133 t/m 179 - Gerard Offerman

De crisis
In r9z9 bcgint de economische malaise, die
zal duren tot I94o. De bevolking van de
srad groeit in deze periode met zescien
procent, van clrca ro3ooo tot 12Iooo
inwoners. De Oosterpoort raakt overvol.
Veel nauwelijks meer bewoonbare huisjes
moeten aan grote gezrnnen onderdak
biedcn, tcrwijl ook stallen en schuren voor
bewoning omgebouwd worden. De crisis
slaat hier hard toe. Vccl buurtbewoners
worden werkloos. Vooral achter de
veemarkt hccrst deerlijke armoede, hoewcl
niemand dat wil weten. Daar zijn de
Oosterpoorters te trots voor. De werklozen
mocsten drie keer per dag - in de
Sophiastraat achter het politiebureau -
stcmpelen. De steun bedroeg twee gulden
vijftig in de week. Omdat hier niet van
rond tc komen viel, moesten de vrouwen
en kinderen bijverdienen. Een belangrijke
bezigheid was het erwtenzoeken, het
sorceren van peulvruchten. 's Avonds met
z'n allen rond de tafel tot je erbr.l in slaap
viel. Vclcn gingen met de
werkverschaffing naar onder andere
Jipsinghuizen om daar te graven aan
kanalisatieprojecten. 's Maandags heen en
vrijdags terug, slapen in een houten barak
en een vergoeding van zes gulden in de
week.
Drankmisbruik en gokken is aan de orde
van de dag. Het gokken, dat ook na de
oorlog nog lang gedaan wordt, is
verboden. Daarom moet er altijd icmand
op de uitkijk staan. Meestal wees men
daarvoor een jongetje aan, dic wel een
halve cent wilde bijverdienen. Bij het
gokspel wcrd op dertig centimeter van een
muur een geldstuk neergelegd,
bijvoorbeeld een halve cent, een cent of en
stuiver. Wie hier dan met het gooien van
andcre muntstukken het dichtst bii kwam.
mocht de pot hebben. Hele weeklonen
werden op die manier vergokt. Geregeld
moesten ouders hun jongcns uit de
politiecel op de Mauritsstraat komen halen,
omdat de brigadiers ze hadden
meegenomen. Ze weren betrapt roen ze op
de uitkrjk stonden of opgepakt na
straatgevechten. Tijdens zulke gevechten,
die zich vaak afspeelden tusscn leerlingen
van verschillende scholen, ging het er hard
aan toe. Zelfs keien werden bij deze
knokpartijen uit de straat gehaald.
Ondanks of misschien wel dankzij deze
slechte omstandigheden was de
saamhorigheid groot. De menscn hielpen
elkaar zo veel mogelijk en door de scerke
sociale conrrole gingen maar weinigen in
de ellende echt ten onder. Deze
verbondenheid zou ook in de oorlog van
grote waarde bhlken te zijn.
133 De crisis, de oorlog en de wederopbouw
SophiaslÍaat nr. 27,
1934.
Verschillende niet meer
voor onderwijs
gebruikte schoolgebou-
wen werden in de crisis
geschikt gemaakt voor
samenkomsten van
werkloze jongeren, oÍ
voor het uitdelen van
crisisgoederen Zo
opende het gebouw aan
de Sophiastraat- nu
buurthuis De Polderij -
in april 1934 de deuren
als kleuter- en zuigelin-
genconsultatiebu reau
en'verpoozingslokaal'
voor werklozen.

Wachlkamer Yan het
Groene Kruis, 1934.
De crisisjaren waren
donkere tijden. Er heer-
ste veel werkloosheid
en de steun was ontoe-
reikend om de kinderen
goed van te voeden en
te kleden. In de omge-
bouwde school aan de
Sophiastraat was een
dependance van het
Groene Kruis ondergebracht
Hier werden de
peuters gratis onder-
zocht
De Tweede Wereldoorlog
Vroeg in de morgen van de tiende mei
r94o vlogen grote aantallen vliegtuigen
over Groningen richting West-Nederland.s
De mensen kwamen de straat op om elkaar
te vertellen wet ze al wisten; het was
oorlog! Bekende NsB-ers werden die dag
gearresteerd en weggevoerd. Hun
gevangenschap zou maar van korte duur
zijn, want al om 8 uur 's avonds trokken
de eerste Duitse troepen dc stad binnen en
werd Groningen bezet. Er waren zelfs
Duitse militairen, die de Nederlandsc
driekleur op hun helm droegen. De
verwarring was daarom groot en sommrge
bewoners dachten met Nederlandse
militairen te maken te hebben. Een vrouw
riep: "k Heb ze nog kovvie geven, ik
docht dat 't Nederlanders waren.' De
bezetcer richtre de veemarkc als
kampement in, waarbij hij dankbaar
gebruik maakte van de overkappingen op
134 De Oosterpoort
het terrein. Deze werden met dekkleden
afgeschermd en zo als loodsen gebruikt.
Verder werden er tenten opgesteld en werd
er tijdehjk legermaterieel gestald. Tijdens
de eerste oorlogsmaanden werd een
mitraillcursnest in de strategische bocht van
het'Winschoterdiep bij de scheepshelling
van Vos gemaakt. Hiermee hadden de
Duitsers de belangrijke verbinding naar
'Winschoten aan de overzijde van het
kanaal volledig onder controle.
Met de bezetter deed ook de gehate
jodenster zijn intrede in de Oosterpoort.
Rond de veemarkt woonden en werkten
veel Joodse families. Meerdere koffiehuizen
waren in bezit van Joodse eigenaren. Zo
had Gans een koffiehuis aan de
Meeuwerderweg 6 en hadden Leentje en
Hennie van Simmeren een klein
snoepwinkeltje in de Houtzagersstraat. Op
dinsdag stonden ze met snoeP en koffie op
de veemarkt. Een andere familie Gans had
een koffiehuis en klompenstalling op de
hoek van de Houtzagersstraat en
Veemarktstraat. Ze maakten de klompen
van de boeren schoon en bewaarden die
dan totdat de boer ze een volgende
veemarkt weer kwam ophalen. Na de
deportatie van de familie Gans van de
Meeuwerderweg werd hun woning in
beslag genomen en gebruikt als
opslagplaars voor radiotoestellen, die de
burgerij daar moest inleveren. Sommige
Joodse families kregen vooraf bericht, dat
ze zouden worden opgehaald, zoals
bijvoorbeeld bij de dames Van Simmeren
het geval was. Zrj gingen mee, zonder zich
te verzetten, zoals velen van hen. Weinigen
beseften toen wat er gaande was. De
meesten kwamen niet terug. De
slachroffcrs van de Duitse terreur wcrden
altijd 's avonds en 's nachts weggehaald,
tijdens de spertijd, wanneer niemand op
straat mocht komen. Dat gebeurde meestal

met de nood- of ponytaxi. Als 's nachts het
hoefgetrappel van de ponies door dc
straten klonk, wist iedereen hoc laat het
was. Zo werden alle Joodse
Oosterpoorters, die niet gevlucht of
ondergedoken waren, opgehaald en
weggevoerd.
De in de loop van de oorlog optredende
voedselschaarste leidde ertoe, dat alle
beschikbare tuingrond voor de verbouw
van groente en aardappelen werd benut.
'Weilanden werdcn daarvoor omgeploegd
en ook perceeltjes grond langs de
spoorbaan aan de Verlengde Lodewijkstraat
bewerkte men. Piet Vorenkamp verpachtte
repen land aan de Kooiweg en van
Wichers konden tuinen naast 'Tuinwijck'
aan hec Eemskanaal gehuurd worden. De
verbouw van tabak was een belangrijke
bezishcid.
Fietstaxi op de Vee-
maÍktslÍaal, 1940.
In september 1940 ont-
wierpen twee Groninger
taxi-chaufÍeurs de f iets-
taxi. In 1941 werd dit
nieuwe vervoermiddel
verboden. Op de aÍge-
beelde foto rijdt de Íiet-
staxi richting Bonte-
brug. Rechts is nog iets
van het bunkertje te
zien, dat op het pleintje
gebouwd was.
Veel bedrijven werden gedwongen voor de
bezetter te werken. In de Oosterpoort
waren dat bijvoorbeeld bedrijven als de
brcierij van Reinier Muller, het
carrosseriebedrijf van Woesc en de
schccpswcrf van Vos. Het voordccl
daarvan was, dat hun personeel vril'stelling
kreeg van dc 'Arbcitscinsatz'. Vanuit de
bedrijven was er vooral sprake van passief
veÍzet. Maar ook werd er actief
ondcrgronds wcrk vcrricht. Zo deed onder
ander Rudolf Muller veel voor zijn
werknemers. Hij zorgde voor valse
papieren. Menig onderduiker liep in het
groene legerondergoed en de truien, die bij
Muller gefabriceerd waren.
De wirwar van sloppcn, stcgcn cn klcinc
huisjes achter de veemarkt boden prima
gcicgcnhcid om ondcr tc duikcn en te
vluchten als er gevaar dreigde. Maar ook
in de bredere scraten van de buurt hielden
mcnscn ondcrduikcrs schuil. Mcvrouw
Mulder uit de Jacobstraat was een keurige
mcvrouw, dic wcrkte als assistentc bij dc
schoolarts. Haar oude moeder woonde
tegenover haar. Jarenlang verzorgde zij
haar en liep dagelijks met pannetjes eten
135 De crisis, de oorlog en de wederopbouw
naar de overkant. Na de oorlog bleek, dat
zij niet alleen haar moeder, maar tegelijk
ook een Joodse familie had gevoed, die
hier al die t5d had gezeten. Niemand had
iets gcmerkt, terwljl ertegenover en
schuinachter NSB-ers woonden. Ook díe
had je in de Oosterpoort.
Op vrijdagmorgen r3 april 1945 maakten
de voermenners Albers en 'Weessies van de
gemecntereiniging een praatje met 'Wichers
aan de spoorwegovergang. Dat er iets te
gebcuren stond, was duidel5k, want de
Duitsers. die zijn café geregeld bezochten,
waren al dagenlang onrustig. Er gingen
geruchten over de op handen zljnde
bcvrijding. Vandaar dat zij die dag tegen
elkaar zeiden: 'lk geleuf, dat wie moar nait
rieden goan vandoage.' Die morgen
beginnen inderdaad de beschietingen en's
middags om drie uur wordt de aanval
ingezet.e Het eerste treffen tussen
Canadezen en Duitsers speelt zich af aan de
Paterswoldseweg. Dc nacht vcrloopt
bctrekkelijk rustig. Op de Parkweg, bij de
Achtcrweg, stoten de Canadezen
zaterdagmorgen op heftigc weerstand. De
Duitsers hebben zich verschanst bij het
Herewegviaduct en in dc portieken van de
huizen op de hoek van de
Lodewijkstraat/Hereweg. Van hieruit
worden rond negen uur de
Rabenhauptscraat en Parkweg onder vuur
gcnomcn. De Canadezen zien er daarom
maar van af hierlangs verder op te rukken.
Ze zetten nu de aanval in via het
Hoornsediep en het Verbindingskanaal bij
hct station. Op het tweede perron heeft
zich reeds voor tweeên een eenzame
Shermantank opgesteld, die het viaduct
onder vurrr houdt. Om twee uur breekt er
brand uit op de bovenverdieping van de
woning van Zeelander [hoek
Hereweg/Lodewijkstraatl. Vanwege de
gevechtshandelingen kan de brandweer

niets ondernemen. Als deze om vijf uur de
bluswerkzaamheden begint, heeft het vuur
al acht monumentale panden in de as
gelegd. Daar de Canadese commando's de
Duitsers, die aan de zuidelijke voet van het
viaduct zitten, met een 75 millimeter
antitankgeschut onder vuur nemen, trekken
zrj zich terug in de J.A. Feithstraat. Het
vroegere huis van Otto Eerelman - de
bekende Groninger schilder krijgt een
voltreffer, maar omstanders weten het vuur
te blussen. Tot ongeveer half vier schieten
de Duitsers nog vanaf de Achterweg.
Daarna trekken ook dezen zich terug. Via
de Verlengde Feithstraat en de Verlengde
Willemstraat steken ze het spoor over,
waarna ze over de Verlengde
Lodewijkstraat en Oosterweg in
noordelijke richting verdwijnen. Een grote
file Duitse gevechtswagens trekt langs de
huizen aan de Oosterweg naar de
veemarkt. Tegen het einde van de middag
trekken de Canadezen op naar de Parklaan
en nemen bezit van het huidige pand van
makelaardij Zeeven, dat toen als
''Wehrmachtsverpflegungsamt' in gebruik
was. De Duitsers hebben zich inmiddels
aan de Veemarktstraat verzameld en
trekken zich over de bruggen van het
Verbindingskanaal na:.r de stadskant terug.
Vanaf het westelijke uiteinde van de
Radesingel richten ze hun geschut op de
Oosterweg. Een tweede geschut komt aan
de Radesingel/hoek Trompstraat te staan
en bestrijkt vandaar het kleine
draaibruggetje. Een derde geschut,
opgesteld op het zuideinde van de
Winschoterkade, kan flankerend vuur
afgeven op het bruggetje en tevens frontaal
vuur op de Bonte Brug. In de bunker voor
bakker Wolters zitten nog vijftien
landwachten, die met geweer en pistolen
hun huid zo duur mogehjk aan de
oprukkende Canadezen willen verkopen.
Om vijf uur zien angstige bewoners van de
Oosterwegkerk,
jaren viiÍlig.
Vanuit deze kerk werd
het ondergronds
nieuwsbulletin 'Het
Nieuws' gedistribueerd.
Hier werkte onder
andere de zoon van
koster Hayer aan, die in
de kerk ondergedoken
was.
136 De Oosterpoort

Herewegviaducl,
iaren deflig,
De monumentale gevel-
wand aan de oostzijde
van het viaduct zou
tijdens de bevrijding
bijna geheel verwoest
worden. Bewoners die
vanuit een dakraampje
de gevechtshandelingen
wilden volgen, moesten
de kelder invluchten
M itrail leurgeschut door-
zeefde de huizen.
Oostcrweg een grote groep Duitsers
manhaftig zuidwaarts oprukken. Maar z1j,
die hun nicuwsgierigheid niet kunnen
bedwingen en om dc hoeken van de
deuren krjken, zien hoe om zes uur de
Duitsers mct de handen in de nek in
zuidelijkc richting wordcn afgevoerd. Dc
landwacht vlucht over dc Bonce Brug en
het Trompbruggetje, waar een van hen
sncuvelt door een verdwaalde Duitse
mitraillcurkogel. Ook over de
Meeuwerdcrweg trekken Duitsers zich
terrg. Ze hebben het geluk, dar ze nier
door eigen vuur geraakt worden. De
bedieners van de mitrailleurs zien ze
vermoedelijk voor verklede Canadezen
137 De crisis, de oorlog en de wederopbouw
aan. De oprukkende bevril'ders
ondervinden verder geen weerstand meer
in de Oosterpoort. Tegen half zeven zijn
de eersten op de Oosterweg nummer 2,
waar een mitrailleurpost wordt ingericht
om de Oosterbrug onder schot te kunnen
houden. Het Duitse geschut aan de andere
kant van de brug wordt vernietigd. Langs
dc Frederikstraat, Meeuwerderweg,
Nieuwstraat en Griffestraat bereiken tegen
acht uur de Canadezen de oostelijke hoek
van de veemarkt. Vanuit een huis op hoek
Trompkade/Veemarktkade wordr
geschoten. Er ontstaat een kort vuurduel.
De Duitse post wordr uirgeschakeld. Er
breekt brand uit. Oosterpoorters. die

toesnellen om de brand te blussen, worden
door de Duitsers aan de overkant van het
water, onder vuur genomen. Met lede
ogen moeten ze toezien hoe verscheidene
panden in vlammen oPgaan. Het hele
zuidehjk deel van de binnenste waterlinie is
bereikt en de doorstoot naar het noorden
kan beginnen.
In de avond en nacht breken de gevechten
in alle hevigheid los. De Canadezen hebben
grote moeite met het oversteken van het
Verbindingskanaal. Na een korte,
nachtelijke gevechtspauze kan
zondagochtend rond ó uur doorgestoten
worden naar de overkant. Hierbij gaan
Gruno's tabaksfabriek en een deel van de
Trompstraat en Radesingel verloren.
Direkt na de terugtrekking van de Duitsers
beginnen de plunderingen. Er zijn zelfs
mensen, die het wagen dwars door de
linies heen te breken, terwijl de strijd nog
in volle gang is en de kogels je om de oren
vliegen. Een belangrijke opslagplaats van
de bezetter is het Albino-complex, waar de
Duitsers veel levensmiddelen en met name
drank hebben liggen. Alhoewel de
Binnenlandse Strijdkrachten het plunderen
verboden hadden, vindt er ecn stormloop
op het gebouw plaats. Alles wat voor het
grijpen ligr wordr meegenomen.
Zondagmorgen t5 april is de Oosterpoort
bevrijd. De gevangen genomen Duitsers
worden bijeengedreven aan het
Herewegviaduct, waar waardevolle spullen
en wapens worden ingezameld en op een
hoop gegooid. Daar vandaan gaan ze na Í
het stadspark. De bevrijders slaan
kampementen op op de veemarkt. Bij
Beekman aan de Bleekerslaan wordt een
feesttent geplaatst om dc bevrijding samcn
met de bevrijders te vieren. Overal in de
Oosterpoort zijn straatfeesten gaande.
Iedereen is uitgelaten. Op dc
Meeuwcrderweg rljden dc bevrijders in een
open Janplezicr en dclen sinaasappelen en
chocolade aan de kinderen uit. Aan de
Oostcrweg wordc dc bevrijding in het
Badhuis gevierd.
Voor de colaborateurs is de bcvrijding
uiteraard geen fecst. Dc verraders, die in de
Oostcrpoort opgepakt worden, worden op
verschillende plaatsen in de stad opgesloten.
De in Groningen gcarrestccrde
NSB-vrouwen worden ondergcbracht in
ondcr anderc het pand van Verkadc aan de
Hclperoostsingel cn vrouwen, dic met
l)uitsers gehculd hadden, werden naar de
Albino-gebouwen gebracht. Zij werden
kaalgeschoren cn verplicht te wcrk gesteld,
brjvoorbeeld in het Academisch Ziekcnhuis
als schoonmaakstcr, in hct confcctie-atelicr
van Muller of als onkruidwiedster op de
veemarkt. Na vrjfjaar kwam ook voor de
Oosterpoort een cindc aan dezc trieste
episode uit de geschiedenis.
138 De Oosterpoort
,t*.4
Uilgebrande hoek
Trompkade VeemaÍkt-
stÍaat,1945.
Tijdens de bevrijding
brandde deze hoek
geheel uit. Een groep
van de Raad van Ver-
zet, die onder leiding
van Langedijk het
Trompbruggetje wilde
oversteken werd onder
vuur genomen Hierbij
kwam Gerard de Buur,
verzetsman uit de Ver-
lengde Frederikstraat,
om het leven

LuchtÍoto van de Oosterpood, í950.
Op deze Íoto is de gehele oude noordkant van de
Oosterpoort nog aanwezig. Op de voorgrond de
Lodewijkstraat Aan het viaduct is de 'eigentijdse'
invulling van de viaductÍlat te zien, gebouwd na de
oorlog Heel duidelijk herkenbaar zijn de 'lage lan-
den buiten de Oosterpoort' waarop het Zuiderpark
en de veemarkt aangelegd werden Bijna alle hui-
zen in het gebied begrensd door de veemarkt, de
Olremulderstraat, de Meeuwerderweg en de Ooster-
weg zouden in de jaren zeventig gesloopt worden
139 De crisis, de oorlog en de wcderopbouw

De wederopbouw
Na de oorlog ging het leven in de buurt
voorlopig weer op dezelfde wijze verder
als voorheen; de drukte rond de veemarkt,
dc handel, de sociale controlc, hec gevoel
van saamhorigheid. Maar er was één groot
verschil met de periode van voor de
oorlog. De mensen hadden werk en er was
duidelSk sprakc van verbetering in de
sociale omstandigheden. Hoewel die
verbetering niet zo heel snel verliep, was er
toch sprake van een andcre sfeer in de
buurt. De bcdruktheid, armoede en crisis
maakten plaats voor een gevoel van
vooruitgang en de hoop op een betcre
toekomst. Voor veel buurtbewoners
zouden inderdaad betere tljden aanbreken,
doch voor de meesten zou dat niet in de
Oosterpoort zijn. De algehele
wederopbouw zou voor de
Oosterpoortwijk de achteruirgang
inluiden.l0 Na de oorlog begint hier
namelijk, evenals in vele andere
negentiende-eeuwse wijken in de
Nederlandse steden, een proces van
achteruitgang, veroorzaakt door meerdere
samenhangende factoren. Een belangrijke
facror is de stijgende welvaart. Veel
mensen kunnen zich in dc nieuwe
uitbreidingswijken Corpus den Hoorn cn
later Selwerd en Paddepoel een nieuwe
woning permitteren en trekken wcg. De
kwaliteit van de huizen in de Oosterpoort
wordt minder en ze voldoen nauwelijks
meer aan de gesteldc eisen. Speelruimte is
er haast nict cn cr komen steeds meer
auto's, die beslag leggen op de schaarse,
open ruimte in de wijk. Een van de
balangrijkste redenen voor de
Oosterpoorters om de buurt te verlaten is
de in de jaren zestig heersende
onduidelijkheid omtrent de toekomst van
het woningbestand. Men neemt algemeen
aan, dat de huizen gesloopt zullen worden
Meeuwerderbaan zuid-
zijde,1968.
De door Patrimonium in
1916 gebouwde wonin-
gen moesten in 1969
wijken voor de aanleg
van de zuidelijke ring-
weg Zo kwam de in het
eerste uitbreidingsplan
van Groningen al
genoemde'mooien bou-
levard om de geheele
stad' in 1970 toch nog
tot stand Het zag er
wel wat anders uit als
het stadsbestuur zich
dat in 1908 had voorge-
steld. Venter Jan Drenlh
140 De Oosterpoort
Lodewiistraal,
iaren zeslig.
Venters waren vaak
vertrouwenspersone n
Zij kwamen immers
overal Ze wisten waar
ergens werk te krijgen
was op de Íabriek of het
conÍectie-atelier Als
een dienstmeisje bij
een'mevrouw'
gevraagd werd, wisten
zij meestal wel een
geschikt iemand

Ooslerweg, jaren zestig.
Her en der werden pandjes afgebroken, In het eer-
ste vooÍuitstekende huis had de familie Van Wiggen
een galanterieën-, huishoudelijke artikelen en
speelgoedwinkel K van Wiggen, zoon Willem en
'moe', die de leiding had. Als je als kind niet snel
genoeg kon kiezen zei 'moe': 'Nou most gaauw wai-
ten wast hebben wist anders krigst niks'. En als het
nog langer duurde zei ze: 'Nimst dizze moar'
Meeuwerderweg met
trolley, 1950.
Bij zware regenval liep
de Meeuwerderweg
onder water. De
gebrekkige rioleÍing,
aangelegd rond de
eeuwwisseling, kon de
wateÍmassa's niet ver-
werken. Doordat de
weilanden oostelijk van
de Meeuwerderweg
opgehoogd waren en
westelijk de natuurlijk
aÍlopende helling van
de Hondsrug lag, was
deze straat het laagste
punt van de wijk.
141 De crisis, de oorlog en de wederopbouw
en plaats zullen maken voor flats en
kantoren. Het denken in die tijd is
grootschalig; grote verkeerswegen en
doorbraken, rigoureuze saneringen,
bouwen in glas, staal en beton. Oude
buurten zijn uit de tr.1d. Dat de
Oosterpoort in deze periode als armoedig
en afgedankt afgeschilderd wordt is
bcgrSpelSk, maar moet voor de mensen,
die van de buurt houden en hier graag
willen blijven wonen of door hun
financiële positie wel moeten blijven, erg
onprettig geweest zijn. De huren waren
laag gebleven door overheidsmaatregelen
na de oorlog. Daar de lonen van de
vaklieden sterk stijgen, heeft deze
combinatie van lage huuropbrengst en
hoge onderhoudskosten een zeer nadelige
invloed op het onderhoud van met name
de huurwoningen. En daarvan zijn er veel.
Het eerst zichtbare tcken van de grote
veranderingen, die het stadsbestuur voor
ogen staat, is het aanleggen van dc
zuidelijke ringweg. Hiervoor worden de
huizcn van woningbouwvereniging
Patrimonium aan de zuidzljde van de
Meeuwerderbaan gesloopt en moet het
speeltuingebouw verdwijnen. Het
speeltuinterrein wordt fors ingekrompen.
De H.L..Wichersstraat blijft als een enclave
achter het zandlichaam van de aan te
leggen snelweg liggen. Maar deze straat
zou zo dacht men - toch wel snel
gesloopt worden. Dus was het allemaal niet
zo erg.
Hec zich wijzigcnde leefpatroon van de
Nederlandse jeugd na het midden van de
jaren zestig l5kt de genadeslag voor de
buurt te worden. Het begint met
studenten, die liever zelfstandig wonen dan
onder het toeziend oog van een hospita.
Daarna volgen andere groeperingen. De
buurt bcgint vol te stromen met jongercn.

die door de oud-Oosterpoorters voor het
gemak allemaal 'studenten' worden
genoemd. Op deze algemeen
maatschappelijke trend wordt handig
ingespeeld door lieden, die hier hun kansen
om snel rijk te worden zien liggen. Huizen
worden opgekocht van vertrekkende
gezinnen om er vervolgens het veelvoudige
aan huur voor te ontvangen door ze per
kamer aan studenten te verhuren. Er wordt
vanaf dan helemaal geen onderhoud meer
gepleegd en de kwaliteit van het
woningbestan d ga'at nzendsnel achteruit.
Ook de gemeente werkt hier ijverig aan
mee door huizen op te kopen en die via de
Stichting Studenten Huisvesting [ssH] te
verhuren. Dit gebeurt vooral in het
stegengebied tussen de Oliemulderstraat en
de veemarkt, waarvoor men grootse
reconstructieplannen heeft. Verder koopt
de stad hier en daar pandjes aan, die ze
dicht laat timmeren of laat slopen. Als in
r9ó9 met het verdwijnen van de veemarkt
ook de daarmee verbonden functies zoals
horeca, handel en veestalling wegvallen, is
het lot van de noordkant van de
Oosterpoort bezegeld. Op die plaats zal het
omstreden cultuurcentrum'De
Oosterpoort' verrijzen.
In :1946 wordt op initiatief van de
kunstkring 'De Ploeg' een adviescommissie
ingesteld voor de bouw van een
kunstcentrum in Groningen. In r9óo keurt
de gemeenteraad een plan goed om tot de
bouw van een cultureel centrum op de
Grote Markt over te gaan. Het Rijk keurt
deze plannen voor het gebouw achter
Mutua Vides echter niet goed uit
verkeerstechnische overwegingen. Op deze
plaats zouden later de Naberpassage en een
parkeergara ge verrijzen.
De plannenmakerij rond het gewenste
culturele centrum gaat gewoon verder. Een
verbouwde schouwburg en een
gerestaureerde Harmonie voldoen niet aan
de eisen, die er gesteld worden. Er moet
ergens een nieuw gebouw komen. Het oog
valc op de veemarkc. De markc moesc
hoog nodig verplaatst worden en het oude
buurtje, dat erachter lag zo:u toch gesloopt
worden. Na zeventien jaar voorbereiding
door de architect professor Duintjer besluit
de Raad in januari r97o een krediet van
tien miljoen gulden beschikbaar te stellen
om de bouw van het inmiddels omstreden
cultuurcentrum mogelijk te maken. Velen
vragen zich af wat Groningen naast dc
Martini- en Evenementenhal met n6g zo'n
groot gebouw moet, terwijl de hiermee
samenhangcnde sloop van de Harmonie dc
discussies fel doen oplaaien.
142 De Oosterpoort
Plaats achler de Vee-
markt, 1946.
Deze plaats lag tussen
de VeemaÍktstraat [op
de achtergrondl en de
Houtzagersteeg De
portaalwoningen wer-
den na de oorlog aÍge-
broken. Hier kwam toen
autosloperij'De Moker'
van Eliëns Daarnaast
zat de Recap van Beu-
ving en Smit, een ban-
dencoverbedriiÍ

!iri.*
Houlzagerslraal, gezien
naar de Veemarklstraat,
1 960.
Kruidenier Vos, die
men ook wel 'tik op de
schoale'noemde,
woonde aan de linker-
kant Wanneer hij iets
moest aÍwegen, en het
bijna in het zakjezat,
gaÍ hij een tik tegen de
weegschaal, waardoor
deze doorsloeg. Voor-
dat de klant kon zien
wat de wijzer aangaÍ,
had hij het zakje al
dichtgevouwen.
143 De crisís, de oorlog en de wederopbouw
Noch alle weerstand, noch de veranderde
stedebouwkundige inzichten kunnen het
ambitieuze plan nog tegenhouden.
'V/ethouder Hendriks slaat op z9 aprrl ry7r
de eerste paal. De kosten van het gebouw
blrjkcn zo uit de hand te lopen circa
dertig miljoen - dat eind r97r het projecr
al gestaakt dreigt te worden. De
werkzaamheden zijn dan op een punt
beland, dat er nog wel iets anders neergezet
had kunnen worden. Men denkt onder
andere aan een parkeergarage. Je kunt er
ook nog wel een kippehok bouwen',
volgens de heer Wesrenbrink, bedrijfsleider
van Sanders Bouwbedrijf. Na toegezegde
rijkssceun kan de bouw toch volgens de
originele plannen doorgang vinden. Het
gebouw wordt, zonder ook maar één
moment rekening te houden met de
historisch gegroeide structuren, op de oude
veemarkt en een deel van het stegengebied
neergepoot. Dit was immers het begin. Het
zou echter allemaal heel anders gaan.
Omstreeks r9ó8 doen zich een aantal
algemeen maatschappelijke verschijnselen
voor, die mede de toekomst van de
Oosterpoort zul1en bepalen. De Parijse
studentenopstand en de
Maagdenhuisbezetting luiden een nieuwe
tijd in. 'Wat begint als studentenverlangens
naar meer inspraak in het wetenschappelijk
onderwijssysteem mondt uit in een
algemeen verlangen naar democratisering.
In vele maatschappelijke geledingen,
waaronder de volkshuisvesting, is deze
nieuwe tendens merkbaar.
Aan het einde van de jaren zestig wordt
het in veel oude wijken van de
Nederlandse steden onrustig. Steeds meer
mcnsen beginnen zich tegcn de rot die tijd
gebruikelijke, massale sanering re verzetten.
Dit, omdat voor veel bewoners van oude
wijken een nieuw huis in een nieuwe wijk

geen rcdclijk [financicci] altcrnaticf is of
omdat zij naar hun gevoel in de nieuwe
omgeving niet de gezcllighcid en
woonsfeer zullcn aantrefGn waaraan zij
gcwend zijn. Met name dc huurprijs gceft
aanleiding tot verzet. Het zijn vooral dc
jongcren, die zich gcleid door het rnotief
'gocdkoop wonen'- bemocicn met de
geplande sloop van de veelal goedkope
huurwoningen. Maar ook van rijkswege
komen steeds meer bedenkingcn tegcn dezc
wijze van stadsvernieuwing, dat is,
volledige kaalslag en daarna nicuwbouw.
Hct is gebleken, dat dac op de lange duur
financieel niet haalbaar is. Vooral daarom
knoopt de rcgering aan bij dc veranderde
visic op stadsvernieuwing en stimulcerc
deze. Een indicatie van dezc verandcrde
visie is een bricf van her Ministerie van
cRM aan dc Nederlandse gcmeentebesturcn
uit februari I9ó9, waar in staat, dat er door
middel van ondcrzoek ccn invcntarisatic
van de bcstaande toestand in
saneringsbuurten moet plaatsvinden cn dat
een kritischc waardcring crvàn gcwenst is'
Een dergelijk onderzoek kan volgens hct
ministeric een belangrijke ondcrgrond
leveren voor een beleid voor oude
scadsgedeelten als zodanig, aan het tot
standkomen van saneringsplannen en aan
dc noodzakelijkc planning van de
verschillendc te nemen maatregclen. De
minister ondersteunt deze visie door het
verstrekken van een subsidie van maximaal
50 procent van de kosten van een dergclijk
onderzoek. Haar bijdrage mag echtcr nict
groter zijn dan die van de gemeente, welke
het onderzock laat verrichten. Maar
voordat dit in de Oosterpoort aan de orde
is, gebeurt cr eerst nog iets anders.
Petroleumvenler,
iaren zeslig.
Piet Kuipers ventte van
1921 tot 1965 petroleum
voor de 'Automaat' Het
paard voor de wagen
vergat nooit waar hij
een snoepje Kreeg
Wanneer Kuipers
ergens iets moest aÍle-
veren liep het paard al
vooruit Zijn bekende
kreet was: 'Mot der nog
wat in't klippie, petro-
leum oÍ nait?' De Íoto is
genomen op het Frede-
rikplein, waar Kuipers
woonde
144 De Oosterpoorl

Inlerieur Oosterweg-
kerk, iaren zeslig.
Deze kerk werd in 1924
aan de Oosterweg
gebouwd door de
Nederlands Hervormde
Gemeente De woning-
stichting Patrimonium
verbouwt de kerk in
1987 tot wooneenheden.
Als laatste oprisping van het 'grootstedelijk
denken' uit de jaren óo publiceert de
gemeente Groningen namelijk in r9ó9 het
Voorontwerp Structuurplan Binnenstad
Groningen.tt Hierin worden plannen
gepresenteerd, waarvan menig stadjer de
haren recht overeind gaan staan. Grote
doorbraken, snelwegen dwars door de
oude stad; Groningen in de vaart der
volkeren! Het plan geeft ook voor enkele
tegen de binnenstad aan gelegen gebieden,
waaronder de Oosterpoort, een mogelijk
toekomstbeeld. De Oosterpoort wordt in
het voorontwerp een 'in de toekomst te
saneren gebied' genoemd, hetgeen gelezen
kan worden als een buurt, die spoedig voor
aÍbraak in aanmerking zal komen. De
145 De crisis, de oorlog en de wederopbouw
plannen hebben in het kort de volgende
strekking: Zuiderpark en oostzijde
Meeuwerderweg, van Bonte Brug tot Van
Julsinghastraat: kantoren. Tussen de
Oliemulderstraat en het Verbindingskanaal:
vermaak-, cultuur- en onderwijsfuncties.
Een winkelcentrum is gepland tussen de
Mauritsstraac en halverwege de
Oliemulderstraat/'Warmoesstraat. Op het
blok Duikerstraat/Nieuwstraat/Dijkstraat en
voor een deel westelijk van de
Meeuwerderweg ten zuiden van de Van
Julsinghastraat is bestemd voor
ambachtsbedrijven. Het resterende deel van
de buurt behoudt de woonbestemming.
Dat de uitvoering van deze plannen weinig
van de wr.1k had overgelaren, is duidelijk.

In het voorwoord van deze omstreden nota
schrijven B&W: 'Vele generaties menselijk
leven hebben de structuur van de stad als
het ware gedicteerd. De huidige
verschijningsvorm is de materiêle neerslag
van een lange geschiedenis. Toch dient
dezelfde stad telkens weer opnieuw te
verschijnen als actuele scène van het
menselijk leven. Nieuwe tijden, nieuwe
generaties stellen nieuwe eisen. We dienen
de moed te hebben de omvorming
metterdaad uit de denken en uit te voeren,
met besef en eerbied voor de historische
waarden, die als herinnering in de stad
verweven zijn.' En 'Naast mogelijk
tegenover en in het verlengde van de
gedachten, die door de overheid worden
ontwikkeld, dienen de uitkomsten te staan
van het meedenken en meewerken van de
deskundige en gei'nteresseerde burgerij'' Dit
verloopt echter heel anders dan B&'W
verwachten, mede veroorzaakt door de
politieke omwenteling, die in r97o
plaatsvindt. De veranderde oPvatting met
betrekking tot stadsvernieuwing op hoog
[ministerieel] en laag [bewoners] niveau, de
opkomende algemene trend van
democratisering en inspraak, de jarenlange
onzekerheid over de toekomst van de
buurt met alle gevolgen van dien en tot
slot de publicatie van het OntwerP
Structuurplan Binnenstad Groningen zijn
de factoren, die de aanzet geven tot het
letterlijk en figuurlijk slopende proces van
stadsvernieuwing in de Oosterpoort' De
Oosterpoorters vinden, dat het College in
het geheel geen rekening houdt met
historische waarden, zozls zo mooi in het
voorwoord van het Ontwerp
Structuurplan veimeld staat. De buurt
komt in verzet. De aard van de eerste
acties heeft een duidelijk politiek karakter'
Het feit, dat kantoren op de plaats moeten
komen van arbeiderswoningen, wordt door
de Actiegroep Oosterpoort in r97o in haar
Verlengde Frederik-
straat, ca. 1960.
De Meeuwerderpolder
werd opgehoogd tot
aan de dijk langs het
Winschoterdiep.
Daarom loopt de straat
hier omhoog Links op
de foto de manuÍactu-
renzaak van Folkers
Aan de rechterkant het
slijterijtje van de dames
Ten Hoove 0p de
achergrond het Frede-
rikplein.
Meeuwerderweg mel
Baptislenkerk,
iaren viiÍlig.
Op de eerste Pinkster-
dag in 1882 werd het
eerste kerkgebouw van
de Baptisten achter de
Meeuwerderweg geopend
In 1915 bouwden
ze het huidige gebouw,
dat nog intensieÍ
gebruikt wordt Het is in
1986 het enige nog als
godshuis in gebruik
zijnde kerkgebouw in
de Oosterpoort
146 Dc Oosterpoort

eerste pamfletten aangevoerd om de
bewoners wakker te schudden. Deze groep
bestaat aanvankelijk uit een club mensen,
die folders in de buurt verspreidt met
informatie aan de bewoners omtrent
huurverhogingen, de rechten van een
huurder en wat te doen bij slecht
onderhoud van de huizen. [De Bond van
Huurders en -Woningzoekenden]
Na een eerste vergadering tegen
huurverhogingen, waar ongeveer 75
bewoners aanwezig zijn, begint de
gemeente zich wat 'ongemakkelijk' te
voelen. Actiegroepen zijn een nieuw
fenomeen aan het politieke firmament. Het
college van B&'W belooft een
voorlichtingsavond voor de bewoners te
zullen organiseren. Eer het zover is,
gebeurt er in de gemeentepolitiek iets
bijzonders. Bij de
gemeenteraadsverkiezingen van r97o doet
een aantal jonge leden van de Partij van de
Arbeid een succesvolle greep naar de
macht. De nieuwe wethouder Max van
den Berg verbindt de actuele opvattingen
over maatschappijhervormingen met zijn
denkbeelden over stedebouw en
volkshuisvesting. Deze gaan uit van een
herwaardering van het oude en vertrouwde
en een weerzin tegen kaalslag als uitkomst
van een ongenuanceerde
wederopbouwmentaliteit. De inrichting en
ingrepen in de gebouwde omgeving acht
hij geen zaak voor technocratisch
ingestelde deskundigen. Dit moet het
resultaat zijn van politieke beslissingen,
voorbereid samen met mensen voor wie de
beslissingen van belang zijn. In zijn oproep
aan de bewoners van oude buurten niet
langer apatisch neer te zitten, maar in
beweging te komen, ligt een
legitimeringsgrond voor zijn nieuwe
beleid.l2 Hiervoor lopen in die tijd maar
weinig mensen warm. Ook politici te
linker zijde vinden het verbeteren van het
oude woningbestand goed geld naar kwaad
geld gooien, terwijl zij bovendien van
mening zrjn, dat ook een arbeider recht
heefc op een nieuwe woning, voorzien van
modern comfort.
De onrust in de Oosterpoort speelt Van
den Berg uitstekend in de politieke kaart
en de toezegging van het oude College aan
de bewoners om een voorlichtingsavond
over de toekomst van de buurt te houden.
opent voor hem de mogelijkheid een eerste
aanzet tot het nieuwe beleid te creëren. In
de actiekrant 'd' Oosterpoort' van
november r97o kan men lezen,
'. . .Eigenlijk zou het allemaal anders
moeten. Een wijk als de onze zou eigenlijk
zelf moeten beslissen wat er met zo'n
sanering zou moeten gebeuren. 'We zouden
zelf moeten uitmaken of we naar dure flats
willen of dat we liever hier willen blijven
wonen. En wanneer we zouden vinden, dat
de buurt echt wel gesaneerd moet worden,
dan zouden we zelf moeten beslissen hoe
dat allemaal gaat. Maar de gemeente zal
dat wel te lastig vinden. De
voorlichtingsavond wordt in een klein
zaaltje gehouden, waar ongeveer honderd
mensen in kunnen. Misschien denkt de
gemeente wel, dat er niet meer mensen
geihteresseerd 211n. Er wonen duizenden
mensen in onze wijk. En om het nog
moeilijker te maken moet iedereen, die
naar de vergadering toe wil, eerst een
kaartje sturen om een toegangsbewijs te
krijgen. Maar laten we met z'n allen dit
kaartje opsturen. Laten we de gemeente
duidelijk maken, dat we interesse hebben
voor de buurt en dat een zaaltje voor
honderd man te klein is om alle
geinteresseerden in te stoppen. Dan zal de
gemeente wel merken, dat de Oosterpoort
niet zo maar gesloopt mag worden.' Deze
voorlichtingsavond zal, zonder dat iemand
147 De crisis, de oorlog en de wederopbouw
het op dat moment beseft, het begin
worden van een jarenlang 'slopend' proces,
zowel voor bewoners, ambtenaren, politici
als voor een deel van de bebouwing van de
oude Oosterpoort.

De stadsvern ieuwing
148 De Oosterpoort

Luchtloto oostziide
Meeuwerderweg, 1974.
In de periode van spe-
culatieve woningbouw,
rond 1900, werd in
korte tijd de oostzijde
van de Meeuwerderweg
volgebouwd Vanat de
Martenstraat lot aan de
Meeuwerderbaan verre-
zen de voor verhuur
beslemde boven- en
benedenwoningen van
matige kwaliteit De
structuur van de straten
en de voím van de
bouwpercelen werden
bepaald door de per-
ceelsgrenzen van de
weilanden van de
Meeuwerderpolder Op
deze toto is onderaan
de Dijkstraat te zien, en
bovenaan de snelweg,
met links het Winscho-
terdiep en rechts de
Meeuwerderweg
De belangstelling voor de
voorlichtingsavond op z4 november r97o
over de buurt is zo groot, dat de
Martinihal ervoor afgehuurd moet worden.
Dac de aanwezigen tegen de sanering zijn,
zoals die tot op dat moment heeft plaats
gcvonden, is gauw duidelSk. Max van den
Berg zegt op deze avond - ten overstaan
van meer dan duizend Oosterpoorters -
toe, dat er in de Oosterpoort alleen nog
gesloopt zal worden àf om reden van
bouwvalligheid àf ter uitvoering van een
plan, dac in overleg met de buurtbewoners
zal worden opgesteld. Ook zal er een
contactgroep van bewoners worden
opgericht en spreekt men af, dat er een
onderzoek zal komen naar de wensen van
de Oosterpoorters en de mogelijkheden
met betrekking tot de toekomst van de
wijk. De contactgroep zal in regelmatig
overleg met het gemeentebestuur de
wensen en problemen ten aanzien van de
buurt bespreken. Op een tweede algemene
vergadering in januari r97I mct
middenstanders uit de buurt komt men
overeen, dat binncn ecn jaar enkele
ideeënschetsen voor de wijk gereed zullen
z\n.
Op 8 april vindt de eerste vergadering van
het Collegc met de contactgroep plaats. De
groep bestaat uit mevrouw D. van der
Molen-Kruger en de heren A. Guikema,
H.J. Tukkers, S. Wildschut,
J. H. Bouwman, H. Nauta, H. Rodenhuis,
W.J. Schilt en J. Toxopeus. De wethouders
Van Delden en Van den Berg wonen de
meeste vergaderingen bij, die eenmaal per
maand plaats vinden, terwijl ook
regelmatig de bij de te bespreken punten
betrokkcn ambtenaren aanwezig zljn. Ze
bespreken de invulling van open plekken,
het instellen van eenrichtingsverkeer,
verbetering van de straatverlichting, de
aanleg van parkeergelegenheid, de functie
149 De stadsuernieuwíng
van bouw- en woningtoezicht, het
cultuurcentrum en uiteraard de
toekomstige bestemming van de buurt.
Niemand beseft eigenlijk, dat hier van een
bijzondere situatie sprake is. Omdat de
politiek nog niet goed met actiegroepen
weet om te gaan en omdat Max van den
Berg een geheel nieuwe koers voor ogen
staat, kunnen bewoners iedere maand met
twee wethouders en verantwoordelijke
ambtenaren vergaderen. Deze luxe zou
maar van korte duur zrjn, dzr' in t974 een
gemeentelljke projectgroep deze zaken
overneemt, hetgeen de afstand tussen
bestuur en bewoners weer vergroot.
In hun vergadering van Ío mei r97r
besluiten B&W tot een nieuwe aanpak wat
betreft het binnenstadsbeleid over te gaan.
Aan een team van interne en externe
deskundigen wordt opdracht gegeven om
binnen drie maanden een interimnota uit te
brengen, die voor het College zal kunnen
dienen als beslissingsbasis voor een aantal
concrete opdrachten ten aanzien van
kritieke punten, waarvan de Oosterpoort
er één is. Deze nota verschijnt in oktober
onder de naam 'Doeleindennota' [Deel r].
Hierin staat, dat het College er vooralsnog
niet van uitgaat, dat de buurt door de
slechte kwaliteit van de woonbebouwing
als reddeloos opgegeven moet worden, en
dat het cultuurcentrum met de
noodzakelijke bebouwing verkeers- en
parkeervoorzieningen vereist. Er zal
volgens B&W een klimaat ontstaan,
waarvan ook andere instellingen willen
profiteren. Als duidelijk gemaakt wordt,
dat hieraan geen voet gegeven wordt, zal
volgens B&W niemand geld en animo
opbrengen om zijn huis - laat staan de
woonomgeving - bewoonbaar te houden.
Een snel om zich heen grljpend vewal zal
de buurt dan binnen enkele jaren
aÍbraakrijp maken. De Raad is dezelfde

mening toegedaan, hoewel niet iedereen
van harte met de nota insternt. In het
voorjaar van I97r vindt er rn
samenwerking met bewoners een
uitgebreid onderzoek in de buurt plaats,
verricht door het Planologisch
Studiecentrum onder leiding van professor
G.J. van den Berg. De projectgroep krijgt
het pand Meeuwerderweg 4i toegewezen
om van daaruit te opereren. Zij noemen
dit het'Informatiecentrum Oosterpoort'.
In juni komr de eerste 'Nieuwsbrief 'De
Oosterpoorter" uit. Deze voorloper van de
huidige wijkkrant wordt door de
studiegroep in samenwerking met de
contactgroep uitgegeven. Hierin staat
informatie over de voortgang van het
onderzoek en er wordt via deze weg
getracht, zoveel mogelijk mensen bij het
stadsvernieuwingsproces te betrekken. Als
onderdecl van de projectgroep doen een
aantal gtls-ers een onderzoek naar de
bouwkundige kwaliteit van enige
woningen aan de oostzijde van de
Meeuwerderweg. In december r97r komt
de projektgroep met een
interim-rapportage. Een belangrijke
aanbeveling die zij hierin doen, is het
aantrekken van een opbouwwerker [iers
nieuws voor Groningen] ter begeleiding
van het stadsvernieuwingsproces in de
Oosterpoort.
Dc projectgroep en het Groningcr
Museum organiseren aan het einde van dat
jaar een tentoonstelling over de buurt in
het museum. Daar kunnen de bezoekers
ook een boekjc kopen, waarin in een kort
bestek de ontwikkeling van de wijk staat
beschreven. Ed Taverne merkt in de
inleiding hiervan op: 'Als er iets met de
buurt gaat gebeuren dan mag dat nooit iets
zijn, dat over de hoofden van de bewoners
heen gebeurt, maar het zal ook gedeeltelijk
Glazenwasser Kuipers,
iaren zeventig.
De Oosterpoort bleeÍ
bestaan, de bevolkings-
samenstellingveran- derde De grote gezin-
nen veÍtrokken en er
KWamen jongeren voor
in de plaats, De oudere
0ew0ners noem0en ze
'voele studenten'
0ndanks de veranderde
sfeer bleven ook oude
gewoonten bestaan,
zoals het zitten op
straat bij zomerdag
150 De Oosterpoorl
iít,t.r,l
I
a
I
I
I

151 De stadsuernieuwing
Kerkgebouw, Winscho-
terdiep 105, 1984.
De Hersteld Apostoli-
sche Gemeente nam in
1905 een kerkgebouw
aan het Winschoterdiep
in gebruik. De kerk
kwam op het binnenter-
rein van het nieuwe
huizenblok - Nieuw-
straat, Winschoterdiep,
Van Julsinghastraat,
Verlengde Frederikstraat-
te staan. In
1921 beëindigde men
hier de biieenkomsten.
vanuit en vooral in samenwerking met de
bewoners moeten komen. Deze
tentoonstelling is ervoor om dit proces op
gang te brengen.' Het denken over de
ruimtelijk planning op wetenschappelijk
niveau is dan vooral gericht op het
samenspel tussen de actoren in de
ruimtelijke planprocessen. Deze
samenwerkingsplanologie - zoals het wordt
genoemd - wordt door professor Van den
Berg verwoord in zijn zogeheten
planologisch actiemodel. Aan de hand van
twee maquettes, die in het museum
opgesteld staan, is te zien hoe het
opknappen van een straat oP vele manieren
mogelijk is. De betreffende straat is de
Albertstraat. Op een enquêteformulier
kunnen bewoners hun wensen kenbaar
maken. Hieruit destilleren twee studenten
van de Kunstacademie uit de projectgroep,
Chris Emaar en Ive Krikke, een aantal
herinrichtingsplannen.
De door het College beloofde ideeënschets
met betrekking tot de Oosterpoort komt
29 ln;.aaft r97z uit onder de naam 'Nota
inzake bestemming en verdere aanpak van
de Oosterpoortbuurt'. Hierin staat: 'Op de
vraag, welke bestemming de bewoners van
de Oosterpoortbuurt voor ogen staat is vrij
eenvoudig antwoord te geven. In het
februarinummer van de nieuwskrant is de
doelstelling van de wijkraad [is
contactgroep] opgenomen. Als
voornaamste element van deze doelstelling
wordt genoemd; handhaving van de
Oosterpoort als woonwijk.' Op grond van
een aantal punten besluiten B&W in
principe tot rehabilitatie [behoud], waar
nodig gepaard gaande met sanering en
reconstructie te adviseren. Tevens merkt
het College op, dat de Oosterpoort te
verdelen is in een relatief slechter en relatief
beter deel. Het slechtere deel is het gebied
gelegen tussen de Oliemulderstraat en de

veemarkt en tussen de Meeuwcrdcrweg en
het Winschoterdiep. Het ovcrige is het
relatief bctere deel. De Raad besluit daarop
in juli de woonfunctie tc handhaven en in
principe de buurt tc rehabiliteren, dat wil
zeggen ce behouden, ondcr voorwaarde,
dat eerst alle huizen bouw- en
woningtechnisch onderzocht zullen
worden. De verdeling van dc buurt in de
cwee pasgcnocmde sectoren zal hec bcgin
worden van vclc meningsverschillen. Een
strijd om woningen, waarvan latere
generaties zich misschien zullen afvragen,
waarom nu juist deze moesten blijven
sraan. In de ideeênschets wordt ook
aangeraden een maatschappelijk werker aan
te stellen. De wijkraad heeft namelijk naast
dc gewone stadsvernieuwingsproblemen
ook nog met alle andere sociale problemen,
die in de buurt spelen, te maken. Jos van
der Molen, secrctaresse van de wijkraad,
heeft daar haar handen vol aan. Als de
projectgroep klaar is met het onderzoek
neemt de Wijkraad Oosterpoort het pand
Meeuwerderweg 45 officieel in gebruik.
In het najaar van r972 benocmt de
StedelSke Raad voor Maatschappelijk
Welzijn Pieter'Westra als opbouwwerker
en wordc bekend, dat de instellingen voor
maatschappclijk werk bereid zijn gevondcn
om twee maatschappelijk werkers in de
Oosterpoort in tc zetten. Het
afspiegelingscollcge valt in septcmber
uiteen en wordc opgevolgd door een
programcollege van drie linkse partijen:
PvDA. PPR en cPN. De Raad neemt in
december de Nota Doelstelling Binncnstad
Groningen aan, waarmee het ontwerp
structuurplan uit r9ó9 definitief van de
baan is.
V.e: '#) [l'
N.
,'-*
Demonstralie op het stadhuis, 1975.
Er zijn aan de diverse wethouders in de loop der
jaren heel wat petities aangeboden; tegen Aagru-
nol, voor renovatie, voor een buurthuis, voor nieuw-
bouw, tegen sloop, enzovoort, enzovoort Menige
demonstratie, met spandoeken en spreekkoren,
ging richting stadhuis Van links naar rechts Rinze
van der Schoot, Geert Laméris, wethouder Max van
den Berg en Paul Arends,
152 De Oosterpoort
lli I vï al
Vanwege de heerscndc onduidelijkheid
over de omgeving van het cultuurcentrum
organiseerc de wijkraad in december een
'hcaring'. Dit naar aanleiding van dc Nota
Omgeving Cultuurcentrum. Vooral de
middenstand heeft veel bezwaren tegen
deze uitwerking. Op de bewuste avond,
waar crrca t5o bewoners aanwezig zijn,
wijst Max van den Berg de kritiek af,
aangezien het hier volgens hem om een
indicaticplan gaat cn nict om een
definitieve oplossing. Verder wijst hij erop,
dat hct cuituurccntrum nooit zljn keuze is
geweest en dat het nieuwe College van
B&'W veel moeite heeft gehad hct oude
bclcid om tc gooicn. Wcl geeft hij toe, dat
men niet goed weet wat te doen met de
omgeving van het gebouw. Op deze
vergadering beginnen de spanningen tussen

LuchÍoto Culluurcentrum en omgeving, 1973.
Het Groninger cultuurpaleis verrees op een deel
van de veemarkt en de straten erachter Hadden de
ontweípers het gebouw een kwartslag gedraaid,
dan had de oude stedebouwkundige structuur kun-
nen blijven bestaan, en had het poortgebouw van
de veemarkt als ingang van het nieuwe centrum
kunnen Íungeren. Als tegemoetkoming aan de buurt
werd het complex 'De Oosterpoort' gedoopt Geheel
links op de foto is de Polderstraat te zien, met
daaínaast de Cubastraat Aan het restie Houtzager-
straat staat nog het Ílatje als laatste bebouwing
153 Dc stadsvernieuwing
de oudere en de jongere Oosterpoorters
merkbaar te worden. De bewoners van de
noordkant van de Polderstraat - geheel in
het bezit van de gemeente en verhuurd
door de ssn willen de straat opknappen
en ook gaan er stemmen op om de
Cubastraat te herbouwen. Anderen, vooral
ouderen, vinden, dat alles wat er nog op
het terrein tussen de Polderstraat en het
cultuurcentrum staat maar zo gauw
mogelijk afgebroken moet worden. Op
deze avond vindt de presentatie van het
Tussenplan Grasman plaats. Dit plan voor
de omgeving van het cultuurcentrum
behelst de creatie van een boomkwekerij
voor het kweken van meer bomen voor de
binncnstad, het opwcrpen van een
reusachtige puinberg van vijftien meter
hoog en het realiseren van parkeerruimte.
Bovenop dc met aarde afgedekte en met
bomcn beplantc heuvel zou een groce kuil
komen, een grote 'openluchtzaal' voor
coneel en andere acciviteiten. Lang niet
icdereen is even gelukkig met deze
'alternatieve' plannen. Zoals de Raad is
toegezegd, bcgint in januari rg73 hec
onderzoek van alle woningen in de
Oosterpoort. Vooruitlopend oP in
ontwikkling zgnde
stadsvernieuwingsregelingen komt Van den
Berg in augustus met de zogenaamde
instandhoudingsregeling. Deze regeling is
een groot succcs. De subsidie bedraagt
zeventig procent van de
vernieuwingskosten en is vooral bedoeld
om achterstallig onderhoud weg te
wcrken. Volgens een belofte van
staatssecretaris Schaefer zullen er voor
Groningen honderd subsidies verstrekt
wordcn, mits voor I3 scptember de globale
piannen daarvoor gcreed zijn. Als Schaefer
in september in Groningen is, wordt voor
alie circa drichonderd binnengekomen
planncn subsidie verstrekt. Een deel van de
Van Julsinghastraat krijgt op deze wijze
een nicuw dak.

In maart 1974 biedt het kabinet Den Uyl
Groningen aan een poging te wagen mee
te doen met de bouw van goede en
goedkope woningen in kaalslaggebieden.
'Goed' betekent leeÍbaar,'goedkoop'
betekent een sobere, eenvoudige woning.
Landelljk is in dat jaar een pot beschikbaar
voor vijfduizend extra woningen. De
gemeenten, die zich het eerst aanmelden
zullen ook het eerst in aanmerking komen,
totdat het geld op is. De woningen zijn
bestemd voor mensen met inkomens tussen
de 13ooo en 18ooo gulden perjaar. De
huur moet liggen tussen de zoo en 225
gulden.'Woningbouwvereniging Gruno, de
architect Theo Oving en gemeentelijke
diensten maken samen een plan voor
woningen op het gebied rond het
cultuurcentrum. Max van den Berg opent
op 19 december t975 de eerste van de 84
nieuwe woningen aan de Palmslag, een
modelwoning. De huur bedraagt 23r,60
gulden.
De gemeenteraad besluit in april ry74
vijftien buurten als
stadsvernieuwingsgebied aan te wljzen en
er komt een ambtelijke werkgroep
Stadsvernieuwing Oosterpoorc en
Badstraten. In de werkgroep hebben
namens de gemeente zitting een
stedebouwkundige IDuinisveld], cen
bouwkundige [Groenewold], een jurist
[Ten Berge] en een onderzoeker
IHurenkampl. Zolang de stichting 'Dc
Polderij' nog niet officieel is, vervult Pieter
'Westra dc opbouwwerkfunctie. Zijn
opvolgers z!'n Wim Krijnen en Theo Zaal.
Bij 'De Polder!1'' zal ook een
maatschappelljk werker worden aangcsteld.
Deze groep gaat vanuit de oude politiepost
Mauritsstraat r opereren. Als het nieuwe
buurthuis, de voormalige
'Wilhelminaschool aan het Sophiaplein,
gereed is, zullen hec maatschappelijk werk
en het opbouwwerk daar naar toe
verhuizcn.
Het is dc bedoeling, dac de Werkgroep
Stadsvernieuwing een totaalplan ontwikkelt
voor de hele buurt. Hct totaalplan, dat in
r97j gepresenteerd wordt, behelst de
algehele bouwtechnische en
woontechnische verbetering van de buurc.
Verwacht werd, dat rond r985 de gehclc
buurt verbctcrd zou z!'n, waaruit blijkt,
dat nict alleen de bewoners wel eens te
idealistisch waren en te hoge
verwachtingen koesterden.
154 De Oosterpoorl
Overleg mel wethouder,
1 974.
Op 10 januari 1974 was
wethouder Jos Staatsen
samen met de latere
wethouder Wim Wilde-
boer op het wijkraads-
pand om te praten over
de stankproblemen bij
Aagrunol

)
Kleine Sophiastraat, ca.
1980.
Dit straatje tussen de
Sophiastraat en de
Lodewijkstraat Iop de
achtergrondl werd in
1974 de eerste 'groene
straat' van Groningen
Links en rechts staan
de huizen die hier door
De Bouwvereeniging in
1864 werden neergezet,
.,1 a,r ':
Aan de noordzijde van de Polderstraat
wonen voornamelijk studenten in door de
ssrI verhuurde huizen. Deze waren in de
loop der tijden alle door de gemeente
aangekocht. Die aankoopactie was nog
onderdecl van hct oude plan om de gehele
Oosterpoort te slopen. Na de aankoop
werden dc voor ecn belangrijk deel goede
huizen volledig vcrwaarloosd. Als gevolg
van dczc politiek waren die huizen nict
meer te handhaven. Over de afbraak
ontstaat in januari I975 ccn conflict tussen
de bewoners en de gemeente. Max van den
Berg had namelijk verzekerd, dat de sloop
ervan pas in het voorjaer van 1977 aan de
ordc zou komen. In januari ven tgTS
krijgen de bewoners echter een brief, waar
in staat, dat er op korte termijn mct de
sloop begonnen zal worden. In aller ljl
wordt ccn actiecomitee opgericht, die
duidel5ke afspraken met de gemeente wil
155 De stadsuernieuwing
maken. Op een vergadering met de
wethouders Van den Berg en Westerhof,
het Cenrraal Woningbeheer en de ssn
blrjkt. dat Van den Besg van mening is.
dat de woningen eerder gesloopt moeten
worden om er zo snel mogelljk
nieuwbouw te kunnen realiseren. De
bewoners zijn het met deze gang van zaken
niet eens. Maar in het Nieuwsblad van het
Noordcn van ó februari kan men lezen, dat
de noordwand van de Polderstraat eind
r975 afgebroken moet zijn. Begin februari
wordt Oosterweg nummer ó zonder
overlcg dichtgetimmerd en als klap op de
vuurpijl komt het Nieuwsblad op ró
februari met een uitspraak van
burgemeester Buiter: '. . ., dat er geen
overleg komt de bewoners van de
Polderscraat. Er is overleg geweest en daar
moctcn de bewoners het mee doen.' Ook
de drie bouwbonden NKv, Nvv en cNv
beginnen zich met de zaak te bemoeien. In
een verklaring zeggen de bonden: '..., dat
noch volkswoningbouw noch
werkgelegenheid met eventuele acties zijn
gediend.' Toch ging het alleen om het
maken van duidelijke afspreken en niet om
de sloop tegen te houden. Opmerkelijk is,
dat na de sloop het terrein nog rwee jaar
braak heeft gelegen. De nieuwbouw van
de huizen begint pas in december ry771 De
gemeente belooft plechtig bij de start van
de nieuwbouw, dat zoiecs niet weer zal
gebeuren!
De gemeente verkoopt grond aan
projectontwikkelaar Hoogland voor de
bouw van een kantoor op de hoek
Trompsingel/Oosterweg. De opbrengst van
dit stukje oude veemarkt moet een deel der
kosten van de nieuwbouw aan de
Polderstraat dekken. Dat veroorzaakt de
nodige deining, vooral, omdat hier
kantoren komen. De wijkraad maakt zich
zorgen ovcr de hoogte van het gebouw en

verwacht parkeeroverlast. Maar eigenlijk
zíen zlj liever, dat er woningen worden
neergezet. Op een wijkraadsvergadering
komt aan de orde, dat uit de
doelstellingennota van de gemeente blijkt,
dat een kantorencomplex aan de
Trompsingel ongewenst zou zijn. Om
hierover wat meer duidelijkheid te krijgen,
gean er brieven naar de Raad. Dit schiet
Van den Berg in het verkeerde keelgat. Hlj
reageert geprikkeld: 'Ik wil best tot het
uiterste gaan en risico's lopen om
verbetering voor de wijk te verkrijgen,
maar dan verwacht ik af en toe een bcetje
rugdekking en solidariteit' en 'Brieven aan
de gemeenteraad leiden tot politieke
verharding.' Wel zegt hij toe, dat de
wijkraad in het bouwteam zitting mag
nemen als de schetsplannen op tafel liggen.
Zlj heeft inderdaad aanzienlijke invloed op
het bouwplan kunnen uitoefenen. Het
wordt duidelijk een stukje aangepaste
nieuwbouw. Steeds meer bliikt, dat de
wijkraad niet een soort verlengstuk van
B&W wenst te zijn. Ondanks een
bezwaarschrift van de wijkraad tegen de
nieuwbouw aan de Trompsingel, wordt
het plan in 1977 toch gerealiseerd. Onder
het complex is wel een parkeergarage
gemaakt, maar die wordt nauwelijks
gebruikt, tcrw5l h5 op tijden dat hij open
moet zijn, gcsloten is. Dit is tot grote
ergenis van de bezoekers van het
cultuurcentrum, die hun auto niet kwijr
kunncn en van omwonenden, die deze
auto's voor de deur krijgen. Eenzelfde
problematiek speelde jaren rond de
nicuwbouw van het conservatorium. De
gemecnte wil beslist geen parkeerkelder
onder de nieuwe school laten bouwen.
Daarom tekent de 'W5kraad Oosterpoort'
ook hiertegen bezwaar aan, omdat zij extra
parkeerdrukte verwacht. Dic bezwaar gaat
tot aan de Kroon. Maar de Ooscerpoorters
krijgen niet hun zin. Het gebouw komt er
toch. zonder eigcn parkeervoorziening.
í56 De Oosterpoort
Wijkleest OosterpooÍ1,
iaren zevenlig.
Het cultuurcentrum
bood in 1973, in overleg
met een groep wijkbe-
woners, de ooster-
poortwijk voor het eerst
een Íeest aan. Dit ter
kennismaking met de
'nieuwe buur' Het Wijk-
Íeest Oosterpoort werd
tot 1980 een jaarlijks
terugkerende gebeurtenis
Een speciale 'act'
op het tweede wijkfeest,
in 1974, was wel het
optreden van Max van
den Berg als de trouba-
dour Frederic uit
Fran krijk

157 De stadsyernieuuting
Hoek Oliemulderstraat/
Middenslraat,
iaren zestig.
Een hoek die gesloopt
werd in het kader van
de stadsvernieuwings-
operatie rond de Olie-
mulderstraat. In het in
'1897 gebouwde hoek-
pand dreeÍ K. de Hoop
jar en zijn kru ideniers-,
grognte- en fruitzaak.
Ook deed hij in brand-
stotÍen en consumptie-
IJS
Hoek Oliemulderstraat
Middenstraat, 1981.
De Íoto laat zien hoe
nieuwbouw goed in te
passen is in bestaande
bebouwing en structu-
ren van een oude wijk
Voor de Oosterpoort
gold altiid het uitgangs-
punt van aangepasle
nieuwbouw, en juist
hierdoor is het karakter
van de buurt behouden
ge0leven
Naar aanleiding van het onderzoek van de
Werkgroep Oosterpoort met betrekking
tot de toekomst van de w!jk, neemt de
gemeenteraad in mei t976 een
rehabilitatiebcsluit voor de hele buurt, met
uitzondering van twee gebieden. Het eerste
gebied is dc omgeving van de
Oliemulderstraat en het tweede betreft de
oostzijde van dc Meeuwerderweg. De
rehabilitatie houdt in, dat er zoveel
mogelijk gestreefd zal worden naar behoud
en herstel van de bebouwing bij
handhaving van het bestaande
stratenpatroon. In juni besluit de Raad tot
de Operatie Binnenstad. Dcze actie
impliceert de verbetering van zeshonderd
woningen van het Centraal Woningbeheer,
die geen woningwetwoningen zijn.
Hiervan staan cr honderdvijfcnzeventig in
dc Oosterpoort.
Uit het woningonderzoek rond de
Oliemulderstraat en omgeving wordt
duidelijk, dat ecn groot gedeelte gesloopt
zal moeten worden. Er komt een
overleggroep, die samen met de gemeente
ecn reconstructie- en saneringsplan zal gean
maken. Een van de consequenties van dit
plan is, dat de Witlattenstraat zal moeten
verdwijnen ten gunsce van de achcertuinen
van de Polderstraat. Ook rond deze sloop
ontstaan weer, de nodige ruzles en
meningsverscllillen, maar de nieuwbouw
start ondanks dat toch, in het voorjaar van
r98o, direkc aansluirend op de sloop. Er
worden 57 woningen gebouwd in zeven
verschillende typen. De opdrachtgever is
woningbouwvereniging Patrimonium. Het
complex wordt ontworpen door het
architectenbureau Olsmeyer en De Graaf.
De kosten bedragen circa 8oooo gulden per
wonrng.

Het jaar 1978 is een jaar van vele acties; de
S.O.S.-actie in februari, de actie tegen
Aagrunol in de zomer en het uitroepen van
de 'OnaÍhankelijke Staat Oosterpoort' in
december. Het is het jaar. waarin
tegenstrij dige beleidsuitgangspunten bijna
tot het besluit van de volledige sloop van
de oostzijde van de Meeuwerderweg
leiden. In de uitvoering van de plannen
van de Werkgroep Oosterpoort zit maar
weinig schot. Dat wordt veroorzaakt door
interne, ambtelijke onenigheid, gebrek aan
geld en aan politieke wil. Het nieuwe is er
af. De ongeduldige bewoners verlangen
meer duidelijkheid ren aanzien van
uitvoering van de gepresenteerde plannen.
Daarom wordt tot hernieuwde actie
overgegaen. De eerste actie in 1978 is de
actie S.O.S., stadsvernieuwing of stilstand?
De bewoners willen, dat er een nreuw
totaalplan voor de wljk komt, dat houvast
biedt aan een ieder die bij de
stadsvernieuwing betrokken is. Onder het
motto 'Oosterpoort, de mooiste wijk van
Groningen' worden tal van activiteiten
georganiseerd, die hun afsluiting vinden
met een feestelijke avond in het
cultuurcentrum.
Als gevolg van een ambtelil'ke reorganisatie
verdwijnt de'Werkgroep Oosterpoort en
komt er een nieuwe voor in de plaats; de
'Werkgroep
Binnenstadsgebieden' Die heeft
vanaf dat moment de verantwoordelijkheid
voor de stadsvenieuwing in de Hortus, de
Oosterpoort, de Badstraten en Binnenstad
Oost. Ze zijn een onderdeel van de nieuwe
projectgroep Stadsvernieuwing. waarvan
Roel Vos de baas wordt. In mei 1978
komt de werkgroep met het voorstel om
de Oosterpoort, in navolging van
Binnenstad Oost, aan te laten wijzen als
stadsvernieuwingsgebied in het kader van
de zogenaamde Interim Saldo Regeling
[rsn]. Deze regeling zou veel voordelen
a
.,
t .t"rr.,,
lltt\\lt'
hebben voor de aanpak van de
stadsvernieuwing. Alle tekorten, die de
gemeente normaal had bij de aankoop van
gronden, het opknappen van straten, het
bouwen van buurtvoorzieningen, zouden
aan de hand van een totaalplan volledig
door het Rijk worden vergoed' De adder
onder het gras was de exploitatie van de
gecreêerde voorzieningen. Die moest de
gemeente voor haar eigen rekening nemen.
Ook hecgenc, dat juist het meest
noodzakelijk was namelijk de verbetering
van het particuliere woningbezit viel niet
ondcr dezc regeling. De inventarisatie van
alle wensen en verlangens van de buurt
moet snel gebeuren, want het zogeheten
'aanwijzingsbesluit' het rapport met alle
rnogelijkheden - moet al in juli in de
gemeenteraad aan de orde komen' Dit
aanwijzingsbcsluit splitst de Oosterpoort in
dric gedcelten, waarvoor doelgerichte
158 De Oosterpoort
11 L,y *2211X.t'
, ,u"n72: \\\*,
Qtt 1 ï,tt
t'41,k?.9 6"í;'i'x''i'tl'i|i'.'t\ïrli 3. tolt
i,li,,lt,
t,1'. t'24,
t|It'',t'ttt1ytïlxtr'
Goed-Zat-Aklie, wiikge'
bouw 'Belhlehem',
1982,
De gemeente toonde
weinig inzet ten
aanzien van de
gemaakte afspraken,
Daarom besloot hel
Buurtoverleg Oosterpoort
tot de 'Goed-Zat-
Aktie', en had als resul-
taat het uitgeven van
een'Goed-Zat-boek',
het onthullen van een
'klaagmuur'- een bui-
tenmuur van de Pol-
derij - en het organise-
ren van een tribunaal
Op de foto van links
naaÍ rechts Heleen
Tims, Theo Zaal, Anne
Massaut en Wim van
der Pol

159 De stadsuernieuwinp
Goed-Zat-Aktie, opbre-
ken Witlatlenstraat,
1983.
Een van de actiepunten
uit de Goed-Zat-Aktie
was het aanleggen van
achtertuinen ten
behoeve van de Polder-
straat zuidzijde, links
op de Íoto. Na het
opbreken van de straat
lieten de tuinen niet
lang meer op zich
wachten.
De Wijkraad Oosler-
poort, 1984.
De Wijkraad Ooster-
poort was sinds 1971 de
oÍf iciële vertegenwoor-
diging van de buurt
naar de gemeente toe.
De laatste Wijkraad
droeg in 1984 de ver-
antwoordelijkheden
over aan het Buurtover-
leg Oosterpoort, een
overkoepeling van in de
buurt aktieve groeperin-
gen. Van links naar
rechts Frils Voerman,
mevrouw Rudolphi, de
heer Bouwman, Gerard
OÍÍerman, Frouchien
Polman, Anne Massaut,
Feiko Groen en Age
LieÍering.
verbeteringsplannen gemaakt zullen
worden. Het verbeteringsplan I omvat het
gebied tussen de Meeuwerderweg en de
Oostweg; verbeteringsplan II heeft
betrekking op de oostzijde van de
Meeuwerderweg en met verbeteringsplan
III is het gebied westelijk van de
Oosterweg IBrandenburgerbuurt] bedoeld.
In augustus wijst de Raad de Oosterpoort
en de Hortus aan als
stadsvenieuwingsgebied in het kader van de
rsn. Een jaar later, in september 1979,
presenteert de'werkgroep
Binnenstadsgebieden het eerste
verbeteringsplan. Op een uiterst rumoerige
inspraakavond lijkt van de samenwerking
tussen de gemeente en bewoners nog niet
veel te zijn terecht gekomen. Op die avond
worden wederom veel vraagtekens
geplaatst brj de haalbaarheid van de
plannen en de termijn van uitvoering
daarvan.
Het'Verbeteringsplan Oosterpoort' wordt
in r98r gepresenteerd. Hierin staan de
wensen met betrekking tot de oostzijde
van de Meeuwerderweg en de westzijde
van de Oosterweg in een totaalplan
weergegeven. Heel optimistisch heeft men
zelfs een compleet woningbouwproject op
de terreinen van Aagrunol gepland. Maar
de uitvoering van de plannen is niet
voortvarend, zodac de bewoners besluiten
maar weer eens tor actie over te ge?.n. ze
komen op het idee om niet een zwartboek
maar een Goed-zat-boek uit te geven.
Hierin kan de ger'nceresseerde lezer ervaren
wat er ondanks herhaalde toezeggingen en
beloften nog steeds niet is verwezenlijkt.
Bij het presenteren van het Goed-zat-boek
wordt een op de z!1'kant van het buurthuis
'De Polderij' aangebrachte klaagmuur
onthuld. Op deze muur kunnen
ontevredenen hun grieven kwijt. Mevrouw
Rudolphi, penningmeesteresse van de

wijkraad, verricht namens het
Buurtoverleg Oosterpoort de onthulling.
Als onderdeel van de Goed-zat-actie wordt
een tribunaal op touw gezet, waarblj de
gemeente wordt aangeklaagd voor haar
nalatigheid. De uitspraak van de rechter
luidt: 'De gemeente Groningen moet in de
Stadjerskrant haar verontschuldigingen
aanbieden aan de Oosterpoort. Bovendien
zal de gemeente t.b.o. [Ter Beschikking
van de Oosterpoortl worden opgelegd, dat
wil zeggen, dat zij eens in de zes weken
verantwoording moet afleggen voor het
gevoerde beleid.'
Na dertien jaar besluit de Wijkraad
Oosterpoort haar activiteiten te beêindigen
en de verantwoordelijkheden over te
dragen aan het Buurtoverleg Oosterpoort.
Dit buurtoverleg is een overkoepeling van
alle in de wijk actieve groeperingen. De
officiële overdracht van taken vindt plaats
tijdens een reiinie in januari 1984. Op deze
avond krijgt wethouder Gietema een
schilderij aangeboden waaruit blijkt, dat de
Oosterpoorters grootschalige
nieuwbouw-projecten niet op prijs stellen.
Dit naar aanleiding van het feit, dat de
ambitieuze wethouder drie torenflaties op
de Brink wil bouwen.
Aagrunol
Over geen enkel bedrijf in Groningen is zó
veel te doen geweest als om de chemische
fabriek Aagrunol. Het verhaal gaat terug
naar plusminus I9oo. Er worden rond die
tijd in Zweden methoden ontwikkeld om
tot verbetering van gewassen te komen.
Marinus'W'iersum, Groninger boerenzoon,
is zeer gerhteresseerd in deze nieuwe
vindingen. In r9o8 weet hij de
alleenvertegenwoordiging voor Nederland
van het Zweeds zaaizaadinstituut Svalóf te
verkijgen en gaat dan de boer op met
diverse nieuwe rtssen zaaizaad. Ondanks de
tegenslagen, veroorzaakt door de Eerste
Wereldoorlog, raken de boeren steeds meer
overtuigd van de voordelen van de nieuwe
rassen. Via de zaadveredeling komt hij in
aanraking met de gewasbescherming en in
de jaren twintig krijgt hij de
alleenvertegenwoordiging van Germisan,
een zaarzeadontsmettingsmiddel uit
Duitsland. Onder leiding van Th. Boersma
gaat het bedrijf nu ook zelf rassen
veredelen. De filosofie achter de handel in
Germisan was, dat een verbeterd gewas zo
goed mogelijk beschermd diende te
worden tegen ziekten en schimmels. Deze
samenhang van verbetering en bescherming
leidt kort na de Tweede 'Wereldoorlog tot
de oprichting van het dochterbedrljf, de
chemische fabriek Aagro.
Deze zelfstandige dochter van het concern
legt zich toe op de vervaardiging van
gewasbestrijdingsmiddelen, zoals produkten
ter ontsmetting van bietenzaad, stof om
aardappelloof dood te spuiten en talloze
insecticiden. Ze worden bekend onder de
naam AA-produkten. De naam Aagro was
heel slim gekozen. De dubbele 'a' was
gekozen om ervan verzekerd r.e zljn, dat ze
altijd als eerste fabriek in de catalogi van
bestrijdingsmiddelen genoemd zou worden.
160 De Oosterpoort
'Gro' betekende gewoon Groningen. Maar
omdat er problemen ontstonden met een
bestaands Duits bedrijf, moest de naam
veranderd wolden. De nieuwe naam luidde
Aagrunol. De dubbele 'a' weer uit
commerciële overwegingen,'gruno' voor
Groningen en de '1' om het goed te laten
klinken. Omstreeks r95o betrekt Aagrunol
een nieuwe locatie aan het 'Winschoterdiep.
Het veredelingsbedrijf van 'Wiersum wordt
in Dronten gevestigd. Aagrunol neemt in
r95ó een verffabriek uit Haarlem over,
waarvan de productie in r958 naar
Groningen wordt overgebracht en deels in
de oude Albino-gebouwen komt. Met deze
aankoop wordt een verbreding van het
assortiment beoogd, hetgeen ook de
aanleiding is tot de oprichting van de
Kumij in r958. Het Aagrunol-complex
breidt zich in zuidelijke richting langs het
Winschoterdiep uit. Er werken dan circa
250 mensen.
Begin jaren zestig wordt de holding
'Aagrunol Verenigde Bedrijven' opgericht.
Het concern bestaat dan uit: Aagrunol n.v.
Chemische Fabrieken, producent van
bestrijdingsmiddelen etcetera; Kumij, De
Kunststoffen Maatschappij .Groningen,
producent van kunststoffen buizen; Presto
Verf en de N.V. 'Wiersum Chemie, de
verkoopafdeling. Wiersum, Aagrunol en
Kumij worden in r9ó8 overgenomen door
de Algemene Kunstzijde Unie [axu], de
latere exzo. Presto Verf gaat dan als
zelfstandige onderneming verder en bestaat
nu nog, met kantoren aan de oosterkade
en een productieafdeling aan de
Europaweg. In 1979 koopt de aannemer
J. G. Poppeme v^n AKzo de grond en
gebouwen op van de Kumij. De Kumij
produceerde aanvankelijk uitsluitend plastic
buizen, maar na t97S gaaí ze zich
toeleggen op de fabricage van badkuipen
en de productie van kunststoÍkozijnen.

Demonstralie tegen
Aagrunol, í974.
In december 1974
besloten de werkgroep
milieu van de Wijkraad
Oosterpoort, en het
Milieu Aktiecentrum
Nederland [MAN] bij de
poort van Aagrunol te
demonstreren. Het
overleg dat tot dan toe
gevoero was over
stankvermindering, had
nog niets opgeleverd
DEP
5rn
Naast de Kumij wordt op de aangckochte
terreinen een onderdeel van het
aannemersbcdrijf gevestigd. Deze zaak gaat
in r983 verder onder de naam 'Bouwborg'
Na ccn lange periodc van actievocrcn
vanuit de Oosterpoort tegen Aagrunol,
moct he! bedrrjf in r983 definitief de
poorten aan het Winschoterdiep sluiten.
Trouwens, niet alleen dc Oosterpoortcrs
uit dc jaren zeventig waren gekant tegen
de gevaarlijke buurman. Al in hec midden
van de jaren vijftig oncstaan de cersce
problemen mec omwonenden. Men
klaagdc over geïrritcerde slijmvliezen,
benauwdheid en wratjes op de handen.
Vooral aan dc n:,idzrjde van de
161 De stadsuernieuwing
,g
Oosterhaven is sprake van overlast. De
heer Van Diepen, een der bewoners,
onderneemt talloze pogingen om de
fabriek te laten vertrekken. Echter zonder
resultaat. Van de gevaren en risico's hebben
de Oosterpoorters uit die tijd maar weinig
weet. De buurt wordt in de jaren zestig
dikwijls geconfronteerd met stankoverlast,
aangetast wasgoed en stofaanslag. De
stofoverlast was vaak zo groot, dat je je
naam in het gele stof op de vensterbanken
kon schrijven.
Begin jaren zevencig rijst er opnieuw
verzet tegen hct bedrgf. De nieuwe acties
beginnen op 17 december ry74, als er een
buurtavond wordt georganiseerd door het
.t

Milieu Actie Centrum Nederland [unN]
en de werkgroep Milieu van de wijkraad
Oosterpoort. De aangekondigde, nieuwe
milieubelasting en de voortdurendc
kwiklozingen van Aagrunol zijn voor de
bewoners - met name die aan het
'Winschoterdiep
- niet langer aanvaardbaar.
Ze besluiten op zo december, als B&W
een werkbezoek bij Aagrunol brengen, een
demonstratie te houden. Nadat het College
bij Aagrunol geweest is, komt wethouder
Wildeboer met de toezeggingen, dat
Aagrunol êên jaar de tijd krijgt om de
kwikafvallozingen af te bouwen en dat
B&'W zullen proberen de fabriek onder de
wet op de luchtverontreiniging tc brengcn.
De werkgroep Milieu en het u,q,N vindcn,
dat het bezoek maar weinig zoden aan de
dijk gezet heeft en dat geen enkele garantie
is gegeven over voorkoming van
stankoverlast in de toekomst.
Op t4 januari 1975 is er brand bij
Aagrunol. In een brief aan de
gemeenteraad spreekt de werkgroep Milieu
haar verontrusting uit over de veiligheid
binnen het bedrijf, die ondanks herhaalde
toezeggingen nog steeds niet gewaarborgd
bhjkt te zijn. Men tracht het verzet in te
kapselen door een periodiek overleg in te
stellen. Dit heeft voor de gemeente en
voor Aagrunol een tijdelijk posicief effect,
a;angezien het tot 1977 rustig blijft aan het
actiefront. 'Wcl sraakt de fabriek in rg7ó de
productie van kwikhoudende
bestrijdingsmiddelen, die wordt
overgeplaatst naar Spanje.
Na een nieuwe brand in aprt'l t977
verscherpt de situatie zich. Een opslagloods
met ongeveer drieduizend kilogram zwavel
gaat in vlammen op. Terwijl de brandwcer
voortdurend metingen verricht, sluit de
politie de Europaweg tussen het
Damsterdiep en het Europaplein af' De
AÍfiche Werkgroep
AAgrunol,
Dit aÍÍiche van de Weík-
groep AAgrunol behoeft
geen nadere toelichting
In deze geÍingeerde
situatie kijken we vanaÍ
de Meeuwerderweg de
Jan Goeverneurstraat
in. Op de achtergrond
de Nieuwstraat
162 De Oosterpoort
sffi
Wcts
i*N
W\N\
i ?" -*(t.
ï5 pn
ïENi.*

Werkgroep AAgrunol in
DelÍzijl, 1981.
De werkgroep slaat hier
symbolisch de eerste
paal voor de nieuwe
fabriek in DelÍzijl, kort
voordat het def initieve
verplaatsi ngsbesl u it
genomen werd. Op de
Íoto van links naar
rechts Johanna Pliester,
Eeuwe Dijk, Bart
Jacobs, Meia Groen en
Jack Hoekstra
wind komt uic hct westcn, zodat voor de
Oostcrpoort geen direct gevaar dreigt. De
Wijkraad Oosterpoort eist nu dc
onmiddellijke verplaacsing of sluiting van
de fabrick. Mcn acht cen dergelijke situatic
nict langcr acceptabel. Een jaar iater, in
juni 1978, zal de strijd tegen Aagrunol pas
echt losbrandcn. Ecn nieuwc actiegrocp
'AAgrunol Levensgevaarlijk' wil samen
met dc Milieufcderatic Groningcn
bcwerkstclligen, dat de fabriek óf gcslocen
of verplaatst wordt. l)ezc groep [later de
Werkgroep AAgrunoll mobiliseert de
buurt cn ondcrneemt tal van activiteiten
om haar docl re berciken.
Handtekeningenacties, enquêtes, duizenden
affiches cn een blokkade van het
Europaplein gcven blijk van dc heersendc
onvrede. l)e acties slaan zó goed aan, dat
ook dc Minister van Volkshuisvesting en
Ruimtelijke Ordening zich met dc affaire
gàat bcmoeicrr. Maar oP een voor de
Oostcrpoort minder aangename wijze. Het
163 De stadsuernieuuting
ministerie dreigt namelijk geen geld voor
de stadsvernieuwing in de Oosterpoort
meer beschikbaar te stellen, als het
probleem Aagrunol niet is opgelost. Deze
koppeling tussen dc stadsvernieuwing en
Aagrunol wordt weer losgelaten onder
druk van dc buurt door de actie 'Geen
sloopmoord op de Oosterpoort'. Maar
minister Ginjaar van Volksgezondheid en
Milieuhygiêne houdt voet bij stuk. Onder
druk van alle acties en de tegen het bedrijf
lopende procedures laten B&'W in r98o
door rNo een studie naar de veiligheid van
het bedrSf uitvoeren. Op grond van de
resultaten daarvan stelt de gemeenteraad
vast, dat Aagrunol niet in haar omgeving
past en verplaatst dient te worden. Het
College krijgt hiervoor drie maanden de
tijd. Op de verstrijkdatum, 20 januari t98r,
organiseert de'Werkgroep AAgrunol een
buurtavond waar gemeenteraadsleden zijn
uitgenodigd om tc komen vertellen, welke
stappen zij willen ondernemen nu blijkt,
dat de verplaatsing niet geregeld is. Alleen
de kleine linkse partijen geven aan deze
oproep gchoor... De volgende dag brandt
Aagrunol opnieuw. De Oosterpoorters zijn
woedend. Het stadhuis wordt bezet en
twee weken later is er cen blokkade van
het bedrijf met een eigen zender en
vliegtuigjes in de lucht. In maart r98r geeft
de Raad naar aanleiding van deze
ontwikkeling B&W nog één keer zes
maanden de tijd om de verplaatsing te
rcaliseren. Een nieuwe
hinderwetvergunning wordt in september
niet meer verleend. De verplaatsing is dan
nog steeds niet rond. De fabriek is in
handen gekomen van het Engelse bedr5f
Fisons. Om meer duidelijkheid over de
verplaatsingsmogelijkheden te verkrijgen,
brengt een zware ambtelijke delegatie -
bestaande uit burgcmeester H. G. Buitcr,
wethouder P.'W'agenaar en de
gedeputeerden R. Vos en B. Bos - in

november een bezoek aan de eigenaar in
Engeland. Onder druk van scaatssecretarrs
Lamberts, die dreigt, dat Aagrunol voor de
volledige kosten van de
bodemverontreiniging zal opdraaien als ze
nict spoedig vertrekr, komt hct problccm
nu tot een 'snelle' oplossing. In december
kondigt burgemcester Buiter aan, dat de
directie van Fisons heeft laten weten de
activiteiren aan hct Winschoterdieo
gefaseerd re zullcn beëindigen. Van de r9o
werknemers kunnen circa 9o weer wcrk
krijgen in een nieuw te bouwen fabriek in
Delfzrjl. In Haren zal een nicuw
laboratorium komen.
Voor vi1'f miljoen gulden worden in rgtlz
de grond en de gebouwen aan het
'Winschoterdiep door de stad Groningen
aangckocht. Pas na de verplaatsing - in
t983 - bl5kt wat voor 'crfenis' Aagrunol
heeft nagelaten. Het terrein en de bodem is
zwaar verontrcinigd mct insecticidcn, kwik
en chloorverbindingen. De sancring van
het terrein zal tussen de dertig en tathtig
miljoen gulden gaan kosrcn. Na een
jarenlange strijd heeft de .Werkgroep
AAgrunol haar uiteindelijke docl bereikt:
hct vertrek van Aagrunol. Ook zij vond
hec verlics van de wcrkgelegenhcid een niet
!e onderschatten problccm, maar het
belang van de volksgezondheid móést
zwaarder wcgen. Op zaccrdag 2 r maarr
t987 lost minister Ni1'pcls van
Volkshuisvesting ruimtel!1'ke ordening en
milieu het startscin voor de sanerins van
het vervuilde terrein.
$
'l
t"
,;i
164 Dc Oosterpoorl
{
q
3
l
N 3Àd
É
u o
s
z
=
L
u
*
END RE5ULTAAT
NADFR
è
WóNINC Cí.{DFRZoË(
eEORÈNzl*ï .érê:!
'NeËÈ i\ÈËR.a:ê{'
-IË .lapr].i r!+rt*\
ÈxpaRtFtËNï :
m:l:ÊLrLa rÊ
H.\Nbt$\.!-\ &\:$
irultaN \€FÈËï! _
rlF€s p-N $èt:rN
6 f.lA^! lÀ]j
C Fl,ÉÊÀrfF €ÊÉ)NrNáEl
vsq'x{ÍrcÊp gtNHE\lsÍAO5-
CEglÈD'E\ Nlav 1q7a

Detail plattegrond van de oostziide van de
Meeuwerderweg, 1978.
Op deze kaart staat tussen de stippellijnen het
zogenaamde'zwarte gebied' aangegeven. Deze
strook werd in vijf subgebieden verdeeld. Na lang-
durig overleg tussen gemeente en bewoners werd
uiteindelijk overeenstemming over de te slopen hui-
zen bereikt. Hier verrezen, samen met de nieuw-
bouw op de hoek van de Dijkstraat, 199 nieuwe
woningen en een parkeergarage voor buurtbewo-
ners. Voor de verbetering van de andere straten
zette zich vooral de Huurdersactie oosterpoort in
Het verbeteringsproject voor de Annastraat is enkel
en alleen aan hel doorzettingsvermogen van deze
groep te danken geweest.
165 De stadsuernieuwinp
Achterziide woningen
aan het Winscholerdiep,
1978.
De achterkant van de
huizen, zoals hier tus-
sen de Van Julsingha-
straat en de Verlengde
Frederikstraat, toont
een niet meer aan-
vaardbare situatie
Bedrijven op het bin-
nenterrein en vervallen
balkons laten zien dat
hier wel iets gebeuren
moest In 1985 verrees
hier nieuwbouw
De Oostzijde van de
Meeuwerderweg
Een deel van de buurt waar jaren strijd om
is geleverd, is de oostzijde van de
Meeuwerderweg. Met name de huizen, die
gebouwd warcn aan de door Prins en Mees
aangelegde straten, hebben de gemoederen
vaak danig verhit. De Oosterpoorters
hebben trouwens zelf een belangrijke
bijdrage geleverd aan deze bijna-sloop van
de hele oostkant van de Meeuwerderweg.
De doelstellingen van de wijkraad en van
de gemeente - namelijk handhaving van
het stratenpatroon, maar ook zoveel
mogelijk gezinnen terug naar de wijk -
bleken vooral híér niet haalbaar. Daarom
werd dic gebied op grond van
stedebouwkundige argumenten - zoals
straatbreedte, kaveldiepte, achtererfdiepte
en bouwkundige kwaliteit van de
woningen - , in afwachting van een nieuw
bouwkundig onderzoek en overleg met
bewoners, voorlopig van de
rehabilitatie-regeling uitgesloten. In de loop
van 1976 vindt dit nieuwe bouwkundige
onderzoek plaats. Dit aanvullende
onderzoek leidt ertoe, dat B&W het in
januari rg77 nict langer gerechtvaardigd
achren de uitzonderingspositie voor een
groot deel van de oostzijde
Meeuwerderweg te handhaven. Dit mede
in hct licht van de nieuwe subsidieregeling
'Beschikking Geldelijke Steun Verbetering
Particuliere Woningen'. Vanaf dat moment
is dit deel van de Oosterpoort in twee
stukken gesplitst, namelijk in een gedeelte
waarvoor de rehabilitatieregeling zal gelden
en in een deel waarvoor het College
voorstelt binnen drie jaar een definitief
reconstructie- en/of saneringsplan te
realiseren.
Van de kant van de bewoners uit dit
zogenoemde zwarte gebied ontstaat groot

verzet tegen de vermeende sloopplannen,
die zonder enige inspraak gemaakt zijn-
Dat kon niet de bedoeling zijn. Op een
bewonersvergadering wordt de strook
tussen de Nieuwstraat en het
Winschoterdiep in vijf blokken verdeeld en
voor ieder blok komt een contactgroep.
Als reactie hierop belegt de gemeente op
ró maart een vergadering om de bewoners
nader te informeren. Op deze avond, waar
circa tweehonder gernteresseerden aanwezig
zijn, komt Van den Berg met nicuwc
voorstellen. Hij merkt op: '. . . dat er
inderdaad nog geen overleg is geweest met
de betrokken bewoners en eigenaren uit dit
deelgebied en dat het College van B&'W
zich vorig jaar bij raadsbesluit reeds op het
standpunt heeft gesteld, dat dit overleg,
alvorens een beslissing genomen wordt
over verbetering of vervangende
nieuwbouw, beslist noodzakelijk is.' Hec
belangrijkste resultaat van deze avond is,
dat er een nader onderzoek zal worden
ingesteld in het zwarte gebied. In april gaat
de werkgroep van start. De gemeentelijke
deelname aan de werkgroep varieert
IDoorgaans treedt Roel Vos projectleider
Stadsvernieuwing - als voorzitter op. soms
Tom van Doormaal - andragoog soms
Simon Tichelaar - werkgroep
Binnenstadsgebieden - ].
'Woningondcrzockers worden door dc
dienst S. & V. [Stadsontwikkeling en
Volkshuisvesting] en na haar oprichting in
januari r978 door de Werkgroep
Particuliere Woningverbetering geleverd.
De delegatic van bewonerszijde varieert
eveneens. Meestal is de wijkraad
vertegenwoordigd. Daarnaasr zijn
verschillende bewoners uit de blokken
korter of langer lid van de groep. De
bewoners schakelen in de loop v^n 1977
ook nog vier bekende Groninger
architeccen in om hen tc steunen bij dc
bouwtechnische beoordelin gsproblemen.
Op a juli r978 ontstaat het eindbceld me t
betrekking tot de slooplocaties in het
zwaÍce gebied. Na veel wikkcn en wegen
is hec uiteindelijke aantal tc slopen panden
teruggebracht van Ióo naar ó5 [dat zijn r3o
woningenl. Dcze oplossing is cen
compromis tussen technici cn politici. Hec
gcvolg daarvan is. dat brj nieuwc
problemen in r984 dc buurt met name dc
politicke argumenten ter hand neemt tégen
cxtra sloop. tcrwijl de gcmccnte juisr met
technische argumenten de besluiten uit
rg78 wil verandcren om mecr dan
overecngckomen was af te breken.
166 De Oosterpoort
'OnaÍhankelijke Slaat
Oosterpoort', douane-
post Winschoterdiep,
1978.
Op 13 december om
08 00 uur werd de
'OnaÍhankelijke Staat
Oosterpoort' uitgeroe-
pen. De buurt werd
gesloten voor sloop-
grage'buitenlandeís',
Bij de toegangswegen
tot de wijk namen
grensposten hun positie
in, Alleen met een pas-
poort, zoals deze eerder
in de buurt was uif
gereikt, konden de pos-
ten gepasseerd worden

Afvaardiging van de
'Onaíhankeliike Staat
Oosterpooí' bij de
minisler, 1978.
Een delegatie Ooster-
poorters vertrok met
een bus naar Den
Haag, om met de minis-
ter van Volkshuisves-
ting en Ruimtelijke
0rdening, Beelaerts
van Blokland, te over-
leggen. Hier krijgt hij
van Paul Arends, voor-
zitter van de Wijkraad
Oosterpoort, inÍormatie-
materiaal aangeboden.
at
Door een politieke wisseling van de wacht
volgt Ypke Gietema in september r978
Max van den Berg als wethouder op. Hij
valt met zijn neus in de boter, want
nauwelljks is hij tot deze functie verheven
of er ontstaat een conflict rond de oostzijde
Meeuwerderweg, dat veel stof zal doen
opwaaien. Op r6 september komt namelijk
ccn brief van de Commissie
Stadsvernieuwing van de provincie op het
stadhuis binnen, waar in staat dat men niet
accoord kan gaan met de uitwerking van
het verbeteringsplan II met betrekking tot
de oostzijde Meeuwerderweg. Deze
adviescommissie van Gedeputeerde Staten
wil het liefst 78o woningen slopen en daar
3jo in een ander stratenpatroon voor in de
plaats zetten. Een klein Lewenborgje in de
Oosterpoort dus. De commissie gaat ervan
uit, dat de doelstelling van de gemcente en
de wijkraad 'handhaving van het
stratenpatroon' niet samengaat met het
167 De stadsuernieuwinp
4,?Y,
i,,,:',\l
",,.,,,,
!
,
streven zo veel mogelijk gezinnen naar de
Oosterpoort terug te halen. Vervangende
nieuwbouw voor gezinnen in de bestaande
stedebouwkundige structuur aan de
oostzijde van de Meeuwerderweg, is naar
hun mening niet mogelijk. De gemeente
laat niets van zich horen. Het advies lekt
evenwel uit. De wijkraad mobiliseert
hierop de buurt en onder het motto
'Moord op de Oosterpoort' wordt een
grote actie gestart. Het gevolg is, dat de
omstreden doelstellingen aangepast
worden. Die zijn: waar mogelijk
nieuwbouw voor gezinnen en anders
nieuwbouw voor een- en
tweepersoonshuishoudens. Het frappante is,
dat de eerder zo verguisde, tijdelijke
bewoners en alleenstaanden ní de
Oosterpoort moeten redden. ln r97z had
de wijkraad deze groep nog het liefst
geweerd uit de buurt ten gunste van de
gezinnen. Om ook bij de minister de
noodzakelijke goedkeuring te krijgen, gaan
de Oosterpoorters andermaal de straat op.
De actie 'Geen sloopmoord op de
Oosterpoort', met als afsluitend hoogtepunt
het uitroepen van de 'OnaÍhankelijke Staat
Oosterpoort', zal de buurt in het
wereldnieuws brengen. Op r3 december
sluic de wijk de grenzen voor sloopgrage
'buitenlanders'. In het Nieuwsblad van het
Noorden van die dag staat hierover
vermeld: 'Langzaern naderde de agent op
zijn grote motorfiets de versperring,
wantrouwig kSkend naar de
buurtbewoners, die zich achter het
rood-wit gestreepte hek hadden opgesteld-
Aarzelend stapte een van de 'grenswachten'
naar voren en overhandigde de agent een
stencil. Inmiddels verscheen er een tweede
agent. Ook hij kreeg een stencil. Ze keken
samen nog eens naar de wegversperring en
de rij wachtende auto's. Het stencil werd
daarna zorgvuldig in een motortas
opgeborgen. Vervolgens reden ze naar het

dichtsbijzljnde kruispunt om hec verkeer
om te leiden. l)e 'OnaÍhankelijke Staat
Oosterpoort' was toen ongeveer een
kwartier oud. De ordebewaarders van hct
'buitenland' hadden zich zonder incidenten
teruggetrokken.' De grootscheepse sanering
was door deze actie inderdaad van de baan,
maar daarmee stond de nieuwbouw op de
afgesproken plekken cr nog lang nier!
Pas in het voorjaar van I98r kan een clubje
Oosterpoortcrs bcginnen met de organisatie
van de inspraak rond de nieuwbouw in het
zwarte gebied. Het lag in de bedoeling
vóór de zomervakantie een
woningbouwvereniging te kiezen, die
samen met de gemeente en bewoners het
nieuwbouwplan zou ontwikkelen. zij
noemen zich dc 'Inspraakgroep' en hebben
woningbouwvereniging Patrimonium
verkozen om mee samen te werken. Hier
wil de gemeente echter niet mee accoord
gaan. De argumenten zi1'n volgens
gemeente en woningbouwverenigingen
niet zwaarwegend genoeg om af te wijken
van de zogenaamde verdelingsafspraken in
de stad. Volgens deze afspraken zou Gruno
in de Oosterpoort bouwen. Vanuit deze
dwangpositic wordt op een tweede
bewonersavond onder voorbehoud -
besloten met Gruno in zee te gaan. In de
zomer van r98z komt de Inspraakgroep
met positieve berichten. Ze hebben
schriftelil'k toegezegd gekregen van
wethouder Gietema, dat in r983 de bouw
van de eerste vijftig woningen kan
beginnen. Deze woningen zijn opgenomen
in het bouwprogramma van dat jaar.
Groot is de teleurstelling als later blg'kt, dat
dit toch weer niet doorgaat. Als ontwerper
van het project wordt Hans Borkent uit
Amsterdam gekozen. Opnieuw onrstaan
strubbelingen rond dit omstreden
bouwplan.
'Onafhankeliike Slaal
Oosterpoort', Polderij
1 978.
ln het buurthuis werd
door de regering van
de nieuwe staat de
regeri ngsverkl ari ng
voorgelezen. Er zouden
cursussen Komen vooÍ
ambtenaren met onder-
werpen als: 'Hoe kom ik
zo snel mogelijk van
mijn kaalslagcomplex
aÍ' Riekje Kok, minis-
ter-president, ging
regeren met de
ministers van Schone
Zaken, van Andere
ldeëen, van Gezonde
Hap en van Lege Porte-
Íeuille
168 De Oosterpoort
Voorlichtingsavond van de Inspraakgroep Winscho-
lerdiep, 1984.
De 'lnspraakgroep' bestond uit een aantal bewo-
ners, die samen met toekomstige bewoners, de
architect, de gemeente en woningbouwvereniging
Gruno de plannen voor de nieuwbouw aan het Win-
schoterdieo voorbereidden.

Van Julsinghaslraat,
1978.
De huizen links en
rechts moesten verdwij-
nen om plaats te maken
voor de nieuwbouw. ln
het rechter hoekpand
was voor de oorlog de
verÍwinkel van Eimers
gevestigd.
In het voorjaar van 1983 lekt namelijk een
interne B&W-notitie uit. Er lijken plannen
tc bestaan om in het zwarte gebied tussen
de Van Julsinghastraat en de Verlengde
Frederikstraat meer huizen tc slopen dan
afgesproken was. Dit wordt door de
gemeente ontkend. De buurt blijft echter
argwanend. Dat is niet zonder reden, want
in september blijkc, dat er plotseling toch
méér gesloopt moet vrorden. Die extra
sloop is volgens de gemccnte nodig om het
nieuwbouwproject financieel haalbaar te
maken. Het Frederikplein [de
noordoosthoek], de hoeken Van
Julsinghastraat/'Winschoterdiep en
Verlengde FrederikstraatiWinschocerdiep
zullen ook moeten verdwijnen. De buurt
houdt vast áan de afspraken uit 1978.
Onder druk van de raadscommissie belooft
wethouder Gietema het Frederikplein nog
eens tc zullen bekijken. De twce andere
169 De stadsuernieuwinp
hoeken worden neergehaald. Het
Frederikplein gaat uiteindelijk in december
r98ó toch tegen de vlakte. 'Wanneer alle
plannen eindelijk rond zijn, ontstaat het
laatste conflict rond deze sinds rg77
voortslepende kwestie. De gemeente wil
namelijk onder de nieuwbouw pálen heien.
De omwonenden protesteren daartegen. Zij
vrezen, dat er trillingsschade aan hun
huizen zal optreden en geven de voorkeur
aan boorpalen. Een bezoek aan rNo maakt
duidehjk, dat deze angst niet geheel
ongegrond is. Het is echter al weer te laat
om nog iets te veranderen. De palen zijn
namelijk al besteld.
De strenge winter van r984/8j en de
problemcn met de verzekering van de
woningen rond de bouwlocaties leiden tot
de zoveelste vertraging van het project.
'Wanneer wethouder Gietema in februari
r98J met een laadschop de eerste
handelingen verricht, die moeten leiden tot
de start van de nieuwbouw, weet hij niet,
dat de eerste paal pas in mei de grond in
zal gaan. Dan begint de uitvoering van het
grootste, maar tevens meest omstreden,
vervangende nieuwbouwproject dat
Groningen toc dan toe gehad heeft. Het
gereedkomen van deze r99 nieuwe huizen
en een parkeerkelder voor bewoners sluit
tevens een fase af van stadsvernieuwing,
waarin vooral de Oosterpoorters zelf
invloed op de toekomst van de buurt
konden uitoefenen. Na r98o neemt de
invloed van de bewoners af en dienen zich
de eerste kenmerken van een nieuwe tiid

De toekornst van de Oosterpoort
De gevolgen van de economische crisis, de
no-nonsens politiek en het individualisme
vinden in het midden van de jaren tachtig
ook hun weerslag in de Groninger
politieke en de sociale verhoudingen.
Inspraak is niet meer 'in'. Inspraak beperkt
zich steeds meer tot schriftelljke reacties,
rituele hoorzittingen of wordt niet meer
georganiseerd. Dit algemeen landelijke
beeld, dat zich ook in Groningen laat zien,
wordt door Geert Mak in NRC
Handelsblad a1s volgt omschreven: 'Op het
allerlaagste niveau is inspraak een
doodnormale zaak geworden: overleg
tussen een ambtenaar 'in het veld' en een
paar buurtbewoners over een bepaald detail
is niet meer dan normaal. Zodra de mensen
echter meer willen dan de
randvoorwaarden van het plan toestaan is
Leiden in last.'
Naast deze sociaal bestuurlijke
veranderingen treden ook
beleidswijzigingen op in het economische
vlak. De nadruk komt weer meer te liggcn
op dat wat in de jaren zeventig geheel op
de achtergrond was geraakt, namelijk het
stimuleren van de bedrijvigheid en het
economisch functioneren van de stad. Voor
de Groningse situatie wordt dit 'nieuwe'
beleid verwoord in het Ontwerp
Structuurplan Groningen r98ó. Versterking
van de centrumpositie van de stad is
hiervan het belangrijkste doel. 'Public
private partnership' [samenwerking
overheid - bedrijfsleven] wordt beschouwd
als de toverformule voor de oplossing van
alle problemen. Wie echter de wijze van
straataanleg in de OosterPoort aan het
einde van de r9e eeuw bekijkt ziet, dat
deze formule aan het eind van de vorige
eeuw ook al gehanteerd werd en dat er in
principe niets nieuws onder de zon is.
Hoe de ontwikkelingen op de lange
termijn op de Oosterpoortwijk zullen
uitwerken, is stof voor latere
geschiedschrijvers. De acties 'Geen sloop
Zurderpark' en 'Oosterpoort nooit weg'
geven wel aan, dat velen voor het behoud
van 'het dorp in de stad' zijn. In 1987 is de
Oosterpoort nog een wijk, die voor het
grootste deel zijn historisch karaktcr heeft
behouden. Als de vernieuwing gefaseerd en
met zorgvuldigheid doorgevoerd wordt,
kan de Oosterpoorc ook in de toekomst
een prettige woonbuurt voor velen blijven.
170 De Oosterpoorl
Sloop lussen Korte
Nieuwskaal en Van Jul-
singhaslÍaal, 1984.
In 1983 begon de sloop.
De nieuwbouw kwam in
1985 en 1986 gereed.
Bij het graven van het
gat voor de aanleg van
een parkeergarage, die
zich nu op deze plaats
bevindt, kwamen spo-
ren van bewoning
tevoorschijn van circa
vierduizend jaar gele-
0en

sl
171 De stadsuernieuwing
AÍfiche van de 'Vereni-
ging lol behoud van het
Zuiderpark en omge-
ving', 1986.
Het Ontwerp Structuur-
plan Groningen 1986
noemt het Zuiderpark
als een mogelijk te
'intensiveren' gebied.
Tegen het mogelijk slo-
pen van dit prachtige
stukje stad verzet zich
de 'Vereniging tot
behoud van het Zuider-
park en omgeving'. De
vereniging weet al snel
5000 Groningers achter
zich te scharen.

Noten- en
l.t I
ilïerau ur-
II
verwtEtngen
HooÍdstuk 1
1 Groninger Encyclopedie, Laan K. ter,
Groningen,1954-55.
2 De plattegrond van de stad Groningen door
Jacob van Deventer uit omstreeks í565, Overdiep
G , Alphen a/d Rijn, 1984.
3 Oud Groningen Stad en Lande, Peters C. H.,
Groningen, 1921, herdruk 1973, p. 198.
4 idem 2. o.77 e.v.
5 De stadsp/attegrond van Jacob van Deventer,
in Stad ln Kaarl, Visser J. C., Alphen a/d Rijn,
1984, 0.29.
6 idem 3, p. l8l.
7 lnventaris mr. J.G.C. Joosting, ArchieÍ Abdii te
Assen, nr. 69, regest nr. 106, RijksarchieÍ
Drenthe. Leiden. 1906.
8 Korte beschouwing van den Groninger
Hondsrug, Cohen L., Groninger Volksalmanak,
1 846.
9 Historie van Groningen, SÍad en Land, onder
redactie van W. J. Formsma e.a. Groningen, 1976,
p.637
10 Over den Heereweg van Groningen naar De
Punt, Feith H.0., Groninger Volksalmanak, p.
172,1838.
1'l Wandelingen door het oude Groningen Vlll
muren en torens, poorten en wallen, Groninger
Volksalmanak, 1898.
12 De overstrooming van 1686 en hare gevolgen
voor de stad Groningen en de Ommelanden,
Detmers D.T., Groninger Volksalmanak, p. 30
e.v., 1898.
13 Groningen in prent, Schuitema Meijer 4.T.,
Zaltbommel, 1974, p. 61.
14 Beschrijving der stad Groningen, Beukema
J P, Groningen, 1821, p.1281129.
15 Wandelingen door het oude Groningen Vll
muren en torens, poorten en wallen, Feith J.4.,
Groninger Volksalmanak, 1897.
16 idem 15. o 117.
17 idem 15.o 127.
18 idem 15, p. 132.
19 Groningen, schels van een eeuwenoude stad,
Schuitema Meijer A.T., Groningen, p 42, 1968.
172 De Oosterpoort
20 idem 19, p.43.
2í idem 11. o. 1.
22 idem 14. o. 136.
23 idem 11, p. 2
24 Groningen vroeger en nu, Schuitema Meijer,
A.T., Bussum, 1969, p. 59.
25 idem 11, p. 2 e.v.
26 Dit was eigenlijk de derde dwangburcht. De
eerste was het kasteel van graaÍ Edzard,
gebouwd tussen de Ooster- en Steentilpoort in
1 506.
27 Geschiedkundige beschrijving der stad
Groningen, Lorgion, D., Schiedam, 1974, 2 dln ll
p. 10-1 1.
28 idem 13, p. 59.
29 idem 11, p.9.
30 idem 11, o. 11 e.v
31 idem 3, p. 198.
32 Overheidszorg inzake de herbergen en
tapperijen, Lonsoin, B., Groninger Volksalmanak,
o.56. 1911.
33 idem 11, p. 19.
34 idem 13, p. 60.
35 De geschledents van de lusschen den Staal
en de gemeente Groningen op 6 December 1878
ges/oten overeenkomst betreffende de
vestinggronden, Ten Bruggen Cate, 8., Groninger
Volksalmanak, p. 190, 1900.
36 idem 24, o. 61
37 idem 32, p. 82.
38 Het sÍadsbeeld verwoord, in Stad in beeld,
voordrachten gehouden op het congres 'De
historische stadsplattegrondspiegel van wens en
werkelijkheid', Groningen 1È19 november 1983.
Peeters, C.J. A.C., Alphen a/d Riln, 1984
39 Hoe het was voordat er huizen kwamen,
Oosterpoorl, uitgave ten behoeve van
tentoonstelling over de Oosterpoortbuurt te
Groningen, Groninger Museum, 22 dec.1971-
31 jan. 1972, Huisman, J., 1971, p. 7.
40 De eerste bisschoppelijke invasie, Smith, J.,
Groninger Volksalmanak, p 132 e.v., 1903
41 idem 24, o 66.
42 idem 27, p.70
43 De veldtochten in Groningen, in Groningen

Constant, Overdiep, G., Groningen, p.54, 1972.
44 De stad Groningen tijdens het beleg, in
Groningen Constant, p. 55 e.v , Schuitema Meijer, 1 Kapilaal en Arbeid in Nederland, Roland Holst,
4.T., Groningen, 1972
H., 2 dln., Nijmegen, 1977, herdruk.
45 idem 10, p. 179.
46 Geillustreerde gids voor de stad Groningen,
2 Groningen in prent, Schuitema Meijer, A.T.,
Zaltbommel, 1974, p 100.
Modderaar, H.J., Groningen, 1914/1979, p. 20. 3 Geschiedkundige beschrijving der stad
47 idem 10, p. 180.
Groningen, Lorgion, D., Schiedam 185711974
48 Hoe men te Groningen de eerste droge 2 dln
baggermachine gebruikte, Morks, A J , Groninger 4 De ontwikkeling van de stad Groningen ten
Volksalmanak, p 122 e.v., 1895. zuiden van de vesting tussen 1500 en 1875,
49 idem 10, p. 180. OÍÍerman, G.J. D., GeograÍisch Instituut,
50 Muren en torens, poorten en wallen, Feilh, Rijksuniversiteit Groningen, 1984.
J. A., Groninger Volksalmanak, 1899.
51 idem 50. o. 130 e v.
52 idem 13, p.63.
53 idem 3, o. 189.
54 idem 14, p. 19, en idem 9, p 302.
55 Egbert Haubois, een zeventiende-eeuwse
ingenieur en kaartmaker in Groningerland, Veen,
W K. van der, Alphen a/d Rijn, 1983.
56 Uithangtekens van herbergen, brouwerijen
enzovoorts, Feith, J. A., Groninger Volksalmanak,
p. 10, 1894.
57 Het Sterrebosch, Mulock Houwer, J.4.,
Groninger Volksalmanak, p. 33, 1917.
58 Album van oud Groningen, Schuitema Meijer,
A.T., Groningen, 1976, p.82.
59 idem 50, p. 133.
60 Burgerbewapening in de patriottentijd, De
Blécourt, A. S., Groninger Volksalmanak, p. 146
e.v., 1897.
61 Authentica van Groninger oproer,1748De
Blécourt, A. S., Groninger Volksalmanak, 1901
62 Verhaal van het voorgevallene in Groningen
in het voorjaar van 1795, Geuns, M van,
Groninger Volksalmanak, p. 102 e.v , 1901.
63 De /aatste dag van de vrijheidsboom te
Groningen, Lonsoin, 8., Groninger Volksalmanak,
p. 51 e.v., 1922
64 idem 14, p 148.
65 Het vertrek der Franschen uit Groningen in
November í8í3, Mendels, 1., Groninger
Volksalmanak, p. 226, 1901.
HooÍdstuk 2
5 Een zomernamiddag te Groningen, ruim vijÍtig
jaren geleden, Feith, J A, Groninger
Volksalmanak, p. 132 e.v., 1912
6 Over den Heereweg van Groningen naar De
Punt, Feith, H. O., Groninger Volksalmanak,
o. 186. 1838.
7 idem 2, p. 60.
I idem 3. o 340
9 Proeve van ene geschiedenis der
Iandhuishouding en beschaving in de provincie
Groningen, Dijkema, H., 1851.
10 Zo totografeerden zij Groningen,1868-1918
Schuitema Meijer, A.T, Groningen, 1964, p 64
11 Historie van Groningen, Slad en Land, Qnder
redactie van W. J. Formsma e.a , Groningen,
1976. o. 352.
12 De stad Groningen a/s economlsch centrum in
verband met haar economisch geografisch milieu
in het verleden en heden, Blink, H , TijdschriÍt
voor Economische GeograÍie, nr. 5, p. 225,1920.
13 Hoe het was voordat er huizen kwamen,
Huisman, J., Oosterpoort, uitgave ten behoeve
van tentoonstelling over de Oosterpoortbuurt te
Groningen, Groninger Museum, 22 dec.1971 -
31 jan. 1972, p. 8, 1971
14 Groninger Molenboek, Veen, B van der,
Groningen, 1981, p. 21 e.v., 1981.
15 De windmolens in de gemeente Groningen,
Veen, B van der, Groninger Volksalmanak,
o. 155 e.v.. 1931.
16 idem 5. o. 148.
17 Groningen in zijn verleden en heden, Suringa,
J, Groningen, 1899.
173 Noten en literatuuruerwijzing
18 De arbeídende k/asse in Nederland in de
negentiende eeuw, 1830-1870, Brugmans, L J.,
Utrecht, 1978, herdruk.
19 Zittingsverslagen van den gemeenteraad te
Groningen, 21 mei 1870.
20 Volkshuisvesting, een bijdrage tot de
geschiedenis van woningbouw en
woningbouwbeleld, Nycalaas, J., Nijmegen, 1974,
p. 15-20.
21 Woningbouw voor arbeiders in het
negentiende-eeuwse Amsterdam, Schade, C.,
Amsterdam, 1981, p.24.
22 De bouwvereeniging, Oosterpoort, uitgave ten
behoeve van tentoonstelling over de
Oosterpoortbuurt te Groningen, Groninger
Museum, 22 dec 1971 tot 31 jan. 1972, Boiten, 1.,
1971, p 12 e.v.
23 Socia/e woningbouw in Groningen,1863-1940
een globaal overzicht, Groniek, Gronings
historisch tijdschrift, dec., Kooil, P., 1981, p. 35.
24 idem 22.
25 idem 19,23 maart 1872.
26 Oud Groningen, Stad en Lande, Peters, C. H.,
Groningen, 192111973, p. 162-164
27 idem 10, p. 43.

HooÍdstuk 3
1 Zittingsverslagen van den gemeenteraad van
Groningen 7 oktober 1868,30 november 1870 en
5 maart 1871.
2 Groei van de wiik 1870-1900, Oosterpoort,
uitgave ten behoeve van tentoonstelling over de
Oosterpoortbuurt te Groningen, Groninger
Museum, 22 dec 1971 tot 23 ian. 1972, Groot, E.,
de, 1971, p. 18
3 De invloed van de woningwet op de stad
Groningen, Kazemier, 8., Groninger
Volksalmanak, 1941.
4 idem 1, 16 maart en 10 oktober 1872.
5 idem 1,7 december 1873.
6 idem 1,4 januari 1874.
I De geschiedenis det tusschen den Staat en de
gemeente Groningen op 6 december 1878
gesloten overeenkomst betreÍfende de
vestinggronden, Ten Bruggen Cate, B., Groninger
Volksalmanak, 1900.
8 idem 1, 18 maart 1874.
9 idem 1,9 mei 1874, 1878-1879 P. 120.
10 idem 1,21 november 1874.
11 idem 1, 13 augustus 1874.
12 idem 3.
13 idem 1, 30 januari, 20 februari, 6 maart,
3 aoril 1875.
14 idem 1,24 a1il 1875.
15 idem 1,24 oktober 1874.
16 idem 1, 20 november 1876.
í7 idem 1,13januari 1877,187611877 p.127.
18 idem 1,187611877, P.190/201.
19 idem 1, 18761'1877, P. 206
20 idem 1,8 dec. 1877,187611877, p. 175.
21 idem 1, 1878/1879, P.97-98.
22 idem 1,1879/1880, P.46-47.
23 idem 1, 1878/1879, p.307, 1879/1880' p.34'
193.215.295.
24 idem 1, 1879/1880, P.268.
25 idem 1, 1881/1882, P.214.
26 Wandelingen door Groningen en Drenthe,
Craandijk, J. Groningen, l879-1978, p. 11.
27 idem 1, 1879/1880, p.330,333; 1881/1882'
o. 199.
28 idem 1, 187611877, p. 213 e.v.; 1877/1878' p. 96.
29 idem 1, 1878/1879, p.96.
30 idem 1, 1878/1879, p.39-40.
31 idem 1, 1880/1881, P.311 e.v.
32 idem 1, 1881/1882, p. 173.
33 idem 1, 1878/1879, P 301.
34 idem 1, 1879/1880, P.295.
35 idem 1, 1886/1887, p.215.
36 idem 1, 1886/1887, p.274,301,351 e.v.;
1888/1889, p.70; 1889/1890, p. 106 e.v.
37 idem 1, 1892/1893, p. 181.
38 De zeeweringen, waterschappen en polders
in de provincie Groningen, Geertsema, C. C.,
Groningen,1910.
39 idem 1, 1892/1893, p 229; 1894/1895, p 251,
265 e v., 293,317 e v., 326, 331; 1895/1896, p. 298.
40 idem 1, 1895/1896, p.333.
41 idem 1, 1895/1896, p.413 e.v.
42 idem 1, 1895/1896, p 430 e.v.
43 idem 1, 1895/1896, p.435-436; 1897/1898, p. 51
e.v.. 71 e.v .267-268.
44 idem, 1899/1900, p. 174.
45 idem 1,1901/1902, p.23-24,234.
46 idem 1, 1900/1901, p. 166.
47 idem 1, 1902/1903, p.396, 440
48 idem 1, 1903/1904, p.348,370,375,390.
49 Sociale woningbouw in Groningen, 1863-1940,
een globaal overzicht, Groniek, Gronings
historisch tijdschriÍt, dec., Kooij, P., 1981,
p 37 e.v
50 idem 49.
51 idem 1, 1903/1904, p. 224: 190411905, p. 270
52 idem 49, p. 39
53 idem 1, 1909/1910, p. 281 e v; 1910/1911,
p 22,312 e v.; 191 1/1912, P. 148 e.v.
54 idem 1, 1904/1905, p.257; 1905/1906, p. 234
e.v.
55 idem 1, 1907/1908, p.437 e.v.
56 idem 1, 1908/1909, p.434.
57 idem 1, 1912/1913, p.235-236, 246-247;
191311914, p 24.
58 idem 1, 1913/1914, p. 125 e.v., 211,222e.v
59 idem 1, 1913/1914, p.384 e.v, 401 e.v.
60 idem 1,191411915,p 27.
61 idem 1, 1914/1915, p.245
62 idem 1, 1913/1914, p. 105.
174 De Oosterpoort
HooÍdstuk 4 en 5
1 Groningen in zijn verleden en heden, Suringa,
J, Groningen, 1899.
2 Zittingsverslagen van de gemeenteraad van
Groningen 1901/1902 p 268.
3 idem 2, 1901/1902, p.369.
4 idem 1.
5 Scfrets van de publieke verzamelplaatsen van
de vuilnis in de gemeente Groningen, Trip, H. J.,
raadsverslag 16 juni 1877.
6 De verslagen van den toestand der gemeente
vanaÍ 1865 zie het onderdeel onderwijs.
7 idem 1.
8 Groningen in oorlogstijd aspecten van de
bezetti ng s j ar e n 1 940-1 945, onder redactie va,
M. G. Buist e.a., Haren/Groningen.
9 De bevrijding van Groningen, Ommen Kloeke,
W. K. J. J. van, Assen, 1945.
10 Stadsvernieuwing Oosterpoort, wiikraad
Oosterpoort 1970-1983, p. 7 e.v , Offerman,
G. J. D., 1984.
11 Structuurplan Binn'enstad Groningen,
Gemeente Groningen, 1969.
12 Participatie speelt participanten paíten,
Kleijwegt, H. J., besluitvormingsonderzoek in vier
Groningse stadsvèrnieuwingsbuurten, Research
Instituut Gebouwde Omgeving, p. 116, 1979.

HooÍdstuk 6
P rojectg roep Ooster poort.
Interimrapport Oosterpoort van het Planologisch
Studiecentrum van de Rijksuniversiteit te
Groningen, onder auspicièn van de Stedelijke
Raad voor Maatschappelijk Welzijn te Groningen,
'1971.
Doeleindennota deel l, opgesteld door het
Binnenstadsteam in oodracht van het
gemeentebestuur van Groningen, oktober 1971.
Nota inzake de bestemming en verdere aanpak
van de Oosterpoortbuurt Gemeente Groningen,
1972.
Alle begin is noeilijk,Rapport over de
voorbereiding van de instandhouding van ruim
300 woningen in Groningen, augustus
1g73-Íebruari 1974, Berge, F.J. en Westra, P.F.J.
Stedelijke Raad voor Maatschappelijk Welzijn te
Groningen,1974.
Richtlijnen lnterim Saldo Regeling Centrale
Directie van de Volkshuisvesting, aÍdeling
voorbereiding stadsvernieuwing, 1978.
V e rni euw i ng sgebied Oosterpoort Werkgroep
Binnenstadsgebieden, Gemeente Groningen,
1 978.
Verbeteringsplan I voor de Oosterpoort
Werkgroep Binnenstadsgebieden Gemeente
Groningen,1979.
P a r k e e r on d e rzo e k O o ste r poo r tb u u rt Bur eau
Verkeerszaken, aÍdeling onderzoek, Gemeente
Groningen,1980.
Op het raakvlak van stadsvernieuwing en
yol/rshulsyestlng, een beleidsonderzoek inzake
de vervangende nieuwbouw in de
OosterpoortbuurÍ, Vakgroep Planologie en
DemograÍie, Rijksuniversiteit Groningen, 1980.
Groningen, bedrijven en diensten in de
Oosterpoort Bureau Voor Ruimtelijke Ordening
Van Heesewijk B.V., Vught, 1980
Op weg naar... een verkeersplan voor de
Oosterpoortbuurf, tekstdelen 1, 2,3, bijlage, 1981.
Verbeteringsplan OosterpoorÍ Werkgroep
Binnenstadsgebieden, Gemeente Groningen, juli
1981.
B estem m i ngspl an B i n nenstad G ron i ng en 197 6.
W ijkkrant De Oosterpoorter 1971-1985.
SÍadsvernieuw i ng O osler poo rt, W ijk r aad
Ooster poort, 1 97 0-1 983, OÍf erman, G.J. D., 1 984.
Na afloop koltie met gebak! Mak, G., N.R C.
Handelsblad, 27 dec. 1986.
O ntw e r p Structuu r pl an G roni ngen, gemeente
Groningen,1986
175 Noten en literatuuruerwijzing
Overige bronnen
Trammend door Groningen, Berg, C. J van den,
Kattenbelt, G.W., Groningen, 1982
Eene zeer interessanle vertooning..., tachtig jaar
bioscopie in Groningen, Kam, Rob van der,
Westra, Frans, Groningen, 1983.
V olksw on i ngbouw 1 850-1 940, Afdel ing
Voorlichting Rijksdienst voor de Monumentzorg,
's-Gravenhage, l985
Zo was Groningen 1919-1939, Schuitema Meiler,
A.T., Groningen, 1981
Hoe Groningen slreed, De Vereniging van Oud
lllegale Strijders, Groningen, 1946
Gehavende sÍad, Wolf, J 4., Groningen, 1946.
Gekooide vogels, Coolsma, C. W., Den Haag,
1 946.
En toch sÍaal de Martini, Leeninga, J. J. en
Westra, E J., Groningen, 1946
U n iv ersitas G ron i ngan a M XM X lV-M CM LXIV,
Visser, E., Groningen, 1964
G ron i n ge r Stu de ntencor ps 1 945,
Studentenalmanak 1 946.
De geschiedenis van Unilever, Wilson, C.,
bewerkt door J. de Jong, Den Bosch, 1984.
Bedrijvig Groningen, Loomeijer, F. R., Haren,
1 983.
Mit bode mit, Heikens, D. e.a., Veenkoloniaal
Museum Veendam, 1984.
Tram en bus rond de Martini, Mulder, J., Leiden,
1 970.

Hannekemaaiers en kiepkerels, Mulder, K.,
Haren,1971.
Het Nieuwsblad van het Noorden
Groninger Gezinsbode
Het Noorden in Woord en Beeld, jaargangen
1927-1942.
Notulenboeken, van diverse scholen
Diverse 'Oosterpoorters ', - advertentieblad van
voor 1940.
Bouwvergunningen, afgegeven door de gemeente
Groningen vanaÍ 1870, Gemeente-archieÍ
Groningen.
Gegevens Bevolkingsregíster 1830 en 1870,
Gemeente-archieÍ Groningen.
Kadastrale gegevens seclle I 'De Meeuwen'
1830 en 1872 e.v., Gemeenle-archieÍ Groningen.
91 jaar Ziekenhulp ASPGZ geschledenis van een
Gronings Ziekenlonds, Jippes, H., 1983.
Socia/e verandering en econom ische
ontwikkeling in een regionaal centrum,
Groningen 1870-1914, Kooij, P , 1986.
Een eeuw socia/lsme en arbeidersbeweging in
Groningen, Hoekman, P., Houkes, J, Knottnerus,
O., Groningen, 1986
B ron nen
Lijst van personen die informatie
en archiefrnateriaal beschikbaar
stelden.
176 De Oosterpoort
Dhr. 'W. van Alteren
Dhr. P. Arends
Dhr. H. Bakema
Dhr. W. Bakker
Mevr. Zus Bartels-Nieborg
Mevr. J. Beekman
Mej. T. Beekman
Dhr. J. Bel
Fam. E. van den Berg-Bellinga
Dhr. G. Boer
Dhr. M. Boerma
Dhr. T. G. Bos
Dhr. K.-W. Bosma
Dhr. E. Bolhuis
Dhr. M. R. Bot
Dhr. J. Bouwman
Dhr. H. Bouwman
Mevr. H. Boutsma
Dhr. R. Busker
Dhr. H. L. Coopman
Dhr. H. Cremer
Dhr. C. Cupers
Mevr. E. Duiven-Zeeman
Dhr. G. Dijkman
Dhr. H. Eissens
Mevr. A. Ensing-Best
Dhr. E. Evenhuis
Mevr. W.J. Geling-Beekman
Dhr. H. van Geuns
Dhr. H. H. de Graaf
Dhr. F. Groen

Mevr. D. Haan-van der Huizen
Dhr. H. van der Handel
Mevr. E. Hanning
Dhr. A. ter Harkel
Dhr. B.J. Hayer
Dhr. G. Heerema
Dhr. J. Heinkens
Mevr. J. R. Hemmes
Dhr. H. Hofman
Dhr. A. Hofstec
Dhr. D. Hoogstra
Dhr. L. Hoogstra
Mevr. A. Hovenga-Kosse
Mevr. K. Huizinga-Laan
Dhr. R. Hukema
Mevr. W. G. Hur-van der Velde
Mevr. F.Jager
Dhr. R.Jager
Mevr. L.Jansen
Fam. L. Kamphuis-van der Laan
Farn. J. Katerborg-Sikkema
Mevr. O. M. A. van Kesteren
Dhr. A.J. Kleinveld
Dhr. C. F.J. van Klooster
Dhr. A. Koenes
Mevr. D. Kosse
Dhr. M. Kuikman
Dhr. J. Kuipers (Palmslag)
Dhr. J. Kuipers (Oostwold w.k.)
Dhr. K. Kuipers
Dhr. P. C. Kuipers
Dhr. D. Kuizenga
Dhr. A.'W. Lambeck
Dhr. H. Leever
Mevr. A. Massaut
Mevr. L. Mees-Felix
Dhr. M. Mees
Dhr. R. Mees
Dhr. H. Meijer
Dhr. J. H. Meil'ering
Dhr. M. Ph. Menco
Mevr. F. Mennes
Mevr. F. Mesander-Nijdam
Dhr. B. Middel
Dhr. E. Mulder
Dhr. H. Muller
Mevr. L A. A. M. Muller
Dhr. J.J. Nauta
Dhr. H. Nauta
Dhr. Th. Nauta
Dhr. R. Nicolaas
Dhr. C. B. Niemandal
Dhr. B. Oostra
Dhr. G.J. Oosterwijk
Dhr. H.. Palstra
Mevr. M. Ploeger
Mevr. G. Peper
Dhr. J. G. Poppema
Dhr. G. Poppema
Dhr. A. Postma
Dhr. C. Poscema
Dhr. A. T. Robbe
Dhr. H. Roggen
Mevr. R. R. Rudolphi
Dhr. J. Rudolphi
Dhr. E. W. Sanders
Dhr. C. Schilt
Dhr. J. A. Staal
Dhr. R. Stalknechr
Mevr. T. Stam
Mevr. F. Streuper
Dhr. C. L. H. Streuper
177 Bronnen
Dhr. A. T. Teuben Jr.
Dhr. W. G. H. van der Tuin
Dhr. F. H. Untied
Dhr. K. A. Vaszlovsky
Dhr. B. van der Veen Czn.
Dhr. N. Vos
Dhr. D.J. de Vries
Mevr. H. Wallage-Cohen
Dhr. Joost 'Weessies
Fam. Cr.'Weessies
Mevr. K. Wilkens
Dhr. D. G. Winterwerp
Dhr. H.'Woest
Dhr. H. Zuidema

Toponiemen
van straatnamen in de
Oosterpoortwijk
Naar kenmerken
Polderstraat: weg naar de
Meeuwerderpolder (oostzijde
Meeuwerderweg)
Parklaan: laan langs het Zuiderpark
(vroeger Onder de Boompjes)
Oliernulderstraat: Oliemuldersteeg, pad
dat uitkeek op de oliemolen aan het
Winschoterdiep
'Witlattenstraat:'Wittelattensteeg, steeg
mec witte hekken
Cubastraat: Cubasteeg, genoemd naar de
herberg Kuba aan de Oosterweg
Brandenburgerstraat: Brandenburgersteeg,
genoemd naar de herberg First von
Brandenburg aan de Hereweg, uiteinde
Brandenburgersteeg
floutzagerstraat: genoemd naar
houtzagers die er woonden
Veetnarktstraat: straat langs de Veemarkt
Dijkstraat: straat naar de dijk langs het
'Winschoterdiep
Duikerstraat: genoemd naar de duiker ter
plaatse onder het Winschoterdiep
GriÍfestraat: straat bij de Griffe, het
kanaaltje van de drekstoep aan de
Oosterweg naar het'W'inschoterdiep
Blekerslaan: laan langs bleekvelden,
vroeger Laan naar de Molens (aan het
Winschoterdiep)
ÍIornstraat: naar het oud-Groningse hoek
Warmoesstraat: naar de warmoezeniers,
de tuinbouwers
Meeuwerderweg: weg langs de polder
De Meeuwen
Meeuwerderbaan: baan door de polder
De Meeuwen
Nieuwstraat: de nieuwe straat
Naar personen
Jacobstraat: naar de zoon van Bouman
die de straat liet aanleggen
Boumanstraat: naar Bouwman die de
grond om de straat op aan te leggen aan de
gemeente schonk
178 De Oosterpoort
Martensttaat: naar Arend Marten Prins
die de straat liet aanleggen
Annastraat: naar de dochter van Arend
Marten Prins
Naar de Koninklijke familie
Sophiastraat
Albertstraat
Alexanderstraat
Mauritsstraat
Lodewljkstraat
Flendrikstraat
Frederikstraat
Naar wetenschappers
Paulus Lamanstraat
H.L. Wichersstraat
Naar burgemeesters
Joachirn Altinghstraat
Van Julsinghastraat
Van S{jsenstraat
Jan Goeverneurstraat
Ouerige
Trornpsingel/kade: naar zeevaarder
Tromp
Flereweg: heerweg, legerweg, belangrijke
aanvoerroute
Oosterweg: weg aan de oostzijde
Paltnslag: naar manier van handel drijven
op de oude Veemarkt
Winschoterdiep: kanaal naar'Winschoten
De Brink: niet geheel duidehjk, in de róe
eeuw wordt over Johan Wissche Brinck's
molen' gesproken, ten oosten van de
Oosterwes

De geschiedenis van de Oosterpoortwijk
schetst de ontwikkeling van een buurt,
waar vele duizenden Groningers lief en
lccd, armoede en rijkdom hcbben gedeeld.
Het leven in cen oud stukje Groningen
in dc volksmond 'Boeten OosterPoorde'waar
vele 'stadjers' hun wortels hebbcn.
Omsloten door hct Winschoterdiep,
Vcrbindingskanaal, Hercweg en spoorlijn
naar hct zuiden vormt de Oosterpoort een
eigen leefgemcenschap en wordt 'een dorp
in de stad' genoemd. Het is het rclaas van
de oude huizen, waar vroeger gezinnen
met tien kinderen woonden en thans veel
jongeren leven, maar waar ook nieuwe
gezinnen kwamen. Hct is ook de historie
van een wijk, wicr bewoners hebben
gevochten voor ircc behoud van de buurt.
Allemaal Oosterpoortcrs die iets van
zichzelf zullen hcrkcnnen bij het lezen van
dit boek. Drarnaast bicdt het voor hen dic
gcintcresseerd zijn in de gcschiedenis van
Groningen een gt'hcel nieuw cn nog nict
eerder beschreven hoofdstuk in de
ontwikkeling van dc stad. De bestuurlijke
achtergronden, dic van invloed zijn
gerveest op dc groei van deze eerste
ncgcntiende-eeuwse woonwijk van
Groningen, biedt vcrder lnteressante
informatic aan historici, geografen,
stedebouwkundigen en anderen die zich
met dit ondcrwcrp bezighoudcn.
rsBN go 62$ 062 7
NUGr 480
Gerard Offerman begon het onderzoek
naar de gcschiedenis van de
Oosterpoortwijk als ondcrwerp voor zijn
doctoraalscriptic historische geografie,
waarin de ontwikkeling van Groningcn ten
zuidcn van dc vcsting tusscn r5oo en 1875
ccntraal stond. Bij het beëincligcn van de
activiteiten van de Wijkraad Oosterpoort
vcrscheen van hem ecn impressie over
dertien jaar stadsvernieuwing. Onderzoek
naar met name dc handelingcn van de
gemccntcraad tussen r87o en I92o - de
periode waarin de groci van de
Oostcrpoortwljk plaatsvond -
completecrden de gegevens over de
ruimtelijke ontwikkelingen in het
zuidoostelijk dccl van de stad Groningcn.
Me t medewcrking van Joop Kuipers werd
tcnslotte vccl foto- cn informatiematcriaal
over het wonen en werkcn in dc buurt
vcrzameld. Gesprekkcn met en bczoekcn
aan (oud-)buurtbewoners leverden vcel
uniek n.ratcriaal op, dat anders wcllicht
voor de gcschiedenis verloren zou zijn
gegaan. Alleen daarom al is dit boek de
aanschaf waard.