joodse identiteit en ondernemerschap in het nederlandse ...
joodse identiteit en ondernemerschap in het nederlandse ...
joodse identiteit en ondernemerschap in het nederlandse ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
74 » Fransje de Jong & Judith Thiss<strong>en</strong><br />
<strong>in</strong> de jar<strong>en</strong> tw<strong>in</strong>tig <strong>en</strong> dertig werkzaam was <strong>in</strong> <strong>het</strong> Amsterdamse filmbedrijf.<br />
Hoewel haar <strong>joodse</strong> vakg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> niet strikt volg<strong>en</strong>s de religieuze richtlijn<strong>en</strong><br />
leefd<strong>en</strong>, g<strong>in</strong>g<strong>en</strong> hun k<strong>in</strong>der<strong>en</strong> wel allemaal naar e<strong>en</strong> <strong>joodse</strong> school. De b<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g<br />
met <strong>het</strong> jod<strong>en</strong>dom kwam bij haar <strong>joodse</strong> bevri<strong>en</strong>de vakg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> ook voor<br />
de buit<strong>en</strong>wereld tot uitdrukk<strong>in</strong>g <strong>in</strong> <strong>het</strong> vier<strong>en</strong> van <strong>joodse</strong> feestdag<strong>en</strong>. Warme<br />
her<strong>in</strong>ner<strong>in</strong>g<strong>en</strong> had mevrouw Van Roy<strong>en</strong> aan de zog<strong>en</strong>aamde nasj-avond<strong>en</strong><br />
op vrijdagavond, waar vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong> k<strong>en</strong>niss<strong>en</strong> uit <strong>het</strong> filmbedrijf, jod<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
christ<strong>en</strong><strong>en</strong>, ‘vreselijk veel g<strong>in</strong>g<strong>en</strong> snoep<strong>en</strong>’. 32<br />
Eén specifieke groep <strong>joodse</strong> ondernemers b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> <strong>het</strong> Nederlandse film-<br />
bedrijf week op <strong>het</strong> punt van de geloofsbelev<strong>in</strong>g behoorlijk af van <strong>het</strong> dom<strong>in</strong>ante<br />
patroon: <strong>het</strong> omvangrijke lokale netwerk van jod<strong>en</strong> uit Oost- <strong>en</strong> C<strong>en</strong>traal-<br />
Europa <strong>in</strong> Rotterdam, waarb<strong>in</strong>n<strong>en</strong> Abraham Tusch<strong>in</strong>ski <strong>en</strong> zijn plaatselijke<br />
concurr<strong>en</strong>t Karl Weisbard sleutelposities bekleedd<strong>en</strong>. Deze rec<strong>en</strong>te migrant<strong>en</strong><br />
maakt<strong>en</strong> deel uit van e<strong>en</strong> we<strong>in</strong>ig geïntegreerde m<strong>in</strong>derheid b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> <strong>het</strong><br />
Nederlandse jod<strong>en</strong>dom. De Oost-Europese jod<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> synagog<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
ver<strong>en</strong>ig<strong>in</strong>g<strong>en</strong> op <strong>het</strong> gebied van wederzijdse hulp, onderwijs <strong>en</strong> ontspann<strong>in</strong>g.<br />
Alhoewel hun geloofsopvatt<strong>in</strong>g zeld<strong>en</strong> strikt orthodox was, war<strong>en</strong> ze over <strong>het</strong><br />
algeme<strong>en</strong> traditioneler <strong>in</strong>gesteld dan de meeste van hun geloofsg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> die<br />
al langer <strong>in</strong> Nederland woond<strong>en</strong>. De kloof tuss<strong>en</strong> beide groep<strong>en</strong> werd verder<br />
versterkt door e<strong>en</strong> taalbarrière. De jod<strong>en</strong> uit Oost-Europa sprak<strong>en</strong> onderl<strong>in</strong>g<br />
jiddisch, e<strong>en</strong> taal die <strong>in</strong> Nederland al lang niet meer gesprok<strong>en</strong> werd (op e<strong>en</strong><br />
aantal overgeblev<strong>en</strong> woord<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitdrukk<strong>in</strong>g<strong>en</strong> na). Ook b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> <strong>het</strong> lokale<br />
bioscoopbedrijf van Rotterdam vormd<strong>en</strong> ze als gevolg van de voorkeur voor<br />
onderl<strong>in</strong>ge sam<strong>en</strong>werk<strong>in</strong>g <strong>en</strong> familieband<strong>en</strong> e<strong>en</strong> relatief geslot<strong>en</strong> cluster.<br />
De meest<strong>en</strong> van h<strong>en</strong> war<strong>en</strong> aangeslot<strong>en</strong> bij de traditioneel-<strong>joodse</strong> ver<strong>en</strong>ig<strong>in</strong>g<br />
Agoedas Achim (bond van Broeders). Deze bestond voornamelijk uit<br />
Poolse <strong>en</strong> Russische jod<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> aantal van h<strong>en</strong> speelde <strong>in</strong> de ver<strong>en</strong>ig<strong>in</strong>g e<strong>en</strong><br />
zeer actieve rol, zoals Hersch Gerschtanowitz, de zwager <strong>en</strong> compagnon van<br />
Tusch<strong>in</strong>ski, die jar<strong>en</strong>lang voorzitter was van deze geme<strong>en</strong>te. Ook familiebericht<strong>en</strong><br />
<strong>in</strong> <strong>het</strong> Weekblad voor Israëlietische Huisgez<strong>in</strong>n<strong>en</strong>, zoals aankondig<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />
van de ‘kerkelijke meerderjarigheid’ (bar-mitswo) van zon<strong>en</strong> van de ondernemers,<br />
<strong>en</strong> activiteit<strong>en</strong> <strong>in</strong> <strong>het</strong> lokale <strong>joodse</strong> liefdadigheidswez<strong>en</strong>, wijz<strong>en</strong> op e<strong>en</strong><br />
<strong>in</strong>bedd<strong>in</strong>g <strong>in</strong> e<strong>en</strong> joods milieu, waar<strong>in</strong> de <strong>joodse</strong> traditie nog sterk aanwezig<br />
was. Toch had ook dit zijn gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>. Abraham Tusch<strong>in</strong>ski was zeld<strong>en</strong> te v<strong>in</strong>d<strong>en</strong><br />
<strong>in</strong> de sjoel van Agoedat Achiem, want hij werkte gewoon door op vrijdagavond<br />
<strong>en</strong> zaterdag. Het was vooral zijn echtg<strong>en</strong>ote die de <strong>joodse</strong> traditie <strong>in</strong> ere<br />
hield met e<strong>en</strong> strikt kosjere huishoud<strong>in</strong>g <strong>en</strong> liefdadigheid. 33<br />
32. Interview van Fransje de Jong met D<strong>in</strong>ie van Roy<strong>en</strong> (gebor<strong>en</strong> 1904) (Amstelve<strong>en</strong> 19-04-<br />
2007).<br />
33. ‘Agoedas Achiem’, C<strong>en</strong>traal Blad voor Israëliet<strong>en</strong> (verder cbvi), 05-05-1922; ‘Agoedas<br />
Achiem’, Weekblad voor Israëlietische Huisgez<strong>in</strong>n<strong>en</strong> (verder wih), 04-04-1928 <strong>en</strong> 03-08-<br />
1928; Advert<strong>en</strong>tie Purimfeest Broedervere<strong>en</strong>ig<strong>in</strong>g Rotterdam, wih, 01-03-1918. Zie ook:
Change language