Inhoud - Santiago

Voorwoord
Het Camino Festival in ’s-Hertogenbosch
was een drukke en heel gevarieerde bijeenkomst.
De fotowedstrijd was daar een
onderdeel van en de winnaars staan op de
kaft.
Voorts veel kunst en cultuur in deze
uitgave. Onze kunstredacteur ging naar
Engeland en doet verslag van de School
van Herefordshire. Een van onze leden
bezocht de opera Tannhäuser met daarin
een belangrijke rol voor de pelgrim, hun
functie riep bij hem weer dezelfde vragen
op als tijdens zijn eigen pelgrimstocht.
Hij maakte een impressie.
In het vorige nummer van de Jacobsstaf
heeft het artikel Weg of doel een aantal reacties
van lezers opgeroepen. In dit nummer
komen we daar op terug.
Het verenigingsdeel is dit keer wat uitgebreider
met o.a. een overzicht van het
compostela-register en een jacobaliaoverzicht
van de werkgroep Cultuur en
Geschiedenis.
Kopij inleveren tot 10 juli 2006.
Inhoud
50 Jacobsweg als inspiratiebron.
School van Herefordshire
Cor van Vliet
56 Pelgrimstocht
Hans van Bergen
JACOBSSTAF - 2006
58 Tannhäuser, een pelgrim in de opera
Paul van Heugten
63 Jacobus in Rolde
André Kamsma
64 Weg of doel? Reacties van lezers
69 Pelgrims in Zevenaar
José Wienk
70 Flarden
73 Uitslag fotowedstrijd
José Wienk
75 Gelezen bij de buren
José Wienk
76 Hoe een Jacobspad wordt gedragen
Syb Zeinstra
77 Het Genootschap
Tom Benavente liep de
camino in september 2005
en maakte deze foto te La
Coquille, een plaatsje op de
Vezelay route.
PAGINA 49

JACOBSSTAF - 2006
Jacobsweg als inspiratiebron
School van Herefordshire
In Zuid-Wales, op de grens met zuidwest
Engeland, waren in de 12e eeuw anonieme
beeldhouwers actief. De groep is bekend
geraakt onder de naam School van Herefordshire.
Onderzoek heeft aangetoond dat
de School van Herefordshire hoogwaardige
sculptuur afleverde op verschillende locaties
in de regio. De kerk te Shobdon was getooid
met een uitzonderlijke beeldhouwrijkdom.
Helaas werd ze in 1752 afgebroken. Op de
een of andere manier kwam de toenmalige
eigenaar tijdens de sloopwerkzaamheden in
gewetensnood, want hij besloot de sculptuur
te sparen en als folly op te stellen in een belendend
park. De parochiekerk te Kilpeck
is thans Herefordshires parel aan de kroon.
Niet alleen vanwege de fraaie sculptuur, maar
Kilpeck, zuidportaal St Mary & St David
PAGINA 50
vooral omdat al het schoons nog in volle omvang
te genieten valt.
Normandiërs
Cor van Vliet
Aan het begin van de 12e eeuw was de Engelse
bevolking gewend geraakt aan de Normandische
overheersing die sinds 1066 (slag
bij Hastings) het land compleet veranderde.
De oude Angelsaksische adel was zo goed als
verdwenen om plaats te maken voor een Normandische
elite. Strijdmakkers van Willem
de Veroveraar kregen uitgestrekte landgoederen
in de schoot geworpen. Om de verworven
bezittingen veilig te stellen bouwden de Normandiërs
op grote schaal kastelen. Willem de
Veroveraar liet een abdij bouwen op de plek
van het slagveld en stelde een abt uit Normandië
aan als aartsbisschop in Canterbury.
Deze herbouwde vrijwel meteen de in 1067
door brand verwoeste Angelsaksische kathedraal.
Ook de lagere adel van locale heren op
het platteland volgde Willems voorbeeld. De
Kroniek van Wigmore Abbey schrijft over
een zekere Oliver van Merlimond die besloot
het bestaande houten kapelletje in Shobdon
te vervangen door een kerk van steen. De
nieuwe kerk was rond 1131 voltooid.
Wat weten we van de Anglo/Normandisch
romaanse bouw in Engeland? Globaal gesproken
zijn de dorpskerkjes te omschrijven
als kleinschalig en uitgevoerd met zware muren
zonder hoogteaccent. In feite een bouwtype
dat ook gangbaar is in Frankrijk. De
overgang van schip naar koor, ofwel vanuit
de profane wereld naar het heiligdom waar
de ontmoeting met Christus werd gesymboliseerd,
kreeg extra nadruk door de triomf-

oog. Het toegangsportaal aan de buitenzijde
werd eveneens in de vorm van een boog
uitgevoerd. Bij dikke muren (en Romaanse
muren waren per definitie dik) werd de boog
niet enkel of dubbel uitgevoerd maar soms
wel vierledig. Vier of meer arcadebogen in
verstek achter elkaar, die trapsgewijs in diameter
afnemen. Deze bogen, alsmede de triomfboog
in het interieur, werden voorwerp
van decoratie.
Bouwheer Oliver van Merlimond
Terug nu naar Shobdon en Oliver van Merlimond.
Oliver was omwille van zijn “wijsheid,
voorzichtigheid en stiptheid” door zijn
heer lord Hugh Mortimer tot rentmeester
aangesteld. Kennelijk oefende Oliver zijn
taak zeer verdienstelijk uit want hij kreeg
het gehucht Shobdon ten geschenke. Tussen
de regels door lezen we dat zijn rentmeesterschap
meer behelsde dan het onderhoud
van een domein. De familie Mortimer bezat
uitgestrekte landgoederen met dorpen. Niet
alleen in Herefordshire maar ook in Worcestershire
en Shropshire. Als rentmeester
was Van Merlimond verantwoordelijk voor
het beheer. Vanwege zijn buitengewone persoonlijkheid
vertrouwde lord Hugh
Mortimer hem tevens de opvoeding
van zijn zoon toe. Oliver raakte ook
bij de kerkbouw betrokken. De familie
Mortimer financierde en Van
Merlimond realiseerde de bouw.
Van het aantrekken van bouwvolk
tot het bepalen van het uit te voeren
beeldprogramma aan toe. De rentmeester
was een erudiet mens. Dat
hij bevriend was met de bisschop van
Hereford, op dat moment een van de
vooraanstaande geleerden in de regio,
past in de profielschets. Bisschop
Robert van Bethune had in Parijs ge-
Shobdon Arches
JACOBSSTAF - 2006
studeerd bij Willem van Champeaux in het
vermaarde klooster van Saint-Victor. Oliver
van Merlimond liep met plannen rond om
naar Santiago te pelgrimeren en stond, op
het moment dat hij Shobdon verwierf, op
het punt te vertrekken. De geschiedschrijver
vertelt het als volgt: “Hij (Oliver) had de
grote wens een bedevaart naar Sint-Jacob te
ondernemen en hij vertrouwde de verantwoording
voor de werkzaamheden en de benodigde
gelden toe aan ridder Bernard.” De
conclusie is tweeledig: Oliver wilde hoe dan
ook zijn pelgrimage volbrengen en bovendien
geen tijd verliezen bij het bouwen van
de nieuwe kerk. Over de pelgrimage zijn we
niet ingelicht. Het is wel bekend dat hij op de
terugweg een bezoek bracht aan Saint-Victor
in Parijs. De kroniekschrijver vervolgt: “En
toen de kerk voltooid was, verzocht Oliver in
alle nederigheid Robert van Bethune, de bisschop
van Hereford, zijn kerk in Shobdon in
te zegenen.” Vervolgens schreef hij een brief
naar de abt van Saint-Victor: “…waarin hij
hem smeekte twee of drie kanunniken te
sturen. Aangezien de brief niet officieel was
verzegeld, wees de abt het verzoek af. Pas nadat
Oliver zijn brief liet vergezellen door een
schrijven van bisschop Robert stemde de abt
PAGINA 51

JACOBSSTAF - 2006
toe. Na verloop van tijd kregen twee kanunniken
onderdak in een fraai huis bij de kerk.”
Tot zover de geschiedschrijving.
Shobdon Arches
Voor wat de kerk te Shobdon betreft moeten
we het stellen met de triomfboog en de
noordelijke en zuidelijke ingangen. De drie
zijn, verzwaard met puntgevels en pinakels,
als een prieel opgesteld. Het ensemble staat
plaatselijk bekend als de “Shobdon Arches”.
Destijds was het beeldhouwwerk van de kerk
een unieke creatie, onvergelijkbaar met welke
kerk in Engeland dan ook. Zelfs de huidige
deplorabele toestand toont dit nog ondubbelzinnig
aan. De ingangen waren uitgevoerd
met timpanen. Aan de zuidzijde was
het thema van “Christus in Majesteit” uitgebeeld
en aan de noordzijde “Christus’ afdaling
in het dodenrijk”. Het eerste timpaan is
nog redelijk ontcijferbaar maar van het tweede
timpaan is de uitbeelding vervaagd. Dat
we er ons toch een voorstelling van kunnen
maken danken we aan een bewaard gebleven
tekening. Het thema komt niet zo vaak in de
westerse kunst voor. In Frankrijk is het aan
de westgevel van de kathedraal te Straatsburg
uitgebeeld en in Italië aan de kathedraal te
Bitonto (Apulië). Merkwaardig genoeg komt
het thema regelmatiger voor in Engeland.
Palestijns/Syrisch van oorsprong staat het in
Shobdon, tekening Anastasis-timpaan
PAGINA 52
de Byzantijnse kunst bekend onder de naam
Anastasis (opstanding). Het geeft antwoord
op de vraag of de rechtvaardige mensen die
voor Christus’ dood waren overleden ook op
zijn verlossing mogen rekenen. Reeds vertoevend
in het voorgeborchte zouden deze
alsnog moeten worden teruggehaald. De
voorstelling toont een gewapende Christus
die een ondier aan zijn voeten vertrapt terwijl
hij een verloren ziel uit de hel omhoog
trekt. Meestentijds gaat Christus vergezeld
van aartsvader Abraham en Adam en Eva.
Als door een wonder is een gipsmodel van
het timpaan met “Christus in Majesteit” na
een brand bewaard gebleven (thans in Victoria
and Albert Museum). In de uitbeeldingen
aan de archivoltbogen komt een West-Franse
inspiratie aan het licht. De wijze van decoreren
vertoont sterke overeenkomsten met
Aquitaanse sculptuur. Vooral de middelste
boog met de radiaal geplaatste creaturen
duidt daarop. Aulnay-de-Saintonge (Charente-Maritime)
en Maillezais (Vendée) zijn
wellicht nagevolgde voorbeelden (zie Jacobsstaf
58). We komen daarmee op een interessante
vraag waarop geen antwoord mogelijk
is. Heeft Oliver van Merlimond zich tijdens
zijn reis door Frankrijk dermate laten beïnvloeden
dat hij de voorbeelden in zijn kerk
heeft overgenomen? Het is vrijwel zeker dat
hij oog in oog heeft gestaan met de Franse
sculptuur. Of hij in staat was nauwkeurige
tekeningen te vervaardigen is van een andere
orde. Historicus George Zarnecki suggereert
dat een beeldhouwer meereisde. De sculptuur
van Shobdon blijft niet beperkt tot timpanen
en archivoltbogen want ook de pilaren en kapitelen
zijn rijk gedecoreerd. Gesculpteerde
pilaren komen we niet zo vaak tegen. Ook
niet in Frankrijk, zeker niet met uitgebeelde
personen. Het is heel goed voorstelbaar dat
de inspiratie heeft plaats gevonden in Santiago
zelf en wel aan het Las Platerías-portaal.

Shobdon, tekening met pilaardecoratie
Aan de centrale pilaar van het portaal van de
zilversmeden zijn twaalf profeten uitgebeeld,
en aan de twee buitenste pilaren van het portaal
figureren apostelen. De beeldhouwers
van Shobdon hebben de gedachte naar men
aanneemt opgepakt en zijn er in geslaagd een
vorm te ontwikkelen waarin ook Antieke
elementen terugkeren getuige het rankenpatroon
waarin de figuren zijn opgenomen.
Naast en boven elkaar geplaatst aan de triomfboog,
trachten ze zich uit de vegetatie los
te maken. George A. Lewis tekende de pilaren
in 1852. De folly stond op dat moment al
honderd jaar in de buitenlucht. De tekenaar
zal de vergankelijkheid hebben aangevoeld.
Alle veertien pilaren van Shobdon zijn gedecoreerd
in een variëteit aan patronen. Op
de kapitelen zijn mensen, draken en ranken
uitgebeeld. Het gaat in dit kader te ver om
hierover uit te weiden.
Portaalsculptuur Kilpeck
Valt de beeldhouwkunst van de School van
Herefordshire nog in volle luister te bewonderen?
Ja. In het gehucht Kilpeck (150
inwoners) verbaast de in rode zandsteen uit-
JACOBSSTAF - 2006
gevoerde decoratie aan de Anglo/Normandische
Maria en David parochiekerk, nog tot
op de dag van vandaag. Het zuidportaal is
de blikvanger. Architectonisch gezien is het
portaal niet uitzonderlijk. De indeling in een
archivolt met drie bogen, een timpaan en een
latei gedragen door pilaren, is nagenoeg gelijk
aan Shobdon. De sculptuur maakt het verschil.
Praktisch ongeschonden, geeft het een
overtuigend beeld van de vaardigheid van de
naamloze kunstenaars. Wat direct opvalt is
de minutieuze fijnzinnige wijze waarop de
sculptuur is gehakt. Na de treurige degeneratie
van Shobdon is de ongereptheid van Kilpeck
een verademing.
De timpaanvoorstelling is ingetogen. Het
stelt de vruchtdragende levensboom voor die
ook wel omschreven wordt als de boom van
“kennis van Goed en Kwaad”.
De pilaren en kapitelen zijn uit éen blok gekapt
(zie tevens afb. pag. 50). De vorm suggereert
een binnen- en een buitenpilaar. Op
het linker kapiteel staat een brullende basilisk
tegenover een leeuw en op het rechter kapiteel
is een aardmasker uitgebeeld. De uit de mond
stekende vegetatie verwijst wellicht naar het
Kilpeck, portaalneg links Kilpeck, portaalneg
rechts
PAGINA 53

JACOBSSTAF - 2006
“Goed en Kwaad” van de boom op het timpaan.
Op de buitenzijde van de ondersteunende
pilaren glijden kronkelende slangen tussen
vegetatie. Links omlaag en rechts omhoog. Ze
bijten elkaar in de staarten. De manier waarop
de slangen zijn vormgegeven doet denken
aan Vikingdecoratie. Aan de binnenzijde van
de linkerpilaar staan twee ridders boven elkaar.
Een overeenkomst met Shobdon dringt
zich op. De twee dragen phrygische mutsen
als hoofdbedekking. Koordachtige riemen
met knopen hangen vanaf de taille omlaag.
Op de rechter binnenpilaar geen ridders maar
wijnranken. Aan de voet twee tegenover elkaar
geplaatste vogels. En dan nu de archivolt.
De buitenboog is gedecoreerd met een
doorlopend medaillonpatroon. De medaillons
zijn uitgevoerd in een met parels bezet
lint waarin dieren, met name vogels en vissen,
zijn opgenomen. De medaillons roepen
Spaanse Visigotische sculptuur voor de geest
Kilpeck, timpaan
PAGINA 54
(Quintanilla de las Viñas). Op de middenboog
zijn de afzonderlijke figuurtjes radiaal
geplaatst. De figuren bijten op een ring.
De verbindende bijtring kennen we uit het
Franse Perignac dat in dezelfde periode in de
steigers stond. De onderste boog is uitgevoerd
in een zaagtand-ornament. Laten we eens kijken
hoe de beeldhouwers de archivolt hebben
ingericht. Direct boven de impost met het
stermotief begint de buitenboog, links zowel
als rechts, met een drakenkop met gekrulde
nekharen. De drakenkop leidt, variërend op
het Franse Moissac, de buitenboog met vogels
en vissen in. De eerste drie vogels vanaf links
zijn naar de zonsondergang van het Westen
gewend. Let ook op de verbindende maskers
tussen de medaillons. De twee vissen van het
dierenriemteken, die elk een andere kant op
zwemmen, verwijzen wederom naar Goed en
Kwaad. De middelste boog begint en eindigt
met een beakhead, een snavelbekkop. Onder

estiarium (beestenboek) verstaan we de op
Griekse en Romeinse voorbeelden teruggrijpende
middeleeuwse dierenencyclopedie. De
beeldhouwers hebben deze soms groteske
uitbeeldingen en de uitleg die eraan gegeven
werd ongetwijfeld gekend. In het spel van
tegenstelling tussen Goed en Kwaad waren
deze fabeldieren dankbare modellen. In de
middenboog zijn exemplaren uit het bestiarium
toegepast. Het derde dier van links is de
mensetende manticore-leeuw. Verderop kruipen
draken uit maskers. Centraal in dit tumult
een rustpunt met een schriftrol tonende
engel. Drie plaatsen verder, vier elkaar verslindende
ondieren. Rechts ernaast een draak
die in z’n eigen staart bijt en tegelijkertijd aan
zijn kop krabt.
Ter afsluiting nog enkele overwegingen. De
uitgesproken weelderige wijze waarop Kilpeck
is gedecoreerd (inclusief de 85 gesculpteerde
JACOBSSTAF - 2006
kraagstenen, een gedecoreerde triomfboog
en bewerkte gewelfribben in het koor) toont
aan dat stichter Hugh Kilpeck de kerk zag als
een prestigeobject. Samen met andere bouwheren,
waaronder Oliver van Merlimond,
maakte hij van de School van Herefordshire
een succes. Shobdon opende de rij. Kilpeck en
andere locaties volgden. De kerken van Shobdon
en Kilpeck waren het middelpunt van
kleinschalige kloosters. Als de kanunniken
van Shobdon gedwongen de abdij verlaten,
bouwen deze een nieuw klooster te Wigmore
dat in 1179 werd gewijd. Het nieuwe klooster
werd aan Jacobus opgedragen.
Literatuur:
Malcolm Thurlby, “the Herefordshire School of Romanesque
Sculpture”.
George Zarnecki, “the future of the Shobdon Arches”.
Zodiaque, “Angleterre Romane I”.
Alle foto’s zijn van de auteur.
Ook in 2006 maken wij Culturele rondreizen per luxe touringcar door Europa langs de aloude
wegen, zoals de Europese Jacobswegen. Het gekozen thema van de rondreis zorgt ervoor
dat uw reis begint bij het “Opstappunt”en niet pas ergens in Frankrijk, Italië of Spanje. De
weg voert naast de snelweg ook over kleine binnenwegen, waar zelden een bus komt. Het
geeft een kijkje “achter de schermen”, heeft aandacht voor “couleur-locale”, legt verbanden
waar u ze wellicht nog niet vermoedde en tracht een balans te vinden tussen alle
aspecten van cultuur, feitelijke historie en legendes, het huidige leven, natuurschoon, architectuur
en beeldende kunsten, de locale keuken, gebruiken zeden en gewoontes. Dit naast
normale vakantiegenoegens als souvenir-jacht, terrasje zitten, flaneren . Kortom genieten !
Bijvoorbeeld: 14 daagse rondreis de Camino 1150,-* vertrek 21/5, 18/6, 9/7, 20/8 of 15/10
14 dagen “Langs oude wegen naar Rome 1195,-*, vertrek 18/4, 9/5, 3/9, 15/10 10 dagen rondreis
“Schatten langs de Jacobsweg Oostenrijk/Zwitserland 875,-) vertrek 1/5, 19/6, 7/8, 2/10.
* = prijs op basis van 2 pers. kamer /half pension/ all-in !! Royal Class.
Bel, mail of schrijf ons voor het uitgebreide programma 2006 of bezoek onze website.
PAGINA 55

JACOBSSTAF - 2006
Pelgrimstocht
Toen de stilte brak in zijn hoofd
onder druk van de wereld die
hij zelf had toegelaten, strikte hij
op een ochtend zijn schoenen,
zocht naar woorden voor een afscheid
en vertrok zonder nog iets te zeggen
op weg naar een beeld
waar hem verlossing scheen,
naar een veld
ver weg onder sterren.
Maanden schreef hij met de afdruk
van zijn voeten, zijn naam in de huid
van oude wegen. Trok stofsporen
als een web tussen stad en stad en stad
op weg naar zijn doel.
Roncesvalles, Foto: Tieleke Huijbers
PAGINA 56
Hans van Bergen
En op de telmaat van zijn passen
formuleerde hij zorgvuldig
de vragen die hij stellen zou
als zijn tocht was afgelegd.
Aan de sterren zou hij de woorden
vragen om te beschrijven wat zijn hart
niet meer zeggen kon,
aan de vier winden de gedachten
die hij zelf niet vormen kon
en de rotsen aan het einde van zijn reis
zou hij smeken hem zijn eigen weg
te duiden die hij was krijtgeraakt

Maar toen hij knielde
na een tocht van maanden
voor de poorten van zijn doel
hadden zon en wind
en stof en regen
al zijn vragen uitgewist
De woorden van zijn hart
had hij een halve weg terug
al gelezen in de dans
van vonken
boven een avondvuur,
zijn verstarde gedachten
waren nooit zo helder
verwoord als door elke zucht
van zijn eigen ademtocht
bij elke pas die hij naar hier had gezet
en zijn toekomstweg stond geschreven
in de lijnen van
een kiezelsteen die hij
weken eerder al had geraapt
bij de monding van een rivier.
JACOBSSTAF - 2006
Toen hij knielde
op een Spaans veld onder de sterren
hadden zijn vingers
alle antwoorden al gelezen
telkens als zij streken
als een stille mantra
over de ribbels van de schelp
om zijn hals
en geklonken in het ruisen
van de kalme zee in haar holte
waar hij naar had geluisterd
op stille avonden
in andere velden onder
andere hemels van sterren.
© Hans van Bergen, Roermond, 2005
www.hansvanbergen.nl
PAGINA 57

JACOBSSTAF - 2006
Tannhäuser, een pelgrim in de opera
Voor wie de tocht naar Santiago de Compostela
heeft volbracht, is het leven nooit meer hetzelfde.
Ieder zal zo zijn eigen ervaringen hebben gehad
en herinneringen koesteren, maar tenminste
heeft voor hem of haar het woord pelgrim voor
altijd een bijzondere inhoud gekregen.
Sinds ik samen met mijn echtgenote de camino
francès (2001) liep, heb ik iets met pelgrims.
Hun wereld, die gedurende een aantal weken
ook de mijne was, blijft fascineren. Waar gaan
zij heen, wat zoeken zij? Wie zijn zij, wat
verbindt hen? Het zijn vragen waarop één
enkel antwoord niet toereikend is.
Soms zoek ik die wereld bewust weer op door
naar een lezing te gaan, een bijeenkomst van
het Genootschap te bezoeken of een boek te
pakken. Soms echter is de ontmoeting met de
wereld van de pelgrim een louter toevallige
(.. als toeval bestaat, nietwaar?). Zo’n toeval
vond anderhalf jaar geleden plaats. In verband
met mijn werk was ik in Brussel en kreeg een
uitnodiging voor de première van Tannhäuser,
een opera van Richard Wagner (1813-1883),
in de eerste versie uitgevoerd in 1845. In deze
opera spelen pelgrims een belangrijke rol. Zij
gaan in de opera weliswaar op weg naar Rome
en niet naar Santiago de Compostela, maar
hun functie in het verhaal riep bij mij weer
dezelfde vragen op: wie zijn zij, wat verbindt
hen? En zo is de opera Tannhäuser niet alleen
een klassiek muziekstuk, maar tegelijkertijd het
verhaal van een pelgrim.
Het verhaal van de pelgrim Tannhäuser
De opera speelt zich af in de dertiende eeuw
aan de Wartburg in Thüringen, Duitsland. De
hoofdpersoon Tannhäuser is ridder en tevens
een dichter. Hij komt terecht (toeval of niet?)
PAGINA 58
Paul van Heugten
in het schitterende en zinnelijke onderaardse
rijk van de godin Venus, de Venusberg. Venus
wordt verliefd op Tannhäuser en zij weet
hem te fascineren. Hij raakt betoverd door
haar schoonheid en haar passie en verblijft
vrijwillig een tijd in haar rijk. Maar dan gaat
hij weer verlangen naar zijn eigen wereld. Hij
verlangt naar het geluid van de kerkklokken,
de jaargetijden, naar uitdagingen, naar de
vrijheid. Hij smeekt Venus hem te laten
gaan.
Tannhäuser:
“O Königin, Göttin! Laß mich ziehn!”.
(Oh Koningin, oh Godin, laat mij nu
gaan)
Venus probeert hem met verleiding en
dreiging tegen te houden, maar Tannhäuser
voelt dat hij moet gaan. Wanneer hij
uiteindelijk tegen haar zegt dat zijn redding
ligt bij Maria, de moeder van God, is de
betovering verbroken:
Venus:
“Nie wirdt Vergebung dir Zuteil,-
Kehr wieder, schließt sich dir das Heil!”
(Nooit zul je vergeving verkrijgen.
Keer terug, zoek hier je heil)
Tannhäuser:
“Mein Heil! Mein Heil ruht in Maria!”
(Mijn heil, mijn heil ligt bij Maria)
Tannhäuser is plotseling uit de Venusberg
teruggekeerd op aarde in Thüringen.

Het is een mooie lentedag. Er passeren
pelgrims in processie. Tannhäuser, overweldigd
door emotie, knielt voor hen uit eerbied
neer. Het lied van de pelgrims drukt uit dat
zij de zonden dragen en door lijden en last
moeten boeten om uiteindelijk vergeving te
verkrijgen.
Pelgrims:
“Ach, schwer drückt mich der Sünden Last,
Kann länger sie nicht mehr ertragen
Drum will ich auch nicht Ruh und Rast
Und wähle gern mir Müh’ und Plagen”
(Ach, zwaar drukt op mij de last van
de zonden, ik kan het haast niet meer
verdragen. Geen rust noch vrede zal ik
kennen En met vreugd de lasten dragen.)
Later in deze scène neemt Tannhäuser de
tekst over. Hij realiseert zich als het ware
dat zijn verblijf in de Venusberg zondig was
en dat hij daarvoor zal moeten boeten. Een
herder die in de buurt is roept de pelgrims
nog na:
Herder:
“Glück auf! Glück auf nach Rom!
Betet für meine arme Seele
(Goede reis! Goede reis naar Rome.
Bidt voor mijn arme ziel!)
De landgraaf van de Wartburg en zijn
ridders, tevens bekenden van Tannhäuser,
treffen hem al knielend aan. Zij zeggen hem
gemist te hebben. Ook zeggen zij hem dat
zijn lied voor Elisabeth, zijn ‘aardse’ geliefde,
haar hart heeft gestolen. De ridders brengen
Tannhäuser bij Elisabeth. Tannhäuser houdt
van haar, maar hij durft haar niet te vertellen
hoe hij zich overgaf aan de zinnelijke liefde.
De ridders besluiten een wedstrijd te
JACOBSSTAF - 2006
houden in het zingen van liederen over de
liefde. Tannhäuser heeft zichzelf op een
gegeven moment niet meer in de hand en
bezingt zijn passie voor Venus. Daarmee
wekt hij de afkeer en de woede op van de
ridders. De gemoederen lopen zo hoog op
dat zij Tannhäuser uiteindelijk met de dood
bedreigen. Elisabeth smeekt voor zijn leven
en wil hem door boetedoening vergeving
schenken:
Elisabeth:
“Ich fleh’ für ihn, ich flehe für sein
Leben
Zur Buße lenk’ er reuevoll den Schritt.”
(Ik smeek om hem, ik smeek om zijn
leven. Moge hij nu kiezen voor boete en
berouw)
De landgraaf stemt daar uiteindelijk mee
in. Tannhäuser moet met de pelgrims mee
naar Rome en aan de paus persoonlijk om
vergeving vragen. Tannhäuser schaart zich
bij de pelgrims en zij gaan op weg:
Pelgrims:
“Am hohen Fest der Gnadenhuld
In Demut sühnet eure Schuld!
Gesegnet wir im Glauben treu
Er wird erlöst durch Buß und Reu’
Nach Rom!”
(Op het grote feest van Gods genade
boet ik in deemoed voor mijn schuld!
Gezegend hij die trouw blijft aan ‘t geloof.
Hij wordt verlost door boete en berouw.
Naar Rome!)
In het derde bedrijf zijn we opnieuw in
Thüringen, nu in de herfst. Prachtige
orkestraal aanzwellende muziek beschrijft
de pelgrimstocht van Tannhäuser. Elisabeth
PAGINA 59

JACOBSSTAF - 2006
wacht intussen met smart op haar geliefde.
Dan komen de eerste jonge pelgrims terug,
later gevolgd door de oudere. Zij zijn blij hun
vaderland weer terug te zien. Hun taak zit
erop:
Pelgrims:
Beglückt darf nun dich, o Heimat, ich
schauen,
Und grüßen froh deine lieblichen Auen;
Nun lass’ ich ruhn den Wanderstab,
Weil Gott getreu ich gepilgert hab’.”
(Wat een geluk, oh vaderland, om u weer
te zien, en uw lieflijke weiden te kunnen
groeten. Vanaf nu rust mijn wandelstok
omdat aan God getrouw mijn tocht is
volbracht)
Elisabeth vraagt aan alle pelgrims of zij iets
Tannhäuser (Spas Wenkhof) Wolfram von Eschenbach
1978 Bayreuther Festspiele
PAGINA 60
van Tannhäuser gehoord hebben. Maar er is
geen enkel bericht. Elisabeth vraagt en vraagt
en bidt en bidt, maar zij verneemt niets van
haar geliefde. Dan sterft zij aan een gebroken
hart.
Het is nacht geworden. Een van de ridders
ziet een bleke, afgematte pelgrim met
gescheurde kleren. Het blijkt Tannhäuser
te zijn. Tannhäuser is verbitterd. Hij zegt
weer op zoek te zijn naar de Venusberg. Over
Rome wil hij niets meer horen.
Hij heeft inderdaad de pelgrimstocht naar
Rome volbracht én hij heeft de paus om
vergeving gevraagd. De paus heeft hem
echter onherroepelijk vervloekt. De paus liet
zelfs de pelgrimsstaf van Tannhäuser rechtop
in de grond zetten als symbool van deze
vloek. Er rest Tannhäuser niets anders dan
zijn liefde voor Venus, teleurgesteld als hij is
in zijn geloof.
Dan wijst de ridder Tannhäuser op de voorbij
trekkende rouwstoet. Het is de begrafenis
van Elisabeth. Tannhäuser realiseert zich
wat hij allemaal heeft teweeggebracht. In
diep berouw en schaamte werpt hij zich over
het lichaam van Elisabeth in zijn zwaard en
sterft.
Dan komen weer nieuwe pelgrims aan. Zij
zijn opgetogen:
Pelgrims:
“Heil! Heil! Der Gnade Wunder Heil!
Erlösung ward der Welt zuteil!
Es tat in nächtlich heil’ger Stund’
Der Herr sich durch ein Wunder kund:
Den Dürren Stab in Priesters Hand
Hat er geschmückt mit frischem Grün:
Dem Sünder in der Hölle Brand
Soll so Erlösung neu erblühn!”
(Heil! Heil! Het wonder der genade
verlossing viel de wereld ten deel!

In het heilige nachtelijk uur
volbracht de Heer een wonder:
de dorre staf in de hand van de priester
werd opnieuw met groen getooid;
de zondaar die in de hel al brandde
wordt zo verlossing geschonken)
De pelgrims spreken van een wonder. Zij
dragen vol verrukking een staf met zich
mee. De dorre pelgrimsstaf van Tannhäuser
heeft plotseling jonge blaadjes gekregen
als het teken dat God hem heeft vergeven.
Tannhäuser heeft geboet en gaat heen in
zalige vrede:
Allen:
“Der Gnade Heil ist dem Büßer
beschieden,
Er geht nun ein in der Seligen Frieden!”
(Hij die geboet heeft ontving het heil
der genade, Nu gaat hij heen in zalige
vrede!)
De betekenis van het pelgrimeren in
‘Tannhäuser’
‘Tannhäuser’ gaat over normen en
waarden. Het gaat over wat de samenleving
– hier gesymboliseerd door het hof van de
landgraaf en de ridders – als goed en kwaad
beschouwt. Schuld en boete zijn daarin de
centrale thema’s en daarmee staan ook de
pelgrims in de opera centraal.
De pelgrims zijn de personages die beladen
worden met schuld en zonde en hun taak is
deze mee te nemen naar de heilige plaatsen.
Door de eeuwen heen zijn dit in de christelijke
cultuur Rome, Jeruzalem en Santiago de
Compostela. De zonden blijven na aankomst
en dikwijls een reinigingsritueel als het ware
achter. Het offer van de pelgrim zuivert op
die manier de samenleving van haar schuld
JACOBSSTAF - 2006
en zo functioneert de pelgrim tot heil van de
gemeenschap.
Deze functie vond men in de Middeleeuwen
zo belangrijk dat de pelgrims zelfs door
soldaten beschermd werden. Dit gold vooral
voor de pelgrimstochten naar Santiago de
Compostela en naar Jeruzalem omdat deze
door de moslim overheersers werden bedreigd.
Historisch interessant is dat de echte Ludwig
von Thüringen, de echtgenoot van Elisabeth
von Thüringen, in het jaar 1227 omkwam
bij een dergelijke pelgrims- annex kruistocht.
De historische plaatsbepaling van de opera is
in diezelfde eeuw. De paus waarop Wagner
doelt in de pelgrimstocht van Tannhäuser
is waarschijnlijk paus Urbanus IV die zijn
pontificaat had van 1261 tot 1264.
Pelgrims staan buiten de samenleving en
buiten de discussie over goed en kwaad. Zij
hebben geen moreel oordeel over de zonde en
de zondaar. De zondige Tannhäuser kan zich
zonder probleem bij hen aansluiten. Dat kan
omdat de pelgrims als zondebok anoniem zijn
geworden. Zij hebben geen individualiteit.
Ook Tannhäuser levert zijn identiteit in
zodra hij tot de schare der pelgrims behoort.
Daarbij gaat het pelgrims niet alleen om hun
eigen heil. Pelgrims dienen ook het heil van
anderen. In de Middeleeuwen was er zelfs een
soort van morele economie gaande, waarin
velen tegen betaling op pelgrimstocht gingen.
Een tocht laten lopen vanuit Duitsland naar
Rome kostte in de Middeleeuwen al gauw 10
mark, oplopend tot 45 mark wanneer er de
hele tocht gebeden moest worden.
Naast al deze abstracte betekenissen die wij in
‘Tannhäuser’ ontdekken, geeft Wagner ons tot
slot ook nog een heel aardig pelgrimsverhaal
mee. De pelgrimsstaf die bladeren krijgt is een
mooie symboliek voor wat ik hierboven heb
beschreven. Dit symbool is overigens vaker
gebruikt. Zo is er het aloude verhaal van een
pelgrim die ter dood gebracht werd omdat
PAGINA 61

JACOBSSTAF - 2006
hij een misdrijf had begaan. Zijn staf werd
boven hem in de grond gestoken en kwam in
zijn mond terecht. De volgende lente stond
er een boom waarvan de blaadjes religieuze
teksten droegen. Ook dit was uiteraard een
teken van God dat Hij de pelgrim vergeving
had geschonken.
Tot besluit
De opera ‘Tannhäuser’ heeft voor mij een
bijzondere betekenis gekregen. Het is niet
een voorstelling waar ik ‘slechts’ toeschouwer
was. Het is het verhaal van pelgrims, een
groep waarvan ik ooit deel uitmaakte.
Project3 21-04-2006 13:18 Pagina 1
PAGINA 62
kaarten en gidsen voor actieve vakanties
Singel 393
1012 WN Amsterdam
tel (020) 627 44 55
fax (020) 620 89 96
E-mail info@piedaterre.nl
Gelegen in het centrum, achter het Spui.
Tramlijnen 1, 2 of 5.
Open: ma - vr 10.00 - 18.00 uur
za 10.00 - 17.00 uur
koopavond: donderdags van
april t/m augustus 18.00 - 21.00 uur
Globale catalogus: www.piedaterre.nl
Postorderservice
Een opera is een muziekstuk. Schrijven
over een muziekstuk is als lezen over een
pelgrimstocht. Het krijgt pas écht betekenis
wanneer men het daadwerkelijk ondergaat.
Mijn advies aan de lezer is – hoe kan het
ook anders - om eens naar ‘Tannhäuser’ te
luisteren, of veel liever nog een voorstelling
te zien.
En dat kan!
Gedurende februari 2007 vinden negen
voorstellingen plaats van deze opera in het
Muziektheater in Amsterdam. De kaartverkoop
begint op 2 november 2006, zie verder
www.dno.nl.
Project7 21-04-2006 15:17 Pagina 1
12-daagse cultuurreis per bus
naar Santiago
In het najaar van 2006 wordt voor de 5de
maal een “culturele pelgrimsreis” per bus naar
Santiago ondernomen o.l.v. drs. Tieleke
Huijbers, docente kunstgeschiedenis.
U volgt het spoor van de pelgrims en bezoekt
niet alleen hoogtepunten maar ook een aantal
minder bekende “sterretjes in het veld” terwijl
er voldoende gelegenheid is om te genieten
van rust en stilte in het prachtige Spaanse landschap.
De reis wordt uitgevoerd door Panta Rhei
Cultuurreizen i.s.m. Labrys reizen.
Periode: zondag 17 t/m donderdag 28 september.
De prijs bedraagt € 1129.- (bij 25 deelnemers).
Inbegrepen: de reis per luxe touringcar,
deskundige begeleiding, de meeste entrees,
verzorging in prima hotels (h.p.).
Uitgebreide informatie:
Panta Rhei Cultuurreizen: 045 5325502
Tieleke Huijbers : 070 3932805

Jacobus in Rolde
Alle middeleeuwse
kerken hebben een
of meer patroonheiligen,
waarvan men
verwachtte dat op
zijn of haar voorspraak
en bescherming
gerekend kon
worden. De patroon
was de representant
van de bovenaardse
macht. Door zijn
voorspraak bij God
zou hij niet alleen
zorgen voor zon,
regen en wind, voor
graan, gras en vee,
maar hij zou ook te
hulp schieten bij natuurrampen, bij oorlog,
bij plundering en andere ellende. Priesters
en leken knielden bij zijn relieken en baden
om uitkomst in alle nood. Men nam aan dat
wonderen niet uitbleven, als het erop aan
kwam zijn macht waar te maken. De gehechtheid
aan de patroonheilige was bijzonder
groot. Zijn of haar relieken werden tot
het uiterste verdedigd en zonodig het eerst in
veiligheid gebracht.
Het ‘Jacobusraam’ van Joep Nicolas
In Rolde staat één kerkgebouw en zo is dat
sinds circa 900 altijd geweest. Eerst een houten
kerk; rond 1200 vervangen door een Romaanse
baksteenkerk, die in het eerste kwart
van de 15de eeuw werd opgevolgd door de
huidige gotische kerk. De inwijding was
waarschijnlijk in 1428. Deze kerk wordt sinds
de jaren zestig van de vorige eeuw door alle
christenen gebruikt. Op zondag door hervormden
en gereformeerden, tegenwoordig
JACOBSSTAF - 2006
André Kamsma
samen ‘Protestantse Jacobuskerkgemeente’,
op zaterdagavond door rooms-katholieken.
Daarnaast ook samen in oecumenische vieringen
en vesperdiensten.
Er waren tot voor kort geen stukken die aangaven
wie de patroon van Rolde was. Maar
bij de opgravingen die in 1961 aan een ingrijpende
restauratie vooraf gingen, vond men op
de fundering van het zuidelijke zijaltaar een
stukje van een zogenaamde ‘Jacobsschelp’.
Dat stukje zal overgebleven zijn van een hele
schelp, die met cement aan de fundering was
bevestigd. Zoals alle lezers van dit blad weten,
nemen pelgrims al eeuwenlang, tot op
de dag van vandaag een schelp mee naar
huis als zij op bedevaart naar het graf van de
apostel Jacobus de Meerdere in Santiago de
Compostela zijn geweest. Rolde lag aan een
doorgaande route van noord (Groningen)
naar zuid en dus zeker aan een pelgrimsroute
PAGINA 63

JACOBSSTAF - 2006
naar de belangrijkste bedevaartsplaatsen in
de Middeleeuwen: Jeruzalem, Rome en Santiago
de Compostela. Er zal tenminste één
Roldenaar naar Santiago geweest zijn die als
bewijs een schelp heeft meegenomen naar
zijn parochiekerk.
Men heeft uit deze vondst de conclusie getrokken
dat dit zijaltaar aan Jacobus gewijd moet
zijn geweest en daarom heeft de Hervormde
Gemeente, thans Protestantse gemeente, hem
tot patroon verheven. Ook de R.K. Statie
heeft hem daarna als patroon ‘aangenomen’
en heet sindsdien ‘Sint Jacobus Statie’.
Jacobus is geëerd met een gebrandschilderde
schelp in een raam boven de plaats van het
zijaltaar. Dit werk is samen met acht grote,
“Weg of doel?”
In het artikel “Weg of doel” (Jacobsstaf 69),
pleit René Heinrichs voor ruimte binnen het
Genootschap voor het religieuze aspect van de
weg naar Santiago de Compostela. Een aantal
lezers heeft gereageerd op de stellingname van
Heinrichs. Het feit dat de auteur zich presenteert
als pastor en bestuurslid van het Genootschap
doet vermoeden dat hier een bestuursstandpunt
wordt uitgedragen, niets is echter minder waar.
Het artikel is op persoonlijke titel geschreven.
De redactie is niet in staat om alle brieven
in extenso te publiceren, daar is onvoldoende
ruimte voor, waarvoor onze excuses.
Allereerst Koen Dircksens één van de medeoprichters
van het Genootschap.
… Ik ben van mening dat ik een van de toonzetters
ben geweest van degenen binnen ons
Genootschap die vinden dat bij pelgimeren
PAGINA 64
prachtige ramen door de beroemde glazenier
Joep Nicolas ontworpen en gemaakt.
Omdat de argumentatie rond Jacobus als
patroonheilige niet bepaald sterk is, bleef er
discussie en er zijn in de loop van de jaren
een aantal andere mogelijkheden de revue
gepasseerd. Kort geleden zijn evenwel bewijzen
gevonden dat de Rolder kerk tot de reformatie
gewijd was aan de heiligen Cosmas
en Damianus. Deze vondst is zonder twijfel
interessant voor historici, maar zowel bij protestanten
als rooms-katholieken bestaat geen
behoefte om de inmiddels goed ingewerkte
apostel Jacobus ontslag te geven. En zijn
raam blijft!
Reacties van lezers
het accent ligt op het onderweg zijn. Maar
is dat indoctrinatie? Is dat discriminatie? Ik
vind in het, door mij als polemisch ervaren
artikel van René Heinrichs op geen enkele
plaats enige onderbouwing van deze stellingname.
Ik citeer: “Maar de schroom, zelfs de
afkeur van het religieuze, vind ik merkwaardig
en niet goed te keuren.” Bij mijn weten
heeft ons Genootschap wellicht wèl schroom,
maar nooit afkeur getoond met betrekking
tot welke religie dan ook! Schroom, omdat
oprichters ervan uitgingen - en dit wellicht
in tegenstelling tot Heinrichs - dat iemands
religie een zeer persoonlijke zaak is, waarin
het Genootschap als zodanig niet kan, niet
mag en ook niet wil treden. In het allereerste
nummer van de Jacobsstaf heeft het toenmalige
bestuur een Intentieverklaring geplaatst,
‘een standpuntbepaling van uw bestuur over
de al dan niet vermeende tegenstelling tussen

de spirituele, dan wel culturele basis van ons
Genootschap. Graag bevelen wij onze leden
deze standpuntbepaling aan’. Die aanbeveling
geldt nog steeds. Aan alle leden. Maar
vooral aan hen die zich afvragen, waarvoor
het Genootschap is opgericht, zoals kennelijk
René Heinrichs. Ik wil eindigen met
het citeren van de slotregels uit de Intentieverklaring:
‘De weg is van iedereen, om het
even of die naar een kerk voert of er omheen
gaat. Ons Genootschap wil allen die de wegen
naar Santiago de Compostela een goed
hart toedragen naar vermogen bundelen
en steunen. Wij willen ons onthouden van
uitspraken over “oudste rechten, primaten
of prioriteiten” zolang daarover onder onze
leden geen volstrekte duidelijkheid bestaat.
Eigenlijk streven wij er niet eens naar om die
overeenstemming te bereiken. Wat ons betreft
mag Santiago de Compostela met Rome
gemeen hebben, dat er, ook in figuurlijke zin,
vele wegen naar toe leiden.’
Huberta Wiertsema en Arno Cuppen schreven
vorig jaar twee artikelen voor de Jacobsstaf:
“De weg is het doel?” en “De weg gaat verder
…”. Zij reageren vooral op de vorm die hij voor
zijn boodschap koos.
...Wat echt pijn deed was de toon van het artikel,
dat nog wel als subkop heeft: “Respect
voor alle motieven”. Dat betekent toch, René,
dat je niet alleen om respect wilt vrágen maar
ook respect wilt géven? Dan past het toch niet
om in relatie tot andersdenkenden te schrijven
over “jarenlange indoctrinatie”, “onder
het juk door (moeten)”, “een depressief makend
mensbeeld” en discriminatie? Dat doet
verdorie pijn omdat het volgens ons niet past
bij de camino. Dát is niet de camino die ons
zo na aan het hart ligt.
Een camino die, voor ons, juist zo gekenmerkt
wordt door een met elkaar ge-leefde
JACOBSSTAF - 2006
betrokkenheid èn openheid, diversiteit èn
respect. Een camino ook, waarop wij zo’n
toon vrijwel nooit horen. Behalve ... bij
sommige mensen die worstelen met een
negatief ervaren, kerkelijk verleden.
een open deur …
De toon schrijnt temeer, omdat met verbaal
geweld een deur wordt ingetrapt, die volgens
ons al open staat.
Alleen al het feit dat het artikel - met een
voor de Jacobsstaf ongekende toonzetting -
wordt geplaatst, geeft aan dat er binnen ons
Genootschap ruimte is om het religieuze aspect
onder woorden te brengen. Bovendien:
steeds weer worden er oproepen gedaan aan
leden om een bijdrage te leveren aan ons Genootschap,
bijvoorbeeld door het schrijven
van een artikel of door het organiseren van
activiteiten, zoals tijdens het camino Festival.
Iedereen krijgt zo regelmatig de kans om
dat wat hem of haar rond de Camino bezig
houdt te delen met anderen. Of het nu gaat
om praktische kennis over routes, uitrusting
en slaapplekken of om de spirituele en/of religieuze
dimensie. Prachtig toch?
Of zijn er toch voorbeelden van uitsluiting of
ontmoediging? Dan is het zaak om die concreet
te noemen. Alleen dan kan er iets aan
worden gedaan. In het artikel van René lezen
we echter als enige voorbeeld het feit, dat het
Genootschap er kennelijk voor heeft gekozen
de pelgrimszegen niet zelf te geven, maar dat
over te laten aan de Broederschap in Roermond.
Wij hebben nog nooit gehoord dat iemand
dat bezwaarlijk vindt. Wij horen alleen
maar van veel mensen dat ze de pelgrimsmis
in Roermond mooi en betekenisvol vinden.
Daar gaat het toch om?
Met andere woorden: René, je vraagt ruimte
om het religieuze aspect onder woorden te
PAGINA 65

JACOBSSTAF - 2006
brengen, je krijgt het en … neem het dan
ook! Wij laten ons graag ook door jou inspireren,
en ongetwijfeld velen met ons. Zet je
alsjeblieft niet af tegen anderen, maar laat
horen wat joùw verhaal is. Hamer niet op
wat het nièt moet zijn, maar verbeeld wat het
wèl kan zijn!
... en een rijke bron
De camino biedt daarvoor een rijke bron van
inspiratie, die nadrukkelijk ook religieus gevoed
is. Voor anderen heeft het echter nog
wel degelijk betekenis en velen dragen vanuit
die inspiratie op hun manier bij aan “de weg”.
Wij zullen nooit vergeten hoe het nieuwe
terras in de tuin achter onze herberg vrijwel
meteen werd ingewijd, letterlijk en figuurlijk.
Eerst door een groep Italianen, die daar een
mis vierden, en later door een groep uit een
Duitse parochie. Het doet gewoon goed om
te ervaren hoe anderen oprecht betekenis geven
aan hun tocht, ook als je die zelf anders
beleeft.
Klaas van der Poel schrijft…
… Zelf ben ik heel wat op pelgrimstocht geweest:
als kind naar de Zoete Lieve Vrouw,
naar Lourdes, naar de Berlijnse muur,
naar Waterloo, naar Stonehenge en te voet
naar Santiago en naar Rome en nog verder.
Prachtige tochten, dwars door Europa,
door de wisselende natuur, door de historie,
ontroerende ontmoetingen met mensen,
ontmoetingen met jezelf. Langzaam
raak je los van je dagelijkse beslommeringen
en aanvaard je de nieuwe werkelijkheid
om je heen, je nieuwe bestaan als pelgrim.
Als wandelaar ga je eenvoudiger leven,
van moment tot moment en je gaat je verheugen
in de kleine vreugden van de dag, een
stuk brood, helder water, koele schaduw, de Foto José Wienk, Camino Madrid-Sahagun
PAGINA 66

zon, je lichaam, je eigen prestaties, de weg.
Als wandelaar praat ik maar over wandelen.
Ik geloof dat fietsers de gevoelens delen, maar
mij gaat fietsen net iets te snel. Wandelen gaat
gelukkig lekker traag en dat is ook goed, want
langzaam groeit het gevoel en de voldoening
in je. Langzaam word je pelgrim. Als mensen
ons vroegen waar ga je naar toe, zeiden
wij in het begin nog naar Maastricht of naar
Frankrijk, pas later werd dat naar St. Jacques
of naar Rome. En als je jezelf dan een paar
keer dat antwoord hebt horen geven, dan heb
je - als wandelaar - nog een paar dagen om
er over na te denken wat dat betekent, pelgrim
te zijn en wat dat met je doet. Mijn pelgrimstochten
hebben inderdaad iets met mij
gedaan - of ben ik gewoon ouder geworden?
In ieder geval weet ik nu dat lopen in de natuur
beter is dan autorijden, dat er morgen
weer een dag is en dat niets zo lekker smaakt
als een stuk brood als je echt honger hebt.
Ik heb begrepen dat mensen die iets moois
proberen te maken daar iets mee bedoelen.
Ik denk dat ik ook geleerd heb om wat dankbaarder
te zijn en om wat meer tijd te hebben
voor mensen die iets willen vragen. Was
dat mijn doel? Ik dacht het niet, want ik heb
mezelf vaak genoeg horen zeggen: mijn doel
is Santiago, of Rome. Maar hoe dan ook,
mijn pelgrimspad was niet een weg zonder
doel en ook niet een doel zonder weg.
Guus Terwijn pleit voor “Ruimte voor de religieuze
betekenis van de tocht.”
…Voor mij als ervaringsdeskundige is het
niet meer dan logisch dat het alleen onderweg
zijn met al zijn ontberingen, verleidingen,
ontmoetingen met mensen en de meditatieve
sfeer waar je op den duur in verkeert, een veel
grotere indruk achterlaat dan de ontmoeting
met een al bijna 2000 jaar dode Jacobus in
JACOBSSTAF - 2006
Santiago de Compostela. Voor mij was de
weg één grote retraite. Je komt jezelf tegen!
Waarom ik geen pelgrimszegen van het Genootschap
wil. Het Genootschap is geen
godsdienstige vereniging. Natuurlijk, zonder
het (al of niet vermeende) graf van Jacobus
zou er geen tocht naar Santiago zijn, maar
dat mag geen reden zijn voor welke groepering
dan ook om Jacobus te claimen. Ook
Christenen mogen dat niet doen. Laten we
blij zijn dat Santiago door de verhalen van
voorgangers zo veel mensen weet te enthousiasmeren
om de tocht om welke reden, en in
welke vorm dan ook, te ondernemen en te ervaren
wat het voor hen is: Een avontuur, heilzaam
voor lichaam en geest en wellicht ook
een religieuze ervaring. Dat is niet voorbehouden
aan leden van een kerkgenootschap.
Een citaat uit de brief van André Brouwer.
… Bijna aan het eind van zijn artikel verdeelt
de auteur het Genootschap in groepen. De
“religieuze mens” en “de andere groep” die
daar respect voor moet opbrengen. Als dat
niet kan, constateert de auteur dat de religieuze
mens binnen het genootschap gediscrimineerd
wordt. Ten eerste zijn er volgens
mij helemaal geen groepen in ons Genootschap.
Van medelid Jan Louter (een gelovig
mens) leerde ik dat de eerste christenen zich
“aanhangers van de Weg” noemden (Handelingen
9:2). “Bij echte godsdienstigheid
is de Weg belangrijker dan het doel” schrijft
Jan. Of je het hier nu wel of niet mee eens
bent doet er voor mij niet zoveel toe. Wat
ik ermee wil zeggen is dat ook religieuzen
de weg als doel kunnen zien. Er is dus geen
sprake van “de religieuze mens” versus “de
andere groep.” Ten tweede ken ik veel religieuze
mensen die zich enthousiast voor ons
Genootschap inzetten. Ik heb niet de indruk
PAGINA 67

JACOBSSTAF - 2006
dat zij zich gediscrimineerd of niet gerespecteerd
voelen.
De reactie van Jan Louter.
...PELGRIMAGE “Ga naar het land dat Ik u
wijzen zal” (Gen. 12,1)
Wie op bedevaart gaat, gaat naar een heilige
plaats. Dáár is alle aandacht op gericht, niet
op het reizen als zodanig. Voor een pelgrim
ligt dat anders. De reis zelf is van betekenis.
Je bent lang onderweg, te voet of per fiets,
zonder comfortabele slaap- en eetgelegenheden.
Je trekt door steden en dorpen, langs
bospaden en drukke wegen, met al het plezier
van het gaan, maar ook in het zweet des aanschijns
en met vermoeide voeten. Al gaande
ontdek je dat de weg zelf belangrijker is dan
het reisdoel. Het gaat om het onderweg zijn,
niet om het aankomen of dáár zijn. De pelgrimsweg
leert je zorgvuldig waar te nemen,
vernieuwt je blik. Wie als pelgrim zijn weg
gaat, schenkt aandacht aan wat op zijn pad
komt, opent zich voor wie hij onderweg ontmoet
en leert zo ook zichzelf kennen.
Homo viator.
De mens is een homo viator, schrijft de Franse
filosoof Gabriel Marcel, een reiziger, een
mens die altijd onderweg is. Samen met zijn
medemensen probeert hij de route te verkennen
en het doel van de tocht te ontdekken.
De eerste christenen noemden zich “aanhangers
van de Weg” (Hand.9,2). Zij zijn niet
in de eerste plaats aanhangers van de Leer.
Hun levensvisie was heel praktisch: een weg
vraagt om gedaan en gegaan te worden. Bij
echte godsdienstigheid is de Weg belangrijker
dan het doel. De pelgrimstocht is het
symbool van de levensweg. Wij zijn er en wij
leven, al weten we niet precies waarom. We
hebben hier geen vaste woonplaats, we zijn
PAGINA 68
op doortocht, altijd op weg naar elders. Ieder
loopt zijn eigen tocht, in zijn eigen tempo,
ieder draagt zijn eigen rugzak met zorgen en
verwachtingen. Op weg naar een onbekend
land ontdekken wij onze mogelijkheden en
grenzen. Wij ontmoeten onze medepelgrims
en dromen over een wereld van vrede, liefde
en saamhorigheid. De enige manier om dat
land te vinden is: de Weg gaan. “Voor deze
reis kun je geen kaartje kopen, hoef je de
trein niet te nemen, als je je reistas met dromen
maar stevig in je hand houdt” (Jan van
Nijlen, Bericht aan de reizigers).
Een wegwijzer, een meester of een gids kan
soms dienen als hulpmiddel of bron van inspiratie.
Maar klamp je daar niet teveel aan
vast. Uiteindelijk is er maar één oplossing:
de weg te gaan. Peregrino, no hay camino,
al andar se hace camino (Pelgrim, er is geen
pad, dat maak je al lopende zelf) ( Raimon
Panikkar, Waar wijsheid woont).
Jeroen Gooskens tenslotte schrijft onder de titel
“Pelgrim en religie”.
… “In de wouden zul je meer vinden dan
in de boeken; de bomen en de rotsen zullen
je dingen leren die geen enkele leermeester
je kan vertellen” preekte Bernardus aan de
universiteit van Parijs. Zo heb ik dat onderweg
ervaren en velen met mij: lopen loutert
en de camino is een schitterende leerschool.
In vele uren stilte geef ik me gewonnen aan
de fascinerende ervaring van het oneindige;
de schoonheid van de schepping en de
mens daarin als een nietige voorbijganger
in de tijd. “Ik voel me sterk verbonden met
allen en alles, dankbaar en klein. Met elke
stap word ik meer pelgrim.” schrijf ik ergens
in mijn boek “Ver Onderweg”. Met enige
schroom maar met overtuiging breng ik deze
religieuze dimensie van de weg onder de aan-

dacht; niet zozeer als de heraut van de waarheid,
maar veeleer als een troubadour van de
schoonheid. Kerken onderweg zoek ik graag
op, liefst als ze leeg zijn; want als ze vol zijn,
is dat vaak niet van het geheim dat je op de
camino nader komt.
Binnen het Genootschap van Sint Jacob is er
ruimte voor allen, het is een vrijplaats waar
niemand op een richtingenstrijd zit te wachten.
Voor allerlei kwasten en kwibussen is
er plaats op de weg, wie ben ik om anderen
hun plek te betwisten? De camino is juist
een monument van tolerantie en menselijke
verbondenheid, het Genootschap borduurt
daar alleen maar op voort. De groeiende
belangstelling voor de spiritualiteit van het
pelgrimeren is in mijn ogen geen teken van
reconfessionalisering, maar heeft juist alles te
maken met de ervaring van mensen onderweg.
Lopen loutert, stap voor stap nader ik
als wandelaar de verborgen bron; dat maakt
een mens alleen maar bescheiden én dankbaar,
het is een bron van vrijheid en vrede.
Niet het Genootschap is spiritueel, dat kun-
Pelgrimszegen in Zevenaar
Voor de eerste keer, misschien zelfs wel sinds
eeuwen, werd er in de Zevenaarse Sint-Andreaskerk
weer een pelgrim gezegend. Veel
parochianen kwamen ter kerke om na de
zaterdagavond dienst op 11 maart deze zegening
bij te wonen. Het werd een feest voor iedereen!
Zelfs de lezingen gingen als bij toeval
over het beklimmen van bergen en die komt
de pelgrim vele malen tegen op zijn tocht!
Als rechtgeaarde Fries was Jan Swart eerst
naar Friesland gereisd om vanaf de Friese
Zee bij Zwarte Haan het Jabikspaad te gaan
tot Hasselt. Daarna keerde hij even naar Ze-
JACOBSSTAF - 2006
nen alleen mensen zijn die zich open stellen
voor de ervaring van de camino. Het genootschap
kan slechts voorwaarden scheppen, en
blijkens het beleidsplan wil het bestuur dat
komende periode ook blijven doen. Geen enkele
reden toch voor angst en benauwenis?
Hoewel ik zelf het doel eer vrees dan dat ik
ernaar verlang (niets immers is mooier dan
onderweg zijn), gun ik René Heinrichs gaarne
de vreugde om elk jaar opnieuw Santiago
te bereiken. Van mij mag hij zoveel zegens
ontvangen en uitdelen als hij zelf wil, hij mag
baden in wijwater en geuren naar wierook,
in elke kerk mag hij zijn toevlucht zoeken.
Maar ik wens hem daarbij wel toe dat zijn
juk lichter wordt en zijn tred lichter. Ik hoop
dat de kathedraal van de natuur zijn oog zal
scherpen voor het geheim van de schoonheid,
ik wens hem toe dat ontmoetingen met
medepelgrims zijn geest zullen slijpen in tolerantie
en verbondenheid. Ultreya!
Met deze reacties sluit de redactie deze
discussie.
José Wienk
venaar terug.
Het Andreasstempel werd als eerste stempel
in de pelgrimspas gezet en daarna werd hij
gezegend met de woorden die pelgrims eeuwen
geleden ook al te horen kregen. Hierna
liep Jan de eerste meters als échte pelgrim
naar de uitgang waar iedereen hem alle goeds
wenste.
De volgende dag vertrok hij met stralend
weer met de pont van 13 uur naar Millingen,
uitgezwaaid door al zijn dierbaren om hopelijk
na vier maanden gezond en wel terug te
keren van zijn camino.
PAGINA 69

JACOBSSTAF - 2006
Flarden
De adoptie van een pelgrim op de Vía
de la Plata
Na de drukke camino francés kiest [Charles.
A. Hauser] voor de rustige Vía de la Plata. Op
de route treft ze tot haar tevredenheid stille
paden en uitgebreide overnachtingsmogelijkheden
aan. De vreugde hierover slaat echter om
in angst. Als vrouw alleen, en zonder mobiele
telefoon op zak, voelt ze zich niet erg op haar
gemak. Wanneer ze besluit om terug te keren
naar Nederland, komen plotseling twee andere
pelgrims in beeld.
Nadat ik in 2004 vanuit Saint-Jean-Piedde-Port
naar Santiago de Compostela had
gelopen, bekroop mij de lust om weer een
voettocht te maken. Het werd de Vía de la
Plata, vanuit Zamora, via Ourense, naar
Santiago.
Zo begin ik vol goede moed in Zamora. De
weg is eenzaam, dat vind ik niet erg. Je hoeft
niet in de rij te staan, zoals op de camino
francés. De sleutel van de albergue moet
meestal in een bar opgehaald worden en je
hebt het rijk alleen. Maar de eenzaamheid
PAGINA 70
begint toch te knagen. De weg is lang
en recht en ik ontmoet één pelgrim:
Fernando, een Duitser.
Opeens overvalt mij een angstgevoel:
hier loop ik nu, ik zie geen mens en
wat als ik onwel word of mijn voet
verzwik? Mijn mobiel ben ik vergeten
mee te nemen. Deze tocht is niet te
vergelijken met die van 2004. De
Spanjaarden vinden je toch al loco als
je als vrouw alleen zo’n tocht maakt.
Door mijn getob, mis ik de markering. Ik
loop terug en, helaas, geen pijl te vinden.
Eindelijk kom ik na veel ronddwalen in Santa
Groya de Tera aan, bij Casa Anita. Daar word
ik gastvrij onthaald en ook hier ben ik weer
de enige gast. Met een lekker wijntje, een
warme douche en een bed bij de open haard.
Wat wil je nog meer? Een verademing na al
die dagen in je uppie. Domingo, de man van
Anita, vertelt dat ze de volgende dag naar
Zamora gaan. Als ik in mijn bed lig, begint
het in mijn hoofd te spoken. Zamora, daar
stopt de bus van Santiago naar Rotterdam.
Fred, mijn man, zal het niet erg vinden als ik
de moed opgeef. Ja, dat doe ik, besluit ik na
een nacht wikken en wegen.
En zo krijg ik een lift naar Zamora. We
stoppen bij het busstation en Domingo
loopt met mij mee om te vragen of er nog
een plaats vrij is in de bus. Helaas, ‘complet’!
Mijn hart slaat over van blijdschap. Nou,
denk ik, je lot heeft beslist, je moet doorgaan!
Domingo is ook tevreden. Hij komt met
een voorstel: ik zou de bus naar Pueblo de
Sanabria kunnen nemen, die vertrekt in de

late middag. Misschien zou ik daar twee
Nederlanders tegenkomen, die ook bij hen
hebben overnacht. Hun namen zijn Pablo en
Michel. Een van hen is geblesseerd, dus hun
tempo is niet zo hoog, en wie weet zijn ze
daar wel. En zo stap ik vol goede moed in de
bus die mij naar Pueblo de Sanabria brengt.
Je gelooft het of niet, ik stap de bus uit en
zie op een brug twee grote mannen staan,
te groot voor Spanjaarden. Ik loop naar ze
toe en vraag voor de zekerheid in het Engels
waar de herberg is. ‘Waar kom je vandaan?’
krijg ik als antwoord. ‘Uit Nederland,’ zeg ik,
en vraag: ‘zijn jullie soms Pablo en Michel?’.
Dat klopt, alleen is het geen Michel, maar
Antoine.
Ze nodigen mij uit om wat te gaan drinken.
Het is erg gezellig, en zo besluiten we
de andere dag met zijn drieën naar Requejo te
lopen om te kijken of het ‘klikt’. In Requejo
JACOBSSTAF - 2006
wordt mij plechtig, na een hele dag regen
en natte sokken, gezegd dat ze mij willen
adopteren tot Ourense, want in die stad zou
hun familie op ze wachten. Zo ben ik deze
beide heren nog altijd dankbaar. We hebben
een gezellige week gehad. Zonder hen had
ik de Vía de la Plata misschien niet kunnen
lopen.
Onthaasten tussen Utrecht en Santiago
In het verslag van de fietstocht met haar
partner beschrijft Cokkie van ’t Leven wat
zij tegenkwam tussen Utrecht en Santiago.
Ze vat haar ervaringen samen in drie
woorden: kwetsbaarheid, ontvankelijkheid en
lichamelijkheid.
De huisdeur valt achter je dicht. Zeven weken.
Pelgrimeren begint thuis met achterlaten.
Weg dak boven je hoofd, weg bed, weg
vrienden en familie, de regelmaat van het
werkende leven, de stress… Wat overblijft,
dat zijn jij en je fiets – en twee fietstassen
met het hoognodige. Een matje, een tent,
een brander, tandenborstel, medicijnen,
gereedschap en reserveonderdelen, de drie
boekjes wegwijzers naar Santiago en twee
dikke delen essays. Je wilt toch wat lezen
onderweg.
De weg naar Santiago begint voor ons
uiteraard bij de Utrechtse Jacobikerk; voor
iedere Utrechter het onvermijdelijke startpunt
van de camino. Het is zondag, precies 12
uur, als we de stad achter ons laten, Santiago
tegemoet. Utrecht, de Jacobskapel van Galder,
Jacobskerken in Lier, Doornik, Vendôme,
Chatellerault, Aubeterre en over de Pyreneeën
naar Roncesvalles: de Via Turonensis. Daarna
de Spaanse camino francés: Villafranca del
Bierzo, een Jacobsfeest op de Cruz de Ferro,
de kapel van Cebreiro en op naar het eindpunt
Santiago de Compostela…
PAGINA 71

JACOBSSTAF - 2006
Wat kom je tegen op dit pad?
Kwetsbaarheid bijvoorbeeld. Die ene auto
die jij niet kon zien en die jou had kunnen
scheppen… Je lijf dat alle inspanningen
plotseling niet meer aankan, een knie die
het begeeft. Je fiets die 24 uur oponthoud
bezorgt, omdat de fietsenmaker op zondag
(en maandag?!) niet open is. Een domme
lekke band, zo lek dat die zich door nog geen
tien plakkertjes laat temmen. Je zware fiets
kan geen kilometer verder. En je weet het:
één euvel kan de laatste zijn. Iedere hobbel,
eenmaal genomen, voelt als een overwinning.
Sint-Jacob knipoogt, je trekt voort.
Ontvankelijkheid: er is veel te beleven, altijd
onverwacht. Eenmaal terug thuis blijkt dit
eindeloze kijken, het toelaten van indrukken,
de aaneenschakeling van gebeurtenissen, de
allergrootste waarde van het voortgaan op
de camino. Niet jij bepaalt de wereld. De
wereld stroomt bij jou binnen. Iedere dag is
anders, vooruitdenken kan niet en helpt niet.
Vandaag fiets je door de regen. Morgen doe
je dus tijdig je regenpak aan, maar is het de
zon die al te gretig schijnt. Waar zat ook al
weer de zonnecrème? Die lunch in het bos,
nietsvermoedend dat dit onze allerlaatste
vijfhonderd meter schaduw zou zijn voor
we werden overgeleverd aan de verzengende
hitte van de Franse wijngaarden.
Je fietst en de wereld valt jou toe. Je laat het
komen, die familie wilde zwijnen op je pad,
die stokoude boer met zijn verhalen, die
vrolijke bakker en redder uit de nood in een
‘broodloos’ Ardennengebied, de Française
die jou een boodschap meegeeft voor je
reisgidsje, omdat zij hier rond Parijs zoveel
Nederlanders ziet stranden. De zorgzaamheid
van een toevallige hospita, die en passant
PAGINA 72
aan jou haar levensloop vertelt… Koren in
meer soorten en maten dan je ooit op school
leerde. Je kijkt voor het eerst van je leven
naar het verschil in onderhoud en kwaliteit
van wijngaarden. Naar breeduit groeiende
oude bomen en verschillende soorten bos.
Over de Pyreneeën en op naar de Campos,
vlakke landbouwgebieden voor zover je oog
strekt. Geen mens. Hier en daar een pelgrim.
Stilte. Roofvogels. En eindeloos verder gaat
de weg. En jij? Trekt verder en laat de wereld
binnenkomen.
En lichamelijkheid. Weg regelmachientje
in je hoofd, alomtegenwoordig brein en
ordeningsprincipe van ons bestaan. De dagen
zijn druk met niets. Het lichaam regeert,
vraagt en krijgt aandacht. Trappen, de weg
vinden, eten kopen, eten, kamperen. Je bent
je lichaam. Je voelt de prikkels van de honger,
de vermoeidheid, de hitte. Zacht is het water
als je kunt zwemmen na een zware dag,
zuurstof in je hele lijf, geen heerlijker bed om
te delen met je geliefde dan een slaapmatje in
een sheltertent… Je zou deze prikkels nooit
kwijt willen raken, maar thuis verliest het lijf
het weer van je hoofd. Het brein neemt de
regie over. Wat je overhoudt is geen kennis,
maar ervaring: jij mens bent je lichaam!
Voor moderne mensen is pelgrimeren de
ultieme vorm van onthaasten: je kiest voor
de eenvoud van de weg. Je kwetsbaarheid
is beseffen dat het leven vergankelijk
is. Ontvankelijkheid is een kunst die je
gaandeweg overkomt en die je behoudt: ook
het Utrechtse dagelijks leven kent eindeloos
veel details. En dan die ervaring dat jij je
lichaam bent? Slaap, voedsel en beweging
– het is verslavend. Voor je het weet valt de
huisdeur achter je dicht en vol vertrouwen ga
je toch weer de weg op.

Uitslag fotowedstrijd
Na ingetogen zuivere zang van oude Jacobusliederen
door de Utrechtse Vrouwenschola
en de speelse Spaanse liederen gezongen door
muziekgroep Tuna Universitaria de Maastricht,
was het dan eindelijk zover:
De uitslag van de fotowedstrijd.
De vier juryleden hebben er een hele kluif
aan gehad, dat mag u rustig weten. Zij waren
zeer verrast door zoveel talent onder de leden
van het Genootschap.
Gekeken werd naar de kwaliteit van iedere
foto, de scherpte, de compositie en het onderwerp,
waarbij kwaliteit prevaleerde boven
onderwerp. Herkenning van de camino voor
iedereen een must.
Drie foto’s vielen in de prijzen en zes kregen
een eervolle vermelding.
1ste prijs: De heer Tom Benavente
De foto waarop alle aspecten te zien zijn:
de combinatie van pelgrims, ontmoeting en
beleving. De eindeloosheid van het landschap,
waarin pelgrims hun weg gaan, hoe
ver nog…
2de prijs: De heer D.J. Eringa
Een schitterende compositie! We zien slechts
de schaduw van een fietser. Het lijkt of zijn
schaduw reeds ver vooruit geworpen wordt.
De blauwe balk van de lichtval loopt evenwijdig
met de stang van de fiets als symbool
van de eindeloze weg.
3de prijs: Mevrouw Sophie Tempelaar
Twee mensen op weg naar het dorpje. Een
oude vrouw en een pelgrim. Beide lopen met
JACOBSSTAF - 2006
stokken. De vrouw omdat zij niet anders kán,
de pelgrim vanwege het gemak. De vrouw is
oud, de pelgrim in de bloei van zijn (haar)
leven. Een foto om in je hart te sluiten.
De zes eervolle vermeldingen:
De heer Henk v.d. Linden
De in een waas gehulde brug met op de voorgrond
een stuk rots als zinnebeeld van het
mysterie en de harde werkelijkheid van de
Camino.
Mevrouw Agnes Oud
Op de achtergrond de dreigend donkere
lucht boven het kruis op de rotsen in de zon.
Zoals het leven.
De heer Koos Hoogland
Ontmoeting van mens en dier, beide nieuwsgierig!
De heer N. v. Tongeren
Het dagelijks ritueel van de was, maar vooral
alles weer droog te krijgen.
Mevrouw J.v.d. Rest
Ook dit komt iedere dag tegen de avond weer
terug: slápen. Vaak met drie boven elkaar.
Hier is de derde nog niet zo ver, de schoenen
moeten nog uit.
De heer of mevrouw D.B. Eikelenboom
Zo herkenbaar voor iedereen, je loopt zomaar
een kerkje binnen, rust wat uit en steekt een
kaarsje aan, voor het broodnodige lichtpuntje
op je pad.
Noot redactie. Helaas is er geen ruimte om de eervolle vermel-
dingen te plaatsen.
José Wienk
PAGINA 73

JACOBSSTAF - 2006
Gelezen bij de buren
Uit: De Pelgrim 83, blz.11-12, een artikel
over de Sint-Jakobskapel te Leuven. In deze
stad zetelt ook het Vlaams Genootschap en
dan is een verloederende Sint-Jakobskerk natuurlijk
dubbel erg. Het kapelletje waar het
in dit artikel over gaat, op de hoek Pelgrimsstraat
en Brusselse straat, ziet er somber grijs
uit. Onder het fronton is te lezen: DIVI Ja-
Cobl saCeLLUM eXtrUItUr. Dit moet een
chronogram zijn. Jakobus staat achter tralies,
alsof men bang is dat hij van ellende de benen
zou nemen! Immers zijn kerk zakt als
maar dieper weg in het moeras waarop zij
zeven eeuwen geleden gebouwd werd. Alleen
het kleine klokje aan de zware toren luidt
nog steeds en wordt dan ook het wonder van
Leuven genoemd. Zelf was ik in die mooie
stad in het vroege voorjaar van 2005 en had
intens medelijden met zijn patroon.
Peregrino nr. 103 (Spaanse tijdschrift)
Camino de Madrid blz. 26-29 deze route vertrekt
vanuit de iglesia de Santiago ± 620m, in
het hart van de stad en langs het Convento
de las Comendadoras de Santiago. Hier hangen
de vaandels van gewonnen veldslagen
(in naam van Santiago). Het oudste vaandel
uit 844, slag bij Clavijo, tot die van Orán in
1509. Deze camino bestaat hoofdzakelijk uit
hoogvlakte, maar één grote pas, Puerto de la
Fuenfría 1796m. Vanaf Cercedilla loopt nog
de originele Romeinse weg XXIV Itinerario
de Antonio. Steden als Segovia met zijn Romeins
aquaduct en schitterende Romaanse
kerken en Valladolid vergeet je nooit. Maar
ook de schitterende kleine stadjes als Cercedilla,
Simancas, Wamba en Medina de Rioseco,
allemaal de moeite waard. Onderweg zijn
ook allerlei vormen van de palomares (behui-
PAGINA 74
José Wienk
zingen voor duiven) te zien. Na zo’n 320 km
komt u bij Sahagún op de camino francés om
zo verder te trekken naar Santiago. Van deze
route is een mooi gidsje: Camino de Madrid a
Santiago de Compostela. Guía para peregrinos
A PIE, BICICLETA y CABALLO. De gids begint
met een korte introductie, waarna de beschrijving
van alle plaatsen aan de route volgt.
Een pagina met alle plaatsen met hun speciale
diensten, hostals, refugios, ander onderdak
etc., twee pagina’s met hoogtekaarten, zodat
je weet waar je aan toe bent. Dan volgt een
globaal overzicht, gevolgd door detailkaarten
met de route in kleur ingetekend. Als afsluiting
enkele pagina’s met kleine foto’s. (Zie ook
Jacobsstaf nr. 57 blz. 8-9
Zelf heb ik met Netteke Mertens deze route
in 2002 gefietst en dat ging met enkele aanpassingen
prima.
Info: Asociación de Amigos de los Caminos de
Santiago de Madrid Carreteras, 14 – 7°, B-1
28012 MADRID
Foto Tieleke Huijbers, Segovia Romeius aquaduct

Hoe een Jacobspad wordt gedragen.
De gemeente
Heerenveen
gaat het nieuwe
schelpenpad
langs de Woudsterweg
officieel
“Jabikspaad”
noemen. Dit is
met een naambord
nu daadwerkelijkuitgevoerd
maar de
gemeente is met
dit idee nog verder
gegaan.
Jacobstafel Heerenveen
Wethouder Bouwers heeft met de aanwonende
Gerald Smilda op 8 maart j.l. aan het
pad twee Sint-Jacobsappelbomen geplant.
Gerald heeft de zorg voor de bomen op zich
genomen.
Met dit planten werd tevens een roestvrijstalen
plateau met een diameter van 2,40 m’,
met daarop ingegraveerd de lange pelgrimsweg
tot aan Santiago de Compostela, onthuld.
Zo zie je maar weer dat een wandelroute
zich in de loop der jaren steeds meer
verankert in de streek. Een bemoedigend
signaal voor de vrijwilligers die zich inzetten
voor de ontwikkeling een Jacobspad in hun
gebied.
Het plateau is te bereiken vanaf De Knipe bij
de noordelijke toegang naar het nieuwe museum
voor moderne Friese kunst “De Belvédère”
JACOBSSTAF - 2006
Syb Zeinstra
Project1 25-04-2006 16:09 Pagina 1
PAGINA 75

JACOBSSTAF - 2006
Van de voorzitter
Zoals de rattenvanger van Hamelen ging
Thijs Hanrats aan het einde van de dag op
onze voorjaarsbijeenkomst voorop in de
stoet van bijna honderd pelgrims die allen
het voornemen hebben om dit jaar op weg
te gaan naar Santiago de Compostela; symbolisch
(en een enkeling letterlijk) zetten zij
de eerste schreden op hun pelgrimstocht: Ultreia!
Er zat nog meer muziek in die dag; letterlijk
door de aansprekende optredens van
de Maastrichtse studententuna en figuurlijk,
omdat de nieuwe formule voor de opzet
van zo’n dag zo bleek aan te slaan, dat we
hier zeker ook in de toekomst wat mee zullen
doen. Dank en lof aan de organisatoren!
Uit eigen waarneming en via die van mijn
medebestuurderen weet ik, dat ook de regiobijeenkomsten
goed bezocht worden en door
de leden hogelijk worden gewaardeerd; in die
ene regio waar men dit jaar verstoken bleef
van regionaal contact, zetten we de zaak snel
weer op de rails. Intussen worden er via de
werkgroep herbergen twee albergues van
(Nederlandse) hospitalero’s voorzien; Roncesvalles
aan het begin van de camino francés
en de albergue in het seminario menor
in Santiago de Compostela zelf; we zijn dus
aanwezig aan het begin en aan het einde van
de traditionele Spaanse pelgrimsweg. Het is
een hele kunst om een half jaar lang op ieder
tijdstip voldoende bemensing ter beschikking
te hebben: sommige periodes blijken
erg in trek te zijn, ander nauwelijks. Tot op
heden lukt het echter wonderwel. Ons Genootschap
is in 1986 opgericht; dit jaar bestaan
we dus twintig jaar. Het vierde lustrum
willen we luister bijzetten door de volgende
Jacobsstaf extra dik te maken en we zijn al
begonnen met de (financiële) aanloop naar
PAGINA 76
Tijs Dorenbosch
het 25-jarig jubileum; goede ideeën hiervoor
zijn van harte welkom. Ik begon dit stukje
met vertrekkende pelgrims; steeds vaker ook
krijg ik welgemeende aan- of afraders te horen
over de wijze van terugreizen. Los van
degenen die de moed en de tijd hebben om
op dezelfde manier (te voet of met de fiets)
terug te gaan, is het tegenwoordig, mede vanwege
de goedkoopte, steeds meer in trek om
het vliegtuig te kiezen voor de terugreis. Wie
denkt de snelle verplaatsing vanuit de “cocon”
van de pelgrimsweg naar de alledaagse
werkelijkheid geestelijk goed aan te kunnen,
kan vanuit Santiago goedkoop (mits vroeg
geboekt) terug naar Düsseldorf (Air Berlin)
of via Londen met Ryan Air en vervolgens
met Easyjet naar Amsterdam of met Transavia
naar Rotterdam. Bus en trein doen er wat
langer over en zijn, mirabile dictu, nog wat
duurder. Ik vermeld het een en ander, omdat
U naar mijn mening Uw persoonlijke keuze
niet alleen moet laten afhangen van de adviezen
van anderen, maar ook van een gesprekje
met Uzelf over Uw innerlijke tempo van omschakelen.
Shakespeare zei het al: ”Too swift
arrives as tardy as too slow”.

Verslag Algemene Ledenvergadering
De algemene ledenvergadering van het Genootschap
vindt plaats op 25 maart 2006 in de Jacobskerk
in Den Bosch. Als zodanig is de ALV
een onderdeel van het Camino Festival. Dit Camino
Festival, met als thema ontmoeting-muziek-beleving-informatie,
is door een aantal enthousiaste
leden onder verantwoordelijkheid van
- en met medewerking van het bestuur georganiseerd.
Inderdaad blijkt deze nieuwe formule zeer
succesvol. Schattingen van het aantal deelnemers
aan het Camino Festival bewegen zich rond 550.
De algemene ledenvergadering wordt bezocht
door ruim 100 leden. Degenen die niet voor de
vergadering zijn gekomen, bezoeken de Sint-Jan,
maken een rondvaart over de Binnendieze, of
struinen langs de kraampjes op de festivalmarkt.
Voorzitter Tijs Dorenbosch opent de vergadering
om 10.15 uur, waarbij hij wijst op het loskoppelen
van het vergaderdeel van de rest van het
Werkgroep herbergen
programma. Bij de mededelingen is er aandacht
voor een nieuwe activiteit van de werkgroep herbergen,
de bemensing van het Seminario Menor
in Santiago de Compostela, waarbij een opvang
wordt gecreëerd voor “verweesde pelgrims”. Ook
aandacht voor de vele en gevarieerde informatie
die op onze website www.santiago.nl kan worden
gevonden. Ter gelegenheid van het 20-jarig be-
JACOBSSTAF - 2006
Theo van Dijk
staan van het Genootschap zal er een extra dikke
Jacobsstaf verschijnen. De werkgroep Geschiedenis
& Cultuur legt een lijst aan van jacobalia in
Nederland zie pag. 86 e.v. Wie informatie heeft
over jacobalia wordt verzocht contact op te nemen
met de werkgroep. Dit kan altijd via ons
adres aan de Lange Nieuwstraat 9A in Utrecht,
of via het algemene e-mail adres info@santiago.
nl. Dit geldt trouwens voor alle correspondentie
met het Genootschap; het komt altijd op de juiste
plaats terecht.
De werkgroep pelgrimswegen inventariseert pelgrimsroutes
in Nederland met Haarlem, Utrecht
en Nijmegen als knooppunten. Dit gebeurt vooralsnog
op basis van bestaande LAW’s. Waar mogelijk
en noodzakelijk worden routes aangepast
of aangevuld. De werkgroep pelgrimswegen kan
mogelijk een coördinerende taken vervullen voor
de verschillende regionale groepen die zich al bezighouden
of zich zullen gaan bezighouden met
de ontwikkeling van Jacobswegen.
Het bestuur gaat, nadrukkelijker dan
in het verleden, op bezoek bij de regio’s.
Daartoe zijn de regio’s onder de bestuursleden
verdeeld.
Bij de bespreking van de notulen van de
ledenbijeenkomst van 12-11-2005, vraagt
Herman Gresnigt naar contacten met
zusterorganisaties. Die zijn er zeker, met
name met Vlamingen en Spanjaarden.
Iets heel bijzonders is uit die contacten tot dusver
niet voortgekomen. Deze notulen worden
vervolgens vastgesteld onder dankzegging aan de
secretaris.
Bij de bespreking van het jaarverslag 2005 van
de algemeen secretaris wordt het spijtig gevonden,
dat niet is stilgestaan bij het overlijden van
PAGINA 77

JACOBSSTAF - 2006
de voormalige penningmeester Jan Hofman. Dit
jaarverslag wordt vervolgens vastgesteld.
Vervolgens geeft penningmeester Bas Brouwer
een toelichting op het Financieel Overzicht 2005.
Door verbeterde incasso is er veel liquiditeit.
Conform de in 2003 gemaakte afspraak, gaat de
vermogensvorming naar 50% van de jaarlijkse
contributie-opbrengst. Ook de exploitatierekening
wordt van een toelichting voorzien, een
typfoutje hersteld (31-12-2005) bij het “eigen
vermogen”, en er wordt verteld dat we alvast sparen
voor het 25-jarig bestaan.
De heer van Dam (Veldhoven) vindt de Jacobsstaf
duur en vraagt zich af, of deze niet net zo
goed op het internet kan verschijnen. De mening
van het bestuur is dat internet en Jacobsstaf
elkaar aanvullen en dus naast elkaar moeten
blijven bestaan. Verder in de toekomst kan de
situatie natuurlijk heel anders zijn. Nu het toch
over de Jacobsstaf gaat, merkt Herman Stokmans
(Apeldoorn) op dat veel buitenlandse abonnees
onze Jacobsstaf roemen. Tijs Dorenbosch maakt
de koppeling tussen de media compleet door te
melden dat binnenkort alle oude Jacobsstaven op
onze website te lezen zijn. Tijs Dorenbosch vindt
de tijd nog niet rijp voor een suggestie van Esther
van Doorn (Purmerend) om leden de keus te laten
tussen een papieren of elektronische uitgave
van de Jacobsstaf. In ieder geval is bekend dat de
PAGINA 78
regelmatige verschijning van De Jacobsstaf voor
veel leden een goed argument is om hun lidmaatschap
te verlengen.
Cor van Tongeren ziet het eigen vermogen steeds
verder stijgen (er is dus “geld zat” voor een jubileum).
Tijs Dorenbosch wijst op de afspraak dat
een “ijzeren reserve” tot € 60.000,- zal worden
aangelegd. Cor van Tongeren vindt de voor het
25-jarig jubileum vastgelegde € 10.000,- te weinig.
Thom Oosterhof krijgt uitleg over een vermeende
discrepantie tussen baten/lasten en voorziening
van de post “herbergen”. Hij wil ook weten, of
we in Santiago of elders een pand gaan kopen.
Volgens Tijs Dorenbosch vooralsnog niet, maar
in de toekomst …?
Jaap Mulder (Groningen) mist de begroting
2006. Die is vastgesteld in de najaarsvergadering
van 2005. Dit is misschien een beetje verwarrend,
maar de ALV heeft indertijd om deze ontkoppeling
van jaarrekening en begroting gevraagd. Op
een vraag van de heer Vaessen (Maastricht) meldt
Bas Brouwer dat op de voorraad “voor de zekerheid”
een grote afschrijving wordt gepleegd.
De heren Cor Broer en Frans Brons hebben de
kas gecontroleerd en stellen de vergadering voor
de penningmeester en het bestuur te déchargeren
voor het gevoerde financiële beleid. De kascontrolecommissie
heeft nog een verbeterpunt en
een suggestie. Het verbeterpunt betreft het ontbreken
van een verslag van de ledenadministratie
(zou er wel moeten zijn volgens het huishoudelijk
reglement), waardoor slechts marginale controle
op de binnengekomen contributie mogelijk is.
Het bestuur neemt kennis van dit verbeterpunt.
De financiële jaarstukken en de décharge van het
bestuur worden vervolgens bij acclamatie vastgesteld.
De suggestie van de kascontrolecommissie is om
ter verhoging van goodwill en efficiency de pelgrimspas
gratis te verstrekken aan nieuwe leden.

Tijs Dorenbosch belooft dat het bestuur nog eens
na zal denken over deze suggestie.
In de nieuwe kascontrolecommissie worden de heren
Brons en Soyer benoemd. Reserve is de heer
Huub Mooren.
De bestuursverkiezing duurt maar kort. Huub
van Alem stelt zich voor en wordt bij acclamatie
in het bestuur opgenomen.
Tijdens de rondvraag constateert Herman Gresnigt,
dat er “buiten” meer leden zijn dan “binnen”
(bij de vergadering). Hij vraagt zich af , wat
de leden “buiten” te vertellen hebben.
Thom Oosterhof zwaait de penningmeester veel
lof toe. Frans Rooijdijk stelt voor een atredend
kascontrolecommissielid onmiddellijk te benoemen
tot reservelid. Tijs Dorenbosch geeft aan
daar best over te willen denken i.v.m. de voordelen
(duidelijkheid wie beschikbaar is, opbouw
JACOBSSTAF - 2006
van expertise), maar er zijn ook nadelen (altijd
dezelfde mensen).
Tini Stokmans vraagt, wie er stemrecht hebben.
Tijs Dorenbosch meldt dat de statuten duidelijk
zijn: de aanwezige leden.
Huub Mooren verwoordt enige onduidelijkheid
die de laatste tijd is ontstaan met betrekking tot
de verhouding Genootschap en religie. Volgens
Tijs Dorenbosch blijkt uit de statuten duidelijk
dat wij een seculiere organisatie zijn. Het Genootschap
stelt zich op religieus gebied dan ook
zeer terughoudend op. Het Genootschap zal echter
een individueel lid, of een groep van leden
niet verhinderen iets te organiseren op religieus
gebied. Tenslotte complimenteert Hans Olthof
(Abcoude) het bestuur voor zijn inzet.
Hierna sluiten de vergaderaars zich aan bij de
overige leden die deelnemen aan de verschillende
activiteiten tijdens dit Camino Festival. Er zijn
verschillende workshops met
informatie over uiteenlopende
onderwerpen als verzorging
van fiets en voeten en labyrint
lopen. Uiteraard zijn er ook de
vaste informatiebijeenkomsten
voor beginnende pelgrims en de
werkgroepen van het Genootschap
(geschiedenis & cultuur,
herbergen, pelgrimswegen, spiritualiteit).
Tussendoor ook veel
muziek van Thijs Hanrath met
zijn accordeon, de Tuna Universitaria
de Maastricht en de
Utrechtse Vrouwen Schola. Na
de prijsuitreiking voor de fotowedstrijd
en het symbolisch
uitzwaaien van een indrukwekkend
groot aantal, dit jaar
vertrekkende, pelgrims volgt
de traditionele afsluiting in het
Café Saint-Jacques.
PAGINA 79

JACOBSSTAF - 2006
Regioberichten
Regio Groningen - Drenthe
De voorjaars huiskamerbijeenkomst werd gehouden
op vrijdag 17 maart (Sint Patrick) 2006. Na
een moment van stilte werden enkele passages
voorgelezen uit Herman Andriessen’s boek “Naar
het land dat ik U wijzen zal“. Enigszins geëmotioneerd
nam pastor Arie van de Berg de bloemen
voor zijn vrouw in ontvangst nadat hij ons over
zijn pelgrimstocht had verteld. Het is steeds weer
een uitdaging om iemands persoonlijke verhaal
te mogen horen, ook als deze vanuit een sterk
religieus besef en intentie zijn voortgekomen. In
het Noorddrentse dorp Eelde nam de bomvolle
dorpskerk tijdens een Pelgrimsviering op 2 e Paasdag
(2004), afscheid van dominee Van de Berg,
die met de zegenwens van Sint Patrick te voet
vertrok naar Santiago de Compostela. Vijf dagen
later schreef hij aan zijn vrouw Clarie: “Ik voel
het pelgrimeren in de botten en voeten en heb
de kou ’s nachts en de hitte overdag inmiddels
aan het lijf ervaren”. Na ruim 750 km afgelegd te
hebben had hij op 18 mei een spirituele “bijtankdag”
in het klooster in Thierry. De gezangen van
de zusters tijdens de gebedsvieringen waren bijna
goddelijk mooi. De eeuwenoude kapel ademde
een bijzondere sfeer, om vervolgens na een urenlange
tocht door de bossen gedwaald te hebben
en geen mens te zijn tegengekomen, je klein en
kwetsbaar te voelen en tegelijk je opgenomen te
weten in een machtig gedeelte van de schepping.
Na ruim 1300 km, kwam Arie, zoals hij dat omschreef
“thuis” in Taizé, het wereldbekende oecumenische
dorp, lwaar een sfeer hangt van een
open geest en hart, waar je met open handen
ontvangen wordt. Een plaats van verzoening,
waar hij opnieuw het feest van de opstanding
tijdens de zaterdagavondviering beleefde. Het
stijgt boven woorden uit wat hem dit deed, de gewijde
sfeer, het doorgeven van het licht, de stilte
PAGINA 80
en de prachtige liederen. We passeren de grens
bij Saint-Jean-Pied-de-Port, waarna de bekende
pleisterplaatsen volgen waaronder ook Cruz de
Ferro. We naderen Santiago de Compostela en
op 27 augustus treedt Arie de kathedraal via de
Porte del Gloria binnen. Hij maakt de entree
door de “Porte del Perdon“ die vanwege het heilig
jaar was geopend. Vanuit Nederland arriveert
zijn vrouw op 8 september en dan gaan zij naar
Kaap Finisterra alwaar Arie zijn pelgrimskleren
verbrandt zoals de traditie dat wil. Zijn vrouw
ontvangt daar een op naam gestelde compostellana.
De dia hiervan riep bewondering op. Op
het uiterste puntje van Europa aan de Atlantische
oceaan beleefden zij bij zonsondergang het einde
van deze, voor hen beiden, bijzondere tijd. De afsluiting
van deze avond vond plaats met het café
Saint Jacques waar nog gekeken werd naar dia’s
die George Suursma heeft gemaakt van de zand-
en kleicamino’s vanaf 2002 tot en met 2005. Tevens
werd er met veel bewondering gekeken naar
een icoon van Jacobus de Meerdere, geschilderd
door Corrie Blokland. Tegen het middennachtelijke
uur namen de laatste bezoekers afscheid van
de gastvrouw Marga en gastheer Fred, die al vele
jaren geheel belangeloos hun huis ter beschikking
stellen voor onze huiskamerbijeenkomsten
en pro Deo zorgdragen voor alle consumpties.
Het was weer goed om elkaar te ontmoeten.
Thom Oosterhof.
Regio Oost-Nederland
Op 3 maart jl. vond de regio-avond in Apeldoorn
plaats, waar ruim 75 leden naar het wijkgebouw
‘Kruispunt’ gekomen waren. Gé Westgeest was
verheugd zoveel belangstellenden welkom te heten.
Hij stelde een aantal dringende vragen en
oproepen: 1 e versterking van het bestuur met 1
persoon; 2 e organiseren van een aparte bijeen-

komst voor nieuwe leden; 3 e in eigen omgeving
op zoek naar Jacobalia gaan; 4 e instellen van speciale
werkgroepjes m.b.t. het wandelen en fietsen;
5 e Irene Sloet heeft zich bereid verklaard een cursus
kunstgeschiedenis op 6 dinsdagavonden te
geven voor regioleden. Het onderwerp daarvan
is Kunst en Architectuur langs de Camino Francés.
De kosten bedragen € 75.-; 6 e is er nog belangstelling
voor een cursus Spaans o.l.v. señora
Anita Martinez-Almeida? De volgende spreker
was Theo van Dijk. Hij wees op het ‘Caminofestival’
(o.a. voorjaarsvergadering) dat op 25
maart in de St. Jacobskerk te Den Bosch gehouden
zal worden. Theo sprak ook over de Website
waarop ieder lid zijn bijdrage kan plaatsen. Het
is de bedoeling een digitale kaart samen te stellen
t.b.v. Jacobalia en Historie van het Jacobusgebeuren.
Wim Damman uit Apeldoorn opende
als eerste het informatieve gedeelte van de avond.
Zijn voordracht heette ‘Op weg naar Santiago de
Compostela’. In 2002 liep hij langs de oostgrens
naar de Via Lemovicensis, van Vézelay naar Ostabat.
De dia’s die hij liet zien waren goed gekozen.
Tussendoor hoorden we muziekfragmenten,
zoals ‘La coronacio’, een 15 de eeuws Marialied
uit Al-Andalus, gezongen door Rosa Zaragoza
m.m.v. een vrouwenkoor én een opname van een
blaasensemble waarin de boventonen gedomineerd
werden door snerpende chirimias-instrumenten,
schalmei-achtige blaasinstrumenten,
die sinds 1539 in de kathedraal van Santiago de
Compostela in gebruik. De Ommense predikant
Henk Schuurman fietste naar Santiago en terug
naar huis. Hij peddelde van St. Annaparochie bij
de Waddenzee, waar hij kokkels van het zand opraapte,
via Ommen naar de kerk in Padron waar
hij de vijf schelpen van de Waddenzee neerlegde,
vervolgens van Santiago de Compostela naar
Cabo Fisterra. Tijdens zijn verhaal greep Henk
een lange fluit, die hij horizontaal bespeelde. Ook
heeft hij zonder begeleiding een Middeleeuws lied
gezongen! De terugtocht ging via de Camino del
Norte. In Blois wachtte zijn vrouw hem op. In de
JACOBSSTAF - 2006
kerk van Galder kreeg Henk een stempelafdruk
en de pelgrimszegen mee! Henk eindigde zijn
beeldend verhaal met: ‘Het leukste van weggaan
is thuiskomen!’ Henk Bunskoek startte zijn reis
op 2 januari 2005 vanuit Punthorst. Hij verwisselde
zijn drukke agrarische bedrijf met de voettocht
naar Santiago de Compostela om de confrontatie
aan te gaan met de elementen. Hij liep
in de koudste winter sinds 100 jaar in Spanje tot
Fisterra. Henk las vervolgens voor uit eigen werk
en vertoonde fraaie dia’s tijdens zijn voordracht.
Op 21 februari 2005 was hij in de kathedraal van
Santiago om daar de pelgrimsdienst bij te wonen
en de pelgrimszegen te ontvangen! Aan het einde
van de avond bedankte Gé de drie sprekers, ieder
met een eigen achtergrond en eigen ervaringen.
De aanwezigen bleven nog genoegelijk nazitten
onder het genot van een drankje om ervaringen
uit te wisselen
Herman Stokmans.
Regio Noord-Holland benoorden ‘t IJ
Verslag bijeenkomst zaterdag 11 maart 2006 in
Het Trefpunt te Almaar. Een levensgrote poster
bij de ingang “verkondigt” dat er dit jaar 56 mensen
uit onze regio op weg gaan of al op weg zijn
naar Santiago, 14 op de fiets en de rest te voet.
Het pelgrimeren blijft springlevend, wat blijkt
uit het aantal bezoekers van onze regiodag (118).
Dagvoorzitter Adrie Dik deelde mee dat er plannen
zijn om een refugio te starten in Santiago,
die geleid zal worden door het Nederlands Genootschap.
Ons regiolid Rem Jonker zal de eerste
twee weken van juli daar als hospitalero dienst
doen. Er worden vrijwilligers gezocht voor de
landelijke werkgroep “Cultuur en geschiedenis”.
In de nabije toekomst zal men vanaf Den Oever
– het Fisterra van Noord-Holland – via een uitgezette
wandel- en fietsroute naar het Fisterra in
het verre Galicië kunnen gaan. Een werkgroep
is druk bezig dit Noord-Hollandse pelgrimspad
in kaart te brengen onder de naam: “Van Wad
tot IJ”. Jan Louter, de promotor, vertelde hoever
PAGINA 81

JACOBSSTAF - 2006
de werkzaamheden gevorderd waren. Traditiegetrouw
houden we de pelgrimsparade. Bas Aders
uit Castricum liep van St.-Jean-Pied-de-Port
naar Santiago. Klaas en Lenie Boom uit Monnickendam
lopen in etappes naar Santiago. Als je
met koorts op weg gaat blijkt de zegen van God
geen garantie voor een voorspoedige tocht. Klaas
hoorde ’s nachts wilde zwijnen rond de tent en
durfde dit eerst niet te vertellen. “Oh, ik dacht
dat het enge mannen waren”, zei Lenie opgelucht.
Wim Deen uit Obdam maakte de tocht
te voet van huis uit naar Santiago om zijn drie
overleden broers te herdenken. Hij verhaalde
over een Zweedse jongen die niet wist hoe hij met
zijn leven verder moest. Wim trachtte de knaap
te helpen zijn leven weer richting te geven. In
Santiago herdacht Wim zijn broers. Jan Louter
vertelde over de eerste spannende dagen van zijn
voettocht uit 1993, samen met zijn zwager Piet
Louter. Pelgrims dienen volgens de regels gastvrij
onderdak te krijgen, maar bij de Norbertijnen
in Postel waren ze niet welkom. Jan vertelde
enkele waargebeurde belgenmoppen. Jan belde
een camping of ze konden slapen in de trekkershutten
die in de folder stonden. Dat kon, wanneer
ze dan wilden komen. “Over een uur? Maar
awel menier, die hutten moeten nog gebouwd
worden.” Over de baas van een supermarkt die
op 1 april door zijn personeel te pakken werd
genomen en woedend naar buiten kwam omdat
ze hem wijs hadden gemaakt dat die twee naast
zijn zaak gingen kamperen. Sjaak Melker uit Egmond-Binnen
liep al twee keer naar Santiago.
Dit jaar doet hij de Route Tolosana van Arles
naar Lourdes. Paulien Winnubst uit Lutjebroek
liep met Carla Postma. Paulien, gehuld in volledig
tenue: regenpak en rugzak, vertelde hoe het
voelt als je zo uitgedost in de stromende regen
loopt. Karel Buhrs, te voet vanaf Zaandam, gaf
uiting aan zijn gevoel van onzekerheid voor de
tocht: Haal ik het wel? Beleef de tocht filosofisch,
spiritueel, leg de tocht vast met je zintuigen. Kijk
naar de schoonheid. Theo Wullings uit Akersloot
PAGINA 82
verwonderde zich over de negatieve ervaringen
die hij soms van Santiagogangers hoort. Zijn ervaringen
waren onverdeeld positief. Pastor Henk
Vermunt rectificeerde op humoristische wijze
een passage uit het verslag van onze laatste regiobijeenkomst
waarin André Brouwer hem als
ex-pastor had omschreven. Henk is em (emiritus)
pastor. Het scheelt maar een letter, maar hij is en
blijft pastor. Henk citeerde de excuses van André
die zei dat hij dat niet kon weten “omdat hij een
heiden was.” Jeroen Gooskens kun je lezen - zeer
aan te raden - maar deze middag konden wij hem
horen. Iedere pelgrim zal veel in zijn verhaal over
gevoelens en ervaringen herkennen. Na de door
Jeroen opgerakelde persoonlijke ervaringen zal
menigeen met inspirerende gevoelens zijn of haar
tocht naar huis zijn begonnen.
Jacques Buissink
Regio Arnhem-Nijmegen
Op zondag 4 september 2005 nam een zestal
regioleden deel aan de dienst in de R.K. Sint
Oswalduskerk in Zeddam. Na de dienst kon het
bijzondere retabel (rond 1500 in Antwerpen gemaakt),
dat in de zijbeuk staat opgesteld bekeken
worden. In een rand is de apostel Jacobus de
Meerdere als pelgrim afgebeeld. Daarna zijn we
door het bos naar ’s Heerenberg gelopen, waar
een bezoek gebracht werd aan de R.K. Sint Pancratiuskerk
en het kasteel Huis Bergh. Na een
rondleiding door de toren (het oudste gedeelte
van het kasteel) en een consumptie op het terras
konden we de zalen met de vaste kunstcollectie
bekijken. Op twee schilderijen is Jacobus de
Meerdere afgebeeld. Als volwassene op een klein
houten paneel (Niccolo di Segna, ca. 1335) en
als klein kind aan de voeten van zijn moeder op
een afbeelding van de Maagschap van de Heilige
Anna (toegeschreven aan Hans Döring, 1515).
De deelnemers kunnen terugzien op een leuke
dag. Jan Galjé heeft ons vrijdag 16 december
2005 op een heel persoonlijke wijze deelgenoot
gemaakt van zijn beleving van de Camino. Hij

toonde beelden van de weg en van de civieltechnische
kunstwerken. De aanwezigen kunnen nu
feilloos oude bruggen dateren en uit de vorm van
de brugpijlers de stevigheid van de rivierbodem
bepalen. Door het verhaal van Jan zijn we bekende
plekken op een andere manier gaan bekijken.
Al met al een verhaal dat door het dertigtal
aanwezigen zeer op prijs gesteld werd. De regiobijeenkomsten
worden wisselend bezocht waardoor
de regio Arnhem-Nijmegen vergelijkbaar is
met een grote-stads-regio. Op 19 november hield
Paul Reehuis voor de pelgrimsgroep Nijmegen in
de Jacobskapel een boeiende lezing over “de vergeten
apostel” Jacobus in de Bijbel. Daarna liepen
de deelnemers naar Winssen. Vrijdagavond
17 maart 2006 kwamen 15 mensen bijeen in de
tuinzaal van de Doopsgezinde kerk in Wageningen.
Een keer per jaar geven we aspirant lopers
en fietsers gelegenheid informatie te bemachtigen
over het gaan naar Santiago de Compostela.
Ook dit keer werd er geestdriftig verhaald door
degenen die hun herinneringen overpeinsden
aan wat eens was. Elke keer weer is het bijzonder
het enthousiasme mee te maken van hen die op
het punt staan de rugzak te pakken of de fiets
te nemen en te vertrekken. Wij wensen allen die
onderweg zijn of gaan een goede en inspirerende
tocht toe.
Wolter van der Zweerde en Greet Udink
Regio Limburg
Met bewondering kijk ik naar de eerste pelgrims,
die in de vrieskoude al op pad zijn en mogelijk
warmte zoeken in onze refugio. Dat is ook wel
nodig want met minus 8 tot 10 graden wil je wel
wat warmte. Je ziet steeds meer wandelaars tijdens
de winter op weg naar Santiago gaan, wellicht
wat rustiger en avontuurlijker? Een binnengekomen
suggestie is om op 25 juli een Jacobusreünie
te organiseren en dat willen we best proberen.
Om 18.30 in de Kathedraal te Roermond is een
eenvoudige Jacobusviering met daarna een gezellig
samenzijn. De Broederschap van St Jacob zal
JACOBSSTAF - 2006
het organiseren. De suggestie om na de najaarsvergadering
nog een speciale bijeenkomst voor de
vertrekkende pelgrims van het daaropvolgende
jaar te organiseren zal ook standaard gehonoreerd
worden. Wandelaars in refugio St Gerlach
en Fietsers in St Christoffel. De datum wordt
tijdig doorgegeven. De reden is dat vastgesteld
werd dat de tijd van de workshops toch eigenlijk
te kort is en veel vragen overblijven, die in kleiner
verband wezenlijk beter besproken kunnen worden.
Op 18 maart was onze traditionele regiodag
in het Katoenen dorp met een feestelijk cachet
als aftrap voor het 20 jarig lustrum van ons aller
Genootschap. Peter te Poel, conservator aan
het Bonefantius Museum te Maastricht en internationaal
expert verzorgde een buitengewoon
boeiende lezing over onze wellicht beroemdste
beeldhouwer Jan van Steffenswert (de Rembrand
onder de beeldhouwers) kwaliteit - herkenning
– compositie, alles kwam ter sprake. De pelgrimsparade
of iets dergelijks wil in het limburgse niet
vlotten. Ondanks de bourgondische inslag en
gezelligheid lukt het niet om dit te enthousiasmeren.
Fysiotherapeut John Louwarts hield een
gedegen betoog over spieren - blessures - opbouw
- training enz. met een zeer geanimeerd en leerzaam
vraag- en antwoordspel. Hier gaat het dus
wel met de interactie. Het ligt ons zeer aan het
hart zorg voor lichaam en geest bij te brengen en
dat is zeer leerzaam. Na de gespreksgroepen voor
wandelaars en fietsers was het napraten en de
dag maar weer al te snel om. De volgende regio
vergadering van het Genootschap is op zaterdag
11 november in het welbekende katoenendorp te
Roermond. Ultreia
Thom Kentgens
Regio Bollenstreek/Rijnland
Op 18 februari jl zijn er ca. 45 mensen uit de regio
in de hal met elkaar aan de praat, als Nelia
Musters het gezelschap uitnodigt te beginnen
aan de voorjaarsbijeenkomst. Op haar vraag
wie hier voor ’t eerst zijn gaan nogal wat handen
PAGINA 83

JACOBSSTAF - 2006
omhoog. Zij gaan zich straks voorstellen en over
hun plannen vertellen. De Rcp doet mededeling
over het aanstaande “Caminofestival” in Den
Bosch: de informatie daarover, afkomstig van de
website, ligt op de informatietafel voor ieder ter
inzage. Verder meldt zij, met name voor de “nieuwelingen”,
over onze wandelzaterdag, in principe
steeds op de laatste zaterdag van de maand. In
dit kader vertelt zij over de tocht, die een min
of meer vaste groep wandelaars uit de regio in
de jaren 1999 tot in 2001 gewandeld hebben op
het “Pelgrimspad”. Een suggestie aan nieuwe
regiogenoten zoiets ook samen te gaan ondernemen!?
De Regiobijeenkomst is in principe op de
eerste zaterdag van februari en oktober: dus de
eerstvolgende zal zijn op zaterdag 7 oktober. Tenslotte
doet ze nog mededeling over de Wandel- en
Fietsbeurs, die op in de RAI gehouden wordt en
waar ook het Genootschap met een stand aanwezig
is. Daarna krijgt Yvonne Wijnands het woord
over haar hospitalera-zijn in Roncesvalles. Ze
vertelt dat heel recent het besluit gevallen is, dat
het Nederlands Genootschap ook de refugio in
het Seminario Menor in Santiago gaat bemensen.
Die refugio zal geopend zijn vanaf begin
april tot eind september. Er worden nog mensen
opgeroepen om daar te hospitaleren, steeds voor
2 weken, wisseling van de “wacht” vindt plaats
op de zaterdag. Dan komen de nieuwe aspirant
pelgrims aan het woord: 5 echtparen, die in april
of mei aanstaande thuis op de fiets stappen en
naar Santiago gaan fietsen, na veel oefenen en
vol verwachting; ook een stel, dat vorig jaar naar
Rome is gefietst en nu een nieuwe uitdaging gevonden
heeft: samen naar Santiago! Er is ook een
vrouw, wier echtgenote mee op weg gaat, maar
dan wel in zijn auto (bezemwagen?) Enkele van
deze fietsende stellen willen ook de terugweg per
fiets afleggen. Maar er zijn ook een aantal lopers:
een stel is vast van plan, bij hun voordeur te beginnen
aan de tocht, maar zíj moet nog wennen
aan het lopen met een rugzak met (“gewichtige”)
bagage. Of die man alleen: heeft al heel veel ge-
PAGINA 84
lopen, op diverse plekken in de wereld: orienteert
zich nu op zijn solo-tocht naar Santiago. Of dat
echtpaar, beiden nog werkend, maar in de loop
van de laatste jaren toch 4½ maand verlof opgespaard:
gaan op 1 e Paasdag thuis te voet op weg,
logeren de 1 e nacht bij Rcp Nelia en Gerard en
dan verder: willen de route via Luik, Reims naar
Vezelay en via Névers – Périgueux naar St Jean
P.d.P. Een vrouw alleen, die ook op 1 e Paasdag
gaat vertrekken: per trein naar Pamplona en vandaar
te voet naar het Westen. Zij heeft 7 weken
voor haar pelgrimstocht uitgetrokken. Een klein
deel van haar tocht zullen 2 broers mee lopen.
Na de lunchpauze splitst het gezelschap zich in
“fietsers” en “lopers” die elkaar onderling van allerlei
nuttige informatie voorzien. In de oktoberbijeenkomst
hopen wij hun reisverslag te mogen
horen!
Gerard Ticheler/Nelia Musters
Regio ’s Hertogenbosch
Op zondagmiddag 5 maart jl waren er 110 regioleden
aanwezig in de nieuwe (nog niet voltooide)
zaal bij de Jacobuskerk. Als gast was ook Tijs Dorenbosch,
voorzitter van het Nederlands Genootschap
aanwezig. Na het openingswoord verwelkomden
we de schrijver, spreker en op de eerste
plaats pelgrim Jeroen Gooskens. Jeroen haakte
met zijn verhalen in op het weertype van vandaag:
sneeuw. Zijn ervaringen tijdens zijn tocht
naar Santiago met de sneeuwhopen en koude waren
daarom ook makkelijk aan te voelen. Na de
pauze waren er twee werkgroepen: één voor de
fietsers, geleid door Thomas en Thea Sanders en
één voor de lopers, geleid door Nelly en Rony de
Jong. Op de vele vragen konden vele antwoorden
gegeven worden. De middag werd beëindigd met
het Café Saint Jacques, waar nog allerlei verhalen
de ronde gingen. Op zondag 23 juli a.s. zal in
het kader van de viering van de naamsdag van
Sint Jacobus een activiteit voor lopers en fietsers
worden gehouden. De H. Mis ter ere van Jacobus
zal worden meegevierd in de Jacobuskerk in Den

Dungen. De leden die zich hebben aangemeld
krijgen nader bericht. Indien er leden zijn die ook
meewillen doen of informatie willen hebben over
Agenda
JACOBSSTAF - 2006
het doel van deze dag, zij kunnen contact opnemen
met de regiocontactpersonen. Ultreia.
Nelly en Rony de Jong
20 mei regio Groningen/Drenthe: zand-camino
20 mei regiobijeenkomst Den Haag
23 juli regio Den Bosch: viering Naamsdag H. Jacobus
25 juli regio Utrecht-Zuid/Rivierenland: Jacobus-zangavond in Buurmalsen
25 juli regio Limburg: Jacobus avond/reünie 18.30 Kathedraal Roermond, korte viering
en lang gezellig samenzijn
9 en 10 sept. regio Friesland: wandel- en fietsweekend
16 sept. regio Groningen/Drenthe: klei-camino
17 sept. regio Limburg: 125 jarig Jubileum Koninklijk Roermonds Mannenkoor, plechtige
viering in Kathedraal van Santiago met gezellige samenkomst na afloop voor
de pelgrims van Nederlands en Vlaams Genootschap
7 okt. regiobijeenkomst Bollenstreek in de Hoeksteen te Hillegom
14 okt. regiobijeenkomst Den Haag
14 okt. regiobijeenkomst Friesland
22 okt. regiobijeenkomst Utrecht-Zuid/Rivierenland
10 nov. huiskamerbijeenkomst regio Groningen/Drenthe
11 nov. regiodag Limburg, Katoenen dorp Roermond
3 feb 2007 voorjrsbijeenkomst Bollenstreek
Wilt u de Jacobsroute op een comfortabele manier wandelen? Alleen of met uw eigen
gezelschap? Met gereserveerde hotelletjes en met vervoer van bagage?
Met een uitgebreide routebeschrijving en kaartmateriaal?
Van Le Puy via St. Jean-Pied-de-Port en Roncesvalles naar Santiago. In 11 deeltrajecten
van elk een week, met in totaal 66 dagetappes. Per week te boeken.
Verlenging tot Kaap Finisterre is mogelijk. Nieuw in 2006: Via Arverna en Via Verde.
Bel Topo-Aktief 024 - 360 64 27 of bezoek onze website www.topo-aktief.nl
PAGINA 85

JACOBSSTAF - 2006
Werkgroep cultuur en geschiedenis Inventarisatie jacobalia in nederland
De werkgroep Cultuur en Geschiedenis van het Genootschap heeft zich het laatste jaar m.n. bezig
gehouden met het inventariseren van Jacobalia in Nederland. Onderstaand een eerste resultaat. De
werkgroep is zich terdege bewust, dat deze inventarisatie zeker niet volledig is. Daarom een oproep
aan alle lezers: Als u weet van Jacobalia in uw woonplaats, in uw regio, of waar dan ook in Nederland,
laat dit dan weten aan de werkgroep. De werkgroep zal er dan zorg voor dragen, dat ook deze in de
lijst worden opgenomen, waardoor de lijst steeds completer wordt. Mail uw aanvullingen aan Herman
Gresnigt: herman.gresnigt@wxs.nl
Namens de werkgroep,
Herman Gresnigt
Inventarisatie jacobalia in Nederland
In het Jubileumnummer van “de Jacobsstaf” (nr 50, p.65-69) staat een definitie van “Jacobalium” (mv
Jacobalia): Een object van kunst in Nederlands openbaar bezit, dat in relatie staat tot de heilige Jacobus
en/of de bedevaart naar Santiago de Compostella. (dus geen foto van… en evenmin toeristische
prullaria). In onderstaande lijst is het begrip enigszins verbreed: nog bestaande, dan wel bestaand hebbende
objecten en naast objecten ook broederschappen/gilden. In onderstaande lijst zijn de Jacobalia
gerangschikt naar provincie en per provincie in alfabetische volgorde naar plaats. De cijfers in kolom
3/info verwijzen naar: 1. kerk, 2. kapel, 3. altaar in kerk die geen Jacobuskerk is, 4. beeld, schilderij,
gevelsteen, 5. gasthuis / godshuis, 6. broederschap/gilde, 7. overige: bv reliek, stempel, vaandel etc. NB
In veel van de onderstaande artikelen, hetzij in de Jacobsstaf (jst), hetzij op internet, wordt verwezen
naar boeken/tijdschriftartikelen met meer informatie over het betreffende onderwerp.
Provincie/plaats
Groningen
Titel Info Bron
Bellingwolde Jacobuskerk 1 www.vomhimmelhoch.nl
klik op historische kerken
Feerwerd St Jacobus de Meerdere 1 Jst 55,135
Uithuizen Jacobus in Uithuizen 1 (2x) Jst 19, 96
Jst 16,124
Zeerijp Jacobus in Zeerijp 1
www.vomhimmelhoch.nl
klik op ‘historische kerken’
N.B. Van de meeste kerken in Groningen, Friesland en Drenthe zijn foto’s en beschrijvingen te vinden
via; www.vomhimmelhoch.nl, onder ‘historische kerken’
PAGINA 86

Friesland
Friesland/provinciaal
· Friesland en Santiago
· Synt Jacob in Frisia
· Evermarus
1,4,7
1
7
Jst 11,101
Jst 28,134
Jst 1,35 Jst 5, 15
Harlingen Schippersgilde 4 Jst 21,27
Leeuwarden
· Jacobijnenkerk
· Gevelsteen D.Ionge S.Jacob
· Putdeksels in St.Jacobsstr.
1
4
7
JACOBSSTAF - 2006
www.grotekerkleeuwarden.nl
Jst 50,83
Jst 54,66
Jst 6,68
· Groate kerk van St.Jacobi-Parochi 1
St Jacobiparochie · Het stempel van St Jabik
· Een kunstwerk in St Jabik 7 Jst 23,116
7 Jst 37,19
Wommels Wommels,dorp van St Jacob 1 www.jabikspaad.nl
Drenthe
Rolde Jacobus kerken in Rolde 1(2x) www.rolderkerk.nl
Overijssel
Enschede/Lonneker 3 Jacobskerken in Enschede 1(3x) Jst 59,127
Oldemarkt Jacobus in Oldemarkt 4,7 Jst 53, 27
Zwolle Waar is St Jacob ? 4 Jst 35,123
Gelderland
Buurmalsen
onder:’geknipt’:
Schildering St Jacobus onder
witkalk ontdekt
4 Jst 1, 32
Hengelo Jacobus in Hengelo 4 Jst 62,75
Nijmegen
· de Jacobshoeve
· Nijmegen de route naar
‘Sunte Jacob”
· Jacob in Nijmegen
· De St Jacobskapel
· Jacobus in de Betuwe
· De NH Kerk in Valburg
7
2,5,6
Jst 33, 2
Jst 41, 19
2 Jst 50,70
2 Jst 50,83
Valburg
1(2x)
1
Jst 50,77
Jst 60,171
Vragender ruïne 2
Waardenburg Jacobus in Waardenburg 3,4 Jst 30,43
Winterswijk Jacobus in Winterswijk 1(2x),4 Jst 22,62
Zaltbommel in art. over Waardenburg 4 Jst 30,43
Zeddam Jacobus in Zeddam 4 Jst 50,81
PAGINA 87

JACOBSSTAF - 2006
Utrecht
Cabouw H.Jacobuskerk in Cabouw 1 www.lopik.org
Jst 15,84
Jst 55,118
Jst 59,98
Utrecht
Noord-Holland
Akersloot
Amsterdam
Haarlem
PAGINA 88
· Jacobus in Utrecht
· Een nieuw standbeeld
· Sporen van Jacobus in
Utrecht
· Centraal museum
· het Catharijnenconvent
Vermelding van kerk in
Regioberichten
· Jacobus in Amsterdam
· Rijks prentenkabinet
· Jacobus in Haarlem
· Lezing over St Jacob
· Sint Jacobusgodshuis
· Een gevelsteen in Haarlem
· De gevelsteen aan het
vroegere St Jacobsgodshuis
· St Jacobskapel
1,4,5,6
4
4
4
4
1 Jst 58,81
2,4,5,6
4
4,5
4,5,6
5
4,5
4
Haarlemmerliede Kerk, vermeld in regioverslag 1 Jst 63,137
Laren Beeld van St Jac. Op kerkhof 4 Jst 8,146
Tuitjenhorn Kerk, vermeld in regioverslag 1 Jst 63,137
Zwaagdijk Jacobuskerk 1 ?
2
Het centraal museum
Veel etsen en gravures.
prenten in
het museum
Jst 17,18
Een aantal prenten van
Jacobus
Jst 28,140
Jst 11,98
Jst 26,53
Jst 13,19
Jst 50,86
www.santiago.nl/nieuws
Zuid-Holland
Brielle
St. Jacobsgasthuis
2,5
www.historischmuseumdenbriel.nl
onder: Brielse kerker
· ’s Gravenhage
1(2x),6
Jst30,62
Den Haag
· De bouwkunst van Cuypers
architect Jacobuskerk
1
Jst 64,186 www.stjacobus.nl
Gouda Jacobus in Gouda 3 Jst 14,61

Zuid-Holland
Leiden
· Een gulden legende
· Jacobalium in Leiden
· De ware Jacob staat in Leiden
· De voormalige Jacobsgast
Huiskapel
· prentenkabinet
4
4
4
2,6
4
Jst 50,72
Jst 57,26
Jst 58,59
JACOBSSTAF - 2006
www.leidenchurches.
org/LDK/
prentjes van Jacobus in
kabinet
Lisse Compostela in Lisse 4 Jst 2,45
Oude Wetering Jacobus Major in Oude Wetering 1,4 Jst 50,73
Rotterdam
· Jacobus in Rotterdam
· Jacobusverering in R’dam
Museum Boymans v Beuningen
2,4,5,6,7
2,3,4,5,6
4
Jst 28,131
Jst 43,102
Prent van Jacobus in
museum
Schiedam
· In regioverslag vermeld:
Jacobuskerk in Kethel
· Voorm. Sint Jacobsgasthuis,
nu Stedelijk Museum
1
5,6
Jst 47,133
www.schiedam.nl
Schipluiden
In regioverslag vermeld:
Jacobskerk in Schipluiden
1 Jst 47,133
Zwijndrecht Jacobus in Zwijndrecht 4,5 Jst 25,20
Zeeland
Koewacht Filippus en Jacobuskerk 1
www.nl.wikipedia.org/
Koewacht
Nieuwerkerk Jacobuskerk 1 ?
Renesse Jacobuskerk 1,7 www.vantkerkplein.nl
Vlissingen
Noord-Brabant
Bergen op Zoom
· Een ontmoeting met Jacobus
· Vlissingen, halte aan de
Camino del Mar
· Jacobus in Bergen op Zoom
· De Sint-Jacobskapel aan de
vismarkt
1,4
1,7
2,6
2,5
Jst 43,132 www.sintjacobskerk.nl
Jst 44,178
Jst 13,15
Kopie boekje; de
Sint-Jacobskapel
aan de vismarkt
Boxmeer De Petruskerk in Boxmeer 4 Jst 56,168
PAGINA 89

JACOBSSTAF - 2006
Noord-Brabant
Den Bosch
PAGINA 90
· Jacobus in ’s Hertogenbosch
· De St. Janskathedraal, 1
· De St. Janskathedraal, 2
· Pelgrimszegen en –stempel
· Broederschapsvaandel
· Sluiting St. Jacobskerk
· Kerk van St. Jacobus de
meerdere in Den Bosch
1,2,6
6(10x)
4,6
7
6,7
1
1
Jst 20,128
Jst 2,67
Jst 7,105
Jst 30,63
Jst 50,75
Jst 53,34
Jst 59,112
Den Dungen RK Kerk St. Jacobus 1,4
www.nl.wikipedia.org/
Den Dungen
Eindhoven Jacobuskerk (GKV) 1 ?
Galder Jacobus in Galder 2 Jst 18,56
Steenbergen Jacobus in Steenbergen 1,5,6,7 Jst 37,26
Zeeland Jacobuskerk en –gilde 1,6 Jst 22,77
Limburg
Bocholtz H.Jacobus de Meerdere 1
www.kerkgebouwen-inlimburg
klik op B, zoek Bocholtz
www.kerkgebouwen-in-
Egchel H.Jacobus de Meerdere 1 limburg
klik op E, zoek Egchel
www.kerkgebouwen-in-
Hunsel H.Jacobus de Meerdere 1 limburg
klik op H, zoek Hunsel
Maastricht Broederschappen in Maastricht 1,6 Jst 9,22
Roermond
· De Voorstad St. Jacob
· Opheffing ‘Witte Kerkje’ en
overbrenging armreliek van
St. Jacobus naar Roermond
· Roermonds reliek
· Heroprichting Broederschap
H.Jacobus de Meerdere
· Kerk Jacobus Maior
Roosteren H.Jacobus de Meerdere 1,4
2,3,4,6
2,7
7
6
1
Jst 8,153
Jst 42,96
Jst 50,79
Jst 52,166
Thorn De St. Jacobuskapel 2 Jst 52,182
Venray 2 Jacobusbeelden in de Grote Kerk 4 Jst 8,138
www.kerkgebouwen-inlimburg
klik op R, zoek Roermondwww.kerkgebouwen-inlimburg
klik op R, zoek Roosteren

Het Compostelaregister
JACOBSSTAF - 2006
Na thuiskomst uit Santiago kunnen pelgrims een kopie van de Compostela inzenden aan het Genootschap
ter registratie en vermelding in de Jacobsstaf. Stuur dan tevens de ingevulde achterkant mee van
de brief die u bij de pelgrimspas ontving met gegevens over de gevolgde route en de reiswijze. Daarmee
kunt u ook de Jacobsspeld bestellen. Hebt u de brief niet meer dan kunt u een formulier aanvragen bij
de Ledenservice (info@santiago.nl).
Naam Woonplaats Aankomst Wijze
1998
Vrught, P.W.J.M. de Wehl 29-apr-98 fiets
Wardenaar, H.W.E.S. Alphen a/d Rijn 20-mei-98 fiets
Wardenaar-
Struiksma, G. Alphen a/d Rijn 20-mei-98 fiets
Hulsbosch, A. Nijmegen 28-mei-98 voet
Wolf, A. Twello 07-jul-98 fiets
Rijzewijk, E.Th. Krommenie 22-jul-98 fiets
Rijzewijk, L-J. Krommenie 22-jul-98 fiets
Hemelaer, N.A.M. Oegstgeest 30-jul-98 fiets
Visser, D.A. IJmuiden 02-okt-98 fiets
1999
Rijke, A.M. Den Haag 31-mei-99 fiets
Rijke-Kokshoorn, P.J.M. Den Haag 31-mei-99 fiets
2000
Maas, A.G. Dreumel 28-mei-00 fiets
Verbij, C. Oldenzaal 20-jun-00 voet
Donzel, E.Th.J. van Oss 26-jun-00 fiets
Donzelvan
de Besselaar, J. van Oss 26-jun-00 fiets
Vorwerk, H.A. Heeze 26-sep-00 voet
Kok, B.G.J. Oosterhout 20-okt-00 -
Fischer, H.R.M. Burgum 27-okt-00 voet
2001
Graal, W.C. Zeist 23-jun-01 fiets
Rhijn, M.A. van Zeist 23-jun-01 fiets
Slim, M. Vriezenveen 28-jun-01 -
Slim-Pleij, L. Vriezenveen 28-jun-01 -
Potter, J. Oudorp(NH) 07-aug-01 voet
Potter-van Baar, J. Oudorp(NH) 07-aug-01 voet
Croiset, G. Amsterdam 31-aug-01 voet
Duesman, E. Uelsen(D) 14-sep-01 voet
Smits, M. Franeker 23-okt-01 voet
Waller, C.E. Amsterdam 26-nov-01 voet
2002
Zwering, M.J. Culemborg 30-mei-02 voet
Musters, M. Dongen 14-jun-02 voet
Lee , A.J. van der Leusden 17-jun-02 fiets
Kossen, G. IJmuiden 21-jun-02 fiets
Kossen-Hoogland, V. IJmuiden 21-jun-02 fiets
Westerlaak, L. van Utrecht 19-jul-02 voet
Eikelenboom, R. Krimpen a/d Lek 13-aug-02 voet
Naam Woonplaats Aankomst Wijze
Eikelenboomvan
Santen, M. Krimpen a/d Lek 13-aug-02 voet
Mostert, H. Cadier en Keer 26-sep-02 voet
Andreoli, J.A.M. Hilversum 13-nov-02 voet
2003
Goosen, P. Oirschot 10-apr-03 voet
Beeren, J.G.H. Voorburg 29-apr-03 voet
Groen, T. Erichem 05-mei-03 fiets
Boekhorst-Snijders, W. Rotterdam 08-mei-03 voet
Opsteeghvan
de Vreugde, L. Papendrecht 08-mei-03 voet
Franse, I. Koudekerke 17-mei-03 fiets
Noya, J.J. Sambeek 28-mei-03 voet
Custers, P. Swolgen 29-mei-03 fiets
Hoef, J. van den Swolgen 29-mei-03 fiets
Bloemendaal, R. Baarn 02-jun-03 fiets
Braspenning, J.P.W. Etten-Leur 02-jun-03 fiets
Braspenning-
Trouw, P.C. Etten-Leur 02-jun-03 fiets
Snoeren, A.A.J. Rosmalen 07-jun-03 fiets
Wakker, A. Purmerend 13-jun-03 voet
Hofstad, J.G.L. Silvolde 15-jun-03 fiets
Loo, J. van Hilversum 16-jun-03 fiets
Woortman, M. Obdam 16-jun-03 fiets
Woortman, N. Obdam 16-jun-03 fiets
Mackaay, L. Ruurlo 20-jun-03 fiets
Berg, F. van den Leusden 21-jun-03 fiets
Sanders, Th. Rosmalen 28-jun-03 fiets
Sanders-v
an der Staak, T.H.M. Rosmalen 28-jun-03 fiets
Jong, K-M. de Roermond 30-jun-03 fiets
Jong-Hawinkels, R. de Roermond 30-jun-03 fiets
Cabri, M.G. Leiden 02-jul-03 voet
Potgieter, L. Heemskerk 04-jul-03 voet
Densen, E.A. van Amersfoort 09-jul-03 fiets
Luiten, W.P. Maastricht 11-jul-03 voet
Kloosterman, J. Spijkenisse 23-jul-03 voet
Verhagen, T.M. Spijkenisse 23-jul-03 voet
Coolen, J. Berlicum 28-jul-03 fiets
Veldhuijsen, E. Groningen 02-aug-03 voet
Wolf, A. de Groningen 02-aug-03 voet
Boers, E. Amsterdam 05-aug-03 voet
PAGINA 91

JACOBSSTAF - 2006
Naam Woonplaats Aankomst Wijze
Clerkx, G.J.H. Geleen 08-aug-03 voet
Clerkx-Vaessen, J.M. Geleen 08-aug-03 voet
Valckx, A.H.H.M. Gemert 23-aug-03 voet
Hanush, A.V.M. Zeist 26-aug-03 voet
Rasterhoff, H. Hilversum 16-sep-03 fiets
Melis, A.A.G. Wouw 22-sep-03 fiets
Hoeven, J. van der Maasdijk 26-sep-03 fiets
Haverkort, J. Franeker 06-okt-03 voet
Scheur, R.M. van der Amsterdam 13-okt-03 voet
Scholte, K. IJsbrechtum 19-okt-03 voet
2004
Mullink, W. Vorden 08-jan-04 voet
Boot, P. Den Haag 17-apr-04 fiets
Kooijman, H.J. Heerde 23-apr-04 voet
Heirbaut, F.A. Heerde 24-apr-04 voet
Heirbaut-
Notenboom, F.C.C.M. Heerde 24-apr-04 voet
Groot, H. de Ursem 30-apr-04 fiets
Groot, J.W.F. de Ursem 30-apr-04 fiets
Soemers, J.M.K.G. Meerssen 01-mei-04 voet
Hulsen, F.F.W. van Gorssel 08-mei-04 voet
Hulsen, F.W. van Gorssel 08-mei-04 voet
Stolker-Jacobsen, C. Zeist 10-mei-04 voet
Nieland, M. Zwolle 15-mei-04 fiets
Buur, J. Velsen-Zuid 18-mei-04 voet
Boonstra, S. Grou 22-mei-04 fiets
Bolten, Th. Obdam 26-mei-04 fiets
Jonker, R.P.J. Obdam 26-mei-04 fiets
Lammers, G.J. Makkinga 26-mei-04 fiets
Lammers, W. Almelo 26-mei-04 fiets
Loos, A.J.M. van der Den Haag 26-mei-04 fiets
Okken, W. Dronten 26-mei-04 fiets
Graaff, M. de Den Haag 27-mei-04 voet
Wouters, A.P. Oisterwijk 28-mei-04 fiets
Ellenbroek, B. Helmond 31-mei-04 voet
Ellenbroek-
Biesterbos, L. Helmond 31-mei-04 voet
Veldpaus, G.M. Mill 31-mei-04 voet
Meijer, H.S. Oenkerk 01-jun-04 fiets
Sinkeler, A.J.M. Alphen a/d Rijn 03-jun-04 fiets
Vos, J. de Alphen a/d Rijn 03-jun-04 fiets
Schuurman, W. Haarlem 05-jun-04 fiets
Völkers, H.J.O. Amsterdam 05-jun-04 voet
Völkers-
Indrakusuma, H.R.D. Amsterdam 05-jun-04 voet
Weijers-Tiemessen, G.A. Mook 05-jun-04 voet
Janssen-
Billekens, M.R.E. Sevenum 06-jun-04 fiets
Oosten-Hemminga, J. Bolsward 06-jun-04 fiets
Tepper, S. Heemskerk 06-jun-04 voet
Nij Bijvank, H. Almelo 07-jun-04 fiets
Gresnigt, B.A. Tiel 08-jun-04 fiets
Gresnigt, H.A.A. Mook 08-jun-04 fiets
Brummelen, J.L.F. van Rijen 09-jun-04 fiets
Diependaal, A. Bilthoven 09-jun-04 fiets
Geurten, P.J.M.G. Maastricht 09-jun-04 fiets
PAGINA 92
Naam Woonplaats Aankomst Wijze
Hoppenbrouwers,
A.L.M. Rijen 09-jun-04 fiets
Magermans, A.J. Leeuwarden 09-jun-04 voet
Verhees, A.J.E.M. Maastricht 09-jun-04 fiets
Luijten, A.I.P. Breda 12-jun-04 fiets
Max, G. Lelystad 12-jun-04 fiets
Noorloos, B.G. Heinenoord 12-jun-04 voet
Liebers, J.C.P. Groesbeek 14-jun-04 voet
Vliex, J.M.T. Voerendaal 14-jun-04 fiets
Winkel, F. van de Heerlen 14-jun-04 fiets
Diender, J. Kampen 15-jun-04 fiets
Diender-Vos, W. Kampen 15-jun-04 fiets
Bijma, J. Hoofddorp 16-jun-04 fiets
Helmantel, H.A. Haarlem 16-jun-04 fiets
Miedema, A. Den Haag 16-jun-04 fiets
Hamers, H. Klimmen 18-jun-04 voet
Hamers-Ghijsen, M.J. Klimmen 18-jun-04 voet
Stam, J.L.M. Groet 21-jun-04 fiets
Bijl, M.E. Hoek v. Holland 22-jun-04 fiets
Groot, L. de Alkmaar 22-jun-04 fiets
Rasker, J. Haarlem 22-jun-04 voet
Haan, B.G.W. de Twello 23-jun-04 voet
Haan-Jansen, A.G.T. de Twello 23-jun-04 voet
Vossen, A.P.G.M. Eindhoven 23-jun-04 voet
Bruin, T. Noord-
Scharwoude 24-jun-04 fiets
Buiter, M.C. - 24-jun-04 -
Gerritsen, C. Arnhem 25-jun-04 voet
Kerpen, G.S.M. Eindhoven 25-jun-04 fiets
Toeset, H.W. Nieuw Vennep 25-jun-04 fiets
Zwaag, I.J.E.van der Nieuw Vennep 25-jun-04 fiets
Halter, R.J. Roosendaal 27-jun-04 fiets
Langezaal, C.J. Leiden 27-jun-04 fiets
Pijnacker, J. Leiden 27-jun-04 fiets
Damen, R.R. Oisterwijk 28-jun-04 voet
Wijnands, Y.J. Heemstede 28-jun-04 voet
Koolen, J.G.J. Breda 01-jul-04 fiets
Schings, L.A. Neerbeek 01-jul-04 voet
Daemen, M.A.H.M. Spijkenisse 02-jul-04 fiets
Daemen-
Sieben, M.J.T.L. Spijkenisse 02-jul-04 fiets
Schrama, L.J. Noordwijkerhout 03-jul-04 voet
Hamers, N.M. Elsloo 04-jul-04 voet
Hamers-
Brouns, M.I.Th. Elsloo 04-jul-04 voet
Brull, B.H.M. Kerkrade 06-jul-04 fiets
Henrich, J. Heerlen 06-jul-04 fiets
Jong, D. de Nieuwland 06-jul-04 voet
Vullers, M.C. Herten 07-jul-04 voet
Engberts-Bos, R. Heerde 08-jul-04 voet
Teernstra, R. Almelo 09-jul-04 voet
Kentgens, T.J. Montfort 10-jul-04 fiets
Muts, G. Soest 10-jul-04 voet
Scholten, H. Bunnik 10-jul-04 fiets
Zoutman, S.W.J. Bunnik 10-jul-04 fiets
Elsen, G.W. ten Ootmarsum 12-jul-04 voet

Naam Woonplaats Aankomst Wijze
Broeke-de Vries, J. ten Losser 13-jul-04 fiets
Didden, A.A. Waarder 14-jul-04 fiets
Korenhof, F.C. Dordrecht 14-jul-04 f&v
Coolen, J. Berlicum 16-jul-04 fiets
Krijger, C.H.M. Mierlo 16-jul-04 voet
Maas, G. Mierlo 16-jul-04 voet
Sinke-van Gilst, N.M. Wolphaartsdijk 16-jul-04 tand.
Kusters, P.J.A.M. Landgraaf 17-jul-04 voet
Lamoen, A.J.T.M. van Rossum(Gld) 17-jul-04 fiets
Rooij , J. de Appingedam 17-jul-04 -
Rooij-Hogendorf, J. de Appingedam 17-jul-04 -
Meijer, B.J.M. Amsterdam 18-jul-04 voet
Schellekens-Huijben, R. Rijen 18-jul-04 voet
Bremmers, H. Kerkrade 19-jul-04 voet
Bremmers-
Janssen, C.M.W. Kerkrade 19-jul-04 voet
Knoope, B.E. Bodegraven 20-jul-04 fiets
Knoope-Boeren, A.C.F. Bodegraven 20-jul-04 fiets
Müller, M. Rotterdam 20-jul-04 voet
Müller, P. Rotterdam 20-jul-04 voet
Vischschraper, D. Den Haag 20-jul-04 voet
Vischschraper, E. Den Haag 20-jul-04 voet
Vischschraper-
Jenner, H.A. Den Haag 20-jul-04 voet
Hummevan
der Bijl, H.L. Zeist 22-jul-04 voet
Oort, A. van Lopik 22-jul-04 voet
Brandsma, A. Voorburg 23-jul-04 fiets
Brandsma, D.D. Voorburg 23-jul-04 fiets
Brandsma, G. Voorburg 23-jul-04 fiets
Hartings, J.A.M. Dordrecht 26-jul-04 voet
Rozier, C.P.M. Dordrecht 26-jul-04 voet
Houwelingen, H. van Dordrecht 27-jul-04 voet
Linden, H.P. van der Eindhoven 28-jul-04 voet
Cornelissen, E. Naaldwijk 04-aug-04 fiets
Gerlach, J. Budel 04-aug-04 fiets
Gerlach-Janssen, M. Budel 04-aug-04 fiets
Jansen, F.S. Naaldwijk 04-aug-04 fiets
Schneider, H. Budel 06-aug-04 fiets
Schneider-
Dautzenberg, M.J.H. Budel 06-aug-04 fiets
Sterling, J.H.A. Deventer 07-aug-04 fiets
Have, L.W.A. ten Lichtenvoorde 11-aug-04 fiets
Hoekstra, F.J.M. Lichtenvoorde 11-aug-04 fiets
De La Horra
Calomarde, P. Enschede 16-aug-04 fiets
Croiset, G. Amsterdam 17-aug-04 voet
Jansen, J.W.H. Angeren 17-aug-04 -
O’Toole, R. Amsterdam 17-aug-04 voet
Karel, B. Den Haag 21-aug-04 fiets
Karel, H. Zwolle 21-aug-04 fiets
Delroye, H. Beek(L) 23-aug-04 fiets
Dhont, G.A.A.M. Sint Kruis 23-aug-04 fiets
Dhont-Heijens, C.J.M. Sint Kruis 23-aug-04 fiets
Kloeg, J.A.J.H. Leiden 27-aug-04 fiets
Houten, A. van Bennebroek 29-aug-04 fiets
JACOBSSTAF - 2006
Naam Woonplaats Aankomst Wijze
Schabbink, J.W.C. Heemstede 29-aug-04 fiets
Heijden,
H.C.M. van der Liempde 30-aug-04 fiets
Suiskens, H.F.M. Eindhoven 30-aug-04 f&v
Kock, G.W. de Arnhem 02-sep-04 voet
Portengen, F. Almere 02-sep-04 fiets
Sminia, B.M.H. Almere 02-sep-04 fiets
Wakker, Y. Santarém(P) 04-sep-04 voet
Dekker, G. Vosselaar (B) 05-sep-04 voet
Kruijs, P.P.J. van de Weert 07-sep-04 voet
Deckers, J. Ell 09-sep-04 voet
Deckers-Meeuwissen, C. Ell 09-sep-04 voet
Nelissen, Th. Rosmalen 09-sep-04 voet
Sadal, K. Montfoort 09-sep-04 voet
Weijmer, J.F. Heerlen 10-sep-04 voet
Boot, M.C. Bergen 11-sep-04 -
Monster, A.J. Appingedam 13-sep-04 fiets
Scholtes, M.C.N. Waalwijk 13-sep-04 fiets
Mathijssen, W. Bennebroek 14-sep-04 fiets
Poel, L.J.J. van der Bennebroek 14-sep-04 fiets
Schuil, J. Zwolle 15-sep-04 fiets
Punt, A.P. Zierikzee 16-sep-04 -
Schaaf, K. van der Assen 16-sep-04 fiets
Bredius, L. Hellevoetsluis 18-sep-04 voet
Brediusvan
Duijl, N.A.M. Hellevoetsluis 18-sep-04 voet
Smakman, J.P. Breezand 18-sep-04 voet
Spruijt, C.W.A.J. Noordwijk 18-sep-04 fiets
Lassauw, A.H.G. Schin op Geul 20-sep-04 voet
Lunter, H.A.H. Bolsward 20-sep-04 voet
Topma, W.J. Bolsward 20-sep-04 voet
Jaasma, T. Franeker 21-sep-04 voet
Jaasmavan
der Meij, T.K. Franeker 21-sep-04 voet
Jansen, J.M. Wassenaar 21-sep-04 fiets
Remmerswaal, J.J. Wassenaar 21-sep-04 fiets
Blommestijn, G.J. Hoofddorp 22-sep-04 voet
Kort, C.E.M. de Hoofddorp 22-sep-04 voet
Kortvan
Dielen, C.A.J. de Hoofddorp 22-sep-04 voet
Ruiter, A. Hoofddorp 22-sep-04 voet
Verhoeven-van Meer, J. Hoofddorp 22-sep-04 voet
Hoeven-
Beerens, J. van der Leiden 23-sep-04 fiets
Lut-Ronde, H.A.M. Leiden 23-sep-04 fiets
Onderwater-
Warmerdam, A.G.M.M. Breezand 24-sep-04 -
Vissers, A.J. Raamsdonkveer 24-sep-04 fiets
Eringa, D.J. van Huizen 25-sep-04 fiets
Poppel, L.N.A. van Tilburg 27-sep-04 voet
Jelsma, K. Leek 29-sep-04 fiets
Jelsma-
Warmerdam, A.M.A.C. Leek 29-sep-04 fiets
Cornelissen, M.A.J.L. Amsterdam 30-sep-04 fiets
Hemert-Barten, C. van Teteringen 30-sep-04 voet
Laumans, G. Swalmen 30-sep-04 fiets
PAGINA 93

JACOBSSTAF - 2006
Naam Woonplaats Aankomst Wijze
Pijnappels, P. Nijmegen 30-sep-04 fiets
Schieveen, G.C. van Haamstede 30-sep-04 voet
Vos, A.M. Zwolle 30-sep-04 voet
Wink-Hobert, A.H.M. Dalfsen 30-sep-04 fiets
Asbroek, W.TH. Ten Haaksbergen 01-okt-04 fiets
Huis in ‘t Veld, W.H. Drunen 01-okt-04 fiets
Jonckbloedt, M.A.M. De Rijp 04-okt-04 fiets
Jonckbloedt-
Scholtz, M.J. De Rijp 04-okt-04 fiets
Rundberg, J.R. Den Haag 04-okt-04 voet
Udo, F.J. Hoogvliet 04-okt-04 voet
Udo-Leer, M.J.P. Hoogvliet 04-okt-04 voet
Kok, C.J.M. Amsterdam 05-okt-04 voet
Prins, J.G. Lieshout 05-okt-04 voet
Duuren, C.G. van Breda 06-okt-04 -
Geeris, L.G.M.R. Maarssen 08-okt-04 voet
Stam, A.G.M. Laren 08-okt-04 voet
Tijssen, A.J. Pijnacker 08-okt-04 fiets
Tijssende
Jong, M.H.M. Pijnacker 08-okt-04 fiets
Jakobsen, S.L. Biggekerke 09-okt-04 voet
Sijm, R.G.M. Amsterdam 09-okt-04 voet
Stoof, T. Rumpt 10-okt-04 voet
Molendijk, J.A. Dordrecht 11-okt-04 voet
Markus, G. Rotterdam 15-okt-04 voet
Mol-Jansen, A. Belfeld 16-okt-04 voet
Schuit, J.I. Breda 17-okt-04 voet
Kortman, R. Zwolle 20-okt-04 voet
Threels, A. Ermelo 20-okt-04 voet
Hassel-Maas, M.J. van Breda 21-okt-04 v&f
Modder, J. Houten 21-okt-04 voet
Graafsma, L.B.M. Zwolle 23-okt-04 voet
Graafsma-
Damhuis, P.A.M. Zwolle 23-okt-04 voet
Brouwer, M. Amsterdam 24-okt-04 -
Everards, K. Wijk bij
Duurstede 28-okt-04 voet
Bistervelds, M.W.M.G. Nijmegen 03-nov-04 voet
Reijnders, A.H.E. Nijmegen 03-nov-04 voet
Steeghs, Th.P.W.H. Holthees 11-nov-04 voet
Doesburg, M. van Nijmegen 12-nov-04 voet
Bokkel Huinink,
A.D. ten Enschede 20-nov-04 voet
2005
Bunskoek, H. Punthorst 21-feb-05 voet
Bunskoek, H. Punthorst 03-mrt-05 voet
Steekelenburg,
M.D. van Dordrecht 26-mrt-05 voet
Schütten, A. Wijk bij
Duurstede 02-apr-05 voet
Wildenberg,
J.J.M. van den Boxtel 02-apr-05 voet
Kienhuis-Eibrink, M.C. Harderwijk 06-apr-05 voet
Knapen, F. Deurne 08-apr-05 voet
Hout , E. van Koningsbosch 11-apr-05 voet
Hauser-Heere, C.C.Q. Hellevoetsluis 14-apr-05 voet
PAGINA 94
Naam Woonplaats Aankomst Wijze
Linde, L. van der Koningsbosch 14-apr-05 voet
Leeuwen-
Visser, C.J.W.A. van Honselersdijk 15-apr-05 voet
Rueter, J. Heerhugowaard 25-apr-05 voet
Dormans, P.A.W. Bunschoten 27-apr-05 voet
Hoekstra, Tj.J. Jirnsum 27-apr-05 voet
Ven, P.J.C.J. van de Doetinchem 28-apr-05 voet
Waegemakers-
Tijbosch, J. Dinther 29-apr-05 voet
Bunk, J. Bunschoten 30-apr-05 voet
Halteren, M. van Bunschoten 30-apr-05 voet
Heynen-Koelewijn, H. Bunschoten 30-apr-05 voet
Parren, F.J.M. Geldrop 30-apr-05 voet
Booij, F.F. Mussel 01-mei-05 voet
Booij-Blok, W.Chr. Mussel 01-mei-05 voet
Ooijen, A.C. van Huizen 01-mei-05 voet
Overdam, M.H. van Stadskanaal 01-mei-05 voet
Jongh, J.M. de Zierikzee 02-mei-05 voet
Pijnen, F.J.A. Ossendrecht 02-mei-05 voet
Glorie, J.J. Oss 04-mei-05 voet
Hansen Royen, M. Margraten 06-mei-05 voet
Krol-Sierksma, S.L. Marrum 06-mei-05 voet
Schalkwijk, G. van Ridderkerk 06-mei-05 voet
Smeets, J.H.J. Margraten 06-mei-05 voet
Broek , C.J.B. van den Eindhoven 07-mei-05 voet
Brink, R. van den Heerde 09-mei-05 -
Stokman, E.N.M. Schoorl 09-mei-05 fiets
Helm, L.A. van der Raamsdonk 10-mei-05 voet
Helm-
Berk, C.J. van der Raamsdonk 10-mei-05 voet
Eekelen, M.W.M. van Zevenbergen 11-mei-05 voet
Graaf-de Jong, R. de Den Helder 11-mei-05 voet
Kerstens, A.W.M. Roosendaal 11-mei-05 voet
Schaik, M.E.J. van Nijmegen 11-mei-05 fiets
Woolthuis, J.H.J. Nijmegen 11-mei-05 fiets
Donders, J.J.N.M. Amstelveen 12-mei-05 voet
Olthof, J.I.M. Abcoude 12-mei-05 voet
Ankeren, K. van Amsterdam 13-mei-05 voet
Coehorst, Th. Goirle 13-mei-05 voet
Dubbeld, C. Dordrecht 13-mei-05 f&v
Meeldijk, R. Dordrecht 13-mei-05 voet
Huige, N.E.Z.G. Rotterdam 14-mei-05 -
Meijling, J.W. Delden 14-mei-05 voet
Rovers, L. Rotterdam 14-mei-05 -
Leeuwen , C.J.M. van Honselersdijk 15-mei-05 voet
Rappard, W.F. van Hengelo 15-mei-05 voet
Leussink, A.J. Haaksbergen 16-mei-05 fiets
Lommerse, M.H.J.L. Hillegom 16-mei-05 fiets
Loo, L.M. van de Hillegom 16-mei-05 fiets
Schram , M.B.C. Utrecht 16-mei-05 voet
Andreoli, P.M. Prinsenbeek 17-mei-05 fiets
Middelhoff, F.A.J.M. Sneek 17-mei-05 fiets
Monster, A.J. Appingedam 17-mei-05 voet
Paasman, A.N. Putten 17-mei-05 fiets
Valk, G.J.F. Utrecht 17-mei-05 voet
Vlist, H. van der Ede 17-mei-05 fiets

Naam Woonplaats Aankomst Wijze
Abels-Bindels, M.W.A. Leusden 18-mei-05 voet
Bams, W. Maastricht 18-mei-05 voet
Hoek, I. van der Schagen 18-mei-05 voet
Lijfering, Th.W. Borculo 18-mei-05 fiets
Morsch, J.J.M.A. Helmond 18-mei-05 fiets
Röling, Th. Heiloo 18-mei-05 fiets
Röling, W.Th.M. Reeuwijk 18-mei-05 fiets
Velden, B.F. van der Haarlem 18-mei-05 fiets
Lochem, L.J.M. van Den Haag 19-mei-05 voet
Molenaar, L. Rheden 20-mei-05 voet
Mors, N. Epe 20-mei-05 voet
Voogt, D.N. de Maassluis 20-mei-05 fiets
Mededelingen
JACOBSSTAF - 2006
Naam Woonplaats Aankomst Wijze
Wurff, J.F.M. van der Utrecht 20-mei-05 fiets
Duchateau, A.M.J.A. Den Bosch 21-mei-05 fiets
Jansen, P.A. Terborg 21-mei-05 fiets
Foppen, J. Amsterdam 22-mei-05 fiets
Krijnen, D. Oudeschild 22-mei-05 voet
Krijnen-Hin, C.J.M. Oudeschild 22-mei-05 voet
Kruyk-Hoenderkamp,
M.E.C. de Barneveld 22-mei-05 voet
Melzen, A. van Nuenen 22-mei-05 voet
Veer, G.H.C. van ‘t Oostkapelle 22-mei-05 voet
Veer, J.C. van ‘t Oostkapelle 22-mei-05 voet
Vis, D. van de Almelo 22-mei-05 fiets
Pelgrimage Weekend
Om de pelgrimage naar Santiago de Compostela (te voet of per fiets) goed voor te bereiden wordt een
tweetal weekends gehouden op 18 en 19 november en op 9 en 10 december 2006 van zaterdag 10.00
uur tot zondag na de lunch. De nadruk tijdens deze beide weekends wordt gelegd op de voorbereiding,
planning, routes, cultuur, historie en is er aandacht voor spirituele elementen van de pelgrimage.
Plaats: Volksabdij O.L.Vr. ter Duinen te Ossendrecht. Info: tel. 0164 672546, info@devolksabdij.nl
Kosten: € 60,00 incl. maaltijden en overnachting, € 37,50 zonder overnachting. Op zondag 17 december
2006 wordt een terugkomdag gehouden in de Volksabdij. Deze dag kost € 15,55 p.p. De leiding is
Project6 21-04-2006 13:28 Pagina 1
in handen van drs. R. Heinrichs.
Fietsvervoer
Uw fiets retour vanuit Santiago de Compostela
naar Nederland en Belgie !
In samenwerking met het Spaanse bedrijf Tournride verzorgt Soetens
Transport elke vrijdag het vervoer met fietsen vanuit Santiago de
Compostela naar Vessem (NL). Vanuit het distributiecentrum in Vessem
wordt uw fiets door heel Nederland en Vlaanderen thuis afgeleverd.
U betaalt voor de verzekering, de stalling in Santiago de Compostela en het
vervoer naar huis éénmalig € 119,-- incl. btw. Vraag naar de mogelijkheden.
SOETENS TRANSPORT
Tel. 0031 (0)497 591673 kantoor
gsm 0031 (0)653713539
fax 0031 (0)497 541076
e-mail: jsoetens1950@hetnet.nl
PAGINA 95

JACOBSSTAF - 2006
Zoekertjes
• In het voorjaar van 2007 wil ik graag vanuit
Nederland naar Santiago de Compostela lopen.
Ben op zoek naar medewandelaar(s) die
met mij het traject (of delen hiervan) willen
lopen. Mieke Raaijmakers tel. 0413-365270;
e-mail: miekecenten@hotmail.com
• Gezocht een of twee medelopers om naar
Rome te lopen. Wie durft deze uitdaging aan.
Ik ben van plan om 10 augustus 2006 te beginnen.
Informatie Gerard van Keulen tel. 055-
3665404 en of gvankeulen@hetnet.nl
• Nederlands echtpaar Frank en Wil bezitten
camping “le bonhomme” en ligt aan de oude
wegen route, 2 km ten noorden van Neret, na
Chateaumeillant. bij het gehucht Mulles. Contact.
info@camping-lebonhomme.com
• Per 1 mei gaan we open met chambres d’hôtes
in Thiviers, tussen Limoges en Perigueux. Voor
wandelende pelgrims is het tarief € 15 p.p.p.n.
inclusief een uitgebreid ontbijt. Ons huis ligt
in het centrum van het stadje, dus nadere informatie:
Jeanine@Leytens.nl, telefoon 06-
11003687
• Te koop: lichtgewicht eenpersoons tent merk
Eureka type Gossamer, 1900 gram (incl. stokken
etc.), twee keer gebruikt, in uitstekende
staat, prijs € 190,--. Tekening en instructie beschikbaar.
Tel. 0487 - 502154.
• René en Marleen Sterckx bieden overnachting
aan aan pelgrims op weg naar Santiago,
in Duisburg (Deelgemeente van Tervuren,
België). Overnachten kan in hun gezin of bij
vrienden. Er is ook mogelijkheid om ‘n tent te
PAGINA 96
plaatsen. Liefst vooraf bellen op 02 767 10 87.
• Onlangs is chambre et table d’hôte Pech Blanc
geopend. Deze accommodatie ligt vlak bij (2,5
km) de GR65 tussen Cajarc en Limogne-en-
Quercy. Graag willen wij hier mensen die de
pelgrimstocht naar Santiago de Compostela
lopen (of fietsen) ontvangen. Informatie: www.
pechblanc.com Tel: 0033 565 219 965.
• Amsterdamse zoekt vrouw om als maatje de
camino francés te fietsen, start 20 augustus, 50
à 60 km/dag, niet roken. Leuk als je wilt reageren:
tel. 06 45 31 06 94, e-mail:
zevenvlinderhartjes@kpnplanet.nl
• Wie helpt mij aan een tweedehands gids van De
historische weg van Vézelay naar St.-Jean-Piedde-Port?
tevens goede 3-seizoenenslaapzak met
een hoge isolatie gezocht. Tel. 0165 557060.
• Pelgrimsherberg Nos Repos ligt op de route van
Nevers naar St. Amand Montrond (GR 654
dl 2; voor fietsers Langs Oude Wegen). Open
tot 15 oktober 2006, dagelijks welkom vanaf
17.00 uur. Kosten € 5,00 p.p. Indien mogelijk
1 dag tevoren bellen met René of Hanny Heinrichs,
02 48746830. Adres: La Croix, 18600
Augy sur Aubois.
Webpage: www.pelgrims.nl
• Henk en Sjaan Peters hebben een bagage-loopkar
ontwikkeld. Een ontwerp dat in de praktijk
prima voldoet, juist op smalle paden. Mensen
die interesse hebben kunnen eventueel komen
kijken na afspraak. Informatie en duidelijke
werkbeschrijving kan per e-mail aangevraagd
worden. Sjaan.peters@hetnet.nl