joodse identiteit en ondernemerschap in het nederlandse ...

Joodse identiteit en ondernemerschap in het Nederlandse bioscoopbedrijf tot 1940 » 85
exploitanten ook reclame maakten in de joodse pers voor feestvoorstellingen
ter gelegenheid van christelijke feestdagen. Rijk geïllustreerde bioscoopadvertenties,
vol kerstballen en kerstbomen, waren geen uitzondering. Ook
bijzondere voorstellingen met Hemelvaartsdag en Sinterklaas werden aangekondigd
in de joodse pers. 60 Men nam het dus ook weer niet zo nauw
met de joodse traditie dat ze zich op dit punt terughoudend opstelden. De
redacties van de bladen traden evenmin op tegen dit soort reclames, terwijl
zowel Sinterklaas als Kerstmis in traditionele kringen gezien werden als een
bedreiging voor de Chanoekaviering. De joodse autoriteiten en leraren organiseerden
juist speciale voorstellingen in bioscopen om het lichtfeest, dat
steeds vaker in de verdrukking kwam door de christelijke pakjesdagen, weer
leven in te blazen bij de joodse jeugd.
Conclusie
Het onderzoek naar de manier waarop joodse bioscoopexploitanten de joodse
feestdagen in hun bedrijfsvoering integreerden, geeft aan dat het beeld van
de geassimileerde joodse filmondernemer die zijn joodse achtergrond verloochende
aan een grondige herziening toe is. Dit stereotype beeld, dat vooral
opduikt in de Amerikaanse literatuur, gaat namelijk voorbij aan de verschillende
soorten relaties die joodse ondernemers in de filmindustrie onderhielden
met het jodendom en de joodse gemeenschap. Zowel in Nederland als in
de vs waren deze relaties in hoge mate plaats- en tijdgebonden, zo blijkt uit
onze vergelijkende analyse. 61 De lokale context waarbinnen de ondernemers
opereerden, de druk vanuit de joodse gemeenschap en de eigen sociaal-culturele
achtergrond waren bepalend voor de keuzes die specifieke ondernemers
maakten.
de joodse pers wel eens nieuwjaarswensen met het ‘gewone nieuwjaar’. Zie bijvoorbeeld
niw, 01-01-1932.
60. Zie onder andere de advertenties voor speciale kerstprogramma’s in wih, 22-12-1922,
wih,26-12-24 en wih, 21-12-1928. In 1928 adverteerde Weisbard met een aangepast programma
voor Hemelvaartsdag en met speciale St. Nicolaas-matinees. wih, 18-05-28 en
wih, 3-11-28.
61. Dit zien we ook in andere bedrijfstakken, zoals bijvoorbeeld de Nederlandse textielindustrie.
Zie de conclusie van Jacques van Gerwen, ‘De verwevenheid van joodse ondernemers
met de Nederlandse textielnijverheid. Joodse textielondernemers in Nederland 1796-
1940,’ in: Berg e.a. (eds.), Venter, Fabriqueur, Fabrikant, 66-77, aldaar 75. Een buitenlandse
studie op het gebied van joodse ondernemers die de complexiteit van de relatie tussen
joodse identiteit en ondernemerschap en het plaatsgebonden karakter ervan bij uitstek
illustreert is het boek van Ewa Morawska, Insecure prosperity: small-town Jews in industrial
America, 1890-1940 (Princeton: Princeton University Press 1996).