scriptie - Psychiatrie Nederland

Hoe kan de verpleegkundige gebruik maken van
social media om therapietrouw te bevorderen van
cliënten binnen de geestelijke gezondheidszorg?
Juli 2012
Anda Molendijk
Arne Rijkeboer
Bart de Ruijter
Jordy Silva
Eindscriptie voor de
opleiding tot verpleegkundige

Voorwoord
Social media in de geestelijke gezondheidszorg
Voor u ligt de scriptie ten behoeve van de opleiding tot verpleegkundige niveau 4. Wij zijn 4 laatste
jaars leerling verpleegkundigen te weten Anda Molendijk, Arne Rijkeboer, Bart de Ruijter en Jordy
Silva. Wij hebben allen onze opleiding afgerond aan het Albeda College te Poortugaal.
Wij hebben het laatste jaar van de opleiding bij verschillende Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ)
organisaties stage gelopen. Te weten: Delta Psychiatrisch Centrum (afdeling de Grienden), Yulius
(Langdurige zorg) en GGZ Delfland (Detox). Wij hebben gezamenlijk besloten onze eindscriptie te
schrijven over het onderwerp ‘social media in de GGZ’. Over dit onderwerp is nog niet veel
geschreven in het vakgebied verpleegkunde. Wij beseffen dat wij pioniers zijn op dit gebied en dat
er nog niet veel te vinden is over het onderwerp social media.
Onze vraagstelling luidt:
Hoe kan de verpleegkundige gebruik maken van social media om therapietrouw te bevorderen van
cliënten binnen de geestelijke gezondheidszorg?
Wij zijn bijzonder gemotiveerd voor dit onderwerp en zijn unaniem tot het besluit gekomen tot dit
onderwerp. Onze motivatie kwam vooral voort uit eigen interesse in social media en de recente
ontwikkelingen in de maatschappij. Social media wordt een steeds belangrijker begrip in Nederland
en zo ook in de zorg. Doordat er in de zorg steeds meer geluiden zijn om social media in te zetten in
cliëntencontact waren wij nieuwsgierig om te onderzoeken hoe dit in de GGZ zou kunnen.
Wij merkten op dat er in de geestelijke gezondheidszorg nog niet veel met social media gedaan
wordt en al helemaal niet op het gebied van therapietrouwheid van cliënten. Dit is voor ons de rede
geweest om nader onderzoek te doen naar het gebruik van social media in de GGZ. Door middel van
ons theorieonderzoek hebben wij gekeken naar wat er is op het gebied van social media en welke
zorginstellingen hier al gebruik van maken. Door middel van ons praktijkonderzoek hebben wij
gekeken hoe medewerkers in onze praktijkorganisaties tegen social media gebruik aan kijken en hoe
zij hier nu al mee om gaan. Na aanleiding van ons theorie en praktijkonderzoek hebben wij een
aantal aanbevelingen geschreven welke toepasbaar zijn in de geestelijke gezondheidszorg.
Wij wensen u veel leesplezier en inspiratie voor uw organisatie!
Anda Molendijk, Arne Rijkeboer, Bart de Ruijter & Jordy Silva.
2

Social media in de geestelijke gezondheidszorg
Inhoudsopgave pagina
Inleiding 4
Samenvatting 5
Hoofdstuk 1: Wat houdt social media in? 7
§1.1 Definitie social media.
§1.2 Soorten social media.
§1.3 Hoe wordt social media in de gezondheidszorg nu gebruikt?
§1.4 Wat kan de verpleegkundige met social media?
Hoofdstuk 2: De geschiedenis van social media 13
§2.1 Het ontstaan van social media.
§2.2 De huidige netwerken.
Hoofdstuk 3: Wat verstaan verpleegkundigen onder therapietrouw? 14
§3.1 Definitie therapietrouwheid.
§3.2 Tips therapietrouwheid.
§3.3 De verpleegkundige, social media en therapietrouwheid.
Hoofdstuk 4: Welke mogelijkheden om de therapietrouw te bevorderen 18
heb je als verpleegkundige met social media?
§4.1 Social media en therapietrouwheid.
§4.2 Emancipatie en meer samenwerken.
Hoofdstuk 5: Met welke wetgeving hebben verpleegkundigen te maken met 21
social media?
§5.1 Juridische aspecten van Social media.
§5.2 Grondwet artikel 10.
§5.3 De wet bescherming persoonsgegevens.
Hoofdstuk 6: Wat zijn de voor- en nadelen voor verpleegkundigen en cliënten 23
van social media?
§6.1 Voordelen social media.
§6.2 Nadelen social media.
Hoofdstuk 7: Waarom blijft face to face contact noodzakelijk? 24
§7.1 Onderzoek.
§7.2 Wat kan de verpleegkundige missen aan non-verbale signalen?
§7.3 Wat kan de verpleegkundige hiermee doen?
Hoofdstuk 8: Hoe kan social media bijdragen aan de bezuinigheden in de GGZ? 25
§8.1 Middel of bezuiniging?
§8.2 Geestelijke Gezondheidszorg.
Hoofdstuk 9: Conclusie theorieonderzoek. 26
Hoofdstuk 10: Praktijkonderzoek. 27
Hoofdstuk 11: Conclusie praktijkonderzoek & eindconclusie. 37
Hoofdstuk 12: Aanbevelingen. 38
Nawoord & literatuurlijst. 41
3

Inleiding
Social media in de geestelijke gezondheidszorg
Voor u ligt de eindopdracht van ons laatste leerjaar tot verpleegkundige niveau 4. Als
verpleegkundige in de geestelijke gezondheidszorg bent u wellicht net als wij altijd op zoek naar
hulpmiddelen en mogelijkheden om cliënten te begeleiden, ook in deze tijd van individualiteit,
zeggenschap en keuzevrijheid van zorg. Wij hebben onderzocht of het therapietrouw zijn van een
cliënt mogelijk af hangt van de bereikbaarheid en directe communicatie via social media. In deze
scriptie hebben wij Hyves, Facebook, Twitter, Youtube en Wikipedia gebruikt als voorbeelden die
door de verpleegkundige kan worden gebruikt tijdens het cliëntencontact.
Social media als verpleegkundige interventie brengt veel zorgen met zich mee. Veel betrokkenen
maken zich zorgen over de privacy en betrouwbaarheid van informatie over en weer.
Allesomvattend leest u in onze scriptie hoe wij tot het onderwerp social media zijn gekomen, de
voor en nadelen, praktijkvoorbeelden, uitslag van ons theoretische en praktische onderzoek en de
wetgeving en richtlijnen vastgesteld door de Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot
bevordering der Geneeskunst (KNMG).
83VOW4A
Albeda College
Poortugaal
2012
4

Samenvatting
Social media in de geestelijke gezondheidszorg
Social media is een verzamelbegrip voor online platformen waar de gebruikers, zonder of met
minimale tussenkomst van een professionele redactie, de inhoud verzorgen. Hoofdkenmerken zijn
interactie en dialoog tussen gebruikers onderling (definitie van Wikipedia).
Voor onze scriptie maken wij gebruik van de ‘big five’. Dit zijn de 5 grootste vormen van social
media die in Nederland worden gebruikt. Dit zijn Facebook, Hyves, Twitter, Youtube en Wikipedia.
In de zorg wordt social media op dit moment minimaal gebruikt. Er zijn wel instellingen welke
gebruik maken van social media maar nog niet veel. Een voorbeeld hiervan is een twitterspreekuur.
Hierbij kunnen mensen via Twitter vragen stellen aan deskundigen. Deze deskundigen geven dan via
Twitter een antwoord of advies op de gestelde vragen.
Het is voor een verpleegkundige belangrijk om te weten wat er op social media gebied te vinden is
en wat zij hiermee kan. Social media is in opkomst bij grote GGZ instellingen, zowel landelijk als in
de regio Rotterdam-Rijnmond. Het is goed te weten wat je instrumenten zijn en waar de eigen
instelling actief op is. Tevens is het goed te weten omdat de voorlopige trend laat zien dat social
media ook door steeds meer behandelaren en cliënten wordt gebruikt. Deze basisprincipes zijn in
ieder geval het af weten van de basisprincipes van social media.
De definitie van therapietrouw: het gewillig en continu volgen van een door de arts of andere
zorgverlener voorschreven behandeling door een cliënt. Deze behandeling wordt afgesproken tussen
een cliënt en de behandelaar. Hierbij kun je denken aan o.a. medicatie, dieet,
bewegingsoefeningen en alle andere medische behandelingen. In de praktijk blijkt 30% van de
cliënten therapietrouw te zijn. Als iemand afwijkt van de gemaakte afspraken, spreken wij van en
therapieontrouwe cliënt. Dit komt voor bij alle type cliënten. Wel heeft het een aantal factoren die
hier invloed op hebben. De belangrijkste factor is de houding van de cliënt zelf tegenover de ziekte
en behandeling. Kortom, de interne motivatie. Vaak zien we dat dit in de GGZ veel problemen kan
opleveren. Het is belangrijk om iemand gemotiveerd te maken voor de behandeling. Ook is het
belangrijk om iemand goed te informeren. Dit is mede een taak voor een verpleegkundige. De
gevolgen van therapieontrouw kunnen voor een cliënt erg groot zijn. Dit geldt ook voor de
maatschappij. Doordat de manier van denken over therapieontrouw veranderd is, proberen
hulpverleners de therapietrouw de vergroten.
Een middel dat volgens ons gebruikt kan worden om therapietrouw te vergroten, is social media. Dit
komt omdat je met het gebruik van social media bij een behandeling een aantal voordelen hebt. Dit
komt omdat het contact tussen zorgverlener en cliënt sneller, korter en vaker kan plaats vinden.
Wel blijft face-to-face contact noodzakelijk. Dit komt mede doordat bij social media gevoelens en
emoties niet altijd duidelijk zijn.
Het gebruik van social media past in deze (moderne) tijdsgeest waarin wij met elkaar leven. Bij het
verpleegkundige handelen gaat het er vaak om dat social media met een doel gebruikt wordt. Voor
zorgorganisaties dus een logisch gevolg dat beleid opnieuw moet worden herschreven, en angst
optreed voor zorgverleners bij verandering in het multidisciplinair handelen en de zorgorganisaties.
De therapietrouwheid ligt niet alleen bij een cliënt. Hoe gaan verpleegkundigen met een cliënt om?
Voelt een cliënt zich wel veilig? Kortom, social media vervangt geen verandering in bejegening naar
cliënten. Het gaat erom dat de cliënt zich begrepen voelt door de hulpverlener. Reflecteren blijft
daarom erg belangrijk in de verpleegkundige beroepsuitoefening.
Therapieontrouw kost de overheid jaarlijks honderden miljoenen. Met het gebruiken van social
media kan je mensen herinneren aan afspraken, medicatie inname, vragen beantwoorden enz.
Cliënten blijven hun autonomie houden zonder dat er een verpleegkundige in privésferen aan te pas
komt.
Ook is het belangrijk om een cliënt te complimenteren of te vragen hoe met iemand gaat. Ook kun
je het gebruiken om digitaal te monitoren. Als iemand verwarde of onbegrijpelijke filosofische
uitspraken doet via social media, kan de verpleegkundige meteen actie ondernemen.
Bij het gebruik van social media moet de verpleegkundige wel altijd op de hoogte zijn van de regel-
en wetgeving die hierbij van kracht zijn. Zo heb je te maken met de grondwet artikel 10 en de wet
bescherming persoonsgegevens. In de grondwet staat dat een cliënt recht heeft op vertrouwelijke
5

Social media in de geestelijke gezondheidszorg
communicatie die de leefsfeer niet nadelig mag beïnvloeden. In de wet bescherming
persoonsgegevens staat beschreven wat je wel en niet mag doen met persoonsgegevens.
De voordelen die social media met zich mee dragen zijn: zorg op afstand, vragen beantwoorden,
voorlichting en laagdrempelig.
De nadelen van social media zijn de privacy gevoeligheid en het niet zien van emoties.
Uit onderzoek is gebleken dat als er wordt gecommuniceerd via de computer het ongeveer 10 keer
langer duurt om dezelfde boodschap over te brengen dan dat het in een gesprek wordt
overgebracht. Dit komt omdat wij via geschreven tekst nuances en emoties moeilijker kunnen
overbrengen omdat je iemand niet ziet of hoort. Het missen van gezichtsuitdrukkingen,
lichaamshouding en non-verbale signalen is via social media dan ook een groot gemis.
Met het gebruik van social media in de zorg kan er een bezuiniging worden gehaald. Dit komt
doordat je mensen die soms aan symptomen lijden thuis kunnen wonen en je via social media in
contact blijft. Onnodige ziekenhuisbezoeken kunnen voorkomen worden door digitaal monitoren van
de cliënt. Er kan worden bespaart op reistijd door huisbezoeken te vervangen door social media
contact. Ook kan het een oplossing zijn voor het dreigende personeelstekort. Dit maakt het gebruik
van social media zowel een middel als een bezuiniging. Helaas word er op dit moment nog niet veel
bezuinigd door het gebruik van social media. Vooral partijen van buiten de zorg profiteren nu nog
van het gebruik.
Onze praktijkonderzoek hebben wij gedaan door middel van een kwantitatief onderzoek. Uit het
praktijkonderzoek is gebleken dat de meeste mensen in de GGZ op de hoogte zijn van social media
en welke vormen er zijn. Ook is gebleken dat veel mensen in de GGZ al op social media actief zijn.
Met name op Facebook en Twitter.
Wij hebben gevraagd of mensen bekend zijn met het gebruik van social media in hun instelling, de
meeste zijn hier niet of weinig van op de hoogte. Bij de vraag of zij social media zouden gebruiken
in cliëntencontact wordt twijfelend geantwoord. Hier leiden wij uit af dat er veel onzekerheid is
over of social media een toegevoegde waarde heeft. Op de vraag of social media de
therapietrouwheid kan bevorderen wordt eveneens terughoudend geantwoord. Hieruit leiden wij af
dat er veel terughoudendheid is over het gebruik van social media in cliëntencontact en het
bevorderen van de therapietrouw.
6

Hoofdstuk 1: Wat houdt social media in?
Social media in de geestelijke gezondheidszorg
In dit hoofdstuk leest u wat social media inhoudt en welke verschillende soorten social media er
zijn. Niet alle verpleegkundigen zijn op de hoogte van de meest recente ontwikkelingen, wij hopen
op deze maniermeer informatie te verschaffen over het begrip social media.
§1.1 Definitie social media
Er zijn veel verschillende definities te vinden voor het begrip ‘social media’. Onderstaand een
aantal definities:
Volgens Pondres Social Marketing:
“Social media is een verzamelnaam voor alle internettoepassingen waarmee het mogelijk is
om informatie met elkaar te delen.”
Volgens Wikipedia:
“Sociale media is een verzamelbegrip voor online platformen waar de gebruikers, zonder of
met minimale tussenkomst van een professionele redactie, de inhoud verzorgen.
Hoofdkenmerken zijn interactie en dialoog tussen de gebruikers onderling.”
Volgens Opmax:
“Social media is de verzamelnaam voor alle websites waarbij de gebruikers (en niet een
redactie) zelf de waarde van de website creëren.”
Wat al deze definities met elkaar gemeen hebben is dat het uiteindelijk draait om de rol van de
bezoeker van de website, ook wel online platform genoemd. Zij creëren en beheren informatie
welke voor een groot publiek toegankelijk is. Het sociale aspect van deze platforms geeft aan dat
het bij social media gaat om het delen van informatie waarbij er interactie plaats vindt tussen
gebruikers van een dergelijke platform. Bezoekers kunnen zich op zo een online platform profileren,
hun (online) netwerk opbouwen en, hun bestaande netwerk uitbreiden en informatie en kennis
delen.
Van social media is dus een aantal definities te vinden. In het dagelijks leven worden er binnen de
sociale media een aantal grote platforms onderscheiden van de kleine. Een aantal platforms heeft
zich weten te ontplooien tot gigantische proporties, vaak ten koste van kleinere platforms. Een
aantal platforms worden nu bestempeld als oude social media en worden door steeds minder
gebruikers bijgehouden. In het hierna volgende hoofdstuk gaan wij verder in op de geschiedenis van
social media.
Onze voorkeur qua definitie gaat uit naar degene die Wikipedia stelt. Deze definitie beschrijft de
interactie tussen de gebruikers. Dit is volgens ons waar het om gaat in de geestelijke
gezondheidszorg. Tevens beschrijft deze definitie de dialoog tussen te gebruikers. In onze ogen zijn
dit de interacties tussen cliënten onderling en cliënten met verpleegkundigen.
§ 1.2 Soorten social media
Zoals hierboven al staat beschreven bestaan er enorm veel sociale media. Wij hebben besloten om
voor ons onderzoek alleen de grote social media uit te lichten. Wij hanteren hiervoor de term: ‘The
big 5’. Dit zijn social media welke in Nederland het meest gebruikt worden en waar de meeste
gebruikers actief zijn. Wij hebben hiervoor gekozen om ons onderwerp gekaderd te houden en zo
een onderscheid aan te brengen in relevante social media. In deze paragraaf zullen wij The big 5
verder beschrijven.
7

Facebook
Social media in de geestelijke gezondheidszorg
Facebook is een online platform welke in 2004 is opgericht door een student van het Harvard
College Mark Zuckerberg. Oorspronkelijk heette het platform ‘The Facebook’. Facebook was in
eerste instantie bedoeld voor studenten van het Harvard College en is later toegankelijk voor
iedereen geworden. Gebruikers van Facebook kunnen online vrienden van elkaar worden en deze
vriendschappen bijhouden. Door middel van ‘statusupdates’ worden berichten uitgewisseld en laat
de gebruiker bijvoorbeeld zien wat hem bezig houdt. Tevens kunnen gebruikers foto’s en video’s
plaatsen en is er een ruime mogelijkheid om spelletjes te spelen. Zo is bijvoorbeeld het spel
‘Farmeville’ wereldwijd enorm populair onder Facebook gebruikers.
Facebook onderscheidt zich als social media omdat het mogelijk is om informatie met elkaar te
delen en gebruikers zelf bepalen wat zij op hun Facebook profiel plaatsen. Facebook is
met 900 miljoen gebruikers wereldwijd het grootste sociale medium. In Nederland kent Facebook 6
miljoen gebruikers. Hiermee is Facebook het tweede grootste sociale medium in Nederland. In
januari 2012 maakte Facebook bekend dat het naar de beurs gaat. De waarde van het bedrijf wordt
tussen de 50 en de 100 miljard geschat.
In mei is Facebook op de beurs gegaan.
Hyves
Hyves is het grootste sociale medium in Nederland en heeft net als Facebook het doel om vrienden
op de hoogte te houden van wat je bezig houdt of om nieuws met elkaar te delen. Net als Facebook
is Hyves in 2004 opgericht. Inmiddels is het medium gegroeid tot een ledenaantal van ruim 11
miljoen. Hyves wordt door verschillende mensen en organisaties gebruikt. Gebruikers kunnen
statusupdates, foto’s, nieuws en video’s plaatsen en daarnaast ook spelletjes spelen.
Diverse organisaties gebruiken Hyves als platform om hun producten of diensten te promoten. Zo
hebben diverse psychiatrische centra, ziekenhuizen en andere zorgorganisaties een Hyves profiel om
zo cliënten of zorgprofessionals aan zich te binden. Zo zijn het Delta Psychiatrisch Centrum, GGZ
Delfland en de Parnassia Bavo Groep actief op Hyves. Organisaties plaatsen bijvoorbeeld gerichte
advertenties op Hyves welke alleen aan de door hun gespecificeerde doelgroep getoond worden. Dit
om vacatures op te vullen of om cliënten te verleiden bij hun in zorg te komen.
Twitter
Een relatief nieuw medium in social media land maar behoorlijk invloedrijk genaamd Twitter.
Twitter wordt steeds populairder in Nederland. Dit medium geeft gebruikers de mogelijkheid om in
maximaal 140 tekens een bericht te plaatsen, een zogeheten tweet. Een tweet kan allerlei
informatie bevatten, er kan ‘getwitterd’ worden over wat iemand bezig houdt, actueel nieuws, een
interessant artikel dat het delen waard is, foto’s, etc. Op Twitter gaat het met name om hoeveel
mensen de gebruikers volgt en hoeveel gebruikers hem volgen. Wordt er een bericht geplaatst door
iemand die maar 10 volgers heeft zal het bericht niet veel verspreid worden. Wordt dit zelfde
bericht door iemand geplaatst die 10.000 volgers heeft dan zal het bericht door veel mensen
gelezen worden en ontstaat het zogeheten ‘sneeuwbal effect’. Hoe meer mensen het bericht
verspreiden, ook wel ‘retweeten’ genoemd, hoe meer het bericht aandacht krijgt van andere
gebruikers. Retweeten is het kopiëren van een tweet aan de mensen die jou volgen.
Twitter onderscheid zich van andere social media doordat het gericht is op het snel plaatsen van
nieuws en het verspreiden hiervan. Het komt regelmatig voor dat bij rampen, ongelukken of
breaking news Twitter wordt ingezet om snel achter nieuwsfeiten te komen. Gebruikers van Twitter
die bij een ramp of ongeluk betrokken zijn plaatsen vaak een bericht op Twitter dat voor heel de
wereld te lezen is. Journalisten en nieuwszenders maken dan ook maar al te graag gebruik van dit
medium.
8

‘Trending topic’
Social media in de geestelijke gezondheidszorg
Twitter maakt inzichtelijk over welke onderwerpen er wereldwijd gesproken wordt, opvallend is dat
Nederlandse onderwerpen met regelmaat ‘Trending Topic’ zijn. Dit houdt in dat er veel over een
onderwerp gesproken wordt. Dit is opvallend omdat er naar schatting maar ongeveer 450.000
actieve twitteraars in Nederland zijn.
Op Twitter is het gebruikelijk om voor een bepaald onderwerp een ‘Hashtag’ te gebruiken. Dit ziet
er zo uit: #socialmedia #ggz #psychiatrie
Een Hashtag maakt het voor gebruikers gemakkelijk om snel te zien over welk onderwerp een tweet
gaat en waar veel over gesproken wordt. Twitter gebruikers maken bijvoorbeeld ook gebruik van
een hashtag om met een grote groep gebruikers een bepaald onderwerp te bespreken.
Een mooi voorbeeld hiervan is de hashtag #vpkchat. Vpkchat staat voor Verpleegkundigen Chat. Dit
is een initiatief van de twitterende verpleegkundige en tevens voorzitter van de Verpleegkundige
Adviesraad van het Haga Ziekenhuis Friso Reameakers. Iedere vrijdag gaan verpleegkundigen met
elkaar in gesprek over een bepaald verpleegkundig onderwerp als bijvoorbeeld: infectiepreventie,
reanimiatiebeleid, functiedifferentiatie, etc. Om dit gesprek te kunnen volgen wordt er dus gebruik
gemaakt van de hashtag #vpkchat in ieder bericht. Achteraf is door middel van deze hashtag het
gesprek tussen de verpleegkundigen na te lezen op Twitter.
Youtube
Het sociale medium Youtube biedt een online platform waar gebruikers filmpjes kunnen bekijken en
plaatsen, ook wel uploaden genoemd. Youtube kent wereldwijd honderden miljoenen gebruikers en
er wordt iedere minuut voor 48 uur aan videomateriaal geüpload. Dit betekent dat er dagelijks voor
8 jaar aan videomateriaal wordt toegevoegd. Youtube werd in 2005 opgericht en is sindsdien flink
gegroeid, inmiddels heeft Google het bedrijf in handen.
Youtube wordt gebruikt door een grote diversiteit aan gebruikers. Op dit medium worden zogeheten
‘homevideo’s’ geplaatst maar ook fragmenten uit televisieshows of muziekclips. Een groot aantal
bedrijven, scholen en zorginstellingen gebruiken Youtube als platform om bijvoorbeeld voorlichting
of scholingsmateriaal op te plaatsen. Er zijn op Youtube bijvoorbeeld video’s te vinden welke
bijvoorbeeld laten zien hoe een katheter volgens protocol geplaats dient te worden, hoe een
maagsonde ingebracht moet worden of hoe een boze cliënt in de geestelijke gezondheidszorg
benaderd moet worden.
Instellingen voor geestelijke gezondheidszorg als bijvoorbeeld het Delta Psychiatrisch Centrum en
de Parnassia Bavo Groep hebben een eigen Youtube kanaal waar filmpjes worden getoond over
diverse psychiatrische stoornissen als schizofrenie, angststoornissen of depressie. Deze video’s zijn
bijvoorbeeld gemaakt om cliënten, hulpverleners en naasten voorlichting te geven of om informatie
te verstrekken. Vaak laten deze video’s cliënten, hulpverleners of naasten zien welke wat vertellen
over het onderwerp.
Wikipedia
Wikipedia is een online encyclopedie welke wereldwijd als meest geraadpleegd social medium
gezien kan worden. Wikipedia kenmerkt zich als social medium doordat gebruikers van het platform
informatie over uiteenlopende onderwerpen zelf kunnen aanpassen of aanmaken. Over bijna ieder
onderwerp is wel wat op Wikipedia te vinden. Wikipedia is een zogeheten ‘Wiki’, dit geeft aan dat
de website door bezoekers kan worden veranderd.
Een verschil met andere social media waarbij er geen redactie betrokken is, is dat bij Wikipedia een
aantal mensen werken als redacteur. Zij controleren samen met de miljoenen gebruikers diverse
artikelen op juistheid. Het doel van Wikipedia is om met elkaar een volwaardig artikel samen te
stellen. Iemand plaatst bijvoorbeeld een begin van een artikel over schizofrenie, iemand anders
schrijft dan iets over de diagnose en een ander weer over de behandeling van schizofrenie. Zo biedt
Wikipedia een zo volledig mogelijk aanbod aan onderwerpen en artikelen.
Een nadeel van Wikipedia is dat er nogal eens getwist kan worden over de juistheid van artikelen.
Een ieder, of hij wel of geen verstand heeft van het onderwerp, kan het artikel bewerken of zijn
9

Social media in de geestelijke gezondheidszorg
mening hier in verwerken. Doordat de redactie zo klein is en er geen eigenaar van Wikipedia is kan
in principe iedereen plaatsen van hij wilt. Gevolg hiervan is dat bijvoorbeeld bedrijven of bekende
personen Wikipedia nogal eens gebruiken voor reclame of promotie doeleinden.
Wikipedia heeft in de Nederlandse taal ruim 1 miljoen artikelen, heeft 437.087 geregistreerde
Nederlandse gebruikers en kent 5 misbruikredacteuren. Wikipedia heeft in de Engelse taal bijna 4
miljoen artikelen en heeft 16.192.200 geregistreerde gebruikers. Wikipedia is beschikbaar in ruim
200 verschillende talen en dialecten.
Er kan getwijfeld worden aan de betrouwbaarheid van Wikipedia omdat iedereen informatie op de
website kan plaatsen. Dit geldt ook voor cliënten en verpleegkundigen in de GGZ welke opzoek zijn
naar informatie op het internet. Verpleegkundigen moeten realiseren dat niet alle informatie
bruikbaar is voor bijvoorbeeld cliëntenvoorlichting.
10

Social media in de geestelijke gezondheidszorg
§ 1.3 Hoe wordt social media in de gezondheidszorg nu gebruikt?
Er zijn in de gezondheidszorg een aantal voorbeelden van social media gebruik. Onderstaand een
aantal voorbeelden uit de dagelijkse praktijk.
Twitterspreekuur
Het Jeroen Bosch Ziekenhuis heeft regelmatig een Twitterspreekuur. Via het sociale netwerk
Twitter kunnen er een uur lang online vragen aan specialisten gesteld worden.
Iedereen met een Twitteraccount kan meedoen aan het Twitterspreekuur. De vragen van de
twitteraars en de antwoorden van de medisch specialisten worden met alle volgers gedeeld,
behalve als deze gesteld worden door middel van een prive bericht. Dan retweeten (RT) zij de vraag
en het antwoord zonder vernoeming van de afzender erbij. Zo ontstaat een interactief
kennisplatform. Vragen kan men twitteren aan @JBZDenBosch met #DrJeroenBosch.
Een aantal recente voorbeelden zijn Twitterspreekuren over de volgende onderwerpen:
Snurken en slaapapneu, dikke darmkanker, dementie, dialyse, niertransplantatie en bevallen in het
ziekenhuis.
Een aantal specialisten van ziekenhuis Rijnstate heeft in november en december 2011 voor de
tweede keer een spreekuur op Twitter gehouden.
Op de website van Rijnstate worden de spreekuren aangekondigd
Van ieder spreekuur wordt een verslag gemaakt zodat ook mensen die geen social media gebruiken
of niet hebben deelgenomen aan het spreekuur het gesprek ook kunnen lezen.Een spreekuur ziet er
zo uit.
11

Social media in de geestelijke gezondheidszorg
Verslag Twitterspreekuur Rijnstate
Twitterspreekuur in de Geestelijke Gezondheidszorg
Helaas zijn er tot nu toe geen GGZ instellingen welke een Twitterspreekuur houden. Wel zijn de
meeste instellingen aangesloten op tenminste één sociaal medium. Het Delta Psychiatrisch Centrum
is actief op Twitter, Facebook en Youtube maar gebruikt Twitter vooral om nieuwsberichten te
verspreiden. Er zijn plannen om ook een eigen Twitterspreekuur te beginnen. De Parnassia Bavo
Groep is ook actief op sociale media. Zij gebruiken deze ook vooral om nieuws te verspreiden.
Helaas vindt er bij de meeste instellingen weinig interactie plaats tussen instellingen met
medewerkers en cliënten.
§ 1.4 Wat kan de verpleegkundige met kennis van social media?
Het is voor de verpleegkundige belangrijk om te weten wat er op social media gebied te vinden is
en wat zij hier mee kan. Social media is duidelijk in opkomst bij grote GGZ instellingen zowel
landelijk als in de regio Rotterdam Rijnmond. Het Delta Psychiatrisch Centrum en de Parnassia Bavo
Groep zijn als grootste instellingen in de regio actief op social media. Veel van de verpleegkundigen
in deze regio in de ggz zijn werkzaam bij deze twee instellingen. Het is goed om als
verpleegkundige te weten wat je instrumenten zijn en waar de eigen instelling actief op is. Tevens
is het goed te weten omdat de voorlopige trend laat zien dat social media ook door steeds meer
12

Social media in de geestelijke gezondheidszorg
behandelaren en cliënten wordt gebruikt. De verpleegkundige moet naar ons idee in ieder geval de
basisprincipes van social media beheersen.
Deze basisprincipes zijn in ieder geval het af weten van sociale media. Kortom: Ken je
instrumenten. De verpleegkundige dient op de hoogte te zijn van welke sociale media er zijn en hoe
ze gebruikt dienen te worden. Ook is het belangrijk voor verpleegkundigen om te weten hoe
cliënten in hun instelling of afdeling sociale media gebruiken en welke.
Hoofdstuk 2: De geschiedenis van social media
In dit hoofdstuk leest u hoe social media is ontstaan en de geschiedenis ervan .Dit is belangrijk
want als verpleegkundige is het handig om te weten waar iets vandaan kom, dus waar het voor
gebruikt hoort te worden om het goed in de praktijk te kunnen brengen. Hoewel de sociale media
nog volop in beweging is en er elk jaar weer nieuwe programma’s opgezet worden hier een
overzicht.
§ 2.1 Het ontstaan van social media.
In 1971 werd er voor het eerst een email verstuurd van de ene computer naar de andere. Deze
computers stonden pal naast elkaar.
Hierop werd op 16 februari 1978 het eerste Bulletin Board System geïntroduceerd waarbij er via een
telefoonlijn vanaf een andere computer bepaalde diensten konden worden uitgewisseld zoals het
downloaden van software of andere gegevens. In dit zelfde jaar werd Usenet geïntroduceerd. Dit
werd gebruikt om gegevens van computer naar computer te sturen. Dit bestaat vandaag de dag nog.
In 1994 werd het eerste netwerk opgericht genaamd Geocities. Dit netwerk is te vergelijken met
Google Pages. Via dit netwerk konden websites worden opgezet. In 2001 werd het bedrijf
overgenomen door Yahoo. In 2009 verdween het eerste netwerk Yahoo.
In 1995 was TheGlobe.com de organisatie die ervoor zorgde dat particulieren een eigen homepage
konden maken. In 2008 is het bedrijf failliet gegaan.
De eerste instant Messenger werd in 1997 gelanceerd genaamd AOL Instant Messenger. Dit was een
netwerk dat de gebruiker in staat stelde om directe communicatie te hebben via de computer.
Voorbeelden die overeenkomen hiermee zijn: Twitter, Windows Live Messenger, Yahoo en (Google)
Talk.
Van 1997 tot 2000 was het netwerk Sixdegrees.com in gebruik.
§ 2.2 De huidige netwerken.
In 2002 werd Friendster opgericht, dit netwerk maakt momenteel een ontwikkeling door van social
media tot online game site.
In 2003 werd Myspace opgericht. Dit is het eerste echte sociale netwerk wat wij gewend zijn. Dit
was in het begin een homepage maar later is Myspace een trendzetter geworden op het Web 2.0.
Myspace is tegenwoordig vooral gericht op entertainment. In 2003 werd ook LinkedIn geïntroduceerd
dit netwerk is specifiek gemaakt voor zakelijke professionals. Vooral de laatste jaren groeit dit
netwerk sterk.
In 2004 werd Facebook opgericht dit is tot nu toe het grootste netwerk van allemaal.
In 2006 kwam Twitter op het web. Dit netwerk wordt ook gebruikt in de gezondheidszorg: een
voorbeeld is bijvoorbeeld het twitterspreekuur.
13

Social media in de geestelijke gezondheidszorg
Hoofdstuk 3: Wat verstaan verpleegkundigen onder therapietrouw?
§ 3.1 Definitie therapietrouw
De definitie van therapietrouw is volgens de theorie:
“Therapietrouw is het gewillig en continu volgen van de door een arts voorgeschreven
behandeling door een cliënt .”
Als de behandelaar zijn cliënt behandeld, spreken zij samen af op welke manier die behandeling zal
gebeuren. Therapietrouw wil zeggen dat een cliënt trouw de therapie volgt die een arts of andere
zorgverlener hem voorschrijft. Hier onder valt bijvoorbeeld: medicatie, dieet, bewegingsoefeningen
en alle andere medische behandelingen. Als de cliënt zich aan deze afspraken houdt, zal dit helpen
om het gewenste resultaat, met welk doel de behandeling is opgesteld, te behalen. We spreken
alleen van therapietrouw als iemand zijn aanbevelingen helemaal opvolgt. Dit betekent dus op de
juiste tijdstippen, het juiste aantal keer op een dag, een dieet die precies gevolgd wordt enzovoort.
Als iemand veel afwijkt van de gemaakte afspraken, spreken wij over een therapieontrouwe cliënt.
Therapietrouw is belangrijk omdat het de cliënt helpt om leren om te gaan met zijn ziekte.
Therapieontrouw komt voor bij alle typen cliënten. Het is onder andere afhankelijk van de persoon,
aard en ernst van de symptomen/ziekte, frequentie en aard van de behandeling. Wel is uit
onderzoek gebleken dat onderwerpen zoals opleidingsniveau en culturele achtergrond geen invloed
hebben op therapietrouw. De factor die het allerbelangrijkste is, is de houding van de cliënt zelf
tegenover de ziekte en de behandeling. Onderzoek heeft uitgewezen dat interne motivatie
belangrijker is dan alle andere factoren.
Vaak zien we in de GGZ dat dit veel problemen oplevert. De belangrijkste reden hiervoor is dat
mensen vaak niet gemotiveerd zijn om een behandeling te volgen. Dit al dan niet in het kader van
een rechtelijke (dwang)behandeling. Daarom is het belangrijk om mensen gemotiveerd te laten
maken voor de behandeling. Ook kan het zijn dat iemand onvoldoende geïnformeerd is over de
behandeling. Iemand die niet therapietrouw is, noemen we therapieontrouw. Therapieontrouw
blijkt een lastig te bestrijden fenomeen. Uit onderzoek is gebleken dat slechts 30% van de cliënten
therapietrouw zijn. Dit getal laat zien dat er nog een hoop winst te behalen valt als we cliënten
meer therapietrouw kunnen maken. Als dit getal hoger ligt zullen cliënten sneller herstellen,
minder last hebben van complicaties en uiteindelijk zullen we zelfs geld besparen.
Enkele andere oorzaken van therapieontrouw zijn:
Psychische problemen.
Verminderde verstandelijke vermogens.
Een ziekte die geen symptomen geeft.
o Denk bijvoorbeeld aan een te hoge of te lage bloeddruk. Iemand hoeft er niets van
te merken, maar toch is de medicatie nodig. Omdat iemand er niets van merk, is hij
sneller geneigd om de behandeling niet te volgen.
Te weinig begeleiding en controle.
Angst of last van bijwerkingen van de medicijnen.
De patiënt heeft te weinig inzicht in eigen ziekte.
De patiënt gelooft niet in de behandeling.
Slechte relatie met de behandelende arts.
Een hulpmiddel dat onvoldoende stimuleert tot gebruik daarvan.
Symptomen die snel verdwijnen.
o Denk bij pijnstillers en antibiotica. Doordat de symptomen zijn afgenomen of
verdwenen, neigen mensen al snel te stoppen met de behandeling.
Geen (direct) merkbaar effect.
Ingewikkeld, moeilijk of onprettig gebruik.
Schaamte.
o Vooral als iemand het moet gebruiken buitens huis (bijv. tijdens het werk, uitgaan
e.d.)
14

Social media in de geestelijke gezondheidszorg
Afkeer van medicatie.
o Niemand wilt graag lichaamsvreemde stoffen gebruiken, ook niet als ze iemand zijn
gezondheid kunnen bevorderen.
De gevolgen van therapieontrouw kunnen erg groot zijn. Dit zijn zowel gevolgen voor de cliënt, als
voor de maatschappij.
Het duidelijkste gevolg is dat de symptomen niet worden verlicht of een aandoening niet zal
genezen. Maar de gevolgen kunnen nog ernstiger zijn. Zo kan het leiden tot sterfgevallen doordat
mensen te veel, te weinig of niets van het geneesmiddel gebruiken of hun voorgeschreven
behandeling niet volgt. Ook kan een groot gedeelte van de ziekenhuisopnamen,
verpleeghuisopnamen kunnen worden voorkomen. Het aantal bezoeken aan de arts, het aantal
diagnostische onderzoeken en onnodige behandelingen zullen ook aanzienlijk verminderen als
mensen hun therapie zouden volgen zoals is afgesproken. Kortom, de kwaliteit van het leven kan
verminderen als mensen therapieontrouw zijn.
Ook de maatschappij merkt veel van het therapieontrouw zijn van veel mensen. De behandeling die
niet goed word uitgevoerd kost de ziektekostenverzekering een hoop geld. Doordat deze niet goed
of niet gevolgd wordt, is dit geld wat onnodig uitgegeven wordt. Daarbovenop hebben mensen vaak
nog extra zorgen nodig, zoals hierboven beschreven. Dit is vaak erg dure zorg, wat waarschijnlijk
makkelijk voorkomen had kunnen worden. Op deze manier kost het de ziektekostenverzekering, en
dus uiteindelijk de maatschappij, enorm veel geld.
Ook voor de maatschappij zijn de gevolgen groot. Vaak gaat dit over geld. Doordat mensen de
therapie niet goed volgen hebben cliënten onnodig medicatie, zijn er vaker crisisopnames nodig,
gaan veel afspraken met behandelaren niet door en zijn er meer problemen die met therapietrouw
makkelijk opgelost hadden kunnen worden. Dit kost de maatschappij erg veel geld.
De manier hoe zorgverleners kijken naar de reden waarom cliënten therapieontrouw zijn is enorm
aan het veranderen. Voorheen gaven ze vaak de schuld aan de cliënten. De reactie was dan vaak
een beledigend, miskend of gefrustreerd gevoel van de zorgverlener wat zich uitte naar de cliënt
toe. Dit zorgt juist voor therapieontrouw en voor de cliënt een onveilige situatie. Tegenwoordig is
er een verschuiving in het denken. Zorgverleners luisteren eenmaal zelf ook niet altijd naar
medische adviezen. Niet alle zorgverleners zijn niet-rokers of bewegen dagelijks genoeg. De
gedachte is wel dat de zorgverlener er veel invloed op kan hebben of een cliënt therapietrouw of
therapieontrouw is. De kwaliteit van communicatie kan daarbij van doorslaggevend belang zijn.
§ 3.2 Tips om therapietrouw te bevorderen
Hier wat tips om therapietrouw te bevorderen. Dit zijn de basistips voor therapietrouw, maar bij
het gebruik van social media is het zeker belangrijk om deze wel te onthouden en te gebruiken.
Tip 1: Realiseer je dat een cliënt goede redenen kan hebben om een behandeling niet te volgen.
Een cliënt kan bijvoorbeeld duizelig zijn tijdens het rijden door een geneesmiddel, of pijn hebben
als hij een oefening moet uitvoeren. Bedenk dus dat het niet onwil of slordigheid hoeft te zijn
waarom de cliënt zijn behandeling niet volgt. Ga hierover in gesprek en zoek eventueel samen naar
alternatieven. Bespreek dit met de arts of stel voor de cliënt het zelf met de arts bespreekt.
Tip 2: Therapietrouw is vaak het gevolg van onwetendheid. Zorg dus dat je een goede voorlichting
geeft en ook na gaat of de cliënt je goed begrijpt.
Als een cliënt niet weet wat een behandeling of geneesmiddel voor zin heeft, kan het sneller
voorkomen dat het vergeten word of niet word uitgevoerd. De cliënt kan het gevoel krijgen dat het
zinloos is en is het niet vreemd als de cliënt hierdoor therapieontrouw word. Zorg dus voor een
goede voorlichting zodat de cliënt snapt waarom hij een behandeling moet volgen. Laat iemand het
daarna in eigen woorden vertellen zodat je voor jezelf na kunt gaan of de boodschap goed is
overgekomen. Na verloop van tijd kan het gebeuren dat iemand dingen vergeet. Het is dus ook niet
gek om in vervolgcontacten na te vragen of iemand nog weet waarvoor hij een behandeling volgt.
Dit kan je ook doen tijdens het contact met social media. Door korte uitleg of vragen te stellen kun
je er achter komen of iemand de behandeling nog begrijpt of dat er nog onduidelijkheden bestaan.
15

Social media in de geestelijke gezondheidszorg
Tip 3: Om therapietrouw te bevorderen is het goed om veel vragen te stellen.
Vraag bijvoorbeeld hoe de cliënt aankijkt tegen de aandoening en de gevolgen ervan. Maar vraag
ook zeker naar wat de cliënt vindt van de voorgestelde behandeling of gegeven advies. Belangrijk
hierbij is dat je goed luistert naar de cliënt, deze samenvat en eventueel samen opzoek gaat naar
eventuele problemen. Op deze manier voorkom je dat de cliënt het gevoel krijgt dat iemand anders
bepaald wat hij moet doen, waar hij het zelf niet mee eens is en ook niet zal uitvoeren.
Tip 4: Realiseer je dat er soms meer gevraagd wordt van een cliënt dan dat hij zelf aan kan.
Soms kan het voor iemand heel onverwachts zijn om een behandeling te moeten volgen terwijl hij
hier zelf nog niet klaar voor is omdat bijvoorbeeld de ziekte voor hem zelf nog nieuw is. Als iemand
dan zijn leefwijze moet veranderen kan dat soms erg moeilijk zijn voor iemand. Als je merkt dat
iemand afhaakt in het contact, is de kans groot dat dingen die van hem gevraagd worden te veel
zijn. Geef de cliënt dan even de tijd om het te verwerken en kom er in een volgend contact op
terug.
Tip 5: Probeer erachter te komen hoe groot de motivatie is bij de cliënt om een behandeling te
volgen en zijn gedrag te veranderen.
Dit kun je bijvoorbeeld doen door iemand een cijfer te geven aan de motivatie die iemand zelf
heeft. Iemand geeft zichzelf dan een cijfer van 0 tot 10. Vraag hierop door waarom hij dat cijfer
geeft en waarom het niet hoger of lager is.
Tip 6: Bespreek eventuele nadelige gevolgen van een advies.
Zorg dat je bij de voorlichting ook zeker stil sta bij nadelige effecten of bijwerkingen die een
behandeling met zich mee kan brengen, en ga hierover ook in gesprek. Belangrijk hierbij is dat je
niet te snel zelf met oplossingen komt. Laat de cliënt ook zelf bedenken hoe hij met nadelige
gevolgen om kan gaan. Bied iemand aan om contact op te nemen over de social media als hij denkt
last te hebben gekregen van nadelige gevolgen als de behandeling is ingezet. Hierop kan er advies
worden gegeven hoe iemand hiermee om kan gaan of als het te ernstig wordt er kan worden
geadviseerd om een afspraak bij de verpleegkundige of de behandelaar te maken.
Tip 7: Geef de cliënt de ruimte om zelf beslissingen te nemen.
Het is belangrijk dat je de cliënt de ruimte geeft om hun eigen bezwaren en conclusies te trekken.
Geef de ruimte om de cliënt zijn eigen zorgen te uitte en ga hier op in. Als er pas bij een volgende
afspraak een beslissing wordt genomen over welke behandeling er wordt afgesproken, kan er
worden afgesproken dat de mogelijkheid bestaat dat de cliënt vragen stelt via social media. Hierop
kan een verpleegkundige of de behandelaar antwoord geven om iemand in zijn beslissing te
ondersteunen.
Tip 8: Besef dat een advies makkelijk weerstand kan oproepen.
Dit kan je voorkomen door iemand meerdere keuzes voor te leggen en samen te zoeken naar de
beste optie. Hierdoor geef je de cliënt zelf de controle en verminderd dit de weerstand die iemand
bied. Probeer iemand zelf argumenten te laten bedenken waarvoor een behandeling wel of niet
ingezet moet worden. Iemand luistert eerder naar zijn eigen argumenten dan van die naar een
ander.
Tip 9: Laat zien dat je er vertrouwen in hebt dat de cliënt je advies kan uitvoeren.
Als de cliënt denkt dat het gegeven advies uitvoerbaar is, zal hij zich gestimuleerd voelen door jouw
vertrouwen op een goede afloop. Als de cliënt echter sterk twijfelt, bedenk dan dat het optimisme
wat je als zorgverlener uitstraalt niet overkomt. In zo’n geval kun je beter het doel aanpassen. Als
er tijdens het contact over social media er sprake lijkt dat iemand zijn vertrouwen lijkt kwijt te
raken, kan de verpleegkundige of behandelaar zijn vertrouwen naar de cliënt uitspreken en iemand
stimuleren om door te gaan.
Tip 10: “Dreigende taal” helpt zelden, probeer altijd je adviezen positief te brengen.
Cliënten weten meestal heel goed dat dingen gezond of juist ongezond zijn. Het heeft dus vaak
geen zin om in te gaan op het negatieve gedrag en de negatieve gevolgen ervan. Probeer een cliënt
altijd positief te benaderen en zo juist te motiveren.
16

Social media in de geestelijke gezondheidszorg
Tip 11: Bedenk dat therapietrouw een doorlopend proces is.
Bij complexe medicatie of adviezen waarbij een leefstijl moet worden aangepast, word
therapietrouw maar zelfden in een keer gehaald. Het is goed om bij elk contact op een open manier
naar de therapietrouw te vragen. Laat hierbij geen oordeel los. Gedragsverandering is vaak moeilijk
voor iemand om te bereiken. Vaak gaat dit in kleine stappen. Probeer dit juist te motiveren. Social
media kan hierin helpen door af en toe te vragen hoe het gaat nu de behandeling is ingezet.
Eventueel kunnen er over drempels gesproken worden en kan de cliënt gestimuleerd worden om in
moeilijke tijden vooral door te zetten.
Tip 12: Onthoud goed dat geschreven tekst soms anders kan overkomen dan dat het bij face-to-face
contact over komt doordat de lichaamstaal weg valt.
Bij twijfel over wat iemand bedoeld hoe hij het getypt heeft, is het altijd goed om dit na te vragen.
Probeer te voorkomen dat slecht nieuwsgesprekken of erg persoonlijk zaken niet via social media te
brengen maar via face-to-face contact zodat je iemand beter kunt opvangen en kunt observeren aan
iemand zijn non-verbale communicatie hoe het iemand het opneemt en erover gesproken kan
worden.
Social media kan gebruikt worden om mensen meer therapietrouw te maken. Dit komt omdat het
gebruik van social media een aantal voordelen heeft. Een aantal van deze voordelen zijn dat de
drempel om hulp te vragen lager ligt, je vaker kort contact kunt hebben met de cliënten, de
cliënten altijd hun vragen kunnen stellen via social media ook hebben ze geen afspraak, de
behandelaar of verpleegkundige lijkt meer betrokken te zijn en dat de behandelaar of
verpleegkundige (bijvoorbeeld via e-health) altijd op de hoogte kunnen zijn hoe het gaat met de
cliënt en wat de waardes zijn van de testen die een cliënt zelf thuis kan uitvoeren. Deze voordelen
kunnen eraan bijdragen dat de therapietrouw vergroot word.
Wij vinden dat social media de therapietrouwheid kan bevorderen. Dit omdat wij van mening zijn
dat social media de drempel verlaagd om hulp te vragen en dit een snelle manier is om contact te
leggen met een cliënt. Wij vinden wel dat face-to-face contact noodzakelijk blijft omdat via social
media gevoelens en emoties niet altijd duidelijk over te brengen zijn. Therapietrouw kan bevorderd
worden door bijvoorbeeld: een herinnering te sturen via Twitter of Facebook omtrent medicatie,
een bericht te sturen om een afspraak te plannen of om snel te kunnen vragen hoe het met de
cliënt gaat. Wij vinden het gebruik van social media om therapietrouwheid te bevorderen dus een
waardevolle aanvulling in de psychiatrische zorg.
De combinatie van het vergroten van de therapietrouwheid en het financiële belang maakt het
gebruiken van social media alleen maar aantrekkelijker. In deze tijden van flinke bezuinigingen in
de GGZ wordt er gezocht naar manieren om het werk efficiënter te maken. Hierbij kan het gebruik
van social media bijdragen doordat er minder contactmomenten nodig zijn. Hier gaan wij verder op
in bij hoofdstuk 8.
§ 3.3 De verpleegkundige, social media en therapietrouw
Bij het gebruik van social media bij de verpleegkundige moet je vooral denken aan het
ondersteunen van de behandeling en het proberen op te lossen van verpleegkundige / begeleidings
problemen. Als we kijken naar onze casus zal de verpleegkundige hem kunnen ondersteunen in het
stoppen met het gebruik van alcohol. Door hem te stimuleren om in de buurt opzoekt te gaan naar
sociale contacten en hem eventueel daarbij te helpen kunnen we voorkomen dat hij in een sociaal
isolement raakt of verder door blijft gaan met zijn dubieuze vrienden. Door zo betrokken te zijn bij
een cliënt proberen we te gaan realiseren dat hij weer meer zelfstandig worden en hem helpen om
weer op eigen benen te gaan staan. Als hij, bijvoorbeeld in het alcoholgebruik, een moeilijke
periode doormaakt kan hij via social media meteen contact zoeken met het verpleegkundig
personeel. Die kunnen hem ondersteunen om een terugval te voorkomen.
De bovenstaande cijfers laten zien dat het gebruik van social media zowel een middel als een
bezuiniging kan zijn. Helaas is de bezuiniging voor de gezondheidszorg nog erg minimaal. Wel zal
het voor de gezondheidszorg steeds meer gebruikt worden omdat het ook een deel van het
personeelstekort kan opvangen.
Dit wordt verder besproken in hoofdstuk 8.
17

Social media in de geestelijke gezondheidszorg
Hoofdstuk 4: Welke mogelijkheden om de therapietrouw te bevorderen heb je als
verpleegkundige met social media?
In dit hoofdstuk leest u welke mogelijkheden bestaan om therapietrouw te bevorderingen. Mogelijk
worden er de komende jaren meer onderzoeken gedaan en ontstaan er nog meer mogelijkheden
voor jou als verpleegkundige om social media te gaan gebruiken als verpleegkundige interventie! In
dit hoofdstuk wordt gebruik gemaakt van bronvermeldingen, een persoonlijke visie en
meningsvorming die wij graag naar voren wil laten komen.
§ 4.1 Social media en therapietrouw
Veel psychiatrisch verpleegkundigen zien weinig mogelijkheden voor social media. De moderne
psychiatrisch verpleegkundige laat zich niet leiden door een eerste conclusie, en is juist
enthousiast. Social media is een nieuwe ontwikkeling die in veel organisaties word gebruikt en in
sommige organisaties niet. Het gebruik van social media past in deze (moderne) tijdsgeest waarin
wij met elkaar leven. Bij het verpleegkundig handelen gaat het er vaak om dat social media met
een doel wordt gebruikt. Voor zorgorganisaties dus een logisch gevolg dat beleid opnieuw moet
worden herschreven, en angst voor verandering optreed bij multidisciplinair handelen en de
zorgorganisaties. En de eerste vraag schiet bij veel hulpverleners en managers in gedachte
namelijk; hoe word het gebruik van social media eigenlijk bekostigd? (Meer hierover in het
hoofdstuk 8)
Vertrouwensrelatie
De moderne tijdgeest, zo moeten we deze tijd zien met alle digitale mogelijkheden. Veel mensen
hebben Facebook of Twitter. Mensen die social media gebruiken bepalen wanneer zij (digitaal)
contact willen hebben met mensen en wanneer niet. Het is een logisch gevolg van welvaart en
normen en waarden. Internet is sinds kort de eerste levensbehoefte van de
Nederlander.(Blikopnieuws.nl 2011) Veel (jong) volwassenen maken steeds meer gebruik van social
media. Social media wordt in veel organisaties ingebed als een cliënt wordt behandeld. (WGBO) Op
die manier is er een continuïteit van contact wanneer een cliënt dat wil. In andere instellingen zijn
er behandelaren en artsen die twitterspreekuren verzorgen op afgesproken tijden die zijn
weergeven op de voorpagina van de website. De therapietrouwheid ligt niet alleen bij een cliënt.
Hoe gaan verpleegkundigen met een cliënt om? Voelt de cliënt zich wel veilig? Kortom social media
vervangt geen verandering in bejegening naar cliënten. Het gaat er ook om dat een cliënt zich
begrepen voelt door een hulpverlener. Reflecteren blijft daarom een belangrijke metafoor in de
verpleegkundige beroepsuitoefening, ook wanneer social media word gebruikt. Wanneer afspraken
van beide kanten adequaat worden nagekomen ontstaat een vertrouwensrelatie. Dit gaat in
sommige gevallen niet op. Zeker als er cliënten zijn met beperkte verstandelijke vermogens en/of
inzicht in hun ziekte. Bij cliënten met achterdocht die contact met een hulpverlener wantrouwen
kan social media een oplossing bieden. Zo is ons een verhaal ter ore gekomen van een jongen met
schizofrenie die zijn voordeur niet meer uit kwam. Deze jongen was psychotisch en niet in staat om
open in contact te treden met de verpleegkundige. Als studiegroep hebben we hier over
gediscussieerd.
Het moet als verpleegkundige een grote winst zijn om met deze zieke jongen contact te kunnen
hebben via social media! Een eye opener voor ons als studiegroep. Omdat de verpleegkundige in
deze situatie de leefstijl accepteert van de cliënt en deze niet bekritiseerd of in twijfel brengt,
maar juist zoekt naar alternatieven. Een verpleegkundige kan ook de politie bellen. De
samenwerking komt in deze situatie toch van twee kanten. De macht en onmacht in de GGZ kun je
als verpleegkundige reduceren. Social media kan in sommige situaties dus nuttig zijn om
therapietrouwheid te bevorderen. Het is afhankelijk van de cliënt (persoon), zijn leefstijl en hoe
deze persoon in contact treedt met mensen. Je kunt als psychiatrisch verpleegkundige een ingang
creëren en een therapeutische relatie opbouwen en uitbreiden naar ‘face to face’ contact. (De
kwaliteit van contact wordt verder besproken in hoofdstuk 6 en 8)
18

Social media in de geestelijke gezondheidszorg
Gezondheidsvoorlichting en- opvoeding en social media
We zijn nu bij de essentie aangekomen: waarom is het een winst om met deze jongen in contact te
komen? Heel simpel. Therapieontrouw kost de overheid aan de totale gezondheidszorg in Nederland
jaarlijks honderden miljoenen, en naar schatting de komende jaren een miljard euro.
Therapieontrouw komt niet alleen voor bij psychiatrische cliënten, maar ook bij chronisch zieken,
gehandicapten en ouderen. Als psychiatrische cliënten therapieontrouw zijn lopen de kosten vaak
op door een terugval en een opname in een kliniek. En niet te vergeten de oplopende politiekosten
bij overlast van de verwarde psychiatrische cliënt.
Een grote kostenpost is niet alleen de psychiatrische cliënt maar ook de diabeet die ongezond blijft
eten en waar de dosering van insuline omhoog geschroefd moet worden. Uiteindelijke complicaties
als: slecht zien, nierproblemen en aderverkalking zorgen voor onherstelbare problemen en
vroegtijdig overlijden. Inventieve psychiatrisch-verpleegkundigen kunnen met social media cliënten
herinneren om hun medicijnen in te nemen via Twitter bijvoorbeeld om 09:00, 12:00, 17:00 en
22:00uur. Cliënten blijven hun autonomie houden zonder dat er in privésferen een verpleegkundige
aan te pas komt. Mensen die gebruikt maken van social media zijn vaak gevoelig voor
complimentjes en waardering. Er zijn onderzoeken gedaan dat eenzame mensen het meeste gebruik
maken van social media. Het is voor een psychiatrisch verpleegkundige ook belangrijk om een cliënt
te complimenteren of te vragen hoe het met hem/ haar gaat.
Monitoring en social media
Omdat cliënten veel blootgeven van zichzelf zouden verpleegkundigen meer digitaal kunnen
monitoren (juridisch toegestaan). Als cliënten verwarde of (onbegrijpelijke) filosofische uitspraken
doen via Facebook of Twitter kan de psychiatrisch verpleegkundige direct de cliënt bellen of een
behandelaar inlichten. Het is in het verleden gebeurd dat verwarde mensen een suïcide of moord
aankondigde via Facebook. Het is om deze rede geen gekke gedachte dat de politie en plaatselijke
ggz instellingen meer zouden moeten samenwerken. Als een psychiatrisch verpleegkundige een
aangekondigde suïcide poging aantreft op internet zal er een speciaal telefoonnummer van de
politie moeten zijn waar de psychiatrisch verpleegkundige een melding kan maken.
Voorbeeld uit de praktijk:
Ingrid is een vrouw van 27, Ingrid komt altijd op tijd op haar afspraak maar stuurt ineens
een mail, waarin staat: ‘ Hallo, Ik kan vandaag niet komen, ik voel me niet goed. Tot
volgende keer. Groetjes Ingrid’. Je belt Ingrid, maar krijgt geen gehoor als je Ingrid haar
moeder belt vertelt deze dat Ingrid al een paar dagen niet meer buiten komt en zich niet
goed genoeg voelt om nog medicatie in te nemen. Als je bij Ingrid op bezoek gaat blijkt
inderdaad dat Ingrid al 3 weken geen medicatie inneemt. Ingrid wordt opgenomen om weer
op de Seroquel® ingesteld te worden wegens de straatvrees die zij ervan krijgt als zij haar
medicatie niet inneemt.
In het voorbeeld van Ingrid zien we de volgende punten zoals in dit hoofdstuk beschreven terug
komen.
Monitoring: Er wordt een vorm van sociale controle uitgevoerd door Ingrid via de mail te herinneren
aan haar afspraak. Contact houden: Op deze manier houdt de verpleegkundige contact met Ingrid
door een korte mail te sturen. Via de telefoon is het niet gelukt om contact te leggen vandaar dat
de verpleegkundige dit via de mail doet. Zo kan er ook goed in de gaten gehouden worden hoe vaak
en wanneer Ingrid contact op neemt.
Medicatie motivatie: Doordat Ingrid al een aantal weken haar medicatie niet meer inneemt komt
het contact op stand. Dit contact komt op stand doordat de verpleegkundige in de gaten krijgt dat
er iets niet goed gaat. In het vervolg kan de verpleegkundige door middel van het sturen van een email,
Twitter of Facebook bericht Ingrid attenderen op het innemen van medicatie. Tevens kan er
bijvoorbeeld iedere dag een kort bericht gestuurd worden met het algemene belang van medicatie
inname.
19

Social media in de geestelijke gezondheidszorg
Gezondheidsvoorlichting: Door het sturen van deze berichten wordt Ingrid weer gemotiveerd om
medicatie in te nemen, zeker als zij het belang hiervan weer gaat inzien. Door het sturen van
informatieve berichten en het beantwoorden van de vragen van Ingrid wordt er gedaan aan
gezondheidsvoorlichting. De verpleegkundige kan direct ingaan op vragen van Ingrid zonder dat zij
hoeft te wachten tot het volgende bezoek of de volgende afspraak. Zo wordt Ingrid weer voorgelicht
over medicatie of over haar ziektebeeld. Voorlichting kan dus prima gebeuren via social media.
Begeleidingsplan: Al deze interventies en afspraken die met Ingrid zijn gemaakt worden vastgelegd
in het begeleidingsplan of verpleegplan zodat iedere verpleegkundige op de hoogte is van deze
manier van werken. Mocht zij een andere verpleegkundige hebben dan is het gelijk duidelijk dat
Ingrid door middel van social media gemotiveerd wordt voor haar behandeling.
§ 4.2 Emancipatie en meer samenwerken
“Social media emancipeert cliënten en hun rol kan mogelijk veranderen. Vroeger was de patiënt
vooral iemand die iets overkwam, de rol van de patiënt is volwaardiger en sluit beter aan bij de
beleving en leefstijl van cliënten, het levert dus betere zorg op.”
Arie C. Nieuwenhuijzen Krussman (voorzitter KNMG), zegt in een column dat social media ‘’een
verlichting’’ is voor de gezondheidzorg. Hij baseert zijn uitspraak op de zorgvraag die de komende
jaren fors toeneemt. Tegelijkertijd nemen personeel en middelen af. In de zorg moet een groter
beroep worden gedaan op zelfredzaamheid en verantwoordelijkheid volgens hem.
In Amerika is social media al langer een ongedwongen feit. Nederland loopt achter met invoering,
bekostiging en declaratie van social media. Op een Amerikaans forum laat Susan Giurleo zich uit
over de komende veranderingen binnen de geestelijke gezondheidszorg die sociale media teweeg
kunnen brengen.
Volgens haar zijn de volgende punten het rendement van social media:
Professionals gaan beter samenwerken
Volgens haar is dit een logisch gevolg van optimale uitwisseling van gegevens. Via Twitter
kun je beveiligde berichten versturen en ontvangen. Een verpleegkundige hoeft niet eerst
naar kantoor als hij/zij zich op 30 kilometer afstand bevindt. Maar kan praktische digitale
informatie inwinnen bij een collega of cliënt bijvoorbeeld: hoeveel milligram Haldol krijg je
ook alweer?
Isolement en stigma van een cliënt verminderen
Door forums waar mensen met elkaar kunnen praten, leren zij zich identificeren en
mogelijk coping-vaardigheden aan. Mensen voelen zich minder alleen, en schaamte
verdwijnt als iemand dezelfde klachten heeft. Mensen durven er over te praten!
Toegenomen vraag naar geestelijke gezondheidszorg
Het toenemende aantal e-cliënten kan in de toekomst behandeld worden via internet.
Mensen hebben zicht in onderzoeksresultaten en kunnen hun dossier online inkijken. Op
Delta Psychiatrisch Centrum is een forum in de lucht voor mensen met een bipolaire
stoornis. Mensen kunnen direct in contact komen met hun behandelaar.
Nazorg en monitoring
Na behandeling verdwijnt een cliënt uit beeld. Er zijn Twitter programma’s (follow up) die
mensen attenderen op medicatie inname, gezond eten, op tijd te gaan slapen en om hun
zorgverzekering te betalen.
Van zorginstelling naar professioneel bedrijven
Social media geeft ook een beeld wat er in een behandeling ontbrak of wat iemand van een
instelling vindt. Er zal meer bedrijfsmatig moeten worden ingespeeld op beeldvorming en
profilering van de zorginstelling naar de buitenwereld. In het bedrijfsleven gebeurt dit in
feite op dezelfde manier, vaak is er meer bestedingsruimte voor innovaties. Er wordt dan
20

Social media in de geestelijke gezondheidszorg
meer gewerkt met LinkedIn. Een website waar mensen een account kunnen aanmaken en
hun curriculum vitae op kunnen presenteren naar de buitenwereld.
Hoofdstuk 5: Met welke wetgeving en mogelijke richtlijnen hebben verpleegkundigen te maken
als zij social media gebruiken?
In dit hoofdstuk zijn enkele wetten omschreven waar een psychiatrisch verpleegkundige rekening
mee moet houden. Het gaat om artikel 10 van de grondwet (bescherming van persoonlijke
leefsfeer) en de wet bescherming persoonsgegevens. Ook komen er beknopte richtlijnen aan bod
die zijn gemaakt door het KNMG. In veel instellingen ontbreekt het aan beleid en bedrijfsmatige
kennis om deze innovaties in te voeren. Als verpleegkundige moet je dus altijd informeren of
gebruik van social media is toegestaan in de organisatie waar je werkt!
§ 5.1 Social media in de zorg en het bedrijfsleven
Voordat social media in de zorg als innovatie werd gezien werd het al gebruikt in het bedrijfsleven.
Dit gebeurde voornamelijk om het bedrijf te profileren naar de buitenwereld. Social media is nog
steeds een hulpmiddel voor marketing. Bedrijven proberen altijd inzicht te krijgen wat de klant van
hun product vindt en wat er veranderd moet worden aan het product. Dit doen bedrijven omdat zij
willen concurreren met elkaar. En om het product natuurlijk te verbeteren! Aan de andere kant
zitten bedrijven met machtsverschillen. Als de klant meer macht krijgt ligt er bij een bedrijf een
hogere prestatie druk daarvoor moet er meer personeel zijn. Of het efficiënt is en geld opbrengt is
dan de vraag. Ook kan via social media de handelsnaam in twijfel worden gebracht en klanten
sneller naar de concurrent lopen.
Toch moet de zorg ook als mediabedrijf gezien worden. De zorg en het bedrijfsleven zoeken altijd
elkaar evenwicht in financieel opzicht. De financiering van de zorg is sterk afhankelijk van een
sterke economie en bedrijfsleven die winst boeken. De zorg moet dus opletten hoe externe
communicatie, identiteit, merk en imago naar de buitenwereld word gebracht (Richard Sambrook).
Social media is een breed begrip, toch wordt er onderscheid gemaakt tussen:
Digitale informatie
Persoonlijke gegeven, meningen, foto’s, video’s, muziek, berichten, bedrijfsinformatie,
logo’s, (merk)namen, CV’s, beoordelingen en aanbevelingen.
Betrokken partijen
Gebruiker, adverteerder, websitehouder, provider, auteursrechten, merkhouder en
werkgever.
21

Social media in de geestelijke gezondheidszorg
Conflicterende rechten
Auteursrechten, merkenrecht, privacyrecht, arbeidsrecht, bescherming persoonsgegevens,
vrijheid van meningsuiting, discriminatie, goede zeden en informatievrijheid.
Aansprakelijkheid
Informatie creëren, verspreiden, overnemen, bewerken, bewaren en doorgeven.
Je kunt zien dat social media niet alleen leuk is maar veel voeten in aarde heeft wanneer door een
psychiatrisch verpleegkundige ‘ondoordacht’ uitspraken worden gepubliceerd die in strijd zijn met
de wet aantasting eer en goede naam, bescherming persoonsgegevens, discriminatie, leefsfeer en
geheimhoudingsplicht kunnen er problemen ontstaan. Daarom mag een psychiatrisch
verpleegkundige nooit eigen opvattingen en meningen gebruiken via social media die in strijd
kunnen zijn met de organisatie waar je werkt. Uitspraken moeten concreet zijn en mogen de
individuele leefsfeer niet benadelen. Daarom adviseren enkele richtlijnen om social media te
gebruiken in overleg met een cliënt. Dit kan dan vast worden gelegd in het behandelplan.
§ 5.2 Grondwet artikel 10
Artikel 10 van de grondwet:
1: Ieder heeft, behoudens bij of krachtens de wet te stellen beperkingen, recht op eerbiediging van
zijn persoonlijke levenssfeer.
2: De wet stelt regels ter bescherming van de persoonlijke levenssfeer in verband met het
vastleggen en verstrekken van persoonsgegevens.
3: De wet stelt regels inzake de aanspraken van personen op kennisneming van over het vastgelegde
gegevens en van het gebruik dat daarvan word gemaakt, alsmede op verbetering van zodanige
gegevens.
Een cliënt heeft recht op vertrouwelijke communicatie. Deze communicatie mag de leefsfeer niet
nadelig beïnvloeden. Als psychiatrisch verpleegkundige is het vanzelfsprekend dat je niet
discrimineert naar cliënten. Verpleegkundigen leggen namelijk een eed af bij het behalen van hun
diploma:
“Ik beloof dat ik geheim zal houden al hetgeen mij bij de uitoefening van het beroep op het gebied
van de individuele gezondheidszorg als geheim is toevertrouwd, of al hetgeen wat daarbij als
geheim te mijner kennis is gekomen of al hetgeen waarvan ik het vertrouwelijke karakter zou
moeten begrijpen.”
§ 5.3 Wet bescherming persoonsgegevens
De wet bescherming persoonsgegevens zegt wat je wel en niet mag doen met persoonsgegevens. De
wet geeft de cliënt en burger recht op informatie, inzage en verzet. Kort samengevat: als ik met
een cliënt aan het twitteren ben moet ik in een disclaimer vermelden hoe lang Twitter berichten
worden bewaard en wanneer deze worden verwijderd. Ook moet er bij staan dat de cliënt gebruik
maakt van een gesloten Twitter groep. En met welk doel de psychiatrisch verpleegkundige gebruik
maakt van Twitter en in opdracht van welke behandelaar en instelling.
22

Social media in de geestelijke gezondheidszorg
Hoofdstuk 6: Wat zijn de voor- en nadelen voor verpleegkundigen en cliënten van social media?
Social media in de zorg heeft zowel voor als nadelen. In dit hoofdstuk worden een aantal voor en
nadelen nader beschreven.
§ 6.1 Voordelen social media
Zorg op afstand
Verpleegkundigen kunnen door middel van social media zorg op afstand verlenen. Dit houdt in dat
er door middel van een bericht op een sociaal medium een direct contact tot stand kan komen. De
verpleegkundige kan een cliënt bijvoorbeeld een herinnering sturen via Facebook of Twitter om zijn
medicatie in te nemen of dat hij vandaag nog langs komt voor een depot. Het voordeel wat hiermee
behaald wordt is dat dit een aanzienlijk snelle manier van contact is waarbij de verpleegkundige
niet eerst naar een cliënt toe hoeft.
Vragen beantwoorden
Social media kan door verpleegkundigen ook gebruikt worden om directe vragen van een cliënt te
beantwoorden. Mocht een cliënt bijvoorbeeld een vraag hebben over bijwerkingen van medicatie,
leefgewoonten of bijvoorbeeld omgaan met geldproblemen dan kan de verpleegkundige door middel
van een sociaal medium vragen beantwoorden. Het voordeel van deze manier van communiceren is
dat er een zo klein mogelijke drempel wordt gecreëerd voor de cliënt. Het is soms gemakkelijker
om een Tweet of Facebook bericht te versturen dan om daadwerkelijk te bellen naar de
verpleegkundige.
Voorlichting
Verpleegkundigen kunnen social media ook gebruiken om voorlichting te geven aan grotere groepen
cliënten.
Laagdrempelig
Heeft een cliënt een korte vraag waar hij een snel antwoord op wilt dan kan social media hiervoor
een uitkomst zijn. Een verpleegkundige krijgt een bericht waarop hij snel kan antwoorden. Voor de
cliënt kan dit betekenen dat er op een laagdrempelige manier contact gelegd kan worden. Voor de
verpleegkundige kan het een extra contactmoment zijn om zo na te gaan hoe het met de cliënt gaat
of dat er nog dringende zaken zijn.
§ 6.2 Nadelen social media
Vertrouwelijkheid
Doordat de meeste sociale media voor iedereen toegankelijk zijn, is er veelal weinig privacy op
sociale media. Gebruikers als verpleegkundigen, artsen en cliënten moeten zich bewust zijn van dit
feit. Wordt er iets op Twitter gezet is het goed te realiseren dat dit voor iedereen toegankelijk is,
mits een account is afgeschermd. Als een cliënt een vertrouwelijke vraag wilt stellen aan zijn
behandelaar of verpleegkundige is het raadzaam dit via een Direct Message of privé bericht te doen.
Voor veel cliënten levert de openheid van sociale media een drempel op.
Geen emoties
Doordat er bij sociale media gebruik wordt gemaakt van schriftelijke communicatie en een persoon
niet zichtbaar is voor de medegebruiker zijn emoties niet zichtbaar. Gezichtsuitdrukkingen en
emoties zijn niet waar te nemen. Tevens is het veelal lastig om in vaak korte berichten de strekking
van een verhaal goed te begrijpen daar er geen intonatie in een stuk tekst terug te vinden is. Een
bericht op Twitter is beperkt tot 140 tekens, om die rede kan het lastig zijn een heel verhaal in een
kort bericht uit te leggen.
23

Social media in de geestelijke gezondheidszorg
Hoofdstuk 7: Waarom blijft face to face contact noodzakelijk?
In dit hoofdstuk leest u over de belangen van face-to-face contact en of alle signalen wel binnen
komen bij de verpleegkundige als er alleen gebruik wordt gemaakt van social media.
§ 7.1 onderzoek
In 2001 hebben onderzoekers van de Amerikaanse Temple University in Philadelphia een onderzoek
gedaan naar wat er effectiever is contact via de email of face to face communicatie hieruit is
gebleken dat als er alleen gecommuniceerd word via de computer het ongeveer 10 keer langer
duurt om dezelfde boodschap over te brengen als dat het in een gesprek wordt overgebracht. Dit
heeft ook te maken dat het niet mogelijk is om menselijke emoties over te brengen via de mail.
'Mensen hebben zich in de afgelopen duizenden jaren eigen gemaakt ideeën met meer dan alleen
woorden over te brengen. E-mail, SMS en andere elektronische vormen van communicatie missen de
nuances en emoties die andere vormen van communicatie karakteriseren,' verklaart
onderzoeksleider Ned Kock tegen persagentschap Newsbytes.
Communicatie via de telefoon valt ‘tussen’ face to face gesprekken en contacten via de computer.
Dit omdat er tijdens een telefoongesprek met elkaar gepraat wordt en er dus geluisterd kan worden
hoe iets gezegd wordt en hoe hierbij de stem klinkt. er waren tijdens het onderzoek ook positieve
uitkomsten. De deelnemers hadden het gevoel dat de inbreng beter tot zijn recht kwam. En de
deelnemer kon zelf bepalen op welk tijdstip het gesprek het beste uit kwam.
§ 7.2 wat kan de verpleegkundige missen aan non-verbale signalen als er alleen wordt gewerkt
met social media?
De verpleegkundige mist non-verbale signalen zoals:
Gezichtsuitdrukkingen die van belang zijn om te zien hoe iets bij de cliënt overkomt en of
deze het wel begrijpt
De lichaamshouding van de cliënt, is de cliënt ontspannen of nerveus?
De non verbale signalen die elk mens laat zien als er mee gecommuniceerd wordt.
Een voorbeeld:
Jan heeft elke week contact met zijn persoonlijke begeleider via Twitter. Hierbij vertelt
Jan dat alles goed gaat ,hij goed eet, neemt zijn medicatie op tijd in en verteld dat thuis
alles opgeruimd is. Als Jan voor zijn maandelijkse face to face gesprek komt zie je dat Jan
aan het zweten is, met vlekken op zijn kleding loopt en afgevallen is. Als je er naar vraagt
zegt hij dat er niets aan de hand is. Maar aan zijn gezichtsuitdrukking is te zien dat hij erg
angstig is. Dit kan betekenen dat Jan zijn medicatie niet meer inneemt.
Uit dit voorbeeld is af te leiden dat face to face contact altijd belangrijk blijft ondanks contact via
social media. Dit omdat er zonder non verbale communicatie eigenlijk geen communicatie mogelijk
is dit omdat er op non verbale signalen sneller wordt gereageerd dan op verbale signalen.
24

§ 7.3 Wat kan de verpleegkundige ermee doen?
Social media in de geestelijke gezondheidszorg
Het is belangrijk dat er samen met de cliënt afgesproken wordt hoe vaak er een
contactmoment is, dit om de communicatie zo optimaal mogelijk te houden.
De verpleegkundige moet goed tijdens het contact via social media letten op verbale
signalen. Dit omdat non verbale signalen niet worden gegeven.
Als het gesprek via social media volgens de verpleegkundige anders gaat dan anders is het
belangrijk om een cliënt eerder voor een (face to face) gesprek te laten komen.
De cliënt heeft in de meeste gevallen contact met meerdere disciplines. Het is belangrijk
dat er gerapporteerd wordt over de bevindingen. Ook multidisciplinaire gesprekken moeten
mogelijk worden om bevindingen die uit het de gesprekken en het contact via social media
te evalueren.
Hoofdstuk 8: Hoe kan social media bijdragen aan de bezuinigheden in de GGZ?
§ 8.1 Middel of bezuiniging
In de geestelijke gezondheidszorg moeten we in 2012 600 honderd miljoen euro gaan bezuinigen.
Daarnaast zien we dat social media in de zorg steeds meer opkomt. De vraag die dit oproept: is
social media in de zorg een middel om de zorg te verbeteren, een bezuiniging omdat je erdoor
mogelijk geld bespaard of is het eigenlijk een combinatie van die 2.
Social media spreekt een steeds grotere doelgroep aan. In sommige gevallen is het zelfs zo dat
cliënten alleen te bereiken zijn via social media. Doordat social media voor iedereen toegankelijk is
met een internetaansluiting, kun je hierdoor veel mensen bereiken. Voor een doelgroep die in de
maatschappij leeft en soms lijd aan symptomen, is social media een middel om in contact te
blijven. Aan de andere kant kan een cliënt zijn behandelaar om advies vragen. De drempel om naar
hulpvraag is ook veel lager.
In sommige gevallen kun je social media zelfs gebruiken als bezuiniging. Doordat je met iemand via
social media in contact kunt komen, is soms een afspraak niet nodig. Ook kun je flink besparen op
huisbezoeken. In plaats daarvan kun je het over het internet doen. Hierdoor is een medewerker
geen kostbare reistijd kwijt, waardoor hij meer cliënten kan spreken.
In opdracht van het ministerie van volksgezondheid, welzijn en sport zijn er 2 onderzoeken
uitgevoerd naar e-health. Het onderzoeksbureau heeft samen met de universiteit van Maastricht
onderzoek gedaan naar 5 aandoeningen (astma, hartfalen, trombose, diabetes en depressie) wat de
winst is met online dienstverlening, telezorg en andere ICT-toepassingen. De conclusie van het
rapport “E-health en zelfmanagement: een panacee voor arbeidstekorten en kostenoverschrijdingen
in de zorg?” laat zien dat het leidt tot minder sterfte, minder opnames en geeft cliënten meer regie
over hun eigen leven. Hierdoor zou er 1 miljard euro bespaard kunnen worden. Dit komt omdat je
mensen die ehealth gebruiken meer zelfredzaamheid geeft. Iemand kan 24 uur per dag informatie
krijgen, hulp vragen en eventueel bijhouden hoe het gaat en enkele controles (denk aan de
bloeddruk, hartslag of bloedsuiker) zelf invoeren. Dit kan worden gevolgd door een arts of
verpleegkundige. Die is goed op de hoogte hoe het met iemand gaat buiten de contactmomenten
om. Eventueel kan er worden ingegrepen als het nodig is.
Dat er niet voldoende word ingezet op e-health is te wijten doordat vooral partijen buiten de zorg
profiteren. Denk dan aan o.a. werkgevers, uitkeringsinstanties en verzuimverzekeraars. Daarom ligt
het voor de hand dat zij betrokken worden bij het invoeren van ehealth. Deze partijen zijn helaas
erg huiverig. Dit komt omdat ze onvoldoende zicht hebben wat hun investering hun zal gaan
opleveren in de toekomst.
Een bekend gegeven is dat Nederland aan het vergrijzen is. De groep van 65+ zal de komende jaren
met 17% gaan toenemen. Daar tegenover staat de groep van de beroepsbevolking in Nederland die
met 9% zal terug lopen. Het is dan niet onwaarschijnlijk dat grote bedrijven tegen elkaar gaan
opbieden om mensen voor hun bedrijf te laten werken. Dit betekent voor de gezondheidszorg dat
zij het moeten doen met nog minder mensen. Helaas bestaat er nu al een tekort aan verpleegkundig
personeel. Doordat mensen met ehealth meer zelfredzaam worden is er ook minder personeel
nodig. Ehealth kan helpen om het komende dreigende tekort op te vangen.
25

Social media in de geestelijke gezondheidszorg
Het nadeel is dat ehealth ook een keerzijde heeft. Voor sommige doelgroepen is het gebruik van
ehealth juist helemaal niet goed, bijvoorbeeld de doelgroep manisch-depressieve. Deze kunnen dan
de hele dag bezig zijn met hun ziekte en kunnen zo juist afhankelijker worden van dokters of
andere medisch hulp. Dit kost de gezondheidszorg juist geld, en levert het niets tot weinig op.
Daarom is het belangrijk dat er goed gekeken word voor wie we ehealth gaan gebruiken.
§ 8.2 Geestelijke Gezondheidszorg
In de GGZ lijken de mogelijkheden voor e-health onbegrensd. De Erasmus Universiteit noemen in
hun rapport “ehealth: Face to Facebook” talloze sites waar mensen zelftesten kunnen doen. Van
cliënten met zwaardere problematiek (denk bijv. aan eetstoornissen) is het mogelijk om iemand
zijn eetpatroon te volgen. Hierdoor kunnen psychiaters sneller tot de kern van problemen
doordringen. Dit komt omdat het voor een arts sneller duidelijk word dat het eetpatroon verstoord
is en kunnen hierdoor sneller een diagnose stellen
Hoofdstuk 9: Conclusie theorieonderzoek
Wij zijn tot de conclusie gekomen dat therapietrouw te bevorderen is via social media door
verpleegkundigen. Dit omdat veel mensen social media gebruiken en zo waarschijnlijk ook cliënten.
Dit wordt ondersteunt door de steeds grotere gebruikersaantallen van social media.
Verpleegkundigen kunnen social media inzetten om de therapietrouw te bevorderen door
bijvoorbeeld een Tweet of Facebook bericht te sturen om te controleren / attenderen of een cliënt
zijn medicatie al heeft ingenomen. Tevens kan een verpleegkundige via een snelle manier vragen
hoe het met de cliënt gaat voordat hij op huisbezoek gaat. Het kan tevens dienen om minder
contact momenten te hebben omdat er veel vragen via social media gesteld en beantwoord kunnen
worden. Dit brengt ons tot de volgende conclusie zoals beschreven in hoofdstuk 8: Social media
gebruik in de geestelijke gezondheidszorg kan dienen als bezuiniging omdat er minder face-to-face
contactmomenten nodig zijn.
Wij vinden dat therapietrouwheid op een goede manier te bevorderen is door social media. Zoals
ook al beschreven in hoofdstuk 4 kan er prima gezondheidsvoorlichting gegeven worden en is het
geschikt als monitoringinstrument. Cliënten kunnen door middel van social media gemotiveerd
worden voor hun behandeling en altijd terecht voor vragen. Tevens is ons advies hierin om alle
stappen en acties in ieder geval in het begeleidingsplan en/of verpleegplan op te nemen.
Om onze conclusie te onderzoeken en om onze aanbevelingen meer kracht bij te zetten doen wij
een praktijkonderzoek onder de verpleegkundige beroepsgroep. Hier leest u meer over in het
volgende hoofdstuk.
26

Hoofdstuk 10: Praktijkonderzoek
Social media in de geestelijke gezondheidszorg
Wij hebben het praktijkonderzoek gedaan door middel van een kwantitatief onderzoek. Dit houdt in
dat wij hebben gekozen om enquêtes af te nemen in plaats van interviews. Onze enquête is digitaal
verspreid door middel van het programma Google Docs. Hier hebben wij voor gekozen in verband
met het onderwerp van deze scriptie. Het leek ons nuttig om te kiezen voor een digitale enquête
omdat ons onderwerp ook gaat over (digitale) social media.
Onderstaand vind u alle vragen met daarbij de uitkomsten van de respondenten. Alle vragen zijn in
grafieken gezet door het programma Google Docs. Onder een aantal vragen vindt u een conclusie en
aansluitend een eindconclusie.
De enquête is verspreid onder de volgende instellingen: Delta Psychiatrisch Centrum, GGZ Delfland
& Yulius. Bij het Delta Psychiatrisch Centrum zijn 400 enquêtes verspreid onder diverse afdelingen.
Bij GGZ Delfland zijn 20 enquêtes verspreid. Bij Yulius zijn door een technische fout ongeveer 1200
enquêtes verspreid. De enquête is per abuis ook naar bijvoorbeeld de technische dienst en de
kantoren verstuurd. Wij zijn er vanuit gegaan dat deze mensen de enquête niet hebben ingevuld.
De enquête is bij alle instellingen verspreid onder de volgende doelgroep: (leerling)
verpleegkundigen, sociaal psychiatrisch verpleegkundigen, verpleegkundig specialisten, teamleiders
& zorgmanagers, en overige disciplines als maatschappelijk werkers en agogisch werkers.
De respons van de enquête is als volgt:
Delta Psychiatrisch Centrum: 19 procent (75 van de 400)
GGZ Delfland: 8 procent (4 van de 10)
Yulius: 12 procent (154 van de 1200)
27

Enquête
Wat is uw functie?
Social media in de geestelijke gezondheidszorg
Conclusie:
Er zijn op de vraag over de functie 2 uitschieters namelijk de verpleegkundige (30%) en overig
(36%). Dit zijn waarschijnlijk agogisch werkers als sociaal pedagogisch werkers.
Wat is uw leeftijd?
Conclusie:
Het valt op dat het meer en deel van de respondenten tussen de 36 en 54 jaar oud is (40%). Het
grootste gedeelte van de respondenten is 36 jaar of ouder namelijk bij elkaar 51 %.
Hoe lang bent u werkzaam in de Geestelijke Gezondheidszorg?
Conclusie:
32% van de respondenten is tussen de 10 en 20 jaar werkzaam in de GGZ. Dit is een hoger
percentage dan wij dachten. Daarbij is 18% langer dan 20 jaar werkzaam in de GGZ.
Bij welke instelling bent u werkzaam?
Conclusie:
Het grootste deel van de respondenten is werkzaam in Yulius, maar de vele reacties komen doordat
hier ook de meeste enquêtes zijn verspreid. Hierna volgt Delta Psychiatrisch Centrum met 32% en
als laatste met 2% komt GGZ Delfland.
28

Werkt u in een klinische of ambulante setting?
Social media in de geestelijke gezondheidszorg
Conclusie:
De meeste respondenten zijn werkzaam in een klinische setting namelijk 68% waarvan 50% op
kortdurend werkt en 50% op langdurend werkt. 32% van de respondenten werkt in een ambulante
setting.
Geef onderstaand aan hoe bekend u bent met social media
Conclusie:
Wij kunnen hieruit afleiden dat de meeste respondenten bekend zijn met social media. Het grootste
gedeelte (55%) geeft aan goed bekend te zijn met social media en scoort dit op een 7 of 8 op de
schaal van 10. Hieruit leiden wij af dat de meeste respondenten voldoende bekend zijn met social
media.
Met welke onderstaande social media bent u bekend?
Conclusie:
Uit bovenstaande vraag kunnen wij afleiden dat de BIG-5 goed bekend zijn bij de respondenten. 86%
is bekend met Facebook, 80% is bekend met Hyves, 60% is bekend met Twitter, 87% is bekend met
Youtube en 79% is bekend met Wikipedia. Wij hadden deze uitkomst al aan zien komen daar dit de
grootste sociale media zijn. Het is opvallend dat Yammer niet erg bekend is onder de respondenten.
Dit kan komen doordat niet iedere GGZ instelling op Yammer zit.
29

Social media in de geestelijke gezondheidszorg
Bent u op de hoogte van het gebruik van social media in uw instelling?
Conclusie
Een opvallende uitkomst van deze vraag is dat 37% van de respondenten een beetje bekend is met
social media gebruik van hun instelling. En 34% geeft zelfs aan helemaal niet bekend te zijn van
social media gebruik van hun instelling. Dit geeft naar ons idee aan dat de grootste groep weinig
zicht heeft op hoe hun instelling social media toepast.
Gebruikt u zelf social media?
Conclusie:
Uit deze vraag leiden wij af dat 82% van de respondenten zelf social media gebruikt. Dit is een
aantal van 192 respondenten. Een kleiner percentage van 18% geeft aan geen social media te
gebruiken. Wij hebben in de laatste open vraag verder gezocht naar een verklaring hiervoor. Wij
hebben hieruit af kunnen leiden dat dit veelal samenhangt met leeftijd. We zien dat van de 41
respondenten een aantal van 35 in de leeftijdscategorie valt van 36 jaar tot 55+.
Zo ja, welke social media gebruikt u?
Conclusie:
Wij hebben uit deze vraag af kunnen leiden dat de meeste respondenten Facebook (61%), Youtube
(58%) en Wikipedia (42%) gebruiken. Opvallend is dat Wikipedia minder gebruikt wordt dan wij in
eerste instantie dachten. Dit kan samenhangen met de mindere betrouwbaarheid van dit platform.
Twitter wordt door 23% van de respondenten gebruikt. Facebook en Youtube lijken in deze de meest
gebruikte sociale media.
30

Social media in de geestelijke gezondheidszorg
Hoeveel cliënten maken daadwerkelijk gebruik van social media binnen uw afdeling?
Conclusie:
Uit deze vraag kun je concluderen dat er wel degelijk cliënten zijn die gebruik maken van social
media op de afdeling. Gemiddeld zijn er per afdeling ongeveer drie cliënten die gebruik maken van
social media. Het verschil tussen 0-3 cliënten (42%) en van de >15 cliënten (20%) die gebruik maken
van social media kunnen afhangen van leeftijdscategorie, zorgzwaarte, toegang tot internet op de
afdeling en/ of de zorg kortdurend of langdurend is.
Hoeveel cliënten benadert u als werknemer met social media om verpleegkundige / begeleidende
taken uit te kunnen voeren?
0 86.71 %
1 - 5 9 %
6 - 10 3 %
>15 0.86 %
onbekend 0.43 %
Conclusie:
De conclusie is dat 86,71% van de verpleegkundigen/ begeleiders social media niet gebruikt bij de
begeleiding van haar cliënten. Aannemelijk is de gemiddelde leeftijdscategorie van veertig jaar van
de geënquêteerde medewerkers. Mogelijkerwijs is de drempel om social media te gebruiken tijdens
de begeleiding van een cliënt nog te hoog. Te denken aan bekwaamheid om social media te
gebruiken onder verpleegkundigen/ begeleiders op de afdeling.
Lijkt het u van toegevoegde waarde om social media te gebruiken bij de zorgverlening?
Conclusie:
Als jonge enthousiaste aankomende verpleegkundigen zijn wij ervan overtuigd dat social media een
toegevoegde waarde is. Opvallend is de ambivalentie en de twijfel die heerst in de beroepspraktijk
want 45% van de verpleegkundigen/ begeleiders vind dat social media ‘’misschien’’ iets toevoegt
aan de zorgverlening. Het kan zijn dat zorginstellingen en personeel nog zoekende zijn ‘’wat’’
social media precies toe kan voegen.
Denkt u dat therapietrouw vergroot kan worden met behulp van social media?
Conclusie:
Social media vergoot onder de jongere generatie de sociale cohesie. Het overgrote gedeelde van de
geënquêteerde verpleegkundigen/ en begeleiders ondervinden de sociale cohesie ook via het web
31

Social media in de geestelijke gezondheidszorg
want zij gebruiken vooral facebook. Logischerwijs zou je moeten kunnen stellen dat therapietrouw
bevorderd word door social media. Het tegendeel ziet u hierboven, want onder de
verpleegkundigen/ begeleiders denkt 52% dat door social media ‘’misschien’’ de therapietrouw
bevorderd kan worden. Waarschijnlijk ontstaat de discrepantie tussen de definitie therapietrouw en
de mogelijkheden met social media die bij vele nog onbekend zijn.
Welk sociaal medium zou u gebruiken voor cliëntencontact?
Conclusie:
Het valt vooral op dat facebook en twitter de favorieten zijn. Op zich zijn dit ook de meest
populaire wat deze keuze toch best logisch is. Opvallend vind ik wel dat het gebruik van wikipedia
en youtube, waar je toch gebruik van kan maken voor voorlichtingen, erg tegen valt. Meer dan 52%
geeft zelfs aan geen van deze vormen te willen gebruiken. Het getal, namelijk 121 stemmen, ligt
aanzienlijk hoger dan de mensen die het niet willen gebruiken. Dit zou een teken zijn dat mensen
een heel apart systeem wilt ontwikkelen voor het doel van de gezondheidszorg.
Stel: 'U zou normaal gesproken bij dhr Jansen op bezoek gaan om hem er op te attenderen om zijn
medicatie nog in te nemen. Zou u dhr Jansen in de toekomst ook via social media willen attenderen
op het innemen van zijn medicatie?'
Conclusie:
Bijna de helft zou social media hier niet voor gebruiken. Dat ligt toch erg hoog. 37 mensen zouden
het gebruiken met dit doel. Dit geeft duidelijk aan dat er niet voor open gestaan word.
Zou u social media gebruiken voor overleg met uw collega's. Voorbeeld: 'U bent werkzaam als
ambulant medewerker in de GGZ, u bent veel op pad en weinig op kantoor. Zou u social media
gebruiken voor overleg momenten met uw collega's?'
Conclusie:
100 mensen zullen dit zeker niet doen. Wat we zien is dat de privacy hoog in het vaandel staan. De
twijfelaars en de voorstanders hebben beide een even grote groep. Informatie uitwisseling lijkt wel
meer favoriet te zijn dan de stelling met de medicatie, maar nog altijd niet erg populair.
32

Social media in de geestelijke gezondheidszorg
Denkt u dat sociale media het face-to-face contact gaat vervangen of het een waardevolle
aanvulling is?
Conclusie:
De groep die denkt dat het vervangt is met 18 stemmen erg klein. 95 stemmen vind het een
waardevolle aanvulling. Maar liefst 120 mensen vinden dat het geen vervanging is. Dit is eigenlijk
schrikbarend hoog. Mijn persoonlijke verwachting was toch dat een grote groep het een waardevolle
aanvulling zou zijn en dit met afstand de grootste groep zou vormen. Dit vind ik een verrassende
uitkomst.
Wat denkt u dat u als medewerker in de GGZ met social media kunt doen?
Conclusie:
Het eerste wat meteen opvalt is de groep die het zou gebruiken voor herinneren van medicatie
inname die opvallend groter is dan bij de vraag met de stelling hierboven. De favorieten zijn toch
de afspraken herinneren, snel beantwoorden van vragen en voorlichting geven. Het lijkt erop dat
hoe meer privacygevoelig het is, hoe minder mensen er voor open lijkt te staan. Het dieptepunt is
het opbouwen van een vertrouwensrelatie. Blijkbaar vinden we dat het nog steeds het beste in het
persoonlijk contact kan gebeuren.
Tenslotte willen wij graag weten hoe u denkt over social media in de GGZ. Hoe denkt u dat
therapietrouwheid te bevorderen is door social media in de GGZ?
Conclusie open vraag
Wij hebben in de enquête één open vraag aan onze respondenten voorgelegd. Dit gaat om de
volgende vraag :
Hoe denkt u over social media in de GGZ en hoe denkt u dat therapietrouwheid te bevorderen
is door social media in de GGZ?
Hieronder wordt beschreven wat de uitkomsten zijn van deze vraag. Wat zijn terugkerende thema’s
en hoeveel respondenten denken hetzelfde hierover. De conclusies zullen ondersteund worden met
citaten uit de enquête.
Topics
Face to Face contact (53)
Face to face contact wordt vaak genoemd door de respondenten. 53 keer wordt hierover gesproken.
De respondenten geven aan dat door het gebruik van social media zij bang zijn dat het face-to-face
contact verminderd of zelfs vervangen wordt. Volgens de respondenten is dit juist een belangrijk
onderdeel in het vak. Het is meer dan iemand attenderen op zijn medicatie. Door het face to face
contact zie je gezichtsuitdrukkingen en kan je zien hoe iemands leefomgeving er uit ziet.
33

Social media in de geestelijke gezondheidszorg
Respondenten geven aan dat het opbouwen van een vertrouwensband niet via social media kan en
je daar iemand voor moet zien.
“Ik ben er van overtuigd dat voor een goede werkrelatie binnen de behandeling face-to-face
contacten van essentieel belang zijn.”
“In de GGZ blijft het face-to-face contact het allerbelangrijkst. Wat mij betreft betekent het niet
een vervanging voor de inhoudelijke gesprekken.”
“Face-to-face vind ik juist belangrijk omdat je op die manier de stemming van de mensen juist kan
inschatten. Via sociaal media kunnen mensen altijd zeggen dat het goed met hun gaat, ondanks dat
dit dan niet het geval is.”
Privacy Cliënt (54)
De privacy van de cliënt is een onderwerp wat veel respondenten hebben opgegeven als een
belemmering van het gebruik van social media. Dit is 54 keer genoemd. Respondenten zijn bang dat
de privacy van de cliënt in gevaar komt, omdat er toch bekenden van de cliënt meelezen. Daarnaast
wordt de betrouwbaarheid van de social media zelf in twijfel gebracht. Makers van social media
hebben bijvoorbeeld geen geheimhoudingsplicht en hoe veilig is het sociale medium?
“De aanbieders van social media hebben geen zwijgplicht, zijn commerciële bedrijven, en
hebben toegang tot alles wat gecommuniceerd wordt. Dat moet een belangrijk aandachtspunt
blijven.”
“Ik ben enigszins terughoudend in persoonlijk getinte berichten via social media omdat deze vaak
door meerdere mensen te volgen zijn.”
“Voordat het grootschalig gebruikt kan worden al er eerst iets moeten gebeuren aan beveiliging
t.a.v. persoonsgegevens. Nu nog erg gevoelig voor wat betreft bescherming van privacy.”
“In het geval van het twitterspreekuur kan er veel vertrouwelijke informatie over en weer gaan en
nu kan de veiligheid betreffende deze vertrouwelijke informatie nog niet gewaarborgd worden”
Privacy Medewerker (15)
Niet alleen de privacy van de cliënt wordt in twijfel gebracht. 15 respondenten noemen ook de
privacy van de medewerker. Zij vinden dat werk en privé gescheiden moeten blijven. Zij zien het
dan ook niet zitten dat zij via hun privé account berichten naar cliënten sturen.
“Daarnaast heb ik het idee dat werk en privé van een medewerker ook snel in het geding komt”
“Ik zou nogmaals nooit met mijn privé pagina een cliënt benaderen en ik wens ook niet benaderd te
worden door cliënten. In mijn ogen kan je dan namelijk geen professionele cliënt-hulpverlenersband
meer hebben.”
Als oplossing hiervoor wordt door 4 respondenten een organisatiepagina genoemd. Door deze aan te
maken kan er vanuit de organisatie zelf berichten via social media gestuurd worden naar de
cliënten.
“Daarnaast zou je als organisatie dan een eigen site moeten creëren voor het gebruik van social
media. Privé en werk ,met de doelgroep waar ik mee werk, moet naar mijn idee altijd gescheiden
zijn.”
Cliëntenbehoefte (4)
Vier van de respondenten vinden het afhankelijk van de cliënt of social media geschikt is voor de
therapietrouw. Zij willen dat de cliënt hier zelf behoefte aan heeft en willen vooral niet
bemoeizuchtig overkomen.
34

Social media in de geestelijke gezondheidszorg
“Vind het alleen goed als cliënten dit zelf willen. Dan kan het een aanvulling zijn. Niet gaan
gebruiken als een controlemogelijkheid, dit vind ik te bemoeizuchtig/ afhankelijkheid
bevorderend. We moeten blijven uitgaan, dat cliënten de regie zelf in handen nemen en houden.”
Jongeren (12)
12 respondenten benoemen dat zij deze ontwikkeling in de social media vooral bij jongeren
toepasbaar vinden. Zij zijn vaak toch met social media opgegroeid en zijn daar handig mee.
“Ik denk dat dit vooral voor de jongeren generatie een ultiem middel is. zij zijn opgevoed met
social media en hebben de middelen. Voor de patiënten van nu in de lang durende zorg zal het
gebruik minimaal zijn simpelweg omdat ze de middelen en vaardigheden niet hebben.
Mailcontact en telefonisch contact (bellen en sms) werkt net zo goed (26)
Veel respondenten (26) noemen dat zij liever mailen, bellen of sms’en naar hun cliënten. Veel doen
op deze manier al hun cliënten herinneren aan bv afspraken en medicatie. Dit werkt voor hun prima
en zien hierdoor niet de toegevoegde waarde van social media in. Door te bellen weet je zeker dat
iemand bv een herinnering heeft ontvangen. Hierdoor is het aantal no-show contact al erg
verminderd bij sommigen. Met social media weet je dit nooit zeker. Daarnaast vinden de
respondenten deze manier veiliger vanwege de privacy.
“Ik zou geen behandel inhoudelijke zaken regelen via social media, maar per mail sturen wij nu al
wekelijks een herinnering aan de afspraak van de week erna. Hierdoor is het aantal No Show al
drastisch afgenomen (werkzaam met ADHD-ers). Daarnaast worden door de herinnering afspraken
tijdig afgezegd, waardoor ze opgevuld kunnen worden met dringende vragen tussendoor. Resultaat
is dat het spreekuur veel effectiever wordt benut.”
“Je kan ook email gebruiken of een sms sturen voor cliëntcontact. Dit is persoonlijker, ik zie niet
in waarom”
“bovenstaande social media zijn open toegankelijk voor andere en kan inbreuk geven op de privacy,
mail of sms-en is persoonlijker”
“Bovendien gebruik ik Epersist waardoor patiënten een smsje krijgen als zij bv een depot nodig
hebben.”
Vereenvoudigd het contact leggen, versterkt de band en werkt drempelverlagend (Voordelen
in therapietrouw) (14)
Er wordt 14 keer door de respondenten genoemd dat zij de social media wel als hulpmiddel zien om
de therapietrouw te bevorderen, doordat het de band versterkt en het contact leggen
laagdrempelig en eenvoudig maakt.
“ Bij cliënten kan dit een laagdrempelige manier zijn om de contacten te creëren, onderhouden
en/of uit te breiden.”
“Ik denk dat je, bijvoorbeeld door te reageren op tweets van de cliënt, ook makkelijk tussendoor
informeel contact hebt met de cliënt.”
“Ik denk dat, binnen een goed opgezet kader, de mogelijkheid van het gebruik van social media de
band met de cliënt kan bevorderen en meer mogelijkheden biedt om contact te krijgen met
bepaalde doelgroepen.”
Werkt vooral ambulant (7)
Van alle respondenten zeiden 7 mensen dat zij deze ontwikkeling vooral in het ambulante werkveld
zagen ontwikkelen. Echter was uit de overige antwoorden wel te blijken dat de meeste hier ook zo
35

Social media in de geestelijke gezondheidszorg
over dachten, doordat er veel praktijksituaties voorkwamen die vooral op het ambulante werkveld
sloegen. Voor een klinische afdeling zagen maar weinig respondenten de meerwaarde.
“Persoonlijk denk ik dat dit meer en beter werkt in de ambulante setting, en poli behandeling. Op
klinische verblijfsafdeling lijkt het mij moeilijker te introduceren.”
Toch was er ook 1 respondent die de social media niet wenselijk vond in de ambulante sector. Hier
volgt het citaat van deze respondent.
“Therapie gaat over verandering. In de ambulante kind en jeugd psychiatrie is het niet zo
wenselijk wanneer de therapeut zich verantwoordelijk gaat voelen voor het veranderproces
van de cliënt. Ik zou het voor deze doelgroep dan ook niet snel gebruiken. Bij outreachende zorg
ligt dat vermoedelijk anders. Wanneer je werkrelaties ook via deze media kunt
onderhouden/versterken zou ik denken dat je die mogelijkheid moet gebruiken”
Beeldbellen (9)
Een aantal respondenten noemden het beeldbellen een goede ontwikkeling. 9 respondenten gaven
dit als antwoord. Zij mistte Skype in het onderzoek. Zij vinden skype toch een vereenvoudiging van
het contact leggen en tegelijkertijd kan je toch iemands gezichtsuitdrukking zien en een glimp
opvangen van bv iemand zijn huis. Wat gezegd wordt is eigenlijk dat hiermee de nadelen van de
sociale media ondervangen worden. Een ambulant team van Bavo Europoort is recent gestart met
beeldbellen met hun cliënten.
“Dit kan dmv face-to-face contact, maar ook met balcontact. Hier zie ik meer in. Je kan dan ook
denken aan bv. Skype. Voorwaarde m.i. is de wederkerigheid in het contact.
“Ik zie een patiënt liever face to face, desnoods met behulp van de webcam. Ik moet kunnen zien
dat ik de juiste persoon voor me heb.”
Niet elke cliënt is er geschikt voor (30)
Veel respondenten (30) zien het nadeel dat lang niet elke cliënt geschikt is, omdat niet iedereen
toegang heeft tot social media of niet bekend is met het gebruik ervan. Redenen die genoemd
worden waardoor niet iedereen er toegang door heeft zijn bijvoorbeeld te weinig geld om middelen
hiervoor aan te schaffen of een klinische opname die toegang tot social media niet mogelijk maakt.
Voor degene die wel geschikt zijn en er toegang tot hebben zien de respondenten wel de
toegevoegde waarde.
“Sommige cliënten hebben geen telefoon of toegang tot internet. Dan is het gebruik van social
media wellastig!”
“Social media wordt op dit moment erg weinig nog gebruik ook omdat patiënten hier vaak geen
ervaring mee hebben of geen financiële middelen hebben om een computer aan te schaffen. Het is
dus niet in alle gevallen een uitkomst.”
Makkelijk om te herinneren aan afspraken, aan de geleerde strategieën, voorlichting,
lotgenotencontact (Praktische voordelen) (44)
Er worden veel praktische voordelen gezien van het gebruik van social media. 44 respondenten
noemen praktische voordelen. Vooral het herinneren aan afspraken en het innemen van medicatie
wordt regelmatig genoemd. Ook Youtube wordt regelmatig genoemd. Dit wordt vooral gezien als
een geschikt medium om voorlichting te geven. Social media wordt verder gezien als een manier om
aangeleerde strategieën te benadrukken wanneer cliënten in een lastige situatie zitten. Ook
lotgenotencontact wordt een aantal keer genoemd. Cliënten kunnen elkaar vinden op social media
en ervaringen delen met elkaar.
“Ook psycho-educatie zou op een beeldende manier gegeven kunnen worden door gebruik te maken
van Youtube.”
36

Social media in de geestelijke gezondheidszorg
“Sociale media kan ook heel goed ingezet worden voor lotgenoten contact, het verlagen van de
drempel om tot aanmelding en behandeling over te gaan.”
“Het herinneren aan afspraken, beantwoorden van korte vragen.”
“Een vorm als voorlichting geven of iemand een geautomatiseerd berichtje sturen om iemand te
herinneren aan zijn of haar afspraak vind ik wel een goede vorm van het benutten van social
media.”
Hoofdstuk 11: Conclusie praktijkonderzoek & eindconclusie
Wij zijn na ons praktijkonderzoek tot een aantal conclusies gekomen. Door middel van onze
gesloten vragen maar met name door onze open vraag hebben wij deze als volgt kunnen
formuleren.
Uit het praktijkonderzoek is gebleken dat de meeste mensen in de GGZ op de hoogte zijn van social
media en welke vormen er zijn. Ook is gebleken dat veel mensen in de GGZ al op social media
actief zijn. Met name op Facebook en Twitter.
Wij hebben gevraagd of mensen bekend zijn met het gebruik van social media in hun instelling, de
meeste zijn hier niet of weinig van op de hoogte. Bij de vraag of zij social media zouden gebruiken
in cliëntencontact wordt twijfelend geantwoord. Hier leiden wij uit af dat er veel onzekerheid is
over of social media een toegevoegde waarde heeft. Op de vraag of social media de
therapietrouwheid kan bevorderen wordt eveneens terughoudend geantwoord. Hieruit leiden wij af
dat er veel terughoudendheid is over het gebruik van social media in cliëntencontact en het
bevorderen van de therapietrouw. Vervolgens hebben wij gekeken hoe dit komt.
Uit de open vraag is gebleken dat de twijfel met name komt doordat er kritisch wordt gekeken naar
de privacy van de cliënt. Dit is voor veel respondenten (69) een groot punt. Een ander belangrijk
punt dat uit de open vraag komt is dat veel respondenten het idee hebben dat het echte contact
wordt vervangen door social media. ‘Face-to-face’ contact blijft belangrijk.
Bijna de helft geeft in het onderzoek aan dat zij op dit moment geen gebruik gaan maken van social
media om therapietrouwheid te bevorderen. Wij hebben ook gevraagd welk sociaal medium de
voorkeur zou hebben mocht de respondent social media willen gebruiken. Hier kwam uit het
praktijkonderzoek naar voren dat Facebook en Twitter de voorkeur hebben. De grootste groep geeft
aan geen van de sociale media te gebruiken.
De respondenten geven aan dat social media met name bij jongeren en in de ambulante setting
gebruikt kan worden en in mindere mate in de langdurige psychiatrie of met ouderen. Er worden
kansen gezien voor het gebruik van social media omdat jongeren hier al actief op zijn en zij hier
veelal mee groot gebracht worden.
Wij hebben tenslotte gevraagd voor welke doeleinden social media gebruikt kan worden. Hier komt
uit naar voren dat ruim de helft dit zou gebruiken om een cliënt te herinneren aan afspraken.
Tevens geeft meer dan de helft aan dat social media goed gebruikt kan worden om voorlichting te
geven via Youtube / Wikipedia en het snel beantwoorden van vragen van een cliënt.
Bovenstaande uitkomsten hadden wij in zekere mate verwacht. In het theorieonderzoek hebben wij
beschreven dat er wat haken en ogen zitten aan de privacy waarborging rondom social media. Hier
zijn wij ons door het praktijkonderzoek nog bewuster van geworden. We hebben ook gezien dat er
wel degelijk mogelijkheden gezien worden door de respondenten. Met name de praktische
toepassingen worden gewaardeerd en als positief beschreven. Ruim de helft van de respondenten
geeft aan dat social media een waardevolle aanvulling is op de huidige zorg. Dit vinden wij een
positief bericht.
Wij hopen door middel van onze aanbevelingen veel mensen van de twijfel en terughoudendheid af
te helpen en te kunnen overtuigen van het gebruik van social media om therapietrouwheid bij
cliënten in de GGZ te bevorderen.
37

Hoofdstuk 12: Aanbevelingen
Social media in de geestelijke gezondheidszorg
Onderstaand vindt u onze aanbevelingen. Wij hebben deze aanbevelingen kunnen opstellen door
onze bevindingen uit het theorie en praktijkonderzoek te verwerken in korte en krachtige
aanbevelingen. De aanbevelingen zijn op zowel micro, maso als meso niveau opgesteld. De
aanbevelingen dienen als leidraad voor verder onderzoek. Wij hebben onderzocht wat de
randvoorwaarden voor het gebruik van social media zijn en welke vormen gekozen kunnen bij het
gebruik.
Afgeschermde accounts
Doordat veel respondenten tegen het punt rondom privacy aan lopen en wij verwachten dat dit ook
voor cliënten een struikelblok kan zijn bevelen wij aan om te werken met afgeschermde accounts.
Op Twitter kan bijvoorbeeld een zogeheten ‘slotje’ op het account gezet worden. Dit betekent dat
anderen dan niet mee kunnen lezen mocht je dat niet willen. Aansluitend kan er ook gekozen
worden voor het sturen van een DM (direct message). Dit is een privé bericht zodat alleen de zender
en ontvanger het bericht kunnen lezen en niet iedereen kan meekijken.
Op Facebook is met name het probleem dat ook vrienden van de cliënt mee kunnen lezen. Er kan
dan worden gekozen voor een gezamenlijke Facebook pagina of een speciaal account waarop de
cliënt actief is. Zo kan worden voorkomen dat de cliënt ongewenst last krijgt van het feit dat
vrienden mee kunnen lezen. Tevens komt in het praktijkonderzoek naar voren dat er behoefte is
aan een organisatie pagina of account. Zo hoeven medewerkers niet op hun eigen Twitter of
Facebook account berichten naar cliënten te sturen.
Voorlichting geven
Wij bevelen vooral aan om voorlichting te geven door middel van Youtube en Wikipedia. Youtube
kan door organisaties ingezet worden om voorlichtingsfilmpjes te geven over bijvoorbeeld
psychiatrische stoornissen en medicatie. Youtube is een prima kanaal als het gaat om video
verspreiding. Er kunnen grote groepen cliënten maar ook naastbetrokkenen bereikt worden.
Wikipedia kan vooral gebruikt worden om naar door te verwijzen. Als cliënten meer willen weten
over specifieke onderwerpen als werking of bijwerkingen van medicatie kan Wikipedia uitkomst
bieden. Wel is voorzichtigheid op zijn plek daar iedereen informatie op Wikipedia kan aanpassen.
Herinneren aan afspraken
In zowel het theorieonderzoek als het praktijkonderzoek kwam naar voren dat er mogelijkheden
bestaan om cliënten te herinneren aan afspraken. Respondenten gaven in het praktijkonderzoek aan
dat dit veelal al gebeurt door middel van sms of bel contact. Dit kan zeker gehandhaafd blijven.
Ten overstaan van sms en bel contact kan social media een belangrijke keuze zijn bij wat de cliënt
zelf wilt. Er kan aan de cliënt gevraagd worden wat zijn voorkeur heeft. Er zal gekeken moeten
worden naar wat de behoefte van de cliënt is rondom gebruik van social media of bel en sms
contact. Door een extra mogelijkheid te creëren door social media heb je een nog groter bereik om
cliënten te benaderen.
Echter bevelen wij aan om de nieuwe sociale media in te zetten om cliënten te herinneren aan
bijvoorbeeld een afspraak met de begeleidend verpleegkundige, behandelend psychiater of
verpleegkundig specialist.
Het herinneren aan afspraken kan prima gedaan worden door social media te gebruiken. Cliënten
zijn op diverse sociale media actief. Met een klein gemak kan op bijvoorbeeld Twitter of Facebook
een bericht gestuurd worden of de cliënt op de hoogte is van de komende afspraak en kan direct
gevraagd worden of er nog bijzonderheden zijn. Het voordeel van het gebruiken van sociale media
is dat het vaak gezien wordt als een laagdrempelige manier van contact en zoals al eerder vermeld
is de cliënt al actief op diverse sociale media.
38

Snel antwoord geven aan vragen cliënt
Social media in de geestelijke gezondheidszorg
Door social media te gebruiken is het mogelijk om snel antwoord te geven aan de vragen van een
cliënt. Dit kwam met name in het praktijkonderzoek naar voren. Bellen kan voor veel cliënten nogal
eens een drempel zijn om snel contact te zoeken. Er worden nogal eens gedacht: ‘laat ik de
verpleegkundige maar niet lastigvallen, ze hebben het al zo druk.’ Of ‘mijn vraag is vast niet zo
belangrijk dat ik ga bellen.’ Dit kan ondervangen worden door gebruikt te maken van social media.
Een Twitter of Facebook bericht is zo verstuurd en kan vaak snel geschreven worden. De
verpleegkundige heeft steeds meer de beschikking over een smartphone (een telefoon met veel
internet mogelijkheden). Door het gebruiken van een smartphone komen berichten van de cliënt
direct binnen en kan de verpleegkundige direct antwoorden zonder dat er direct contact hoeft
plaats te vinden.
Een aanbeveling wat hier uit voort komt is dan ook om verpleegkundige de mogelijkheid te bieden
een smartphone van de instelling te laten gebruiken. Kortom: iedere verpleegkundige mobiel!
Opnemen in begeleidingsplannen
Het is belangrijk om te zorgen dat social media wordt opgenomen in het begeleidingsplan zodat de
social media een doel heeft. Bijvoorbeeld via social media wordt er gecommuniceerd bij het niet na
komen van afspraken. Door middel van het opnemen in het begeleidingsplan is in één oogopslag te
zien dat een cliënt hier gebruik van maakt, en weten collega’s maar ook andere disciplines wat het
doel van social media is bij de betreffende cliënt. In de bijlage vindt u een voorbeeld van een
begeleidingsplan waar social gebruik in verwerkt is.
Disclaimer
Dat er vanuit de praktijk zorgen zijn over de positie van een cliënt kunnen wij als aanstaande
verpleegkundigen goed begrijpen. Aan de andere kant beperkt het indirect de mogelijkheden van
social media en dat kan negatief werken. In veel instellingen en ziekenhuizen worden er al Twitter
spreekuren gehouden. Op de website van de zorginstelling staat een zogenaamde disclaimer. Het
gebruik van een disclaimer kunnen wij zeker aanbevelen. In het kader van de wet bescherming
persoonsgegevens vertelt de instelling aan de cliënt wat er met zijn (twitter) gegevens gebeurd.
Een zorginstelling kan zich op die manier ‘’juridisch indekken’’ en toch de mogelijkheden benutten
van social media. In de disclaimer staat bijvoorbeeld: ‘’Vragen die u stelt met betrekking tot uw
gezondheid zijn op eigen risico en staan los van de wet geneeskundige behandeling overeenkomst.’’
De behandelaar/ arts die twittert zal onafhankelijk moeten zijn en zal zich op de hoogte moeten
stellen wat hij/ zij wel en niet kan terug twitteren. Het artsennet - KNMG heeft negen
aanbevelingen opgesteld deze zijn terug te vinden in de bijlage van onze scriptie en ook van
toepassing in de geestelijke gezondheidszorg.
Beleid vanuit instelling rondom privacy
Privacy staat in principe los van het beleid die een instelling voert. Sterker nog als een instelling de
privacy niet waarborgt van een cliënt is dit strafbaar. Want binnen of buiten de instelling, iedereen
heeft volgens universele verklaring van de rechten van de mens een basale rechtspositie waar
privacy er één van is. Ook in onze grondrechten vinden we in artikel 10 de bescherming van het
individu en zijn leefsfeer terug.
De richtlijnen gaan meer over social media en het gebruik daarvan tijdens het begeleiden van
cliënten. Stel je voor dat een cliënt tijdens zijn opname informatie twittert over een
verpleegkundige en de instelling, wat gebeurd er dan?
De richtlijnen geven het advies om social media op te nemen in het begeleiding/ behandelplan. Op
die manier wordt de positie van zowel de cliënt als de organisatie (en de verpleegkundige)
verstevigd. Social media kan nu gebruikt worden om een cliënt te begeleiden. Als een cliënt
berichten van smaad twittert kan de zorg direct ontbonden worden op basis van de wet
geneeskundige behandelingsovereenkomst. Wij kunnen de richtlijnen aanbevelen deze vind u terug
in de bijlage van onze scriptie.
39

Cursus social media verpleegkundigen
Social media in de geestelijke gezondheidszorg
Als het werken met social media word ingevoerd is een goed idee om ook cursussen aan te bieden
over hoe je social media kan gebruiken. Uit het praktijkonderzoek blijkt dat niet iedereen (en
vooral de hogere leeftijdscategorieën) weet hoe je om moet gaan met social media. Dit is erg
belangrijk zodat de verpleegkundige ook weet wat de mogelijkheden zijn, maar ook goed op de
hoogte is van de regelgeving wat wel en niet kan en mag met social media. Voor het werken met
social media moet een bepaalde basiskennis in bezit zijn van de verpleegkundige.
Onderzoek animo onder cliënten
Social media is het beste te gebruiken als ook de zorgvrager hiervoor gemotiveerd word. Vooral
onder jongere zorgvragers is dit een steeds meer gebruikt medium. Daarom is het goed om vooraf
aan het invoeren van social media bij de cliënten de animo te gaan onderzoeken. De cliënten die
open staan voor het gebruik, kunnen via social media gaan gebruiken. Eventueel kan er een cursus
aangeboden worden aan cliënten die er minder goed mee om kunnen gaan of bij het invoeren van
een nieuw systeem. Door onderzoek te doen naar het animo onder cliënten kun je voorkomen dat
dit onnodig gebruikt word of de therapietrouw niet vergroot of juist verminderd.
Face to face contact blijft belangrijk
Het is en blijft belangrijk om naast de social media face to face contact te hebben met de cliënt,
dit is gebleken uit de enquêtes maar ook uit het theorieonderzoek. Social media is een hulpmiddel
geen vervanging. Het is bewezen dat face to face contact de vertrouwensrelatie met de cliënt
vergroot. Tijdens het face to face contact kan ook gekeken worden hoe het met de cliënt gaat en of
de cliënt wel open is tijdens het gebruik van social media. Hierdoor kun je ook onderzoeken of
social media geschikt is voor de desbetreffend cliënt.
40

Nawoord
Social media in de geestelijke gezondheidszorg
U heeft ons eindproduct gelezen. Wij hebben alle belangrijke vraagstukken over social media in de
geestelijke gezondheidszorg uitgezocht en in deze scriptie verwerkt. Wij hebben hierdoor
hulpmiddelen en mogelijkheden gevonden waarbij u cliënten kan helpen om de therapietrouw te
vergroten bij cliënten met een psychiatrisch ziektebeeld. Wij hebben aanbevelingen opgesomd over
hoe u de privacy kan waarborgen voor zowel de cliënt en zoals de hulpverlener. Maar ook andere
zorgvragen die er vanuit het praktijkonderzoek en het theorieonderzoek naar voren zijn gekomen
hebben wij uitgezocht. Wij hopen dat uw belangstelling gewekt is en dat social media een
duidelijker begrip is geworden.
Wij willen onze dank uitspreken naar onze coach Sylvia Cock. Zij heeft ons gecoacht in het gehele
scriptieproces, waarvoor veel dank. Tevens willen wij Marjolein van Buitenen (verpleegkundige)
bedanken voor de hulp bij het coderen en labelen van de open vraag in ons praktijkonderzoek.
Anda Molendijk
Arne Rijkeboer
Bart de Ruijter
Jordy Silva
41

Literatuurlijst
Internet
Social media in de geestelijke gezondheidszorg
Blik op Nieuws:
http://www.blikopnieuws.nl/bericht/137136/Internet_eerste_levensbehoefte_voor_Nederlanders.h
tml
Consmed:
http://www.consumed.nl/ziekten/6089/Therapie-ontrouw
Consumed:
http://www.consumed.nl/ziekten/6089/Therapie-ontrouw
Hyves:
http://www.hyves.nl
Izovator:
http://www.izovator.nl/nieuws/e-health-kan-1-miljard-opleveren
JeeWee:
http://www.jeeweeweb.nl/socialemedia/2011/10/28/de-geschiedenis-van-de-sociale-media-1.html
Klanteninteractie Kenniscentrum:
http://www.klantinteractiekenniscentrum.nl/artikelen/876/1/De-geschiedenis-en-ontwikkelingvan-social-media/Pagina1.html
Managersonline:
http://www.managersonline.nl/nieuws/29/face-to-face-communicatie-effectiever-dan-email.html
Merck:
http://www.merckmanual.nl/mmhenl/sec02/ch016/ch016b.html
Pondres:
http://www.social-media.nl/
Psy:
http://www.psy.nl/meer-nieuws/nieuwsbericht/article/politie-vreest-door-bezuinigingen-meerwerk-aan-verwarde-mensen
RedMax:
http://www.redmax.nl
Skipr:
http://www.skipr.nl/actueel/id7776-verwarde-man-kondigde-daad-aan-op-facebook.html
Socialmedia monitor zorg:
http://www.socialmediamonitorzorg.nl/over-de-monitor/
Twirus:
http://nl.twirus.com/details/blog/731)
Twitter:
http://www.twitter.com
Facebook:
http://www.facebook.com
Verpleegkundigen Chat:
http://www.vpkchat.nl
42

Social media in de geestelijke gezondheidszorg
Wikipedia:
http://nl.wikipedia.org/wiki/Therapietrouw Wikipedia
Wikipedia:
http://www.wikipedia.org
Youtube:
http://www.youtube.com
Zorgvisie:
http://www.zorglive.nl/site/detail/politie-en-ggz-moeten-nauwer-samenwerken
Artikelen
(Hans Hummel: Hummel, H. G. K. (2010, 24 March). Introductie Social Media. Presentatie aan
University Business Club (UBC), Heerlen, Nederland: Open Universiteit.)
Bijlagen
Bijlage 1: Richtlijn KNMG
Bijlage 2: Voorbeeld begeleidingsplan met social media
43