee. Wat is hun motivatie om te gaan hardlopen?<br />
Tijdens één van de clinics, maak ik kennis met Marco en Stefan.<br />
Ik spreek met hen af in de Boog in Utrecht om te praten over<br />
hun beweegredenen.<br />
G enieten<br />
Marco, 39 jaar, is nog maar net begonnen met hardlopen.<br />
Hij doet mee aan de clinics en gaat deze week voor het eerst<br />
trainen met een loopgroep van <strong>Altrecht</strong>. Marco is altijd al<br />
sportief geweest en doet bij <strong>Altrecht</strong> ook veel aan fitness.<br />
“Als ik gesport heb, kan ik ontspannen en voel ik me lekker.<br />
Ik voel dan ook meer helderheid in mijn hoofd, alsof een sluier<br />
wegtrekt. Het geeft me meer realiteitszin. Ik doe bovendien<br />
aan mindfulness, een soort meditatie om rustiger te worden.<br />
Ik vind dat een goede combinatie met sporten. Het geeft me<br />
rust en ik wordt fysiek krachtiger. Daardoor sta ik steviger in<br />
het leven. Ik vaar meer mijn eigen koers en zit er niet meer<br />
mee wat anderen van me vinden.” Marco is van plan om de<br />
zes kilometer te gaan lopen, maar dan wel in zijn eigen tempo.<br />
“Ik ben niet prestatiegericht, het gaat mij om het plezier. Ik<br />
probeer ontspannen te beginnen en van het lopen te genieten.”<br />
Ontspannen<br />
Stefan werd op zestienjarige leeftijd voor het eerst<br />
opgenomen. Er werd veel aan sport gedaan tijdens deze<br />
opname in het UMC. Hij kreeg al snel door dat hij het prettig<br />
vond om sportief bezig te zijn. “Als ik somber was, dan was<br />
ik heel traag en als ik vrolijk was, dan was ik snel. Maar ik<br />
merkte wel dat het me goed deed, dat sporten.” Stefan is<br />
nu 24 jaar en traint voor de tien kilometer. Hij heeft last van<br />
dwanggedachten die hij niet kan stoppen. “Door het hardlopen<br />
heb ik veel minder last van die gedachten tijdens maar ook na<br />
het hardlopen. Ook lichamelijk doet het me goed, ik voel me<br />
fitter. Ik voel me meer ontspannen en zekerder.”<br />
Stefan en Marco hebben elkaar onlangs leren kennen tijdens<br />
het hardlopen en kunnen het goed met elkaar vinden. Ze zijn<br />
het er over eens dat het hardlopen in een groep gezellig is en<br />
goed voor de sociale contacten.<br />
trOts<br />
Piet is een goede bekende van mij. Hij is lid van de<br />
Cliëntenraad waarvan ik ondersteuner ben en neemt trouw<br />
deel aan de clinics. Hij vindt de oefeningen die hij daar doet<br />
een goede aanvulling op de training voor de Maliebaanloop.<br />
Hardlopen<br />
bevordert<br />
herstel<br />
Uit onderzoek is gebleken dat hardlopen<br />
kan bijdragen aan een goed geestelijk<br />
herstel. Regelmatig lopen resulteert niet<br />
alleen in een goede lichamelijke conditie<br />
maar heeft ook een gunstige invloed op<br />
je stemming en zelfwaardering. Bewegen<br />
en in het bijzonder hardlopen heeft<br />
een positief effect op het verminderen<br />
van depressieve klachten en burnout<br />
verschijnselen. Ook klachten die<br />
samenhangen met depressie kunnen<br />
verminderen. Hardlopen in een groep<br />
bevordert bovendien de sociale interactie.<br />
Piet is 63 jaar en van plan de tien kilometer te gaan lopen.<br />
Wat betekent hardlopen voor hem? “Voor mij is lopen je<br />
hoofd leegmaken en je prettig voelen. Door de endorfine die<br />
ik aanmaak, voel ik me happy. Ik heb het altijd al gedaan, het<br />
is dus geen extra opgave of inspanning. Als ik ben uitgelopen,<br />
ben ik trots op mezelf. Je moet het wel blijven doen om in die<br />
gelukzalige sfeer te blijven. Als ik minder loop, bijvoorbeeld<br />
omdat ik lichamelijk niet in orde ben, zak ik af, word ik somber.<br />
Ik ben blij dat ik nog kan hardlopen op mijn leeftijd. En het<br />
kost niks, alleen een paar schoenen.” Piet ziet uit naar de<br />
maliebaanloop. “Het is voor mij een dagje uit, ik verheug me<br />
op de sfeer tijdens en na de wedstrijd. Iedereen is vriendelijk<br />
en je hebt gauw contact met elkaar.”<br />
<strong>Altrecht</strong> heeft running groepjes in Utrecht, Nieuwegein en<br />
Zeist. Wil je meer informatie hierover? Neem dan contact<br />
op met Laura Metz (l.metz@altrecht.nl) of George Hak<br />
(g.hak@altrecht.nl) of informeer bij je behandelaar. [A]<br />
Alter 3 | 11 [5]
+<br />
[6] Alter 3 | 11<br />
Op de koffie bij...<br />
Tekst: Bert Aben<br />
“Sinds het ontstaan van de soos in 2001 zijn we behoorlijk<br />
gegroeid”, vertelt Miriam Houweling, activiteitenbegeleidster<br />
bij Talent en coördinator van de soos. “Dat is niet zo gek,<br />
want onze soos biedt een gevarieerd activiteitenprogramma.<br />
We maken ieder jaar een programmaboekje. Dat geeft<br />
onze bezoekers houvast. In dat boekje staat informatie als<br />
de aanvangstijden en telefoonnummers en natuurlijk het<br />
programma zelf. Het doel van de soos is om mensen met<br />
autisme een leuke avond te bezorgen, waarbij de ontmoeting<br />
centraal staat. Onze soos biedt de mogelijkheid om in een<br />
veilige omgeving - iedereen heeft autisme - mensen te<br />
ontmoeten, te kletsen en vrienden te maken.”<br />
actieve bijdraG e<br />
Miriam zorgt als vaste beroepskracht voor professionele<br />
begeleiding. Verder zijn er op iedere soosavond vrijwilligers<br />
aanwezig die een actieve bijdrage leveren, zoals het<br />
klaarzetten van koffie en thee, het bemannen van de bar,<br />
meedoen met de activiteiten, mensen op hun gemak stellen,<br />
bemiddelen bij het leggen van contacten en na afloop<br />
opruimen.<br />
Autismesoos Utrecht<br />
‘IT & AUT’. Dat is de naam van de ‘autismesoos’ die iedere<br />
tweede en vierde vrijdag van de maand wordt gehouden in<br />
Utrecht. De soos bestond in september maar liefst tien jaar<br />
en dat werd gevierd tijdens een drukbezochte receptie. De<br />
soos voor mensen met een vorm van autisme wordt normaal<br />
bezocht door zo’n dertig mensen, maar op de jubileumviering<br />
kwamen maar liefst tachtig belangstellenden af.<br />
Tiende verjaardag<br />
drukbezocht<br />
Tijdens de soosavonden worden regelmatig spelletjes<br />
gespeeld. Het Autismeteam deed tijdens de jubileumsoos in<br />
september IT & AUT daarom ook een spel cadeau. Miriam:<br />
“Verder hebben we ieder seizoen twee keer een avond<br />
waarop de bezoekers een introducé mee mogen nemen,<br />
we organiseren jaarlijks een uitje en af en toe nodigen<br />
we een gastspreker uit. We hebben bovendien altijd een<br />
nieuwjaarsreceptie en in juni sluiten we het seizoen feestelijk<br />
af met een barbecue. En we doen niet alleen spelletjes hoor,<br />
soms organiseren we ook karaoke, gaan we met elkaar<br />
knutselen of lekker koken. De bezoekers denken altijd mee over<br />
het programma. Zo gaat één van hen dit jaar op vakantie naar<br />
India. Tijdens de soosavond in <strong>oktober</strong> hebben we daarom een<br />
Indiaas buffet.”<br />
steuntje in de ruG<br />
Wie komen er naar de soos? “Mensen vanaf achttien jaar met<br />
een vorm van autisme. De meesten van hen hebben gewoon<br />
een baan of dagbesteding. De soos is er vooral op gericht om<br />
hen onderling sociale contacten te laten opbouwen. De soos is<br />
er als ‘steuntje in de rug’ wanneer mensen het moeilijk vinden
Wat is autisme?<br />
Er is sprake van een Autisme Spectrum Stoornis (ASS)<br />
wanneer iemand al van jongs af aan problemen heeft<br />
met sociale interactie, in de communicatie en er<br />
weinig flexibiliteit is in denken en doen.<br />
Iemand met ASS kan zich afzijdig houden van contact<br />
of juist veel behoefte hebben aan contact. Bij het<br />
communiceren met anderen is het voor mensen met<br />
ASS vaak moeilijk aan te voelen wat er bedoeld wordt.<br />
Ze kunnen zeer breedsprakig zijn of juist heel weinig<br />
zeggen. Ook kunnen er problemen zijn met het<br />
verbeeldende vermogen. Dit uit zich in een gebrek aan<br />
fantasie of juist in zich verliezen in fantasie. Autisme<br />
kan het functioneren van iemand beïnvloeden op alle<br />
levensgebieden, zoals in relaties, vrije tijd, werk en<br />
opleiding. Maar er zijn ook mensen met ASS die op<br />
deze levensgebieden redelijk functioneren of alleen<br />
problemen ervaren op één of enkele gebieden.<br />
De laatste jaren wordt er veel onderzoek gedaan<br />
naar ASS. Zo is nu bekend dat 1 op de 200 mensen<br />
een vorm van autisme heeft. Van deze groep mensen<br />
heeft 30-40% naast ASS een verstandelijke handicap.<br />
De oorzaak van ASS is nog niet bekend. Aangenomen<br />
wordt dat het een aangeboren stoornis is, die niet<br />
te genezen is. Wel kan je leren om beter om te gaan<br />
met de beperkingen én mogelijkheden die je hebt.<br />
Hierdoor verminderen de ervaren problemen in<br />
contacten met je omgeving.<br />
om contact te leggen. We bieden een veilige, beschermde<br />
omgeving waarin iedereen een vorm van autisme heeft.<br />
Daardoor kunnen bezoekers zichzelf zijn. Er is dan ook een<br />
grote groep die al jaren regelmatig komt. Er zijn verder weinig<br />
activiteiten speciaal voor deze doelgroep, dus de soos vervult<br />
een grote behoefte.”<br />
G eïnteresseerd?<br />
De autismesoos is een inloopactiviteit, je hebt er dus geen<br />
indicatie voor nodig. Bezoekers betalen 2 euro entree (soms<br />
voor een uitje of speciale activiteit iets meer). De soos wordt<br />
iedere tweede en vierde vrijdag van de maand gehouden,<br />
behalve op feestdagen en in de zomervakantie. Op vrijdag<br />
28 <strong>oktober</strong> is er een oud-Hollandse spelletjesavond en<br />
op vrijdag 11 november komt Esmee Hamberg naar de<br />
autismesoos. Zij is Tolk Nederlandse Gebarentaal en komt<br />
vertellen over haar opleiding en beroep. Kijk voor meer<br />
informatie op: www.autismesoosutrecht.nl of stuur een<br />
mailtje aan: s.jentens@altrecht.nl. [A]<br />
Alter 3 | 11 [7]
+<br />
[8] Alter 3 | 11<br />
5 vragen over...<br />
Routine Outcome<br />
Monitoring (ROM)<br />
Tekst: Simone Lensink<br />
1:<br />
Wat is ROM?<br />
Alle afdelingen van <strong>Altrecht</strong> werken<br />
sinds vorig jaar met Routine Outcome<br />
Measuring (ROM). Met dit systeem<br />
worden cliënten geïnterviewd over hun<br />
behandeling met als doel de kwaliteit van<br />
de zorg te verbeteren. De gegevens die<br />
dit onderzoek gaat opleveren, moeten in<br />
kaart brengen wat het resultaat is van de<br />
behandeling. Het effect wordt gemeten<br />
op drie terreinen: de kwaliteit van leven,<br />
de klachten en het functioneren van<br />
cliënten.<br />
2:<br />
Wat is het voor een systeem?<br />
Eigenlijk dateert dit systeem al van 2001. In dat jaar kwam in Utrecht het programma<br />
psychotische stoornissen gereed. <strong>Altrecht</strong> is toen begonnen met een jaarlijkse meting<br />
van de resultaten van de zorg. Dit heette het Utrechts Psychose Protocol. Later werd dit<br />
op een aantal punten aangepast en omgedoopt tot de Zorgmonitor. Deze vragenlijsten<br />
meten onder andere de kwaliteit van leven en de zorgbehoefte van cliënten. De huidige<br />
Zorgmonitor is nagenoeg gelijk aan de landelijk ontwikkelde ROM. Op een aantal<br />
afdelingen - zoals bij <strong>Altrecht</strong> Cura en ambulante afdelingen van <strong>Altrecht</strong> Senior - vullen
cliënten de vragenlijsten zelf in achter de computer.<br />
Op de klinische afdelingen van <strong>Altrecht</strong> Jeugd, Willem<br />
Arntsz en Aventurijn worden de vragenlijsten door<br />
behandelaren afgenomen. Het systeem sluit overigens<br />
aan bij de landelijke ontwikkeling. Gegevens van<br />
verschillende instellingen kunnen daardoor straks met<br />
elkaar worden vergeleken.<br />
3:<br />
Wat zeggen die gegevens?<br />
Met deze gegevens zullen we in staat zijn de cliënt sneller<br />
op de juiste plek te krijgen. We hebben hiermee een<br />
betere onderbouwing van de keuze voor een behandeling.<br />
Bovendien kunnen we onze dienstverlening verbeteren.<br />
Een voorbeeld: Vorig jaar bleek uit de resultaten van de<br />
ROM dat de zorgbehoefte op het gebied van seksualiteit<br />
en intimiteit bij veel cliënten onvoldoende vervuld<br />
werd. Projectleider Egbert Kruijver is toen gevraagd om<br />
een cursus op maat te maken om de sensitiviteit bij de<br />
medewerkers te vergroten, in de hoop daarmee meer<br />
aandacht voor dit thema te realiseren in de contacten<br />
met cliënten.<br />
4:<br />
Zijn de vragenlijsten<br />
anoniem?<br />
Nee, de antwoorden zijn gekoppeld aan het<br />
cliëntnummer en dus niet anoniem. Maar de analyse die<br />
<strong>Altrecht</strong> maakt van de uitkomsten, is dat wel. Naar buiten<br />
toe zijn de gegevens dus altijd anoniem en goed beveiligd.<br />
5:<br />
Wie is hiermee gebaat?<br />
Met name cliënten, behandelaren en begeleiders zijn<br />
gebaat met de resultaten van de metingen.<br />
De uitkomsten geven de behandelaar en begeleider een<br />
aanvulling op hun klinische blik, voor cliënten worden<br />
progressie en aandachtspunten zichtbaar. ROM kan<br />
daarmee de dienstverlening verbeteren. Het is hiervoor<br />
van belang, dat het invullen van de vragenlijsten en het<br />
bespreken van de uitkomsten een logische plek in het<br />
behandelproces krijgen. Met ROM wordt het mogelijk<br />
ook instellingen met elkaar te vergelijken. Dat kan<br />
voor cliënten van belang zijn. De resultaten van ROM<br />
kunnen bovendien input leveren voor praktijkgericht<br />
onderzoek: komen de onderzoeksdoelstellingen en<br />
behandeldoelstellingen overeen? Onderzoekers kunnen<br />
zo uitspraken doen over grotere groepen cliënten.<br />
Tekst: Jamal<br />
Resultaat<br />
Help me,<br />
Help me met mijn leven<br />
Ik heb er een puinhoop van gemaakt<br />
Alles is stuk en gebroken<br />
Er is chaos in mijn hoofd<br />
Chaos in mijn leven<br />
Waar moet ik heen?<br />
Wie kan me helpen?<br />
Hoort iemand mijn noodkreet?<br />
Om de vragen uit het gedicht hierboven van Simon<br />
Nagelmaeker te kunnen beantwoorden, komen we uit<br />
bij de vraag: wat is de zin van het leven? Want als je het<br />
antwoord hierop weet, weet je ook het antwoord op de<br />
vraag wat belangrijker is.<br />
Sommige vragen kunnen praktisch van aard zijn, maar<br />
vragen kunnen ook een diepere bodem hebben. Vragen<br />
als ‘hoe heeft het zo ver met mij kunnen komen?’<br />
en ‘hoe moet het nu verder met mijn leven?’ komen<br />
vaak voor.<br />
Als imam wil ik een bondgenoot zijn en samen met<br />
cliënten op zoek gaan naar een mogelijk antwoord op<br />
allerlei vragen en problemen die zich voordoen. Ik wil<br />
en kan als mens nabij zijn. Ik probeer er vooral voor<br />
iemand te zijn, te erkennen dat de ander pijn heeft. Dan<br />
kun je troost bieden, troost in de ziekte, in het omgaan<br />
met verdriet en in de maatschappelijke problemen.<br />
Ik probeer naast mensen te staan in hun omgaan met<br />
begeleiding, met medecliënten, met henzelf en met de<br />
wijdere samenleving. Het resultaat: een cliënt zei laatst<br />
tegen me:“Ik voel me veilig bij jou. Je luistert met veel<br />
aandacht naar me.”<br />
[A]<br />
Mekdadi<br />
Islamitische geestelijke verzorger<br />
Column +<br />
Alter 3 | 11 [9]
+<br />
[10] Alter 3 | 11<br />
Uitgelicht<br />
De eigen bijdrage in de tweedelijns GGZ bedraagt volgend jaar € 200.<br />
Patiënten die worden opgenomen, gaan een eigen bijdrage van € 145 per<br />
maand betalen. En behandelingen tot maximaal honderd minuten zullen<br />
een eigen bijdrage kennen van € 100,- per jaar. Dat is minder dan de minister<br />
aanvankelijk voorstelde, maar het gaat nog steeds om forse bedragen. Mensen<br />
die onvrijwillig op basis van de Wet bopz worden opgenomen of in een crisis<br />
verkeren, worden uitgesloten van de eigen bijdrage. Ook jeugd tot achttien jaar<br />
hoeft geen eigen bijdrage te betalen.<br />
Ondanks alle protesten van zowel patiënten als ggzinstellingen<br />
zijn de eerder aangekondigde bezuinigingen van<br />
bijna 600 miljoen euro op de geestelijke gezondheidszorg<br />
onverkort overgenomen in de Miljoenennota 2012.<br />
<strong>Altrecht</strong> en GGZ Nederland - de overkoepelende organisatie<br />
van alle GGZ-instellingen - vinden dat een zeer slechte zaak.<br />
De meest verbijsterende maatregel is de invoering van de<br />
eigen bijdrage voor patiënten. <strong>Altrecht</strong> vindt deze eigen<br />
bijdrage discriminerend. Het brengt een onrechtvaardig<br />
onderscheid aan tussen mensen met een lichamelijke ziekte<br />
en mensen met een psychische ziekte.<br />
Veel mensen met psychische problematiek staan sociaaleconomisch<br />
op achterstand omdat hun inkomen lager is<br />
dan gemiddeld. Van de 160.000 patiënten in Nederland met<br />
ernstige psychiatrische aandoeningen leeft 83% op of onder<br />
het bestaansminimum. Waar het kabinet in de miljoenennota<br />
spreekt van het compenseren van de koopkracht voor de<br />
laagste inkomens, krijgen deze patiënten dus een extra<br />
financiële tegenvaller te verwerken.<br />
Tekst: Simone Lensink<br />
Protest heeft bescheiden resultaat:<br />
Toch eigen<br />
bijdrage ggz<br />
Maatschappelijke kOsten<br />
De enorme bezuinigingen op de ggz zullen grote<br />
consequenties hebben voor de kwaliteit van leven van de<br />
patiënt en zijn directe omgeving. Mensen met psychische<br />
problemen zullen noodzakelijke zorg gaan mijden, met alle<br />
gevolgen van dien. Door de eigen bijdrage voor ggz-patiënten<br />
zal een groot aantal patiënten niet meer de zorg krijgen die<br />
ze nodig hebben. Hierdoor zullen kosten op andere terreinen<br />
binnen en buiten de zorg flink stijgen. Hoe later patiënten de<br />
noodzakelijke zorg krijgen, hoe langduriger en intensiever en<br />
dus duurder het wordt. Het mijden van psychiatrische zorg<br />
kan bij sommige patiënten leiden tot meer overlast en gevaar<br />
voor de samenleving en dus meer kosten voor gemeenten<br />
en politie. Het Trimbos Instituut heeft berekend dat de eigen<br />
bijdrage een kostenstijging van 375 miljoen euro (!) zou<br />
kunnen veroorzaken.<br />
Behalve de gevolgen voor de patiënten hebben de<br />
maatregelen van het kabinet ook grote gevolgen voor de<br />
instellingen. De ggz is verantwoordelijk voor 10% van de omzet
Wat is er nog<br />
niet duidelijk?<br />
<strong>Altrecht</strong> verwacht dat het innen van de eigen<br />
bijdrage via de zorgverzekeraars gaat lopen,<br />
maar heeft daar nu nog geen uitsluitsel<br />
over. Ook ontbreekt nog duidelijkheid over<br />
de diagnoses die eventueel buiten de eigen<br />
bijdrage vallen en bijzondere situaties.<br />
We wachten nog op een officiële reactie<br />
van Zorgverzekeraars Nederland op de<br />
voorgestelde plannen. Zodra alle besluiten<br />
helder zijn zal <strong>Altrecht</strong> naar alle cliënten<br />
helder uitleggen wat er nu precies gaat<br />
veranderen per 1 januari 2012.<br />
in de zorg, maar krijgt nu 35% van de bezuinigingen in de<br />
zorg in de schoenen geschoven. GGZ Nederland heeft daarom<br />
samen met de beroepsgroep van Psychiaters (NVvP) en de<br />
patiëntenorganisatie (LPGGz) voorstellen aangeboden aan de<br />
minister van VWS, waarbij kwaliteit en bezuinigingen hand<br />
in hand gaan. De minister is daar echter niet op in gegaan en<br />
daarmee riskeert zij grote gevolgen voor de veiligheid en de<br />
geestelijke gezondheid in de Nederlandse samenleving.<br />
Minister kent effect niet<br />
Wat zijn de mogelijke gevolgen van een eigen bijdrage in de<br />
geestelijke gezondheidszorg? Twee wetenschappers bogen<br />
zich in opdracht van het Trimbos-instituut over deze vraag.<br />
Belangrijkste conclusie: niemand, ook de minister van VWS<br />
niet, kan voorspellen welk effect de eigen bijdrage heeft.<br />
“Wetenschappelijk gezien is er zeer weinig te voorspellen over<br />
de gevolgen van de eigen bijdragen in de ggz”, zegt Filip Smit,<br />
hoogleraar publieke geestelijke gezondheidszorg.<br />
Samen met econoom Joran Lokkerbol onderzocht hij de<br />
mogelijke gevolgen.<br />
Zij komen tot de conclusie dat wanneer mensen met weinig<br />
koopkracht besluiten niet langer gebruik te maken van zorg,<br />
de kosten voor zorg weliswaar zullen dalen, maar dat de<br />
maatschappelijke kosten elders weer zullen stijgen. Smit vindt<br />
dan ook dat beleidsmakers vooraf meer rekening moeten<br />
houden met ongewenste effecten van de invoer van een eigen<br />
bijdrage. “Patiënten slaan ook aan het rekenen, al dan niet met<br />
hulp van de huisarts. Zo kan iemand straks besluiten meteen<br />
maar naar de tweede lijn te gaan. Dat kost dan wel een eigen<br />
bijdrage van tweehonderd euro, maar de behandeling is<br />
verder wel vergoed. In de eerste lijn betaalt hij ook een eigen<br />
bijdrage en krijgt hij maar vijf behandelingen vergoed. Na zes<br />
behandelingen in de eerste lijn is hij al duurder uit. Dat lijkt me<br />
een ongewenst bijeffect van de voorgestelde maatregelen.”<br />
[A]<br />
Alter 3 | 11 [11]
+<br />
[12] Alter 3 | 11<br />
Jou vergeet ik nooit...<br />
In deze rubriek laat Alter (ex)cliënten aan het woord die een speciale band hebben<br />
met een <strong>Altrecht</strong>-medewerker. In dit nummer vertelt Nanda Jansen over haar<br />
behandelaar Wim Snellen.<br />
Nanda heeft een complexe posttraumatische stressstoornis.<br />
Die diagnose werd gesteld na een psychologisch onderzoek<br />
bij het Centrum Psychodiagnostiek van <strong>Altrecht</strong>. Klinisch<br />
psycholoog Wim Snellen was betrokken bij het onderzoek,<br />
legde Nanda uit wat die diagnose precies betekent en<br />
welke behandeling zou volgen. Sinds zes jaar is hij ook haar<br />
behandelaar.<br />
Nanda: “Na de diagnose kreeg ik onder andere psychotherapie.<br />
Ik wilde per se een vrouwelijke behandelaar. Dat heeft te<br />
maken met dingen die er in mijn jeugd zijn gebeurd. Ik kreeg<br />
inderdaad een vrouw toegewezen maar na twee sessies wist<br />
ik dat het niet klikte tussen ons. Ik vertrouwde haar niet.”<br />
Wim Snellen is bij <strong>Altrecht</strong> één van de behandelaars die is<br />
gespecialiseerd in cliënten die zwaar getraumatiseerd zijn.<br />
Tekst: Simone Lensink<br />
“Langzaam<br />
maar zeker<br />
ben ik<br />
Wim gaan<br />
vertrouwen”<br />
Nanda: “Maar hij is wél een man. Dat vond ik doodeng.<br />
De eerste drie gesprekken waren dan ook met een vrouw<br />
erbij. Maar al snel merkte ik dat Wim begrip had voor mij,<br />
hij wist welke lading er achter mijn problemen zat. Hij vroeg<br />
bijvoorbeeld altijd waar ik wilde zitten. En ik wilde altijd met<br />
mijn gezicht naar de deur, op een plek waar ik snel weg zou<br />
kunnen. Langzaam maar zeker ben ik hem gaan vertrouwen.<br />
En op een gegeven moment durfde ik met mijn rug naar de<br />
deur te gaan zitten.”<br />
vertrOuwen<br />
“Het belangrijkste wat ik van Wim heb geleerd, is dat ik<br />
vertrouwen kan hebben in de wereld, in de anderen en in<br />
mezelf. Hij zegt altijd: ‘In de kern ben je krachtiger dan je zelf<br />
weet’. Daarmee heeft hij bijgedragen aan een positiever beeld
van mezelf. Hij heeft me bovendien<br />
geleerd om te ontvangen. Dat kon ik<br />
nooit. Hij ging eens op vakantie naar<br />
het strand en ik heb hem toen gevraagd<br />
of hij ook schelpen ging zoeken. ‘Ja’,<br />
zei hij toen. ‘Zal ik er een paar voor je<br />
meebrengen?’ En ik antwoordde: ‘Ja,<br />
maar alleen roze.’ En na de vakantie<br />
kwam hij terug met roze schelpen voor<br />
mij. Dat vond ik ongelooflijk. Hij had<br />
in zijn vakantie, samen met zijn vrouw<br />
voor mij schelpen lopen zoeken. Dat hij<br />
dat voor mij had gedaan!”<br />
verder kOMen<br />
“Dat zijn voor mij hele bijzondere<br />
dingen die mij verder op weg hebben<br />
geholpen. Net als bijvoorbeeld het feit<br />
dat hij altijd reageert op mijn mail.<br />
Soms ben ik tijdens onze gesprekken<br />
iets vergeten, of wil ik hem laten weten<br />
dat het niet goed met me gaat.<br />
Dat mag altijd en ik krijg altijd een<br />
paar woorden terug. Dat is ongelooflijk<br />
belangrijk voor mij geweest. Het gevoel<br />
dat hij aandacht voor mij heeft.<br />
En soms, als de behandeling stagneert,<br />
geeft hij me een boek waarin dingen<br />
staan waarmee we verder komen.<br />
Het is fijn dat hij zoveel ervaring heeft,<br />
al zoveel mensen heeft gezien dat hij<br />
telkens weet hoe we weer een stap<br />
vooruit kunnen zetten.”<br />
Nanda ziet dan ook met lede ogen de<br />
dag naderen dat Wim met pensioen<br />
gaat. “We hebben nog maar vier jaar te<br />
gaan. Ik zie daar echt tegenop, was in<br />
paniek toen ik het hoorde. Eigenlijk had<br />
ik het liever nog niet geweten. Maar<br />
Wim zegt dat hij al zijn antwoorden<br />
gaat inprogrammeren in mijn hoofd.<br />
Nu heb ik zijn bevestiging nog nodig,<br />
maar volgens hem kan ik het straks<br />
zelf. En vaak kan ik het nu al zelf. We<br />
hebben nog vier jaar om aan mijn<br />
zelfvertrouwen te werken. Hij heeft er<br />
alle vertrouwen in dat dat gaat lukken.”<br />
[A]<br />
Resultaat zit<br />
van binnen<br />
Het zijn woelige tijden voor de GGZ en haar cliënten. Dreigende<br />
bezuinigingen, een eigen bijdrage en een ongelukkige<br />
financieringsstructuur. Of deze ontwikkelingen de resultatenrekening<br />
van de GGZ ten goede komen vraag ik mij ten zeerste af. Hoe meet<br />
je eigenlijk het resultaat van een behandeling? Wanneer bereik je<br />
daadwerkelijk resultaat, als GGZ-instelling, als hulpverlener, als cliënt?<br />
Voor mij zit dat resultaat in het vinden van innerlijk houvast. Het is<br />
de taak van hulpverleners om je dat te helpen vinden. Dat betekent<br />
ook het loslaten van het idee dat medicatie en ingrijpen in de wijze<br />
van denken de enige wegen zijn. Hoe belangrijk beiden ook kunnen<br />
zijn, medicatie komt altijd van buiten en geeft voor velen aanzienlijke<br />
negatieve bijwerkingen. Het denken wordt een kwetsbaar houvast<br />
wanneer een terugval dreigt.<br />
Echt houvast zit in je lichaam, je spieren, je ruggengraat, je hart. Dat<br />
vind je door ook je lichaam in te zetten in het herstelproces. En door<br />
je hart onder de loep te nemen. Wat drijft je, wat zijn je talenten, wat<br />
verwarmt je, wat heb jij nodig om je leven fijner te maken? Om daar<br />
achter te komen, dient de hulpverlener de cliënt een actieve rol te<br />
geven in het herstelproces. De cliënt kan leren zelf aan het stuur te<br />
staan van zijn leven, ook met zijn psychiatrische moeilijkheden.<br />
Deze werkwijze heeft alles met respect voor de cliënt te maken:<br />
voor diens kracht, lichaam en hart. Respect voor de mens achter de<br />
diagnose. Het resultaat van deze werkwijze voel ik dagelijks. Niet<br />
alleen ben ik uit de dodelijke cyclus van ernstige depressies, angsten,<br />
herbelevingen, slecht slapen, eetproblemen, zelfbeschadiging, zware<br />
medicatie en opnames. Ik voel ook ten diepste dat de kans minimaal<br />
is dat ik opnieuw in deze ellende terechtkom. Ik heb houvast in mijn<br />
binnenste, in mijn lichaam, hart en ruggengraat. Dat kan niemand mij<br />
meer afnemen, ook mijn psychiatrische beperkingen niet!<br />
[A]<br />
Dit is een verkorte versie van de blog Resultaat zit van binnen,<br />
te vinden op www.altrecht.nl/blogs<br />
Column +<br />
Tekst: Wereldmeisje<br />
Alter 3 | 11 [13]
+<br />
[14] Alter 3 | 11<br />
Interview<br />
Sommige mensen hebben altijd<br />
pijn. Niets blijkt ertegen te doen.<br />
Speciaal voor deze groep mensen<br />
ontwikkelde klinisch psycholoog<br />
Kees Jan van der Boom samen<br />
met zijn collega’s een nieuwe<br />
cursus die gebaseerd is op de<br />
uitgangspunten van Acceptance<br />
and Commitment Therapy (ACT).<br />
De cursus is een samenwerking<br />
tussen revalidatiecentrum<br />
De Hoogstraat en <strong>Altrecht</strong><br />
Psychosomatiek. De resultaten<br />
zijn veelbelovend.<br />
Tekst: Sjef Odekerken<br />
“De nieuwe cursus is een ‘cursus over jezelf en je leven’.<br />
Geen diepgaande psychotherapie, want we wilden een<br />
kortdurend, effectief en vooral makkelijk toegankelijk aanbod<br />
voor mensen die moeten leven met pijn”, aldus Kees Jan van<br />
der Boom. “In de meeste therapieën staat de vraag<br />
‘Hoe kom ik van de pijn af’ centraal. Dat is logisch, want het is<br />
een menselijk streven dat je je zo lekker mogelijk wilt voelen.<br />
Maar als alles al geprobeerd is, en de pijn blijft, moet je er in<br />
zekere zin mee leren leven en proberen je kwaliteit van leven<br />
zoveel mogelijk te verbeteren. Daarom is het doel van deze<br />
cursus niet om van de pijn af te komen, maar om handvatten<br />
te krijgen waarmee je kunt leren waardevol te leven met pijn.”<br />
reG ie Over eiG en leven<br />
Met de cursus krijgen de deelnemers meer regie over hun<br />
leven en leren zij weer doen wat zij in hun leven willen: wat<br />
voor soort vader of moeder wil ik eigenlijk zijn? Welk werk<br />
wil ik het liefst doen? Hoe wil ik als werknemer en collega<br />
zijn? Kees Jan: “Als je constant pijn hebt, gaat die pijn je leven<br />
Leren<br />
waardevol<br />
leven<br />
met<br />
pijn<br />
beheersen. Je bent alleen nog maar bezig datgene te doen wat<br />
de pijn enigszins verzacht en niet meer met andere belangrijke<br />
dingen. Met de cursus willen we mensen de mogelijkheid<br />
teruggeven om zich weer meer te richten op dat wat voor<br />
hen belangrijk is in het leven, bijvoorbeeld een goede vader of<br />
moeder zijn, weer eens genieten van een theatervoorstelling<br />
of weer beginnen met werken.”<br />
‘schOne en vuile pijn’<br />
“Stilstaan bij de pijn, dat is waar in de cursus mee begonnen<br />
wordt. Wat betekent de pijn voor jou? Wat zijn de regels voor<br />
pijn die jij jezelf oplegt? Daarbij maken we onderscheid tussen<br />
‘schone pijn’, de pijn die er gewoon is, en ‘vuile pijn’, de pijn<br />
die ontstaat omdat je de schone pijn niet wilt. Je probeert van<br />
alles om de pijn weg te drukken en daardoor wordt die juist<br />
twee keer zo erg. De kunst is de schone pijn toe te laten zodat<br />
de vuile pijn verdwijnt, hoe moeilijk dat ook is. Zodra mensen<br />
beseffen dat het vechten tegen de pijn niet helpt, verandert<br />
er al wat. Dat betekent wel een fase van rouw, want natuurlijk
Kees Jan van der Boom is klinisch psycholoog bij<br />
<strong>Altrecht</strong> Psychosomatiek. Hij werkt in het kader<br />
van de samenwerking twee dagen per week in<br />
revalidatiecentrum De Hoogstraat.<br />
ben je boos en verdrietig als je je realiseert dat je al die tijd<br />
vergeefs hebt geknokt. Mensen hebben vaak het idee dat<br />
als hun pijn over is, ze weer verder gaan met hun leven.<br />
Langzamerhand zie je in de cursus het besef dat ze daar nu<br />
ook al mee kunnen beginnen. Een belangrijke omslag.”<br />
verhalen<br />
“In het verbale gedeelte van de cursus geven we uitleg over<br />
het model, aan de hand van voorbeelden, metaforen en<br />
verhalen. Er wordt geoefend in het accepteren van de pijn en<br />
het loslaten van belemmerende gedachten en samen worden<br />
haalbare en waardevolle doelen gesteld. De cursuselementen<br />
worden verder uitgewerkt in het non-verbale gedeelte,<br />
waarin we werken volgens de principes van mindfulness:<br />
wees aandachtig bij wat je doet en probeer je gevoelens en<br />
lichamelijke signalen zonder oordeel te observeren. Daar zit<br />
ook de kracht van deze cursus: de combinatie van uitleg en<br />
oefenen.”<br />
OnderzOek<br />
Kees Jan van der Boom en zijn collega’s deden onderzoek<br />
naar de resultaten van de cursus. “We hebben de eerste<br />
18 deelnemers gevraagd hun oordeel over de cursus te geven<br />
en ze hebben voor en na de cursus een aantal vragenlijsten<br />
ingevuld. Het oordeel was erg positief. Het blijkt dat mensen<br />
echt veranderen. Zij ervaren meer regie, worden rustiger en<br />
zijn beter in staat hun pijn en andere gevoelens te accepteren.<br />
Daardoor neemt de pijn in hevigheid af en verminderen<br />
psychische klachten. We willen nu meer wetenschappelijk<br />
onderzoek doen, want we zijn natuurlijk nieuwsgierig naar<br />
waarom precies deze aanpak zo goed werkt.”<br />
De cursus wordt gegeven in De Hoogstraat. Wilt u meer<br />
informatie, dan kunt u mailen met Kees Jan van der Boom:<br />
k.van.der.boom@altrecht.nl. [A]<br />
Alter 3 | 11 [15]
Drie vakanties<br />
Mooie natuur, mooie houten huizen en steden<br />
Overal langs gereden<br />
Vaak musea bekeken<br />
Drie keer met een fiets langs beken<br />
Heuvels op en af gegaan<br />
En af en toe stil blijven staan<br />
Alles over Duitsland<br />
Daarna nog twee vakanties in Nederland<br />
Post<br />
[16] Alter 3 | 11<br />
De beste broeder<br />
van Den Dolder<br />
“Wat Peter drie jaar geleden al naar voren bracht;<br />
broeder Willem is de beste broeder van Den Dolder.<br />
En misschien wel van het hele land. Heel vaak is<br />
het gezellig als hij er is en hij is zeer bekwaam.<br />
Zo ontdekte ik laatst dat hij bezig was de grote<br />
terrasstoep te vegen. Gewoon uit zichzelf!<br />
Hij deed zijn taak zonder opgemerkt of gehuldigd<br />
te worden. Hij voelt gewoon aan wat nodig is voor<br />
ons cliënten. Hij is ook vaak gezellig bij ons in de<br />
woonkamer. Deze Willem heeft een hart van goud.<br />
Hij lost problemen op die alleen hij door heeft.<br />
En doet dat op de juiste manier. Cliëntenraad, geef<br />
deze man een medaille of iets anders!<br />
Als laatste wenst Peter van den Dolder iedereen:<br />
heb aandacht en liefde voor elkaar!”<br />
Peter van den Dolder<br />
Met de kerk naar het Noorden<br />
In een omgeving met mooie oorden<br />
Een valkenier die vogels voerde<br />
En wilde vogels die op kippen loerden<br />
Met bezoek aan musea, steden en een perceel<br />
Werd de vakantie een mooi geheel<br />
Verder ging ik naar Sleen in Drenthe met de Boog<br />
Naar een tropisch zwembad met golven meters hoog<br />
Toen de avond was begonnen<br />
Had ik toch nog met één punt van de baas gewonnen<br />
Naar een openlucht museum met mooie optrekjes<br />
En leuke vertrekken achter hekjes<br />
Aparte huisjes in herfstachtige omgeving<br />
Een hele beleving<br />
Alles de moeite waard om nog een keer te doen<br />
Cynthia Visser<br />
De maatschappij<br />
zijn wij<br />
Herintreden, integreren in de maatschappij, suggereert naar mijn<br />
mening dat sommige mensen ‘los’ zouden staan of buiten de<br />
maatschappij zouden vallen. Echter de maatschappij bestaat uit jij en<br />
ik. Ook als we ziek zijn, gevangen zitten of huisvrouw of huisman zijn.<br />
‘De maatschappij’ bestaat niet alleen uit de ‘gezonde werkende mens’.<br />
Deze visie voorkomt misschien veel leed bij mensen die zich suf<br />
piekeren over het thema ‘hoe kom ik weer in de maatschappij?’.<br />
Bijvoorbeeld na een opname. Je bent altijd al in de maatschappij<br />
geweest!<br />
De maatschappij is een begrip uit de<br />
sociologie. Bij Karl Marx verschijnt<br />
de maatschappij als het geheel van<br />
intermenselijke betrekkingen waarvan<br />
er enkele - namelijk de economische - op<br />
bepalende wijze aan de andere vorm geven.<br />
Caroline Nieuwesteeg
Gastvrije<br />
aandacht<br />
bij Acute<br />
Psychiatrie<br />
Zeist Raadsleden<br />
De gesloten unit Acute Psychiatrie in Zeist wil meer aandacht<br />
schenken aan de mens achter de cliënt. Doel is de cliënten<br />
extra aandacht en een plezierige huiselijke sfeer te bieden, hun<br />
gezonde kant op de voorgrond te zetten en een gelijkwaardig<br />
samenzijn te creëren tussen hulpverleners en cliënten.<br />
Een belangrijke vernieuwende aanpak bij een unit waar vaak de<br />
ziekte centraal staat en medicatie een zeer essentieel onderdeel<br />
vormt van de behandeling.<br />
Deze zomer was er extra aandacht voor gastvrijheid.<br />
Zo organiseerde de unit een high tea, waarbij raadsleden van<br />
de gemeente Zeist in gesprek gingen met de cliënten. Een cliënt<br />
van de afdeling schreef een beeldend stuk over de high tea en<br />
zijn ontmoeting met de raadsleden:<br />
drOOM Of werkelijkheid<br />
“In de voorbereiding vreesde ik het geconformeerde model:<br />
raadsleden zouden onze afdeling komen bezoeken, spellen<br />
meenemen en een high tea gebruiken. Volgens mijn<br />
verwachting zou zo’n tiental net geklede dames en heren<br />
ons enigszins plichtmatig bezoeken. Was het niet zo dat het<br />
merendeel van de buitenstaanders (lees: mensen buiten de<br />
muren van deze afdeling) ons als gestoorden wegzetten?<br />
In mijn gesprekken tijdens scones en cake kwam ik in hun<br />
wereld en de raadsleden in de onze. Losgeweekt van stigma’s en<br />
verwachtingspatronen werden tafelgenoten gelijkwaardig.<br />
op bezoek bij de afdeling Acute Psychiatrie in Zeist<br />
Kon dit ook maar in de gehele maatschappij. Buiten hek en<br />
muur leeft echter een wereld aan vooroordelen. Is het werkelijk<br />
onmogelijk om de houding en ‘bril’ van deze raadsleden<br />
te verwachten in de rest van ‘onze vijf kwartier in een uur’<br />
wensende samenleving.<br />
Wat voor engs zou er kunnen voorvallen als de gemiddelde<br />
Nederlander zijn vooroordelen een kort moment zou parkeren<br />
en open van geest (al is het imaginair) de realiteit zou leren<br />
kennen? Vooroordelen en verwachtingspatronen dienen een<br />
duidelijk doel: plaatsbepalend geeft het een stempel (hoezo<br />
duidelijkheid?) en behoudt het kunstmatig de afstand tussen<br />
patiënt en mede-Nederlanders. We weten dan waar we aan toe<br />
zijn, redeneren we…<br />
Deze schijnafstand was ver te zoeken tijdens de high tea.<br />
Voor een paar uur raakten twee parallel naast elkaar levende<br />
realiteiten elkaar. Nadat mijn gesprekspartner de afdeling<br />
verliet, vroeg ik mijzelf af of dit nu werkelijk representatief was<br />
voor onze samenleving. Waarom eigenlijk niet? Wat valt er te<br />
verliezen als je de stigma’s buiten beschouwing laat? Ieder voor<br />
zich zoekt zijn of haar weg in dit leven. Sommige wegen komen<br />
samen en vormen onverwachte waarheden. Hierbij roep ik U op,<br />
O machtige buitenwereld, schenkt dagelijks een high tea en leer<br />
elkaar kennen.”<br />
Alter 3 | 11 [17]
Fictie<br />
[18] Alter 3 | 11<br />
Tekst: Carice de Wildt<br />
Elmar de Vries zit achter zijn bureau. Door de glazen<br />
wand ziet hij de bureaus van zijn medewerkers. Met<br />
strakke gezichten staren ze naar hun beeldschermen.<br />
Sinds zes maanden leidt hij de afdeling ICT van een<br />
gerenommeerde bank. Veertig man heeft hij onder<br />
zijn hoede. Zijn vader had opgetogen gereageerd op<br />
het nieuws van zijn promotie. Zijn moeder kneep in<br />
zijn rechterwang. Dat deed ze vroeger ook toen hij de<br />
bof had. ‘Lieve jongen’, zei ze dan.<br />
Dood<br />
zaad
Zijn ouders waren trots. Zijn vrouw Viola was tevreden<br />
met het huis dat ze hadden gekocht. Een mooie villa in<br />
de wijk waarin ze altijd al wilde wonen. Met haar zuivere<br />
huid, haar lange, zwarte haar en parelwitte tanden is Viola<br />
mooi. Op personeelsfeesten laat hij haar vol trots aan al zijn<br />
medewerkers zien. Een lid van het managementteam had<br />
zelfs goedkeurend naar hem geknikt. Hij deed het goed.<br />
Maar zonder resultaat.<br />
Hij is nu al bijna tien jaar met Viola getrouwd. De tijd vliegt<br />
en wat was hij gelukkig toen hij haar zijn eeuwige trouw<br />
beloofde. Hij had een mooie, intelligente advocate aan zijn<br />
zijde. Zelf was hij toen net manager bij een middelgroot ICTbedrijf.<br />
Ze hadden een huis gekocht aan de rand van de stad.<br />
Hij was gelukkig, sloeg zijn kleurige verentroon uit en pronkte.<br />
handen en vOeten<br />
Maar na de bruiloft kreeg zijn Viola het op haar sexy heupen.<br />
Ze wilde een kind. Van hem. Hij wilde wachten, tot ze hun kind<br />
meer konden bieden. Eerst zou hij zijn carrière meer handen<br />
en voeten willen geven. Hij wilde naar een huis met een groot<br />
stuk grond, waar hun kind onbekommerd kon spelen. Hij wilde<br />
niet dat zijn ouders en vrienden dachten dat hij maar wat<br />
aanrommelde. Hij zou trots zijn op zijn gezin.<br />
Na een jaar huwelijk, begon Viola harder te sputteren.<br />
Ze wilde niet langer wachten. Haar biologische klok tikte en<br />
haar vriendinnen kwamen vaak op visite met een blozende<br />
baby op hun arm. Anderen raakten zwanger of begonnen zelfs<br />
al aan hun tweede. Elmar had een verstandig gesprek met zijn<br />
vrouw. Viola moest eerst ook aan haar carrière werken. Vooruit<br />
denken. Resultaat boeken en over een jaar zou de situatie veel<br />
beter zijn.<br />
adeMbeneMend<br />
Een jaar later dronken Elmar en Viola een fijne Comtes Blanc<br />
de Blancs met oud en nieuw. Zij was adembenemend mooi.<br />
Strak. Haar huid voelde als fluweel en haar lippen breekbaar<br />
zacht. Hij zei zacht dat hij van haar hield. Beminde haar en<br />
fluisteren dat hij haar een kind zou geven.<br />
* Dit is een fictief verhaal. Dat betekent dat gelijkenis met bestaande personen of situaties op louter toeval berust.<br />
Na een paar weken was Viola chagrijnig. Elmar vertelde haar<br />
dat het altijd even kon duren voordat een vrouw zwanger was.<br />
Er waren vaak meerdere maanden nodig voordat er resultaat<br />
geboekt was. Een half jaar later was Viola bijna wanhopig.<br />
Ze had het over onderzoeken in ziekenhuizen. Elmar vond het<br />
een goed idee dat ze zich liet onderzoeken. Viola vertelde hem<br />
over testen die ze bij het ziekenhuis had gedaan en dat de<br />
uitslagen goed waren. Hij knikte tevreden.<br />
Er ging een jaar voorbij. Viola had steeds vaker donkere kringen<br />
onder haar ogen. De bezoekjes aan haar vriendinnen waren de<br />
laatste tijd flink in frequentie afgenomen. Ze was niet meer zo<br />
enthousiast en sprankelend. Ze sloofde zich niet meer zo uit<br />
in de keuken en tussen de lakens herkende hij haar niet meer.<br />
Vaak duwde ze hem weg of huilde in haar kussen. Zelden liet<br />
ze hem toe. Hij nam steeds vaker zijn iPad mee naar bed.<br />
bOOs<br />
Na twee jaar was Viola nog niet zwanger. Ze begon er nu zelfs<br />
over dat hij zich moest laten onderzoeken. Er waren mannen<br />
met traag zaad. Dat gaf niets, volgens Viola. Ze kende een man<br />
die dat ook had. Eerst had hij gelachen. Daarna werd hij boos<br />
en vertrok hij naar kantoor. Traag zaad.<br />
Elmar de Vries presteerde nog steeds goed bij de bank.<br />
Hij haalde mooie resultaten en de directeur beloofde hem<br />
een bonus bovenop zijn jaarlijkse loonstijging. Elmar nam de<br />
loftuitingen in ontvangst terwijl hij dacht aan die ochtend.<br />
Hij had zijn zaad in een potje gedeponeerd nadat Viola met<br />
een scheiding dreigde.<br />
Op een maandagochtend zat Elmar met Viola bij de<br />
gynaecoloog. Er waren geen levende zaadcellen aangetroffen.<br />
Had meneer de Vries vroeger misschien de bof gehad?<br />
Viola huilde onophoudelijk terwijl de woorden van de arts<br />
naast Elmar vervlogen. Hij voelde zich keihard in zijn kruis<br />
getast toen de optie ‘zaaddonor’ op de agenda kwam.<br />
Elmar de Vries zou alles voor zijn vrouw kunnen kopen, maar<br />
haar nooit kunnen geven wat zij het liefst had. [A]<br />
Alter 3 | 11 [19]
+<br />
[20] Alter 3 | 11<br />
’n stapje verder<br />
Consumer run<br />
tour New York:<br />
een onvergetelijke<br />
ervaring<br />
Tekst: Ina Veenstra<br />
Verdeeld in groepjes bezochten ze diverse ‘consumer run<br />
projects’, projecten gerund door en voor (ex-)ggz-cliënten.<br />
In New York gaan ze ervan uit dat mensen die zelf patiënt<br />
zijn (geweest) veel kunnen betekenen voor medepatiënten.<br />
Er zijn bijvoorbeeld psychiatrische ziekenhuizen waar een<br />
psychotische patiënt eerst aan een ervaringsdeskundige<br />
wordt gekoppeld nog voordat hij of zij een arts of<br />
verpleegkundige ziet.<br />
Ervaringswerkers in New York zijn allen gediplomeerd en<br />
worden ‘peer workers’ genoemd. Zij leiden zelfstandig<br />
projecten en instellingen. Een groot deel van het zorgaanbod<br />
in New York draait op hen, omdat er vergeleken met Nederland<br />
veel minder geïnstitutionaliseerde zorg is. Peer workers dragen<br />
daardoor in belangrijke mate bij aan de vernieuwingen in de<br />
zorg.<br />
inspirerend<br />
“Deze studiereis was een unieke ervaring”, vertelt Jerry.<br />
Een groep van elf ervaringsdeskundigen en<br />
vier medewerkers van <strong>Altrecht</strong>, SBWU en<br />
de Tussenvoorziening maakten afgelopen<br />
voorjaar een studiereis naar New York.<br />
Ze wilden daar onderzoeken hoe deze stad<br />
voorloopt in de zorg voor psychiatrische<br />
patiënten. Het werd een week die bij iedereen<br />
onuitwisbare indrukken heeft achtergelaten.<br />
Hij werkt als ervaringsdeskundige bij ABC, een afdeling van<br />
<strong>Altrecht</strong> voor jongeren met een psychotische kwetsbaarheid.<br />
“Behalve het bezoeken van projecten en leren hoe ze het daar<br />
aanpakken, wilden we ook ideeën opdoen die voor Nederland<br />
toepasbaar zijn. We wilden ons laten inspireren en dat is heel<br />
goed gelukt. Alles wat ik daar gezien en gehoord heb, heeft me<br />
enorm veel moed en energie gegeven.”<br />
“Bij ABC willen we onderzoeken of we ook kunnen gaan<br />
werken met het WRAP, het Wellness Recovery Action Plan.<br />
Dat lijkt een beetje op het CrisisPreventie-ActiePlan van<br />
<strong>Altrecht</strong>, maar het is veel uitgebreider. In het WRAP staan<br />
bijvoorbeeld ook acties beschreven om je goed te voelen en<br />
aan je herstel te werken. Het draagt bij aan empowerment.<br />
De herstelbeweging is in New York heel krachtig. Je wordt<br />
aangespoord om je capaciteiten zo goed mogelijk te benutten.<br />
Ik heb in New York ervaren dat er iets als ‘relatief succes’<br />
bestaat. Dat houdt in dat je weer zin krijgt in het leven, weer<br />
gelukkig wil worden. De mensen die dit bereiken, zijn veel
succesvoller. Ik probeer die hoop en dat enthousiasme op onze<br />
cliënten over te brengen.”<br />
hOOp uitstralen<br />
Matthijs Goetheer werkt als case manager met ervaringsdeskundigheid<br />
bij <strong>Altrecht</strong> FACT Utrecht. Hij was enorm onder<br />
de indruk van de gastvrijheid van de Amerikanen.<br />
“Kosten noch moeite werden gespaard om ons te ontvangen.<br />
Bij ieder bezoek ontstond een heel bijzondere sfeer, helemaal<br />
als duidelijk werd dat we allemaal cliëntervaring hadden.<br />
Het viel me op hoe groot de consumer beweging in New York<br />
is. In één ziekenhuis werkten wel 29 ervaringsdeskundigen.<br />
Voor hen is het heel belangrijk om hoop uit te stralen. De hoop<br />
dat je met kwetsbaarheid kunt leren leven, hoop op herstel.<br />
Je kunt kracht halen uit je kwetsbaarheden, hebben de peer<br />
workers me laten zien. In mijn contact met de cliënten is dat<br />
voor mij het belangrijkste; het overbrengen van die hoop.<br />
Wie kan een cliënt beter begrijpen en proberen weer hoop te<br />
geven dan iemand die zelf in crisis is geweest en hersteld is?”<br />
De deelnemers aan de consumer run tour midden in New York<br />
eiG enwaarde<br />
“New York heeft me veranderd, mijn gevoel van eigenwaarde<br />
is heel erg gegroeid”, aldus Co Huygen. Hij was jarenlang lid<br />
van de cliëntenraad van de divisie Willem Arntsz. Inmiddels<br />
werkt Co als gastheer bij de klinische unit Mariënburg.<br />
Zonder het bezoek aan New York zou hij nooit op deze functie<br />
gesolliciteerd hebben.<br />
“De gedrevenheid en het enthousiasme van de peer workers<br />
waren zo inspirerend! Ik voelde me ook enorm verwend.<br />
Jarenlang leefde ik van een minimaal inkomen en in New York<br />
zat ik ’s avonds bij een Broadway musical. Die bejegening, die<br />
aandacht, het er zijn voor de cliënten, dat wil ik als gastheer<br />
overbrengen. Er ligt voor mij een grote uitdaging zowel op het<br />
persoonlijke als op het professionele vlak. Ik sta fluitend op bij<br />
de gedachte dat ik naar mijn werk mag. Ik vind het fantastisch<br />
dat ik op mijn 62e nog aan een nieuwe carrière kan beginnen.<br />
Zonder New York zou me dat nooit zijn gelukt.” [A]<br />
Alter 3 | 11 [21]
Postbus 229 1000 AE Amsterdam T 020 594 96 90 F 020 594 49 40 info@fondsnutsohra.nl www.fondsnutsohra.nl<br />
[22] Alter 3 | 11<br />
Het Jubileumjaar is mede mogelijk gemaakt door:<br />
3<br />
3 8<br />
11 8<br />
5<br />
8 3 11<br />
8 11<br />
Financiële ondersteuning<br />
o u d e l o g o<br />
voor projecten<br />
in de gezondheidszorg<br />
7,5<br />
fonds NutsOhra<br />
z o r g s u b s i d i e s<br />
Al ruim 10 jaar biedt Fonds NutsOhra fi nanciële ondersteuning voor<br />
projecten in de gezondheidszorg! Veel innovatieve zorgprojecten zijn<br />
met onze subsidie tot stand gekomen en hebben de zorg verbeterd.<br />
Zoekt ook u fi nanciering voor een zorgproject dat<br />
■ ertoe doet,<br />
■ leidt tot betere zorg,<br />
■ een sociaal karakter heeft,<br />
■ goed van kwaliteit is?<br />
Dien nu uw aanvraag in!<br />
De huidige inschrijftermijn sluit op 30 november <strong>2011</strong>.<br />
Kijk voor meer informatie op: www.fondsnutsohra.nl<br />
Studio<br />
Langezaal<br />
GRAFISCH ONTWERP<br />
Voor de oplossingen<br />
in de zorg van vandaag<br />
en de uitdagingen<br />
voor morgen<br />
f=the mix italic 52,45 (hoogte 110%)<br />
N= the mix plain 57,97 /<br />
z = t h e s e r i f c a p s + 3 8 0 , 2 2 , 9 1<br />
www.pinkroccade-healthcare.nl<br />
2747 C<br />
200 C<br />
3955 C<br />
dé Weekkrant<br />
WEGENER MEDIA FELICITEERT ALTRECHT MET HAAR 550 E VERJAARDAG<br />
EN WENST HAAR CLIËNTEN EEN GEZONDE TOEKOMST!<br />
kosmonaut 11<br />
3824 mk amersfoort<br />
tel. 033 - 455 18 88<br />
fax 033 - 455 45 44<br />
info@bergdrukkerij.nl<br />
www.bergdrukkerij.nl<br />
digitaal<br />
boekdruk<br />
offsetdruk<br />
Wij bedanken onze sponsors!
Een veilige speeltuin<br />
voor Sizan<br />
“In mijn tuin staan teveel bomen. Daardoor kan ik niet zonder toezicht<br />
buitenspelen. Als de bomen weggaan en er een schutting komt met<br />
een poort die op slot kan, kan ik af en toe wel alleen of samen met<br />
mijn broertje buiten spelen.”<br />
Dit briefje van Sizan (8) kwam begin dit jaar binnen bij de Cliëntenraad<br />
van <strong>Altrecht</strong>. Sizan heeft een verstandelijke beperking, last van<br />
epilepsie en is erg druk. Dat was voor zijn moeder Patricia reden<br />
om haar wens in te sturen voor de Wensenboom-actie die <strong>Altrecht</strong><br />
organiseerde in het kader van het 550-jarig jubileum.<br />
Nieuws<br />
Symposium<br />
en cabaret<br />
bij Pastoraal Café<br />
Het Pastoraal Café in Nieuwegein bestaat vijf jaar. Dit lustrum<br />
wordt gevierd met het symposium ‘Hoe gastvrij is onze<br />
samenleving’ op 27 <strong>oktober</strong> en met ‘Over de grens’, een<br />
cabaretvoorstelling over Borderline op 10 november.<br />
Tijdens het symposium wordt ingegaan op de vraag hoe het komt<br />
dat mensen met een psychiatrische achtergrond zich vaak niet<br />
welkom voelen in de samenleving. Het symposium wordt gehouden<br />
in kerkelijk centrum De Bron in Nieuwegein. De toegang is gratis.<br />
De bijeenkomst begint om 14.00 uur en na afloop is er gelegenheid<br />
om na te praten.<br />
Voor de komische theatervoorstelling ‘Over de grens’ verdiepten<br />
acteurs Arno Setz en Ferry Asselbergs zich in de wereld van mensen<br />
die kampen met een Borderline persoonlijkheidsstoornis.<br />
In absurde scènes, liedjes en dialogen laten zij het publiek zien wat<br />
het betekent om Borderline te hebben. De toegang is gratis en de<br />
voorstelling begint op 10 november om 19.30 uur. Mail voor meer<br />
informatie naar: p.quakkelaar@kpnplanet.nl<br />
Alter 3 | 11 [23]<br />
“Als alleenstaande moeder zonder de benodigde financiële middelen<br />
of de energie voor zo’n project, was dit een geschenk uit de hemel”,<br />
vertelt Patricia. Met de hulp van DonkerGroen en aannemingsbedrijf<br />
Van de Haargroep werd haar tuin omgetoverd tot een prikkelarme,<br />
veilige speelplek voor haar twee zoons. “Eindelijk rust in huis en lekker<br />
samen buitenspelen!”<br />
✄<br />
Antwoordkaart<br />
Naam:<br />
Adres:<br />
Postcode:<br />
Plaats:<br />
Een nieuwe, veilige speeltuin voor Sizan en zijn broertje<br />
Ik wil Alter gratis op mijn thuisadres ontvangen<br />
Ik heb een vraag/een reactie op Alter:
+<br />
Nieuws van de Cliëntenraad<br />
Altijd al advies<br />
willen geven<br />
aan de directeur?<br />
De Cliëntenraad Talent<br />
zoekt nieuwe leden (M/V)<br />
Meer informatie?<br />
Kijk op www.altrecht.nl/cliëntenraad<br />
Of neem contact op met<br />
Mariecken Groeneveld: 06 - 15 85 25 74<br />
of clientenraadtalent@altrecht.nl<br />
<strong>Altrecht</strong>, redactie Alter<br />
Afdeling Marketing en Communicatie<br />
Antwoordnummer 4606<br />
3720 ZC DEN DOLDER<br />
[ Postzegel niet nodig ]<br />
Cliëntenraad Talent;<br />
klaar voor de start!<br />
Een goede medezeggenschap en belangenbehartiging voor<br />
deelnemers van <strong>Altrecht</strong> Talent is, zeker in deze tijden, extra<br />
belangrijk. Daarom beginnen we met een nieuwe Cliëntenraad<br />
voor Talent. Deze raad werkt nauw samen met de andere<br />
Cliëntenraden van <strong>Altrecht</strong> en maakt tevens deel uit van de<br />
Centrale Cliëntenraad. Op die manier heeft de raad invloed op<br />
elk niveau.<br />
wat dOet de cliëntenraad talent?<br />
• Contacten onderhouden met de deelnemers van Talent<br />
op de activiteitencentra en klinische afdelingen.<br />
Op die manier weet de Cliëntenraad wat er leeft<br />
en kan knelpunten signaleren<br />
• Onderzoek doen. Soms is het nodig om nader onderzoek<br />
te doen om een onderwerp of knelpunt helder te krijgen.<br />
Op basis van dit onderzoek kunnen we advies<br />
en verbetervoorstellen geven<br />
• Overleggen met de directie en de teamleiders en adviseren<br />
over allerlei zaken die met het beleid en de organisatie van<br />
Talent te maken hebben. Gevraagd of ongevraagd<br />
lid wOrden van de cliëntenraad talent.<br />
waarOM en hOe?<br />
Actief lid worden van de cliëntenraad heeft voordelen:<br />
• Je kunt je inzetten voor andere cliënten<br />
en krijgt de kans om invloed uit te oefenen<br />
• Het biedt ontwikkelingsmogelijkheden;<br />
je kunt je talenten ontwikkelen. Je werkt samen<br />
met andere cliëntenraadsleden en regelmatig is er<br />
een scholing zodat je jouw deskundigheid vergroot<br />
• Je ontvangt een vrijwilligersvergoeding voor de<br />
werkzaamheden<br />
Alle (ex-) deelnemers van Talent of vrijwilligers die Talentdeelnemers<br />
willen vertegenwoordigen én belangstelling<br />
hebben voor raadswerk zijn van harte welkom. In een<br />
oriënterend gesprek zullen we gezamenlijk kijken of het<br />
raadswerk aansluit bij je individuele motivatie en kwaliteiten.<br />
Ieder nieuw lid kan eerst rustig kennismaken en inwerken<br />
in het Cliëntenraadswerk. Pas daarna, als het bevalt, word je<br />
officieel Cliëntenraadslid. [A]<br />
[24] Alter 3 | 11