Een Beunis is een Beunis is een Cursto: over ... - De Boekenwereld

More documents

Recommendations

Info

mijdelijk conflicten ontstonden. Toch noemt hij hem ‘de goede eigenwijze Karel’. 13 Voor alle duidelijkheid: hij spreekt enkel van Beunis, Cursto komt niet ter sprake: ‘De geplastificeerde omslagen [d.i. van de Literaire Pockets, RJ/JV], ontworpen door Karel Beunis, deden ze sterk afwijken van de series waarmee de boekhandels al vol stonden.’ 14 Reinold Kuipers schrijft in zijn boek Gerezen wit vol lof over Beunis en verbaast zich ook al over de stilte rond hem, zelfs direct na zijn dood in 1983. Hij spreekt wel over ‘de mise en page die Beunis’ waarmerk was geworden’ 15 maar maakt er toch geen analyse van. En even verder beklemtoont hij de ware betekenis van Beunis voor de toenmalige en huidige generatie: ‘Zijn omslagen, vooral, hebben bij een bepaalde generatie een image ingeprent.’ 16 Hij spreekt in een bijschrift over de ‘sublieme uitgave’ die James Joyce’s Ulysses was waarmee hij Beunis als typograaf eert. 17 Ook voor Kuipers zijn de omslagtekenaar, de ontwerper en de typograaf één persoon. Jan Arends, Gedichten, Literaire Pocket 132, De Bezige Bij, Amsterdam 1965. Geen vermelding van typografie, boekverzorging of beeld. Deze pocket behoort tot een geheel en toont duidelijk aan hoe Beunis en Cursto in stijlgroepen gewerkt hebben. Gelijkaardige ontwerpen waren bijvoorbeeld ook Gesloten gedichten van Cees Nooteboom en Tant pis pour le clown van Waskowsky. Opvallend aan deze reeks is dat de tekening niet het hele omslag beslaat en dat de belettering een eigen plaats toebedeeld krijgt Bertolt Brecht, Moeder Courage en haar kinderen, lrp 248, De Bezige Bij, Amsterdam 1967. Ontwerp Karel Beunis. Een aantal boekontwerpen is ‘realistisch’, in zoverre het beeld duidelijk(er) te benoemen is. Hier zien we een duidelijke verwijzing naar het boek. Voor Cursto was dit uitzonderlijk – en bovendien is de tekening niet erg geslaagd. Die borsten, die lippen... Sjaak Hubregtse publiceerde in 1988 in het tijdschrift Boek en band een artikelenreeks over de buitenkant van Nederlandse pockets. Het tweede deel daarvan behandelde De Bezige Bij en de rol van Karel Beunis. Ook bij hem wordt Cursto niet vermeld en het is dus enkel Karel Beunis die het gezicht van de uitgeversreeksen bepaald heeft. Dit artikel is belangrijk omdat Hubregtse hier een aanzet geeft tot een meer gedetailleerde studie van Beunis’ werk. Ook hoe hij met letters omgaat, wordt in dit artikel beginnend uiteengezet. Lisa Kuitert spreekt in haar overzichtswerk Het uiterlijk behang: reeksen in de Nederlandse literatuur over Karel Beunis en vermeldt J. Cursto wel, maar schrijft de naam abusievelijk als J. Custo. 18 Ze verwijst naar een artikel uit De Telegraaf dat ze als een dubbelinterview bestempelt, maar dat is het niet – het is een interview met Karel Beunis alleen. Ook zij legt de relatie tussen het beeld en de inhoud: De Bezige Bij wilde boeken voor moderne mensen uitgeven. En ten slotte is er ‘Verzameld werk’, het antiquariaat uit Nijmegen dat zijn Catalogus 7 (1988) aan het werk van Beunis wijdde. Deze catalogus had niet de bedoeling het volledige werk te inventariseren, maar het was een geslaagde eerste poging. Het antiquariaat heeft een beunis is een beunis is een cursto de boekenwereld 21 [2004 - 2005] 5
de boekenwereld 21 [2004 - 2005] 6 ook de verdienste gehad het werk te systematiseren en een aantal twijfelgevallen aan te duiden. In de inleiding roemen de samenstellers de grote verdienste van Karel Beunis: ‘Onze eerste reden om door Beunis verzorgde boeken te gaan verzamelen vormden zijn omslagontwerpen, die ondanks onderlinge verschillen een opvallende gelijkenis vertoonden in stijl en kleurgebruik. Pas later raakte ons oog meer geoefend en zagen wij de opmerkelijke rust van zijn typografie.’ 19 Hier werd Cursto wel vermeld en men weet zelfs dat hij een schilder is: ‘In de hoogtijdagen van zijn Bezige Bij-productie maakte hij [d.i Beunis, RJ/JV] per week, al dan niet samen met de schilder J. Cursto, ontwerpen voor tien tot twaalf titels.’ 20 Onduidelijk is en blijft ook hier wat beider rol was en of Cursto al dan niet bepalend was voor de vormgeving van de omslagen. Het beeld dat we nu uit de literatuur hebben, is nog steeds hetzelfde: Karel Beunis is de belangrijkste, overheersende figuur voor de vormgeving van De Bezige Bij-boeken. Ivo Michiels, Het boek alfa, lrp 47, De Bezige Bij, Amsterdam 1973 8. Ontwerp Karel Beunis. Een werkelijke toptekening: de vleeskleur doet denken aan iets menselijks, ook sommige vormen lijken wel ledematen te zijn (details doen denken aan Henry Moore), andere onderdelen verwijzen naar de natuur, maar samengebracht is dit een beeld dat buiten tijd en mode staat. Louter beschreven met woorden lijkt dit een surrealistisch beeld te zijn, maar Cursto overstijgt dit nog. Wat wel meer gebeurde is dat Beunis de auteur en titel ‘pardoes’ in de tekening zette waardoor de tekening aangetast werd en de woorden moeilijk leesbaar waren. De omslagen zijn niet altijd geslaagde voorbeelden van integratie van woord en beeld En toch: er is nog een artikel uit De Telegraaf van 18 december 1959 – het artikel waar Lisa Kuitert naar verwees. Het artikel begint met een zinsnede van Karel Beunis en het eerste woord is ‘wij’: “‘Wij vinden het heerlijk om pocketomslagen te maken’, zegt Karel Beunis (26), ontwerper van De Bezige Bij, tevens namens zijn collega J. Cursto (35) met wie hij samenwerkt.” In dit artikel vertelt Beunis over de opdracht die zij (!) van Lubberhuizen gekregen hebben, hoe deze laatste hen helemaal vrij liet, dat de samenwerking niet begonnen was met de ‘Literaire pockets’ maar reeds bestond voor de ‘De Literaire Raat’-reeks en dat ze de serie bewust een modern karakter wilden geven. Als Beunis het zelf zegt, dan zal het wel waar zijn: J. Cursto bestaat echt. Of bestond. Maar waarom komen we die naam nergens anders tegen dan in de boeken van De Bezige Bij, waarom kent niemand deze figuur en waarom is de naam niet in telefoonboeken te vinden of via internet? Waarom is het auteurschap in deze zaak zo belangrijk? Omdat het precies de omslagen zijn, die het verschil maakten met de andere uitgeverijen. Het gaat hier niet enkel meer over de vormgeving van boeken maar ook over een kunstenaarschap. rob jansen en johan velter
Page 1 and 2: de boekenwereld 21 [2004 - 2005] 2
Page 3: de boekenwereld 21 [2004 - 2005] 4

Een Beunis is een Beunis is een Cursto: over ... - De Boekenwereld

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?