Lebor Érenn, Verhalen uit het oude Ierland - Celtic Britain

Celtic Magazine
Lebor Érenn
9 Verhalen uit het oude Ierland
Julie Fowlis
CúChulainn
Oud-Ierse literatuur

Literatuur vertelt ons veel. Het vertelt ons over taal, over normen en waarden. En soms is het de enige manier om informae te
krijgen over een samenleving uit een ver verleden. Ierse literatuur is bijzonder rijk en afwisselend. Hoewel het lang niet aljd een
accurate weergave van het leven in de vroege middeleeuwen en daarvoor zal geven, werpt het licht op het rechtssysteem, de
indeling van huizen, het heersende schoonheidsideaal, poliek en nog veel meer. Veel verhalen zijn toen ze werden
opgeschreven verchristelijkt, maar oude, heidense elementen zijn nog steeds aanwezig. Daarnaast kunnen Ierse verhalen
natuurlijk ook om henzelf gelezen worden, als sprookje of als heldendicht. Hoewel sommige elementen misschien wat vreemd
overkomen, zijn thema’s als moord, incest en liefde nog steeds actueel. En wanneer men eenmaal gewend is aan de andere
gedachtehorizon van de schrijvers, worden de oorspronkelijk vreemde elementen heel gewoon.
Dit magazine gee een overzicht van de middeleeuwse Ierse literatuur door de verschillende verhalencycli heen. Na twee
inleidende arkelen volgen het mythische begin van Ierland, het leven van CúChulainn en de heroïsche biografie van Diarmait Ua
Duibne uit de Finncyclus. Deze keer hebben we een interview met de fantassche zangeres Julie Fowlis en nog meer extra’s. Er is
dus genoeg te ontdekken!
Veel leesplezier!
3 Proloog
5,6 Over Ierse literatuur
7 Interview Julie Fowlis
8,9 Oud-Ierse tale list
11 Zwaard van de maand
12,13,14,15 CúChulainn
16 Wist u dat
17,18 Even voorstellen
19,20,21 Heroïsche biografie van
Diarmait Ua Duibne
22 Zalmfilets uit de oven

Ik was de eerste man in Ierland
elk volk dat haar nam
ken ik vanaf het begin van de
wereld
zo is het gebeurd.
Cessair kwam van het Oosten
de dochter van Bith, zoon van
Noach
met haar vijig maagden
met haar drie mannen
De vloed overwon Bith op de
Berg
Ladra in Ard Ladrand en zijn
vrouwen
verdronken in het water
Cessairs hart brak van verdriet
Ik was een zalm in de zee
de koning van de golven.
niet kort was mijn gedaante
als adelaar en havik
Ik was in Ierland
toen Partholón aankwam
de beul van zijn ouders
uit Griekenland
Ik was in Ierland
het was een woestenij
toen Nemed arriveerde
prachg zijn kledij.
De Fir Bolg, de Fir Gailian
kwamen een jd geleden
De Fir Domnann
landden in het Westen.
Daarna de Tuatha Dé
in een dichte mist
en de zonen van Mil uit Spanje
sterk in het gevecht.
Een lang leven was aan mij
het is geen geheim
tot de komst van christendom
van de koning van de hemel
Ik ben Fintan, zoon van Bochra
voor de vloed ben ik gekomen
het begin van de geschiedenis van Ierland
3

CelticExperience
Tel: +31(0) 640489120
Email:info@celticexperience.nl
web: www.celticexperience.nl
Uw gids door de Keltische cultuur
Laat u meenemen naar de Britse eilanden.
Ontdek plaatsen waar toerisme nog niet is doorgedrongen en u
rustig kan genieten van de typisch Britse en Ierse sfeer. Open voor
u de schatkamer gevuld met geschiedenis, kunst, architectuur,
religie, literatuur en filosofie. Door 30 jaar ervaring bieden wij een
uitgebreid aanbod in Keltische reizen aan, waarbij niet alleen wordt
ingegaan op het verleden van het gebied, maar ook op het heden
en de toekomst. Voor u, uw vriendenkring, familie of bedrijf kunnen
wij uw unieke reis samenstellen.
Door CelticExperience beleeft u een reis om nooit te vergeten.

Over Ierse literatuur
Wanneer men gevraagd wordt een beeld te schetsen over de
Ierse literatuur, en over de Kelsche cultuur in het algemeen,
wordt al snel hetzelfde soort beeld gegeven: een literatuur
die bevolkt wordt door prachge vrouwen die aan het hoofd
stonden van de samenleving, stoere krijgers en druïden die
hun wijsheid in het bomenschri ogam opschreven. Hoewel
een klein deel hiervan waar is, is een groot gedeelte van dit
beeld geschapen in de Romanek en jdens de Victoriaanse
jd. Ierse verhalen zijn lang niet zo idyllisch als men vaak denkt,
hoewel ze wat complexiteit en rijkdom niet onderdoen van
klassieke mythen en sagen.
De bronnen van Ierse verhalen
De Ieren zijn nooit overheerst door de Romeinen, wat betekent
dat zij ook geen Lajns schri hadden. Het Ierse schri van het
ogam werd voornamelijk gebruikt om namen op te schrijven op
gedenkstenen. Kennis werd oraal overgedragen en dit
gebeurde meestal in dichtvorm, omdat
dit gemakkelijker te
onthouden was. Er was een
geleerde klasse in de
samenleving, de filid.
Leden van de filid
waren niet alleen de
dichters, maar ook de
dokters, rechters en
geschiedschrijvers. Met
de intrede van het christendom
werd ook het
schri
geïntroduceerd.
Hoewel de eerste
geschrien uit
Ierland ongetwijfeld in
het Lajn werden
geschreven, werd al snel
een schrijfsysteem
ontwikkeld om ook Iers op te
schrijven. De eerste Ierse
“teksten” waren korte
aantekeningen bij religieuze en grammacale
teksten, maar al snel begonnen monniken ook Ierse verhalen
op te schrijven. Er wordt wel gedacht dat leden van de filid hun
intrek namen in het klooster en zo hun eigen verhalen konden
opschrijven.
Hoewel we redelijk wat teksten
tot onze beschikking
hebben, weten we ook dat
er veel verhalen verloren zijn
gegaan. Er zijn twee “tale
lists” over gebleven waar
verhalen per thema
gerangschikt zijn.
Deze dateren uit de 10de eeuw
n.Chr.. Een deel van de verhalen die hierin zijn opgenomen, is
niet teruggevonden. Ook wordt er regelmag in manuscripten
verwezen naar (tels van) andere manuscripten, die
tegenwoordig niet meer tot onze beschikking staan.
Heidense verhalen
De Ierse verhalen waren heidens en dit zorgde voor een obstakel
voor de monniken. Dit werd op verschillende manieren omzeild.
Ten eerste werd de rol van de heidense goden vermoedelijk
verkleind en werden ze ook niet meer als zodanig bestempeld.
Ten tweede werd vaak wat opgeschreven was aan het einde herroepen
met verklaringen als “deze tekst moet men niet geloven,
want in die jd woonden er alleen demonen in Ierland.” Ten
derde was het opschrijven van heidense verhalen naar verluidt
aangemoedigd door een engel van God
om zo tot vermaak van
de adel te dienen. In
Acallam na Senórach
vraagt sint Patrick zich
af of hij de verhalen die
de held Cáilte aan hem vertelt wel
op moet schrijven, maar een engel van God komt tot hem en
vertelt hem dit wel te doen. En wanneer Patrick dat mocht,
waarom zouden de monniken het dan niet mogen?
Er zijn verschillende manuscripten teruggevonden met Ierse
verhalen, genealogieën en wetsteksten. De verhalen en teksten in
deze manuscripten hielden meestal geen verband met elkaar, er
is dus geen manuscript waarin bijvoorbeeld de gehele levensloop
van de held CúChulainn staat beschreven. De verschillende delen
van één verhaal zijn in verschillende manuscripten te vinden, met
andere woorden, de geboorte van een held kan in
manuscript A gevonden worden en zijn dood in manuscript
B. Door de mondelinge overlevering zijn er ook verschillende
versies of recensies van één verhaal mogelijk. Één recensie kan
in meerdere manuscripten opgeschreven staan, omdat eenzelfde
manuscript is gebruikt als bron voor de andere manuscripten en
hierin, al dan niet aangevuld of verfraaid, is gekopieerd.
Cycli
Tegenwoordig wordt het corpus van Ierse verhalen in
verschillende cycli verdeeld. Niet alle verhalen vallen binnen
een cyclus en bij niet alle verhalen is het even duidelijk bij welke
cyclus ze horen.
De Mythologische cyclus handelt over de vroegste
pseudogeschiedenis van Ierland. Het mythologische volk van de
Túatha Dé Danann, dat door de zonen van Mil wordt verbannen,
speelt hierin een belangrijke rol.
De Ulstercyclus verhaalt over de helden van Ulster in de jd van
Conchobar mac Nessa en “speelt zich af”
in de 1ste eeuw n.Chr.. De belangrijkste
held is CúChulainn en het belangrijkste
verhaal over CúChulainn is de Táin Bó
Cúailnge of de Veeroof van Cooley.
De Finncyclus speelt zich in de 3de eeuw
n.Chr. af en vertelt over de held Fionn
Mac Cumail en zijn krijgsbende, de fianna.
Zijn zoon Oisín en kleinzoon Oscar spelen
hierin ook een belangrijke rol. De meeste
verhalen van de Finncyclus zijn van latere
datum en daarom ook over het algemeen
uitgebreider en meer geromanseerd.
De historische cyclus of de cycli van de
koningen beschrij het leven en de
daden van pseudohistorische koningen
zoals Conn van de Honderd Gevechten,
Art zoon van Conn en Cormac zoon van
Art.
Primscéla, foscéla en remscéla
In middeleeuws Ierland waren de verhalen niet opgedeeld in
verschillende cycli, maar gerangschikt per tel, zo had men
de aideda, doodsverhalen, tána, veeroven (waaronder Táin
Bó Cúailnge) en zo verder. Deze stonden opgeschreven in de
al eerder genoemde tale lists. Daarnaast waren verhalen ook
opgedeeld in belangrijke verhalen (primscéla) en minder
belangrijke verhalen (foscéla). Hoe hoger de posie van een
fili was, hoe meer primscéla en foscéla hij moest kennen. Een
foscél dat ervoor diende om extra informae te geven over een
bepaald personage, werd een remscél genoemd. Medb
bijvoorbeeld, de vrouwelijke tegenstander van CúChulainn,
wordt verder uitgelicht in Aided Meidbe, waarin wordt
5

eschreven hoe ze op de troon van
Connacht komt en uiteindelijk met een stuk
kaas gedood wordt. Een remscél kan
ook ontstaan door een al bestaand
verhaal kunstmag aan een primscél te
verbinden door een personage uit het
primscél een rol te laten spelen in het
remscél. Terminologie Ierse verhalen
zijn vaak voor mensen die ze voor
het eerst lezen moeilijk te begrijpen
en lijken zeer absurd. Dat is logisch,
omdat de Ieren in middeleeuws Ierland
een heel andere belevingswereld hadden.
Er zijn bepaalde termen die men vaak
tegenkomt. Hieronder volgt een lijstje.
De túath is de basis polieke eenheid van de Ierse samenleving
en kan als ‘stam’ worden gezien. Aan het hoofd van de túath
stond een rí of koning. Buiten de túath was in principe de
‘wildernis’, die was verbonden met de onderwereld. De geis
is een taboe: iets wat men niet of juist wel moet doen. Vaak
worden gessa bij de geboorte al meegegeven.
Wanneer iemand zijn geis breekt, ster hij over het algemeen
een gruwelijke dood. Meestal breekt de hoofdpersonen zijn
gessa dan ook.
Sare speelde een belangrijke rol in de samenleving. Sare
kon ervoor zorgen dat iemand zijn eer verloor en daarom niet
meer kon funconeren in de samenleving. Meestal was het
rechtvaardig dat sare werd uitgesproken, soms ook niet.
De eerprijs was de ‘waarde’ van een persoon, bepaald naar
rang en stand in de samenleving. Wanneer een persoon
beledigd, verwond of gedood werd, moest de agressor zijn
eerprijs geheel of gedeeltelijk betalen. De eerprijs werd
meestal in koeien of vrouwelijke slaven gerekend.
Dindsenchas is een fenomeen dat veel in Ierse verhalen
terugkomt en is de verklaring van een plaatsnaam. Er gebeurt
iets, bijvoorbeeld iemand wordt gedood, en dan wordt gezegd
“en daarom wordt plaats X ook plaats X genoemd.”
6

Op 10 juli was ze in Brussel voor een
optreden en hopelijk komt ze snel weer
terug naar de Benelux! De muziek van Julie
Fowlis is even Gaelic als de Hebriden zelf en
gaan over allerhande tradionele en minder
tradionele onderwerpen.
Kan je jezelf en je muziek kort even
voorstellen?
Mijn naam is Julie Fowlis, ik ben een Gaelic zangeres
uit de buitenste Hebriden van Schotland. Ik zing
Gaelic liederen, meestal uit de muzikale tradie van
Uist (een van de eilanden van de zuidelijke Hebriden).
Ik speel ook Highland pipes, Schotse smallpipes en
whistles.
Hoe is je professionele muziekcarrière
gestart?
Ik heb muziek gestudeerd op de universiteit en was
aljd door muziek omringd, omdat dat ook toen al
mijn passie was. Tijdens mijn studie aan de
Strathclyde University in Glasgow ben ik professioneel
gaan optreden.
Wat wil je met je muziek overdragen?
De emoe en boodschap van de teksten en de
energie en het gevoel van de melodieën.
Op 10 juli heb je een optreden in België
gedaan. Heb je al eerder in Nederland en
België opgetreden? Wat waren je
verwachngen?
Ik heb vele jaren geleden eens in België opgetreden
en vond het geweldig om weer terug te keren. We
houden ervan om naar het buitenland te reizen,
nieuwe mensen te ontmoeten en interessante
plaatsen te bezoeken. Het is één van de hoogtepunten
van muziek als baan hebben.
Met je optredens heb je verschillende
Kelsche landen gezien. Wat zijn hun
belangrijkste overeenkomsten?
Ik denk dat het de passie voor muziek en het respect
voor lokale geschiedenis, cultuur en identeit is. Het
is zo belangrijk om deze dingen te waarderen – het
gee ons onze identeit en een plaats in de wereld.
Copyright Michelle Fowlis
Interview Julie Fowlis
Hoe zie je de toekomst van de Kelsche cultuur en wat zou hieraan bij kunnen
dragen?
Ik denk dat het esseneel is om de mogelijkheden tot het leren en gebruiken van Gaelic in Schotland te
verbeteren. Ook het promoten van de natuurlijke en historische banden tussen alle ‘Kelsche’ gebieden van
Europa zou bevorderlijk zijn en belangrijk voor het voortbestaan van minderheidstalen en –culturen overal
ter wereld.
In hoeverre merk je dat het Kelsche verleden nog steeds in de tegenwoordige
cultuur doorspreekt?
Het is overal! In liedjes, verhalen, plaatsnamen en muziek. We worden door ons verleden omringd – hoewel
het grootste gedeelte van de mensen zich niet aljd van de diepere betekenissen bewust zijn.
In hoeverre kent je internaonaal publiek
de geschiedenis en cultuur van de
eilanden, waar je vandaan komt?
Door verhalen en liedjes leert ons publiek elk concert
een beetje meer over waar ik vandaan kom!
In 2008 ben je tot Schotlands Gaelic
ambassadeur van het jaar benoemd. Wat
houdt deze posie in?
Het was voor mij een grote eer om Schotlands eerste
Gaelic ambassadeur te worden. De belangrijkste
funce voor mij was, denk ik, de taal in binnen- en
buitenland te promoten en onder de aandacht te
brengen.
In Nederland en België wordt de
Kelsche cultuur vaak verbonden met
magie en elfen. Is dit ook in andere
landen het geval? Zo ja, beïnvloedt dit de
cultuur en muziek?
Ja, dit gebeurt ook in andere landen. Deze
onderwerpen vormen een groot deel van onze
poëzie, verhalen en muziek.
Wat zijn je toekomstplannen en
–wensen?
Ik ben zeer blij en voldaan met hetgeen wat we
tot nu toe hebben gedaan, maar heb aljd nieuwe
ideeën en projecten in mijn hoofd. Het is wat ons
gaande houdt! Je moet nieuwe muziek hebben, want
anders zou je simpelweg verstarren.
7

Oud-Ierse tale lists
Tale lists, zijn, zoals de naam doet vermoeden, lijsten met
verhalen. Er bestaan twee oud-Ierse tale lists die list A
en list B worden genoemd. De verhalen staan gerang
schikt naar genre, meestal aangegeven door het eerste
woord van de tel. Dit is de autheneke verdeling
van Ierse verhalen, pas in de moderne jd zijn ze
opgedeeld in cycli. Het is alleen niet duidelijk of
de lijsten een representaef beeld geven van de
Ierse geschreven literatuur, de Ierse orale
tradie of beide. De gemeenschappelijke
bron van beide lijsten is verloren gegaan en
dateert uit de 10de eeuw.
List A is in verschillende manuscripten in
verschillende vormen opgenomen en zou 350 verhalen
omvaen die een fili (dichter) moest kennen, waarvan
250 primscéla en 100 foscéla. Het eigenlijke aantal is
veel minder. List B is een onderdeel van het verhaal Airec
Menman Uraird maic Coise, ´het plan van Urard mac
Coise´, waarin de dichter Urard mac Coise een
opsomming maakt van de verhalen die hij kent, om
uiteindelijk zijn eigen lot aan de koning te
vertellen. De lijsten zijn niet gelijk aan elkaar. Ze hebben
een andere verdeling van genres, in list A staan
bijvoorbeeld wel aideda, ´doodsverhalen´, opgesomd
en in list B niet. Daarnaast zijn sommige verhalen
wel in de ene en niet in de andere lijst opgenomen, of onder
verschillende namen. Opvallend is dat de meeste verhalen die zijn
opgenomen tegenwoordig met de Ulstercyclus verbonden zijn,
terwijl er maar heel weinig verhalen uit de Fionncyclus worden
genoemd.
Hieronder worden de belangrijkste genres die genoemd worden
in de lists genoemd en behandeld.
Aided
De aided is een verhaal over de (gewelddadige) dood van een
held, koning of dichter. Gezien de 35 aideda die nog over zijn, was
het een populair genre in de Oud-Ierse en Middel-Ierse periode.
De verhalen over de dood worden vaak ook opgenomen in
andere genres, zoals togala (verniegingen) of catha (veldslagen).
Vaak vindt de dood plaats na het breken van de gessa van de held
in een plaats buiten de samenleving, bijvoorbeeld bij een ford of
in de wildernis.
Een speciale manier van sterven is in de vorm van een
drievoudige dood. De held ster op drie verschillende manieren,
Oud-Ierse tale lists
bijvoorbeeld door verwonding, verbranding en verdrinking. Dit
is waarschijnlijk een proto-Indo-Europees moef dat met name
in de Germaanse en Kelsche literatuur voorkomt. De Lindow
man, die werd gewurgd, gekeeld en op zijn hoofd geslagen, is het
bewijs dat de drievoudige dood ook daadwerkelijk voorkwam.
Buile
Een buile is een verhaal over de waanzin van de hoofdpersoon.
Deze lee meestal een jd in de wildernis en hee vaak toegang
tot bovennatuurlijke krachten en inzichten.
Cath & sluag
De cath is een beschrijving van een gevecht en de
omstandigheden waarin dit plaatsvond. De beroemdste slag is de
Cath Dédenach Maige Tuired of de tweede slag van Mag Tuired,
waarin de Túatha Dé Danann de
Fomori verslaan. Veel veldslagen
worden uiteraard ook in andere
genres beschreven. De sluag gaat
eveneens over een militaire
expedie.
Compert
De compert is het verhaal van de – meestal
ongewone – geboorte van een held.
Echtra
De echtra is een verhaal over een reis naar de Andere Wereld. In
de Andere wereld is er geen zonde, dood of ziekte. De
bewoners, hun kleding en hun huizen zijn prachg. Vaak blij de
held hier dan ook. Wanneer iemand terugkeert, verandert hij
vaak in een hoop as, omdat de jd in de
Andere wereld anders verloopt dan de
jd in de gewone wereld. Ook komt het
voor dat de held zonder problemen
terugkeert en de jd niet zo anders
verlopen is. De bewoners van de
Andere Wereld kunnen zelf geen
veranderingen aanbrengen. Zelfs wanneer ze
een veldslag winnen, wordt de situae uiteindelijk weer zoals hij
was. In dat geval vragen ze een held uit de gewone wereld hun te
helpen. Hij keert meestal weer terug naar de gewone wereld.
Feis & fled
De feis of de fled is een verhaal over een feest in een huis of een
hal. Vaak is een dergelijke bijeenkomst een aanleiding tot een
avontuur.
Fís & aislinge
Fís is een leenwoord van het Lajnse visio, visioen. De naam
omschrij precies wat het is: een visioen van een heilige, of soms
een held. Meestal is dit een visioen van de hemel en de hel (tot in
de 10de eeuw bestond er nog geen vagevuur), onder leiding van
een gids. Meestal wordt de ziel eerst naar de hel en dan naar de
hemel gebracht en wil hij daarna niet meer terugkeren naar de
aarde. Hij wordt echter gedwongen, omdat hij dan kan vertellen
wat hij hee gezien. De s Adomnáin is mogelijk een bron van
Dante’s La Divina Commedia.
De aislinge is eveneens een visioen, maar hee meestal geen
christelijke boodschap. In zijn slaap ziet de hoofdpersoon een
prachge vrouw, op wie hij verliefd wordt, die hem een deel van
de toekomst vertelt of die hem vertelt dat Ierland snel bevrijd zal
worden van de Engelsen. Er zijn niet veel aislingi overgeleverd,
mogelijk was het geen populair genre.
Immram & longes
De immram is een zeereis, waarbij de tot dan toe onbekende held
meerdere eilanden bezoekt om zijn doel te bereiken. Meestal
moet hij daarbij enkele mensen van zijn reisgezelschap, die tegen
zijn wens in met hem mee zijn gegaan, achterlaten op een eiland.
De immram levert zich
uitstekend voor de orale
tradie, omdat er telkens
weer eilanden bij verzonnen
kunnen worden. Er zijn slechts
vier immrama overgeleverd, maar
het genre van zeereizen was in geheel
Europa populair. Misschien wel de
bekendste van dit type is de Navigao
san Brendani abbas, overigens
niet in het Iers overgeleverd. De longes is een verhaal over een
verbanning en staat in tale list A onder de immrama genoemd. De
longes eindigt echter meestal niet waar het begon, maar ergens
anders. Vaak is de longes ook niet vrijwillig.
Táin
De táin was een veeroof. Veeroven waren een belangrijk onderdeel
in de Ierse samenleving, het werd van een koning verwacht
dat hij na zijn inaugrae een rituele veeroof bij een andere stam
zou houden. De meeste tána gaan niet zonder hindernissen. De
8

Serc, tochmarc & aithed
Een serc is een liefdesverhaal.
De tochmarc is een vrijage van
een held naar een maagd.
Meestal komt de held hierbij
hindernissen tegen. Uiteindelijk wint
hij zijn vrouw en wordt zij zijn echtgenoot.
Voorbeelden hiervan zijn Tochmarc Emire
en Tochmarc Étaine.
De aithed is het tegenovergestelde van
de tochmarc, hier neemt de vrouw het
iniaef. Een vlucht van beide geliefden
volgt, waarna meestal de man ster en
soms de vrouw ook.
Tochomlod
De tochomlod is een verhaal over een
volksverhuizing, hetzij gedwongen, hetzij
uit vrije wil.
Togail & orgain
De togal en de orgain zijn beide verhalen
over de dood van een held (en zijn leger)
terwijl zij in een gebouw verblijven. Meestal
is dit een bruiden (een gasthuis) of een
kasteel. Vaak breekt de hoofdpersoon zijn gessa
voordat hij aan zijn einde komt. De beroemdste
togal is Togail Bruidne Dá Derga.
Tomaidm
De tomaidm is een verhaal over het ontstaan van
een rivier of een meer en past dus goed in de dindsenchastradie,
die verklaringen gee van plaatsnamen. Er
staan drie tomadma genoemd in tale list B, waarvan er
één verloren is gegaan, één bewaard is gebleven, en één
(Tomaidm Locha Echach ) onder een andere naam (Aided
Echach mac Maireda) is overgeleverd.
9

Schotland Digizine
Schotland Digizine: Schotland, Schotland
in Nederland en whisky 1 September 2006
verscheen de eerste edie van het Schotland
Digizine. Een klein jaar ervoor raakten wij
verzeild in het Schotse wereldje in Nederland
door onze trouwerij in Schotse sjl: gekleed
in kilt en zoveel mogelijk er omheen hebben
wij in het thema meegenomen. Sindsdien
merkten wij dat er heel wat mensen waren die
dezelfde passie voor Schotland en whisky
hadden als wij, maar die niet aljd op de
hoogte waren van hetgeen er zich allemaal
in Nederland op Schots en whisky gebied
afspeelde en daarom nogal eens wat
misliepen. Inmiddels waren wij bij menig
Schots en whisky fesval betrokken geraakt
en ontstond het idee een digitaal magazine te
starten waarin zoveel mogelijk informae en
wetenswaardigheden over Schotland, Schotse
gebeurtenissen in Nederland en whisky
behandeld moesten gaan worden. Ook
bedrijven en verenigingen zouden de
gelegenheid moeten krijgen zich te
presenteren en reizigers en andere
lieebbers zouden hun verhalen en foto’s in
moeten kunnen sturen om zo een zo compleet
mogelijk resultaat te kunnen bieden. Zo is het
Schotland Digizine ontstaan.
De inhoud van het Digizine bestaat afwisselend
uit Schotse geschiedenis (bijzondere gebeurtenissen,
beroemde personen, uitvinders,
veldslagen, oorlogen), reisverslagen met
diverse ps, overnachngsmogelijkheden in
Schotland, tartan (toen en nu), clans,
restaurants (in binnen- en buitenland), winkels,
doedelzakbands, whisky (speciaalzaken, beschrijvingen,
nieuwe/speciale releases, nosing
en tasngs) en niet geheel onbelangrijk: de
agenda met zoveel mogelijk vermeldingen van
fesvals, proeverijen en andere leuke
uitgaansdata. Aanvulling op het Digizine is
de website waarop nog veel meer
informae verzameld staat. Zo is de agenda
– over het algemeen – uitgebreider, zijn er
aparte pagina’s met verzamelde links naar
‘Schots’ en ‘whisky’, ingedeeld per
onderwerp, vertellen wij over onze eigen
tartan, de Ellenée (bij de Scosh Tartans
geregistreerd onder nummer 7050), en hoe
wij die zelf ontworpen hebben en is er een
pagina met links naar mensen en bedrijven
die een speciaal plekje bij ons verworven
hebben.
Zowel voor het Digizine als voor de website
proberen wij zoveel mogelijk te verzamelen
en te vermelden, maar ongetwijfeld zal het
voorkomen dat wij iets missen of over het
hoofd gezien hebben. Mist u iets of vindt u
iets de moeite van het vermelden waard,
laat het ons weten en wij gaan ermee aan
de slag.
Hoe werkt het Schotland Digizine?
Het Schotland Digizine wordt om de twee
maanden gras verstuurd naar
geïnteresseerden die hiervoor alleen
maar hun e-mail adres door hoeven te
geven. Dit kan jdens evenementen waar
wij aanwezig zijn of gewoon mailen naar
info@schotlanddigizine.nl. Gras? In de
prakjk blijkt er regelmag aan gras iets
anders aan vast te zien of blij gras niet
oneindig gras. Het Schotland Digizine
maken wij – met een grafische achtergond
– in onze eigen jd. De motor hierachter is
onze passie voor Schotland en whisky en
alles wat ermee te maken hee. Bovendien
wordt het Schotland Digizine alom geroemd
en erkend als het enige medium dat zich zo
specifiek richt op Schotland en whisky. Best
een smulans om er op deze zelfde manier
fanaek mee door te blijven gaan en het
Digizine en het downloaden van de website
gras te houden.
Leuk gegeven hier bovenop is de
wetenschap dat lezers niet alleen verspreid
zien over heel Nederland, maar ook over
Schotland, België en Duitsland. Een
internaonaal gezelschap, dus.
Verschijning van het Digizine is begin
februari, begin april, begin juni, begin
augustus, begin oktober en begin
december. Rond deze data wordt het
automasch verzonden naar alle e-mail
adressen in de verzendlijst en wordt het op
de website toegevoegd aan de tot nu toe
eerder verschenen edies. Ook deze zijn
– zoals gezegd ook gras - te downloaden
van www.schotlanddigizine.nl.
Schotland als vakaneland
Waarom Schotland als (vakane-)land zo
bijzonder is? Het is dichtbij, maar toch
moet er een zee overgestoken worden.
Het hoort bij Europa, maar toch moet de
Euro nog steeds gewisseld worden voor
de Schotse Pond (de Engelse is er ook
welkom). Het landschap is zo afwisselend
en zo compleet anders dan het
Nederlandse. Er staan over de honderd
dislleerderijen. En de mensen zijn er
ook nog eens bijzonder vriendelijk en
hulpvaardig.
Kortom: Schotland, zo dichtbij en toch zó
anders!
Inschrijven voor gras tweemaandelijkse
ontvangst van het Schotland Digizine?
Stuur een bericht met uw e-mailadres naar
info@schotlanddigizine.nl.
Meer informae en eerder verschenen
Digizines vindt u op
www.schotlanddigizine.nl
Graag hopen wij u te mogen begroeten als
nieuwe abonnee op het Schotland Digizine.
Met een vriendelijke groet,
Louise & Edgar

Van Indo-Europeaan tot Kelt
Dit zwaard is een duidelijk voorbeeld van een van de eerste type zwaarden die door de Europese volkeren werd gebruikt. In eerste instane werden ze van
brons gemaakt, maar later, in de IJzerjd, begonnen vergelijkbare types steeds vaker van ijzer te worden geproduceerd.
Dit zwaard is gemaakt naar een aantal exemplaren uit de Hallsta B periode. Hij hee als enige verschil dat hij niet van brons maar van ijzer is gemaakt. Wanneer
het zwaard voor de eerste keer wordt vastgehouden lijkt het een niet goed afgewerkt wapen, maar schijn bedriegt. De vechechnieken uit de Hallsta B periode
waren uiteraard verschillend van die uit de late middeleeuwen. Het doel was dan ook totaal verschillend, zwaarden werden rond deze jd met name als een
houwwapen gebruikt en hadden een veel slechtere balans. Dit zwaard is dan ook helemaal op deze houwtechnieken ingesteld. De verbreding van het wapen
verzwaart het blad en zorgt ervoor dat hij de impact van een bijl hee. Daarnaast kan men, wanneer met het smallere gedeelte gehakt wordt en dit overgaat
naar een snijbeweging, een diepere snee gemaakt worden. Zwaarden van dit model zijn in heel Europa teruggevonden, van het noorden van Schotland tot
Oostenrijk en Zwitserland en verder naar het oosten. Ze werden waarschijnlijk voornamelijk in midden-Europa gebruikt. Elk zwaard had zijn eigen uitstraling en
kunstzinnige afwerking.
Dit decoraezwaard is een
relaef eenvoudige versie en
hee een grip die met messing
en leer is afgewerkt. De schede
is eveneens relaef eenvoudig
van leer gemaakt.
Wanneer naast dit zwaard
verschillende La Tène zwaarden
en Romeinse gladii worden
gelegd, is het duidelijk dat deze
deels beïnvloed waren door dit
oude Hallsta model.
Het Hallstazwaard is 73
cm lang, hee een kling
van 59 cm lang en een
grip van 11,5 cm. Zijn
evenwichtspunt ligt op
ongeveer 20 cm onder de
pareerstang.

CúChulainn is dé held van de Ierse mythologie. Er zijn veel
verschillende verhalen over hem bewaard gebleven, waaruit het
mogelijk is zijn levensloop vast te stellen. Hier zijn verschillende
versies van, omdat er verschillende recensies van sommige
verhalen zijn. Wanneer de versies erg van elkaar verschillen,
zullen beide worden weergegeven.
Compert Con Culaind (de geboorte van CúChulainn), recensie 1
Koning Conchobar, zijn strijders en zijn zus Dechre gingen op
vogeljacht. Voor de nacht konden ze in een klein huisje verblijven.
De vrouwe des huizes was in barensweeën en Dechre bleef bij
haar. Toen de vrouw een zoon ter wereld bracht, wierp een merrie
op de drempel twee veulens. De Ulstermannen besloten de zoon
te adopteren. Bij dageraad was het gehele huis en de mensen
verdwenen, alleen de jongen en de twee veulens waren er nog. Ze
gaan terug naar Emain Macha, de hoofdstad van Ulster, maar na
korte jd serf de baby.
Nadat ze de baby had beweend dronk Dechre een beker leeg.
Er zat een beestje in haar beker, die in haar mond sprong en die
ze doorslikte. In haar slaap verscheen Lug Lamfada aan haar. Hij
vertelde dat zij zwanger van hem was en dat hun zoon Sétanta (de
stralende) moest heten. Toen Conchobar hoorde van haar
zwangerschap, huwelijkte hij haar uit aan Sualtaim mac Róig.
Vlak voordat het huwelijk zou plaatsvinden, verdween Dechre’s
zwangerschap (ze had het kind waarschijnlijk geaborteerd).
Dechre werd nogmaals zwanger, ditmaal van Sualtaim. Haar zoon
werd Sétanta genoemd. De twee veulens uit het woud zouden later
de paarden voor zijn strijdwagen worden.
Compert Con Culaind (de geboorte van CúChulainn), recensie 2
Dechre of Deichne was de dochter van Cathbad de druïde. Op de
dag van haar bruilo met Sualtaim dronk ze sterke mede, waardoor
ze in slaap viel. Ze werd op bed gelegd en verdween die nacht met
vijig van haar dienaressen.
Drie jaar later streek een zwerm vogels neer op de velden voor
Emain Macha en de strijders van Ulster besloten onder leiding van
koning Conchobar op vogeljacht te gaan. ’s Nachts ontsnappen de
dieren. De mannen kregen het aanbod om in een klein huisje te
slapen, maar Bricriu trok erop uit en vond een groter huis. Hij werd
verwelkomd door de heer en zijn dame. De gastheer vertelde dat
zijn vrouw Dechre was en haar dienaressen zich ook in het huis
bevonden.
Bricriu haalde zijn kameraden en ze verbleven in het huis. Die nacht
beviel Dechre van een jongetje, Sétanta. De Ulsterkrijgers
besloten dat alle Ulstermannen hem samen zouden opvoeden.
CúChulainn
De jeugddaden van CúChulainn (als onderdeel van de Táin Bó
Cúailnge)
Sétanta vertrok op eigen houtje naar Emain Macha en ging naar
het speelveld van de jongens van Ulster. Hij wist niet dat hij eerst
hun bescherming moest vragen voor hij mocht meespelen, dus
hij rende gewoon het speelveld op en pakte de bal. Hierop vielen
de andere jongens hem aan, maar hij pareerde de aanvallen.
Daarna dwong hij hen om zich onder zijn eigen bescherming te
plaatsen. Op die manier won hij de bewondering van Conchobar.
Op een dag werd Conchobar uitgenodigd om bij de smid Culann
te komen eten. De koning vroeg Sétanta om mee te gaan, maar
die antwoordde dat hij later zou komen omdat hij nog bezig was
met een spel. Eenmaal bij Culann aangekomen vergat Conchobar
dat de jongen nog zou komen en gaf hij Culann toestemming zijn
verschrikkelijke hond los te laten, zodat ze niet gestoord zouden
worden. Toen Sétanta aankwam bij het huis van Culann, viel de
hond hem grauwend aan. Sétanta gooide zijn hurleybal in de
mond van de hond zodat zijn hersenen eruit spaen. Culann was
erg bedroefd door de dood van zijn hond, maar Sétanta beloofde
dat hij als zijn waakhond zou funconeren totdat er een goede
vervanger was gevonden. Sindsdien werd Sétanta CúChulainn
genoemd.
Nadat CúChulainn naar Emain Macha was teruggekeerd, hoorde
hij eens Cathbad de druïde spreken dat degene die op die dag zijn
wapens opnam, kort zou leven, maar dat hij voor aljd herinnerd
zou worden. CúChulainn rende naar Conchobar toe en verklaarde
onmiddellijk dat hij de wapens op wilde nemen. Hij tese de
wapens en strijdwagens die de koning klaar had staan voor de
jongens, maar deze braken alle. Alleen de wapenrusng en
strijdwagen van de koning zelf waren goed genoeg voor hem.
CúChulainn reed met zijn nieuwe wagenmenner Lóeg erop uit,
versloeg drie mannen achter elkaar, temde een paar herten en
nam wilde zwanen met zich mee op de terugweg. Hij bevond zich
toen voor het eerst in zijn ríastrad of krijgerswoede en wist van
geen ophouden. Daarom gingen vijig maagden naar hem toe en
ontblooen hun borsten voor hem, zodat de jongen verlegen zijn
gezicht verstopte. Hierna werd hij in drie vaten water gestopt, het
eerste barse, het tweede kookte over en in het derde koelde hij
voldoende af.
Tochmarc Emire (de vrijage van Emer)
Toen CúChulainn ouder werd, werden de oudere mannen van
Ulster bang dat hij hun vrouwen zou afpakken, omdat een derde
van de vrouwen van Ulster verliefd op hem werd. Ze besloten om
naar een geschikte partner te zoeken. Hij wilde alleen met Emer,
dochter van Forgall Manach, trouwen. Ze spraken met elkaar en
Emer gaf hem opdrachten mee om uit te voeren, voordat ze met
hem wilde trouwen. Toen Forgall dit hoorde, ging hij in
vermomming naar Emain Macha en vertelde CúChulainn dat zijn
kunde groter zou worden als hij met Domnall Mildemon in Alba
zou trainen.
CúChulainn, Conchobar, Conall Cernach en Lóegaire gingen toen
naar Alba en oefenden onder Domnalls leiding. Intussen werd
Domnalls dochter, Dornolla, verliefd op CúChulainn, maar omdat
ze zo lelijk was weigerde hij haar. Ze zwoer wraak. Toen Dom
12

nall de strijders doorverwees naar Scathach om meer te leren,
scheidde Dornolla de jongen van zijn kameraden, die gedwongen
werden naar Ierland terug te keren. Nadat hij veel hindernissen
had overwonnen, kwam hij bij het eiland van Scathach aan. De
brug naar haar eiland hief zich op wanneer iemand erop stapte,
zodat het bijna onmogelijk was om het eiland te bereiken. CúChulainn
sprong op het midden van de brug, zee zich af en bereikte
het eiland. Hij werd hierna onderwezen door Scathach en leerde
hoe hij de gae bolga moest gebruiken, een speer die met de
voeten geworpen werd.
Scathach had oorlog met een andere vrouwelijke krijger, Aife. Omdat
Scathach niet wilde dat CúChulainn gewond zou raken jdens
haar veldslag met Aife, gaf ze hem een slaapdrank. In plaats van
dat hij 24 uur werkte, werkte hij maar één uur en CúChulainn.
De jongen kwam haar achterna en vocht een tweegevecht met
Aife. Voordat het gevecht begon, vroeg hij Scathach wat Aife’s
dierbaarste bezit was. Dat waren haar strijdwagen, haar paarden
en haar wagenmenner. Tijdens het duel riep CúChulainn uit:
‘Kijk, Aife’s strijdwagen, paarden en wagenmenner zijn in het
ravijn gevallen!’ Aife raakte afgeleid en werd zo door CúChulainn
verslagen. Hij sliep met haar en gaf haar een ring. Wanneer hun
zoon de ring zou passen, moest hij op zoek gaan naar zijn vader.
Daarna keerde hij terug naar Ierland. Hij trouwde met Emer, nadat
hij haar vader had gedood.
Fled Bricrenn
Bricriu was de eigenaar van één van de gasthuizen van Ierland,
maar hield ervan om twist te zaaien. Daarom kwamen de
Ulstermannen alleen naar een feest van hem nadat hij had
gedreigd met sare. Eenmaal bij het feestmaal aangekomen,
ontstond er door Bricriu een twist tussen CúChulainn, Conall
Cernach en Lóegaire Búadach over wie de grootste held was en
dus het grootste pore mocht krijgen. Deze ruzie liep zo hoog op,
dat Conchobar adviseerde om naar CúRoi te gaan om de twist
te beslechten. Toen ze op weg waren, kwamen ze in dichte mist
een reus tegen. De helden worstelden met hem en CúChulainn
bleek de sterkste. Zijn tegenstanders claimden echter dat hij werd
geholpen door vrienden uit de Andere wereld en de strijd bleef
onbeslists. Daarna gingen ze naar Medb en Ailill van Connacht om
de grootste held aan te wijzen. Terwijl de helden aan het avondmaal
zaten, werden ze elk door een kat aangevallen. Conall en
Lóegaire vluchen van de beesten, maar CúChulainn bevocht de
zijne, waardoor hij niet kon slapen of eten. Medb en Ailill wezen
aan elk het heldendeel toe, waarbij ze Lóegaire een bronzen kop
gaven, Conall een witbronzen kop en CúChulainn een roodgouden
kop. De drie helden lieten elk hun kop aan de Ulstermannen zien
en aangezien CúChulainns kop het duurste was, claimde hij het
heldendeel. Conall en Lóegaire beweerden echter dat hij de kop
had gekocht en de strijd daarom nog niet besloten was.
Ze gingen nu naar het huis van Cu Roi, die niet thuis was. Zijn
vrouw raadde hen aan om wacht te houden. De eerste nacht
stonden achtereenvolgens Lóegaire en Conall op wacht. Ze
werden beide verslagen door een reus. De derde nacht stond
CúChulainn op wacht. Hij versloeg de reus en eiste dat hij het
heldendeel zou krijgen. De reus stemde toe en Cu Roi, die
thuiskwam, bevesgde dit. Maar omdat het heldendeel niet
specifiek aan CúChulainn was gegeven, maar aan degene die de
reus had verslagen, kreeg hij het heldendeel niet definief.
Op een avond waren alle Ulstermannen verzameld in Emain
Macha, toen er een man met een bijl binnenkwam. Hij stelde voor
dat een held die avond zijn hoofd mocht aakken en dat hij de
volgende avond het hoofd van de held mocht aakken. Lóegaire
stemde toe. Hij hakte het hoofd van de man af, maar deze zee
het hoofd weer op zijn schouders en liep weg. De volgende avond
was Lóegaire er niet zoals afgesproken. Met Conall Cernach
gebeurde hetzelfde, ook hij vluche. Alleen CúChulainn durfde op
de man te wachten en daarom spaarde hij hem. Daarom werd aan
hem het heldendeel gegeven.
Longes mac nUislenn (de verbanning van de zonen van Uisnech)
Fedlimid hield een feest voor de Ulstermannen en zijn vrouw was
hoogzwanger. Toen de gasten wilden gaan slapen, slaakte het
kind in de buik van de vrouw een kreet die door merg en been
ging. De druïde Cathbad vertelde dat de baby de mooiste vrouw
van Ierland zou worden, maar dat ze grote problemen voor Ulster
zou veroorzaken. Conchobar verklaarde dat hij het meisje zelf zou
trouwen. Het meisje Deirdre werd geboren en werd afgezonderd
opgebracht. Alleen haar pleegouders en de vrouwelijke sarist
Leborcham konden bij haar komen. Toen haar pleegvader eens
een kalf in de sneeuw slache, dronk een raaf van het bloed en
Deirdre verzuche dat ze een man met die kleuren wilde hebben:
sneeuwwit, bloedrood en ravenzwart. Leborcham antwoordde dat
de man die deze kleuren in zich had, Naoise, zoon van Uisnech,
was. Deirdre ontsnapte uit huis en ging naar Naoise toe. Met
een geis dwong ze hem haar overal te volgen. Zijn twee broers
kwamen met hen mee. Eerst trokken ze rond in Ierland, maar
Conchobar kwam hem overal achterna, omdat hij zijn vrouw wilde
hebben. Daarom vertrokken ze naar Schotland, waar ze in dienst
kwamen bij de koning van de Picten. Toen de koning haar zag,
probeerde hij haar het hof te maken. Hij zond de drie broers op
allerlei gevaarlijke missies,
maar steeds overleefden ze het. Daarom
besloot hij Naoise te doden. Toen Deirdre
daar lucht van kreeg, waarschuwde ze haar
man en ze vluchen opnieuw, naar een
onbekend eiland.Omdat de
Ulstermannen hun drie
sterkste krijgers misten,
eisten ze van
Conchobar dat hij
hun zou vergeven.
Conchobar stemde
toe. Hij zond een
boodschapper naar Naoise en
nodigde hem uit om terug te
komen. Naoise eiste Fergus mac
Roig, Cormac Connloinges en
Dubthach Dóeltenga als getuigen
en beschermers zouden optreden.
Deirdre was bang voor verraad, maar
ging toch met haar geliefde mee terug.
Eenmaal in Ulster aangekomen,
werden de drie beschermers gevraagd
voor een feestmaal bij een onderkoning.
Vanwege een geis kon Fergus geen
feestmaal weigeren, dus hij zond zijn zoon
Fiacha mee met het reisgezelschap.
Toen de broers en Deirdre aankwamen
op Emain Macha, wache Eogan mac
Durthacht hen op met een leger, in
opdracht van Conchobar. Hij plane zijn
speer in Naoises lichaam. Fiacha probeerde
diens dood nog te voorkomen door zich voor
hem te werpen, maar de beide helden
serven. Ook Naoises broers werden afgeslacht. Deirdre werd
gebonden en naar Conchobar gebracht als echtgenote.
Toen Fergus, Cormac en Dubthach hoorden van het verraad,
ontstaken ze in woede en vielen ze Emain Macha aan. Ze slachen
veel krijgers af, brandden Emain Macha plat en Dubthach
vermoordde alle maagden van Ulster. Hierna vertrokken ze met
3.000 andere krijgers naar Connacht, waar ze hun diensten
aanboden aan Ailill en Medb. De profee van Cathbad was in
vervulling gegaan.
Deirdre leefde een jaar lang met Conchobar als zijn vrouw, maar
ze at en sliep weinig en glimlachte niet meer. Toen Conchobar
haar vroeg wie op de wereld het meest gehaat door haar waren,
antwoordde zij dat hij en Eogan mac Durthacht dat waren. Daarom
gaf Conchobar haar voor een jaar aan Eogan als vrouw.
Toen ze met haar twee echtgenoten in een strijdwagen reed,
sprong ze uit de strijdwagen zodat haar schedel brak en ze serf.
Aided Chloinne hUisneach (de dood van de kinderen van Uisnech)
De Ulstermannen drongen er bij Conchobar op aan dat hij vrede
zou sluiten met Naoise en zijn broers. Conchobar stemde toe
13

en stuurde Fergus mac Roig op weg als boodschapper, die hem
geschikter dan Conall Cernach en CúChulainn leek.
Fergus nam de broers en de vrouw mee terug naar Ulster, maar
werd door een onderkoning gevraagd voor een feestmaal. Hij kon
vanwege zijn geis niet weigeren en stuurde zijn zoons Buinne en
Illann mee als beschermers.
Deirdre zag in een visioen dat de zonen van Uisnech en Illann
hoofdloos zouden zijn en dat Buinne hen zou verraden, wanneer
ze niet in Conchobars eigen huis gehuisvest zouden worden.
Naoise negeerde haar en ging naar Emain Macha. Daar werden
ze ondergebracht in het huis van de helden. Deirdre en Naoise
brachten hun jd door met fidchell spelen.
Conchobar stuurde Deirdres pleegmoeder Leborcham naar het
huis om te kijken of ze nog steeds zo mooi was. Leborcham rook
verraad en kwam terug met het verhaal dat Deirdre lelijker was
geworden door haar verbanning, terwijl ze juist nog mooier leek.
Conchobar geloofde haar niet en stuurde Gelbann of Treandorn
als spion. De zonen van Uisnech, die door Leborcham waren gewaarschuwd,
hallen alle deuren en ramen gesloten, behalve één
raam. Daar keek Gelbann doorheen. Toen Naoise dat bemerkte,
gooide hij een fidchellstuk door Gelbanns oog heen, maar hij had
Deirdre al gezien.
Conchobar verzamelde zijn leger met de smoes dat Naoise zijn
dienaar had verminkt. Buinne stond op wacht en doodde 100
strijders, maar verliet de zonen van Uisnech toen Conchobar hem
land aanbood – dat land veranderde onmiddellijk in wildernis
toen hij het betrad.
Illann weigerde zijn vrienden en zijn vader te verlaten en doodde
300 mannen, terwijl Naoise en Deirdre fidchell bleven spelen.
Conchobar stuurde zijn zoon Fiacha op Illann af met zijn eigen
schild, dat schreeuwde wanneer de drager werd aangevallen.
Toen Illann Fiacha versloeg, schreeuwde het schild dus en
Conall Cernach kwam erop af. Hij verwondde Illann, maar toen
hij doorkreeg dat Conchobar verraad had gepleegd, doodde hij
Fiacha ook.
Conchobar beval het huis nogmaals te bestormen en nu kwamen
de zonen van Uisnech in ace. De koning haalde de druïde
Cathbad over om de broers te verlammen en te ontwapenen.
Ze konden worden vastgebonden, maar niemand
durfde ze te doden. Uiteindelijk doodde Maine,
zoon van de koning van Noorwegen, hen met één
slag van het zwaard, omdat de broers alle drie als
eerst wilden sterven.
Deirdre slaakte een kreet,
waarop CúChulainn naar haar
toe kwam. Toen hij merkte wat
er aan de hand was, onthoofde
hij Maine als wraak voor de dood
van zijn vrienden. Er werden drie
graven gegraven en Deirdre
sprong in het graf bij Naoise,
waarop haar hart brak en
ze serf. Aided Óenfir Aife (de dood van Aife’s
enige zoon) Inmiddels paste de zoon van
CúChulainn en Aife, Connla, de ring die
CúChulainn hem had nagelaten. CúChulainn
had zijn zoon al voor de geboorte gessa
meegegeven, namelijk dat hij zijn naam
niet bekend zou maken en dat hij geen
enkele man uit de weg zou gaan
in het gevecht.
Connla ging naar Ulster en
versloeg vele helden, die hij vastbond,
verwondde of doodde. Zelfs Conall
Cernach versloeg hij. Uiteindelijk
ging CúChulainn naar hem toe.
Hij was door zijn vrouw Emer
gewaarschuwd dat het zijn zoon
was, maar zei haar dat hij aljd de
eer van Ulster zou beschermen.
CúChulainn en Connla vochten en
waren even sterk. Uiteindelijk
wierp CúChulainn de gae bolga en verwondde zijn zoon dodelijk.
Deze zei dat Scathach hém nooit het omgaan met de gae bolga
had geleerd. Connla serf en werd de begrafenis van een held
gegeven.
Táin Bó Cúailnge (de runderroof van Cooley)
Ailill en Medb hadden samen een gesprek over hun bezingen.
Ailill beweerde dat hij meer bezingen in het huwelijk in had
gebracht, terwijl Medb beweerde dat zij dat had gedaan. Ze lieten
al hun bezingen in hun slaapkamer gebracht worden en ze
bleken van gelijke waarde te zijn. Alleen had Ailill een prachge
ser, Finnbhennach, die zijn gelijke niet had tussen de seren van
Medb.
De enige ser die gelijk aan hem was, was de Donn Cúailnge, in
het bezit van Dáire mac Fiachna. Medb stuurde boodschappers
naar Dáire om de ser te lenen. In eerste instane stond Dáire
hier welwillend tegenover, maar toen hij geruchten hoorde dat
Medb de ser anders met geweld zou nemen, weigerde hij het
verzoek. Medb verzamelde hierna een groot leger, waarvan
Fergus mac Roig, Cormac Connloinges en Dubthach Dóeltenga
ook deel uitmaakten.
Toen Connacht Ulster inviel, trad de vloek die lang geleden over
de Ulstermannen was uitgesproken in werking: ze werden zwak
als vrouwen in barensnood. Alleen CúChulainn had geen last van
deze vloek. Hij reed naar het leger van Connacht om Ulster in zijn
eentje te verdedigen. Hij gebruikte hinderlagen en valstrikken om
zo veel strijders te doden. Omdat de Connachtmen hun vijand
niet konden zien, daalde de moraal snel. Toen Medb aan de
Ulstermannen vroeg naar wie CúChulainn was, vertelden ze het
verhaal van de jeugddaden van CúChulainn.
Uiteindelijk spraken CúChulainn en de Connachtmen af dat ze
duels zouden uit gaan vechten. Tijdens het duel mocht het leger
van Connacht marcheren, maar als CúChulainn won, mocht het
leger de volgende dag niet optrekken.
Er werden verschillende tweegevechten uitgevochten, die
CúChulainn alle won. Uiteindelijk lukte het de Connachtmen
toch om de ser te vinden en mee te nemen. Op hun terugweg
gingen de tweegevechten door. CúChulainn raakte gewond en
moest door zijn vader, Lug, genezen worden. Intussen namen 150
jongens uit Emain Macha het op tegen het vijandelijk leger, maar
werden alle afgeslacht. De duels gingen door, en de strijders van
Connacht moesten met grote geschenken overgehaald worden
om het gevecht met CúChulainn aan te gaan. Hij doodde onder
andere de druïde Calan en zijn 27 zonen en ook zijn pleegbroer
Fer Diad.
De strijders van Ulster kwamen weer bij van hun zwakte. Ze
verzamelden zich in een leger en marcheerden naar het leger van
Connacht. Er werd een hevige veldslag uitgevochten. Doordat
CúChulainn bezig was met de veldslag, wisten de mannen van
Connacht de Donn sekem mee te nemen naar Connacht.
Toen de Finnbhennach en de Donn elkaar zagen, raakten ze met
elkaar in gevecht en doodden ze elkaar. De beide seren waren
namelijk aartsvijanden van elkaar, een vijandschap die was
begonnen toen ze nog twee herders waren. Deze herders
veranderden jdens hun ruzie in verschillende vormen en
uiteindelijk in twee wormen, die elk door een koe werden
opgegeten, zodat de twee seren geboren werden. Aided Con Roí
(de dood van Cú Roí) Op een keer waren de
Ulstermannen op plundertocht in Inis Fer
Falga. Ook Cú Roí ging, vermomd, mee. Toen
hem gevraagd werd welk deel van de
buit hij wilde hebben, eiste hij Bláthnat op,
de dochter van de koning van Inis Fer Falga,
die van CúChulainn hield. CúChulainn
probeerde hem te stoppen, maar Cú
Roí zee hem tot in zijn oksels in het
zand en schoor zijn haar af, voordat hij
er met Bláthnat vandoor ging.
Met de hulp van Bláthnat wist
CúChulainn Cú Roí toch te doden. In één
van de twee recensies kon Cú Roí alleen
gedood worden door een zalm te doden
die de appel in zijn buik had waar de
ziel van Cú Roí in zat. Door de zalm te
doden, kon CúChulainn Cú Roí daarna
afmaken. Woedend omdat Bláthnat het
geheim had doorverteld, pakte Cú Roís
dichter haar bij haar middel en sprong
met haar van een klif, waardoor ze
beide serven. In de tweede recensie
werd Bláthnat gevangen gehouden
in een fort. Op afspraak goot ze melk
in de rivier toen er geen krijgers in het
fort waren. CúChulainn bestormde het,
doodde Cú Roí en nam Bláthnat mee.
14

(op dit punt worden de twee versies van het verhaal met elkaar
verbonden door het verhaal hoe Lóegaire hoge koning van
Ierland werd. CúChulainn vertelt wat de plichten van een
koning zijn. Het verhaal gaat verder op het punt dat CúChulainn
weer kan praten. Ethne hee plaatsgemaakt voor Emer)
CúChulainn liet Emer naar hem toe halen. Toen CúChulainn op
haar aandringen opstond en naar buiten ging, ontmoee hij Li
Bán. Hij stuurde Lóeg met haar mee. Nadat Lóeg was
teruggekeerd uit de Andere wereld, ging ook CúChulainn zelf.
Hij verbleef enige jd met Fand maar ging terug naar Ulster,
nadat hij een ontmoengsplaats met Fand had afgesproken.
Toen de jd van de ontmoeng daar was, wapende de jaloerse
Emer vijig maagden met scherpe messen en ging zij ook naar
de plek van de afspraak. Omdat Fand zag dat Emer echt van
hem hield en Manannan haar weer mee wilde nemen, verliet
ze CúChulainn. Ze zouden elkaar nooit meer zien.
Aided Con Culaind (de dood van CúChulainn)
Na deze en andere avonturen had CúChulainn vele vijanden
gemaakt, die samen een complot tegen hem smeedden. Zijn
belangrijkste vijanden waren Medb van Connacht, Lugaid mac
Cú Roí en de drie dochters van Calan, die CúChulainn bij de
runderroof had gedood.
De dochters van Calan konden net als hun vader toveren en
zorgden ervoor dat CúChulainn dacht dat het leger van
Connacht hem weer aanviel. Hoewel de vrouwen van Ulster
hem probeerden tegen te houden, bracht hij zijn strijdwagen in
gereedheid en reed samen met Lóeg weg.
Op weg naar het leger (dacht hij), kwam hij drie lelijke vrouwen
tegen – de dochters van Calan – die een hond aan het koken
waren en hem hiervan te eten aanboden. Het waren echter
gessa van hem om een maal te eten dat aan de rand van de
weg was bereid en om hond te eten. Omdat ze hem dreigden
met sare, nam hij de hond wel aan, maar hij plaatste het stuk
vlees onder zijn linkerzij. Onmiddellijk raakte de linkerhel van
zijn lichaam verlamd.
In een vallei waren de Connachtmen verdeeld in drie groepen,
elk met een sarist. De eerste vroeg CúChulainn om zijn speer
te geven, omdat hij anders sare over hem zou maken.
CúChulainn wierp zijn speer door het hoofd van de sarist
en doodde negen anderen. Lugaid, die de speer oppakte,
vroeg aan de dochters van Calan: ‘Wie zal met deze speer
sterven?’ ‘Een koning,’ antwoordden zij. Hij gooide de speer en
doorboorde Lóeg, waardoor zijn ingewanden het kussen van
de strijdwagen bevlekten. Lóeg serf en CúChulainn ging alleen
verder.
De tweede sarist vroeg om CúChulainns speer, omdat hij
anders Ulster zou bespoen. CúChulainn wierp zijn speer door
het hoofd van de sarist en doodde negen anderen. Degene
die de speer oppakte, vroeg aan de dochters van Calan: ‘Wie
zal met deze speer sterven?’ ‘Een koning,’ antwoordden zij. ‘De
vorige keer was dit ook jullie antwoord.’ ‘Dat klopt, want Lóeg
mac Riangabra was de koning van de wagenmenners.’ Hij wierp
de speer en doorboorde Liath Macha, één van de paarden
van CúChulainn. CúChulainn maakte het juk los, waarop het
gewonde paard wegliep.
De derde sarist vroeg om CúChulainns speer en dreigde met
sare van zijn familie. CúChulainn wierp de speer, doodde de
sarist en negen anderen. Opnieuw vroeg Lugaid wie de speer
zou doden met de volgende worp. ‘Een koning,’ was het
antwoord. ‘Daarnet is ook al een koning gevallen, namelijk Liath
Macha, de koning van de paarden.’ Lugaid gooide de speer en
doorboorde CúChulainn, waardoor zijn ingewanden uit zijn
lichaam kwamen. Zijn tweede paard, Dub Sainglend, vluche.
CúChulainn vroeg of hij weg kon gaan om wat te drinken bij een
nabijgelegen loch. Dat mocht, als hij terug zou komen. Wanneer
hij niet kon terugkomen, zei hij, mochten ze hem zelf komen
halen. Hij ging naar het meer en dronk en een oer kwam naar
hem toe en likte zijn wonden. De held doodde de oer en wist
toen dat zijn eind nabij was. Volgens een voorspelling zou een
hond namelijk het eerste en het laatste dier zijn dat hij doodde,
dat hij in god moest geloven, omdat hij anders net als hem in
de hel zou belanden. CúChulainn smeekte Patrick om hem in
de hemel op te nemen, omdat hij in god geloofde. Sindsdien
geloofde Lóegaire in god en werd CúChulainn in de hemel
opgenomen.
en in het Iers is een oer een doburchú, een waterhond.
Bij het meer vond hij een stenen pilaar. Hij bond zich eraan
vast, zodat hij staand zou sterven. Zijn paard, Liath Macha,
kwam naar hem toe en verdedigde hem tegen de aankomende
vijanden, ook al was hij zelf ook gewond. Uiteindelijk doofde het
heldenlicht dat om CúChulainn heen scheen en kwamen er drie
vogels op de pilaar zien, Morríghan en haar twee zussen. Toen
wisten de Connachtmen dat CúChulainn was gestorven.
Lugaid ging naar voren en onthoofde CúChulainn. Op dat
moment viel het zwaard uit de hand van de dode en hakte
Lugaids eigen zwaardhand af. Daarom hieuw Lugaid ook
CúChulainns hand af. Hierna vertrokken de Connachtmen.
Na hun vertrek kwam Conall aan op de plek van de strijd. Toen
hij de gewonde Liath Macha vond, wist hij dat zijn vriend en
pleegbroer dood was. Hij en het paard gingen naar de
pilaarsteen en vonden het lichaam. Hierna serf Liath Macha.
Conall ging weg om CúChulainn te wreken, doodde Lugaid en
nam het hoofd en de hand van CúChulainn mee terug.
CúChulainn kreeg een grootse begrafenis.
Siaburcharpat Con Culaind (de spookwagen van CúChulainn)
Sint Patrick ging naar Tara om hoge koning Lóegaire te bekeren
tot het christendom. Lóegaire beloofde dat hij gedoopt zou
worden, wanneer Patrick CúChulainn op zou roepen en Lóegaire
met hem kon spreken. God maakte dit mogelijk.
Toen Lóegaire CúChulainn opwache, werd het ijzig koud en
waaide er een kille wind, het waren de kou en de wind van
de hel. Een strijdwagen met paarden, menner en strijder
verscheen, maar verdween weer. Lóegaire weigerde bekeerd te
worden, omdat hij niet met CúChulainn had kunnen spreken.
CúChulainn werd nog een keer opgeroepen. Hij deed grootste
daden in de lucht en kwam daarna naar Lóegaire en Patrick toe,
aan wie hij zijn heldendaden vertelde. Daarna zei hij Lóegaire
15

Wist u dat
Dialect
Het geschreven Oud- en Middel-Iers hee geen
dialect, terwijl dit bij andere volkstalen wel zo is. Hoe
dit komt, blij vooralsnog een raadsel, hoewel er wel
theorieën over zijn.
De Andere Wereld
Er zijn 16de eeuwse, Ierse kaarten waar Y Brasil, de
Onderwereld, nog op wordt weergegeven.
Onweerstaanbaar
CúChulainn werd gezien als onweerstaanbaar. Hij
had vier pupillen in het ene en drie in het andere
oog, vier sproeten – een blauwe, een paarse, een
groene en een gele. Hij had zeven vingers aan elke
hand en zeven tenen aan elke voet. In een ander
verhaal had hij zowel zwart als rood als blond haar.
Oud-Iers
Het Oud-Iers is één van de moeilijkste
Indo-Europese talen. Elk werkwoord
hee meer dan 150 verschillende vormen en er zijn
16 verschillende zelfstandig naamwoordstammen.
Daarnaast zijn er ook verschillende
schrijfwijzen van elk woord, deels door de
onzorgvuldigheid van deschrijvers.
Wist u dat?
Propaganda
Er zijn veel verhalen in latere stadia herschreven
vanwege propagandadoeleinden. Dit is te merken
door inconsistenes in het verhaal en door de
handschrien van verschillende schrijvers die in
de verhalen herkend kunnen worden.
Roscada
De schrijvers van de literatuur maakten er lijkt het
wel een sport van omgedichten (roscada) in
verhalen zo ingewikkeld mogelijk op te schrijven.
Daarom zijn ze vandaag de dag vaak onbegrijpelijk
en worden ze met name in
vroegere vertalingen niet weergegeven.
Ogam
Hoewel ogam niets met bomen te maken had, had
het in de Ierse verhalen wel degelijk een bindende
en mogelijk magische funce.
Vertalingen
Het is aljd het beste om Ierse verhalen in de
oorspronkelijke tekst te lezen. In de vroegste teksten
zijn namelijk veel sexuele en obscene ladingen
weggemoffeld.
Mil Espaine
Mogelijk komen de zonen van Mil uit Spanje omdat
het Lajnse woord voor Spanje (Iberica) werd
verward met het woord voor Ierland (Hibernia)
Klassieke Oudheid
Er zijn veel verwijzingen naar teksten en moeven
uit de klassieke Oudheid, zoals naar de tuin van de
Hesperiden.
Reuzen
Er komen regelmag reuzen voor in Ierse
mythologie. Dit is een teken van grote ouderdom.
16

Sinds jaar en dag organiseert Groeten uit
Oisterwijk folkconcerten van Kelsche en niet-
Kelsche folkaresten. Bij ons te gast waren onder
andere al Niamh Parsons, Dougie MacLean en de
Tannahill Weavers. Dit seizoen hebben we weer
een geweldig programma samengesteld, geheel in
de GUO-tradie maar mét een frisse wind.
Afgelopen seizoen steeg ons bezoekersgemiddelde en
zijn we verkast van Haarens partyhoeve ’t Boerderijtje
naar Moergestels sociaal cultureel centrum Den
Boogaard. Dat beschikt over een ineme zolderzaal
(130 stoelen) én een ruimere zaal (ruim 300 stoelen). In
onze programmering bouwden we afgelopen seizoen
zekerheden in. Dat is zo gunsg uitgepakt dat we dit
seizoen wat meer riskeren met een iets gedurfder en dus
in alle opzichten spannender programmering. Koester
uw klassiekers, maar word niet luisterlui en laat u óók
verwonderen. Voor het eerst een balfolk met
dansiniae en Fest Noz in Bretonse sjl, we hebben
twee gigs van gelouterde Ierse coryfeeën, een Zuid-Afrikaanse
stemgoochemerd, een Franse folkchansonnier
met in zijn gevolg ‘s werelds invenefste draailierspeler,
swingende Toscanen die u mee voeren van hun heerlijke
herkomststreek via mediterrane kusten tot in de jazzy
harten van de manouche gipsy’s, een Welsh viertal met
bijdejdse improvisaes op Kelsche basis, de
eigengereidste singer-songwriter van de Nieuwegeinse
vinexwijk en wijde omtrek tot voorbij Vaals,
Roodeschool, Dinxperlo,
Groeten uit Oisterwijk
Iedereen van GUO is vrijwilliger en draait mee uit
bezieling voor de muziek zelf. Dat genereert
gemoedelijkheid én drive in de organisae. En dat
straalt posief af op aresten en bezoekers. De
vrijwilligers komen uit veel verschillende
beroepsgroepen en
sommigen werken al 33 jaar mee. Een
taalwetenschapper doet de programmering, publiciteit
en algemene organisae. Een docent checkt ckets aan
de deur. Een gepensioneerd docent maakt opnames
voor de lokale tv en richt de zaal in, samen met een
technisch medewerker die tevens cd’s verkoopt. Een
huisvrouw wijst publiek de weg of schenkt koffie.
Een jeugdwerker, nog een docent en een technicus
verzorgen licht en geluid. De kok, de huisvrouw en de
taalwetenschapper vormen het dagelijks bestuur. Naast
kracht in de individuele vrijwilligers, ligt de kracht
van GUO ook in samenwerking. Niet alleen tussen de
vrijwilligers zelf, maar ook met Den Boogaard én met
vergelijkbare podia. Enkele jaren geleden nam GUO het
iniaef tot samenwerking tussen fesvals. De ruime
opkomst en posieve reaces bij het eerste overleg
waren hoopgevend. Vervolgens kropen de meesten weer
in de eigen schulp en haakten af. Maar met een paar
fesvals zee GUO door en gaf zo de mogelijkheid aan
aresten om een kleine tournee langs Nederlandse en
Belgische fesvals te maken. Zo kwamen voor dit seizoen
drie van de acht GUO-concerten tot stand. Uiteraard is er
nog plaats voor andere podia in dit
samenwerkingsverband! Hoe moeilijk eigengereidheid
ook rijmt op binding en samenwerking, voor folkfesvals
is het de weg, meer dan ooit.
17

GUO-concertserie 2010/2011
Groeten Uit Oisterwijk – CC Den Boogaard – Sint-Jansplein 5 – 5066 AR Moergestel (NL)
www.guo.inoisterwijk.nl - 013 - 5217220
De concerten vinden plaats op zaterdagavonden en beginnen om 20.30u. Uitzondering is de seizoensopening van
seizoen 2010-2011 op 2 okt. Die begint om 19.30u met een dansinstruce, gevolgd door een Fest Noz.(nachtelijk feest,
combinae concert/dans) vanaf 21.30u tot uiterlijk 01.00u. De kassa opent steeds één uur vóór aanvang.
2 okt
Skolvan (Breizh - Balfolk/Fest Noz met dansinstruce)
6 nov
Andy Irvine (Eire)
27 nov
Chris Chameleon (Zuid-Afrika)
18 dec
Niamh Parsons & Graham Dunne (Eire)
22 jan
Gabriel Yacoub Trio (France)
26 feb
Riccardo Tesi & Maurizio Geri (Italia)
19 mrt
Fernhill (Cymru)
2 apr
Spinvis (Nieuwegein)
18

De heroïsche biografie van Diarmait Ua Duibne
Tóraigheacht Dhiarmada agus Ghráinne of de Achtervolging
van Diarmait en Gráinne is één van de bekendste verhalen uit
de Finncyclus. De oude Fionn hee geen vrouw meer en vraagt
daarom Gráinne ten huwelijk. Gráinne zegt toe, maar legt
daarna een geis op de jonge krijger Diarmait om met haar mee
weg te lopen.
Dit arkel beschrij het verhaal van Diarmait, de
ongelukkige held uit dit verhaal, en koppelt daarna het
leven van Diarmait aan de Heroïsche biografie die
door Jan de Vries is opgesteld.
Het leven van Diarmait
Diarmait was de zoon van Donn en Crocnuit, de
dochter van Currac van Liffe. Vlak na zijn verwekking
werd Donn uit de fianna verbannen. Na zijn
geboorte werd Diarmait aan Angus Mac ind Óg
gegeven om als pleegzoon opgevoed te worden. Een
andere zoon van Crocnuit werd samen met Diarmait
opgevoed. Toen er twee honden fel aan het vechten
waren in Angus’ huis, kroop Crocnuits tweede zoon
tussen de knieën van Donn, die hem dood drukte.
Zijn vader, Roc, wekte hem weer tot leven door
hem in een zwijn te veranderen. Roc bezwoer dat
Diarmait een even lang leven zou hebben als het
zwijn. Daarom lag er een geis op Diarmait om
nooit zwijnen te jagen.
Toen Fionn al een oudere man was en geen vrouw
had, vroegen de strijders van de fianna om
opnieuw te trouwen, aangezien ze vonden dat de
hun kapitein niet ongetrouwd kon blijven. Ze stelden
voor dat Gráinne, de mooie dochter van Cormac MacArt, hoge
koning van Ierland, zijn vrouw zou worden. Dus Fionns zoon
Oisín ging naar het hof in Tara om om Gráinnes hand te vragen
en Cormac vroeg aan zijn dochter of zij met Fionn wilde
trouwen. Het meisje dacht echter dat ze met Oisín, of
misschien met diens zoon Oscar zou huwen, dus ze stemde in.
Toen Fionn arriveerde voor het feest ter ere van de verloving,
kreeg ze haar fout door en besloot onmiddellijk dat ze niet met
hem wilde trouwen, omdat hij haar grootvader of zelfs
overgrootvader had kunnen zijn. Daarom deed ze een
slaapmiddel in de wijn, waarbij ze alleen de vrijgezelle Oisín en
Diarmait en een paar anderen oversloeg.
Toen het slaapmiddel in werking was getreden, vroeg ze eerst
Oisín om met haar mee te komen, maar hij bleef loyaal aan zijn
vader, omdat zij aan hem was uitgehuwelijkt. Daarna ging ze
naar Diarmait, die ook protesteerde hoewel hij haar
aantrekkelijk vond. Daarom plaatste Gráinne een geis op de
jonge held om haar te volgen en met haar weg te lopen. Ze
liep het hof al uit, maar Diarmait aarzelde nog en keek twijfe
lend naar zijn vrienden wat hij moest doen. Zij zeiden alle dat
hij haar moest volgen, niet alleen omdat ze erg mooi was maar
ook omdat hij was gebonden door de geis. Daarom vluche
het paar, in Fionns eigen strijdwagen, van Tara weg. Ze lieten
de wagen achter bij de doorwaadbare plaats de Ath Luain in de
Shannon en trokken het Bos van Twee Tenten binnen.
Fionn werd woedend en jaloers toen hij wakker werd en merkte
wat er was gebeurd. De gehele fianna kwam Diarmait en
Gráinne achterna.
Hoewel Oisín zijn vaders hond Bran naar Diarmait had gestuurd
om hem te waarschuwen weg te vluchten, deed hij dat niet,
maar riche een hek op met zeven deuren naar verschillende
richngen van het woud, waar niet over heen te springen was.
De spoorzoekers vonden het spoor van de twee vluchtelingen en
de zeven poorten werden door Fionn, en zijn fianna
geblokkeerd.
De situae zag er slecht uit, maar toen kwam de pleegvader van
Diarmait, de god Angus Mac ind Óg, te hulp. Hij wilde de twee
weghalen uit hun benarde posie, maar Diarmait stond erop dat
hij alleen Gráinne mee zou nemen en dat hij zelf zou
ontsnappen. Dus Angus nam het meisje in de zoom van zijn
mantel mee naar het Woud van de twee Wilgen en Diarmait
bleef alleen over. De held ging alle zeven deuren langs om te
horen wie er aan welke kant stond. Vijf deuren werden bewaakt
door Diarmaits vrienden, die hem zouden helpen als hij wilde,
en twee werden bewaakt door Fionn en zijn vijanden. Diarmait
weigerde de hulp van zijn vrienden in te roepen en sprong
daarom aan de kant van Fionn over de muur en de fianna heen.
Daarna rende hij zo snel als hij kon naar het Woud van de twee
Wilgen, waar Gráinne op hem wache in een verlaten hut.
Diarmait en Gráinne reisden verder en kwamen een jongeling,
Muadan, tegen die hen zou dienen tegen betaling. Toen ze eens
in een grot bij de zee van Til Toma verbleven, arriveerde daar
een leger van de drie koningen van de Zee van Wight, dat door
Fionn was gestuurd om Diarmait te zoeken. De drie koningen
vroegen aan Diarmait of hij Diarmait had gezien en Diarmait
antwoordde dat hij hem had gezien en dat hij hen drie dagen
lang zou laten zien wat hij van hem had geleerd. Op de eerste
dag liet hij zich staand op een ton van een heuvel afrollen,
zonder dat hij gewond raakte, terwijl vijig soldaten van het
leger te pleer vielen. Op de tweede dag sprong hij op zijn
rechtopstaande speer, zonder dat hij gewond raakte en vijig
soldaten werden doormidden gespleten toen ze hetzelfde
probeerden. Op de derde dag liep hij driemaal over de snede
van zijn zwaard heen en weer zonder verwondingen, vijig
anderen werden door midden gekliefd. Die dag beloofde hij om
Diarmait naar de drie zeekoningen te brengen.
Diarmait bewapende zich de volgende morgen zwaar en
vertelde de koningen dat hij wist waar Diarmait zich bevond,
maar dat hij onder zijn bescherming stond. Er ontstond daarom
een gevecht waarin het grootste gedeelte van het leger werd
19

afgeslacht. De volgende ochtend ging Diarmait naar de schepen
toe en daagde hij de drie koningen een voor een uit. Hij doodde
ze niet, maar bond ze vast en liet ze achter. De koningen stuurden
hun drie hondenmeesters met drie verschrikkelijke honden
achter Diarmait, Gráinne en Muadan aan.
De drie trokken naar de berg van Slieve Lougher in Kerry, waar ze
werden ingehaald door de drie honden. De eerste werd gedood
door Muadans wolvenjong, de tweede door Diarmaits speer.
De laatste hond was de wildste, maar ook hij werd gedood toen
Diarmait zijn benen greep nadat hij richng Gráinne was gesprongen
en zijn kop verpleerde tegen de rotsen. Hierna verliet
Muadan het stel.
De drie hondenmeesters vluchen terug naar het strand, waar
ook Fionn en zijn fianna waren gearriveerd. Toen ze het nieuws
van de dood van de honden te horen kregen, serven de drie
zeekoningen van smart. Ze werden begraven op het strand.
Het woud van Dubros was verboden jacherrein voor de fianna,
omdat middenin het woud bessen groeiden die een oude
persoon weer jong konden maken. Ze werden bewaakt door de
reus Searbhan van de Lochlann, die daar was neergezet door de
Tuatha Dé Danann. Diarmait en Gráinne naar deze reus toe en
kregen toestemming om in het woud te wonen en te jagen, zo
lang ze niet naar de bessen zochten.
Op een dag kregen Angus, Aedh en 50 anderen van clan Morna
de opdracht van Fionn om hem of het hoofd van Diarmait, of
de bessen van Searban te brengen, omdat ze anders geen lid
mochten worden van de fianna. Angus en Aedh gingen dus
naar het woud van Dubros en vonden als eerst Diarmait. Eerst
probeerde deze hen nog over te halen terug te keren, maar toen
dit niet lukte versloeg hij ze beide en bond ze vast. Hij wilde ze
net onthoofden, toen Gráinne zei dat ze zin had om de bessen
van Searban te eten. Daarom liet hij de twee strijders gebonden
liggen en ging naar de reus om de bessen te halen.
Toen Diarmait hem vertelde dat hij bessen voor zijn vrouw wilde
plukken, viel de reus hem onmiddellijk aan met zijn grote knuppel.
De held had moeilijkheden om hem met zijn eigen wapens
te verwonden, dus hij sprong op de reus en liet hem met al zijn
kracht op de grond vallen. Daarna pakte hij de knuppel en sloeg
Searbhans hoofd in. Hij plukte wat bessen voor zijn vrouw en
nam er ook een paar mee voor zijn gevangenen om ze naar Fionn
mee te nemen om hun taak te volbrengen.
Angus en Aedh keerden terug en gaven de fianleider de bessen,
maar deze rook de geur van Diarmait op de bessen en wist zo
dat hij de reus had verslagen. Daarom weigerde hij hen en hun
50 mannen toe te laten tot de fianna, maar verzamelde hij zijn
strijders en ging naar het woud van Dubros, waar ze de bessen
onbeschermd vonden en ze aten.
Fionn wist dat Diarmait zich ergens in een boom bij de bessen
moest verschuilen, dus hij liet een fidchellbord opzeen en
nodigde zijn zoon Oisín uit voor het spel, dat veel op schaak lijkt.
Dit deed hij omdat hij wist dat alleen Diarmait tegen hem opkon
in het spelen van het spel. Diarmait kon het niet weerstaan om
Oisín te helpen en gooide besjes op de speelstukken om hem de
zeen te wijzen. Nadat hij drie keer had verloren van zijn zoon,
verklaarde Fionn hardop dat Diarmait inderdaad bovenin de boom
moest zien.
Diarmait liet zichzelf zien aan de fianna zien omdat hij geen lafaard
was. Om zijn trillende vrouw gerust te stellen, kuste hij haar. Hier
werd Fionn zo boos over, dat hij zijn mannen beval omhoog te
klimmen om hem te doden. Opnieuw kwam Angus Mac ind Óg
zijn pleegzoon te hulp. Hij veranderde negen verschillende mannen,
alle met de naam Garbh, wiens vaders door Diarmait waren
gedood en die nu Diarmait probeerden te doden, een voor een in
de gedaante van Diarmait en gooide ze naar beneden. Ze werden
alle negen gedood en uiteindelijk besloot Angus dat het jd was
Gráinne in veiligheid te brengen. Hij vloog met haar onder zijn
magische mantel weg.
Nu kwam Diarmait naar beneden, of hij nou wel of niet gedood
zou worden. Maar Oscar, Fionns kleinzoon en vriend van Diarmait,
verklaarde onmiddellijk dat degene die Diarmait wat aan zou
doen, zijn woede op de hals zou halen. Oscar was de sterkste van
de fianna en daarom durfde niemand hem te hinderen terwijl
hij Diarmait uit het bos leidde. Ook Fionn zag toe, omdat hij niet
met zijn eigen kleinzoon wilde vechten. Oscar en Diarmait vonden
Gráinne en Angus aan de Boyne, waar Angus woonde.
Op een dag, toen Diarmait aan het jagen was aan de
rivier, kwam een van de oude verzorgsters van Fionn
in de vorm van een libelle langs hem vliegen. Zij was
door Fionn gevraagd om
hem te helpen
Diarmait te doden
en gooide
giige pijlen op hem af. Deze veroorzaakten enorme pijn bij de
held, maar hij wist zijn speer te gooien en de oude voedster te
doden. Hij keerde terug naar zijn pleegvader met het hoofd van de
vrouw en vertelde wat er was gebeurd.
De volgende morgen reisde Angus naar Fionn toe en stelde vrede
voor, omdat Gráinne op Diarmait verliefd was en met hem was
getrouwd. Fionn stemde in, omdat hij moe was van de strijd en er
vele mannen van hem waren omgekomen. Dus maakten Angus en
Cormac MacArt, Gráinnes vader, een vredesverdrag op. Cormac
gaf een stuk land aan Diarmait en huwelijkte zijn andere dochter
aan Fionn uit.
Diarmait en Gráinne leefden een jd in voorspoed. Ze kregen
vier zoons en een dochter en hun land was vruchtbaar. Diarmait
maakte een fort, dat hij Rath Grainne, naar zijn vrouw noemde.
Na enkele jaren haalde Gráinne Diarmait over om een feest te
houden, waarbij Fionn en de fianna ook zouden komen.
Op de nacht van het feest werd Diarmait verschillende malen
wakker van het geblaf van de jachthonden, maar Gráinne
weerhield hem ervan te gaan kijken. Toen het ochtend was
geworden, lukte het haar niet om hem tegen te houden en ook
niet om hem over te halen gewapend te gaan. Het enige wat
Diarmait meenam was zijn kleinere speer en zwaard. Diarmait
ging naar buiten en vond Fionn MacCumhaill bij een heuvel. Deze
vertelde hem dat hij het pad van een wild zwijn had gevonden,
maar dat Diarmait zo snel mogelijk weg moest gaan, omdat hij
onder een geis stond geen wilde zwijnen te jagen. Dit zwijn was
bovendien een uitzonderlijk sterk exemplaar, dat al verschillende
mannen en honden had gedood – het was de zoon van Roc die hij
in een zwijn had veranderd.
Diarmait weigerde weg te gaan, maar vroeg Fionn om een van zijn
honden, wat hij weigerde. De fianleider vertrok terwijl de held
zijn noodlot afwache. Diarmait gooide zijn speer, die het zwijn
in zijn voorhoofd trof, maar geen schade aanriche. Daarna rukte
hij zijn zwaard uit zijn schede en wache af tot het beest aanviel.
Het zwaard brak toen het in de nek werd geslagen en het dier
reet de held in tweeën. Diarmait viel, maar sloeg het gevest van
het zwaard op het hoofd van het zwijn en doorboorde het brein,
waardoor ook het dier serf.
Fionn, Oisín en Oscar renden op de plaats af. Diarmait vroeg
Fionn hem te genezen, omdat hij dat kon wanneer hij water uit
zijn handen liet drinken en Fionn haalde met tegenzin water. Toen
hij echter bedacht dat Diarmait zijn verloofde had weggenomen,
liet hij het uit zijn vingers
glippen. Hij haalde nog
een keer water op
aanmoedigen van zijn
zoon en kleinzoon, maar
liet zijn jaloezie de
overhand krijgen en liet
het opnieuw uit zijn
handen sijpelen.
Oscar dreigde hem te doden als
Fionn nu geen water zou
geven, dus hij ging nog een
20

keer om water. Toen hij terugkeerde, was de held echter al
gestorven. Zijn lichaam werd door Angus Mac ind Óg
meegenomen.
Het is niet duidelijk wat er met Gráinne gebeurde na de dood
van haar man. Sommige verhalen zeggen dat ze wraak op
Fionn wilde nemen door middel van haar zoons, andere dat
ze van een gebroken hart serf. Ook wordt er verteld hoe zij
Fionn vergaf en uiteindelijk met hem trouwde.
Diarmaits heroïsche biografie
Jan de Vries hee op basis van heldenverhalen uit
verschillende culturen een heroïsche biografie opgesteld,
die een schemasch overzicht gee van het leven van (bijna)
elke held uit de mythologie. Niet alle punten in de biografie
hoeven in een verhaal voor te komen. De door de Vries
opgestelde stadia in de heroïsche biografie zijn de volgende:
1. De concepe van de held
2. De geboorte
3. De jeugd van de held wordt bedreigd
4. De manier waarop de held wordt grootgebracht
5. De held verwer vaak onkwetsbaarheid
6. Het gevecht met een monster
7. De held wint een vrouw
8. Expedie naar de onderwereld / de Andere wereld
9. Verbanning en terugkeer
10. De dood van de held
Deze heroïsche biografie is op het grootste gedeelte van de
westerse helden toe te passen (en zelfs op Jezus). Zo ook op
Diarmait, hoewel een aantal punten niet naar voren komt.
De concepe van de held
Diarmait wordt verwekt vlak voordat zijn vader, Donn, zoon
van Duibne, wordt verbannen uit de fianna. Dit is een relaef
normale manier van concepe.
De geboorte
Na zijn geboorte gee zijn moeder Crocnuit hem aan Angus
Mac ind Óc als pleegzoon. Pleegouderschap was een belangrijk
onderdeel van de Ierse samenleving.
De jeugd van de held wordt bedreigd
Normaalgesproken wordt de jonge held in de wildernis gezet en
alleen gelaten. Mogelijk kan de aanval van de honden, waarna
Rocs zoon wordt gedood, als een vorm van bedreiging gezien
worden.
De manier waarop de held wordt grootgebracht
Diarmait wordt samen met Rocs zoon grootgebracht bij Angus
Mac ind Óg.
De held verwer vaak onkwetsbaarheid
Hoewel hij er goed is in wapenfeiten verwer Diarmait geen
onkwetsbaarheid. Wel maakt hij gigansch grote sprongen, wat
hem mogelijk verbindt met de Andere wereld.
Het gevecht met een monster
Mogelijk kan dit vertaald worden als de drie honden die achter
Diarmait, Gráinne en Muadan aanzit, of naar het zwijn dat hem
uiteindelijk doodt.
De held wint een vrouw
Bij Diarmait is het eerder andersom: Gráinne wint hem door
middel van een geis. Hoewel hij in eerste instane niet met
haar slaapt, leert hij van haar te houden.
Expedie naar de onderwereld / de Andere wereld
Diarmait maakt geen expedie naar de Andere wereld.
Verbanning en terugkeer
Dit omhelst de kern van het verhaal: de vlucht van Diarmait en
Gráinne voor de fianna. Uiteindelijk mogen ze terugkeren en
vesgen ze zich in Rath Grainne.
De dood van de held
Diarmait wordt gedood nadat hij zijn geis hee gebroken, zoals
elke held ster wanneer hij zijn gessa breekt. Fionn verliest
hiermee één van zijn beste krijgers.
21

Voor ongeveer vier personen
Ingrediënten
2 eetlepels honing
60 mililliter ciderazijn
60 mililiter whiskey
2 theelepels verse jm
1,5 theelepels geraspte
citroenschil
2 eetlepels olie
Zout en peper
4 zalmfilets
Zalmfilets uit de oven
De zalm was de vis der wijsheid in het oude Ierland
Mix de honing, azijn, whiskey, jm, citroenschil, olie, zout en peper. Giet het mengsel over de
zalmfilets en marineer ze 1 uur buiten, of 4 uur in de koelkast. Verhit de oven voor op 230
graden. Haal de zalmfilets uit de marinade en plaats hem in een rek boven een roosterpan.
Grill of braad 5 tot 6 minuten, bestrijk de filets met marinade en grill of braad ze nogmaals voor
dezelfde jd, of totdat de filets goudgeel zijn en er wit sap uit begint te komen.

Dolluid Patraic do Themraig do erail creitme for ríg
nErend .i. for Loegaire mac Néill ar is eside bar í Herend
ind inbaid ar ni chretedsidé in Comdid ciano pridcaide
dó. Met moeite worstel ik me door de eerste zin van
Siaburcharpat Con Culaind. Tijdens het vertalen heb ik
mezelf meerdere malen afgevraagd waarom ik hier ook
alweer aan begonnen ben. Sommige zinnen lijken na al
die jd nog steeds onmogelijk, hoewel de oplossing na
bespreking heel logisch blijkt. Je zou er een punthoofd
van krijgen.
Maar na de wanhoop van het vertalen zelf begin je
dingen te herkennen. Hé, dat moef komt ook voor
in een ander verhaal en hé, een verwijzing naar het
klassieke jdperk. De wereld die geschetst wordt lijkt in
eerste instane vreemd, maar verliest zijn vreemdheid
naar mate de jd vordert – en wanneer je ingeslagen
hoofden, incest en profeeën normaal gaat vinden,
moet je je zorgen gaan maken, schijnt. Wanneer je
de symboliek en moeven beter begrijpt, ga je ook de
verhalen meer waarderen.
De kracht van Ierse literatuur zit voor mij niet in de taal, maar in de belevingswereld
die geschetst wordt en die zo anders is als de onze. In de verborgen betekenissen die je
steeds meer kan ontcijferen. Soms moet ik hardop lachen van dingen die blijkbaar
normaal werden gevonden en even vaak raak ik verward omdat ik geen flauw idee heb
waar het over gaat. Dan sluit ik me ogen en laat me meevoeren door het verhaal, ook al
snap ik sommige dingen niet. Dat is misschien ook wel de beste manier om met Ierse
literatuur te beginnen. Zoek een vertaling op internet, koop of leen en boek, en ga lezen!
Ook doorzeen wanneer je de precieze betekenis niet weet, want later kom je er vaak
toch achter. Een extra meerwaarde kunnen ook teksten zijn die gaan over de Ierse literatuur
en haar moeven. Zo worden één voor één de betekenislagen ontrafeld.
Je ontdekkingstocht door de Ierse literatuur zal je leiden langs helden en heksen, kastelen
en voorden, goden en monsters. En al bega je hetzelfde pad nog een keer, het zal toch
anders zijn. Ik ben benieuwd naar je reis …
23

Met dank aan:
Julie Fowlis
Jos Creusen, Groeten uit oisterwijk
Edgar & Louise, Schotland digizine
Aan dit magazine hebben meegewerkt:
Judith Schoen
Patrick Gilbers
Maurice Beukers
Heeft u vragen of opmerkingen, stuurt u ons dan
een e-mail.
Info@celticbritain.co.uk