UIT DE KLEM - Rittal

STRATEGIE
RONDETAFELDISCUSSIE OVER DE TOEKOMST VAN PANEELBOUW IN NEDERLAND
UIT DE KLEM
Paneelbouw is een mooi vak, maar niet het meest zichtbare. Elektrotechnische panelen
blijven ‘buiten beeld’ en hun bouwers zitten in de klem. Onder een almaar toenemende
prijsdruk wringen opdrachtgevers hen tot de laatste cent uit. En de grote componentenleveranciers
zijn niet transparant in hun artikelclassificatie en internationale prijsbeleid.
Paneelbouw in Nederland is alleen doelmatig bij steeds efficiëntere werkmethoden;
anders resten slechts de complexe projecten en het maatwerk, waarbij modulaire
standaardisatie een vereiste is. Zo luidde de conclusie van een rondetafeldiscussie die
Rittal, EPLAN en Link Magazine onlangs organiseerden in Kasteel Maurick te Vught.
‘DOOR HANS VAN EERDEN
Het mooiste vak dat er bestaat’, zegt Jan
Hartman van Rittal, leverancier van
kastsystemen, klimatiserings- en stroomverdelingsoplossingen,
over paneelbouw
(of kastenbouw). Panelen zijn bestemd voor
automatisering/besturing en/of stroomverdeling
voor gebouwen (utiliteitsbouw), machines
(industrie) of energiedistributie. Gespreksleider
William Smit van PwC definieert drie typen
paneelbouwers: zelfstandig, onderdeel van een
installateur of behorend tot een industriële
systeemintegrator/machinebouwer/oem’er.
Nederland telt er in totaal zo’n 880, waarvan
tachtig zelfstandig, die met gemiddeld ruim tien
medewerkers (10.000 totaal) samen ongeveer één
miljard euro omzetten. De helft van de gebouwde
panelen is (in machines) voor de export, weet
Hartman, die de sector bestudeerde en dit jaar
met pensioen gaat. Hij hoopt op een gezonde
toekomst voor paneelbouw in Nederland. ‘Het is
een conventionele sector, die bij wijze van spreken
nog op de achterkant van een sigarendoos
schetst. Met digitalisering is al een goede slag te
maken.’
VOLGCULTUUR
Veel paneelbouwers zijn ook niet gewend te
acquireren, zegt Tom Stringer van paneelbouwer
Aqualectra. ‘De meesten wachten bij de fax op
orders.’ Er is nog sprake van een volgcultuur,
beaamt Eric Borren van Alewijnse International
28 april 2013
Switchboard Production. ‘Een omslag naar een
proactieve opstelling is nodig.’ Vaak is de relatie
met klanten zo nauw, dat men geen nee durft te
zeggen, aldus André Gerharz, van leverancier
Phoenix Contact. ‘Ze krijgen de tekeningen en
daarmee doen ze het. Terwijl ze tegen de klant
zouden moeten zeggen: ‘Dank u wel, maar ik wil
eerst praten over hoe het beter kan.’’ Dat is echter
lastig, schetst Stringer de praktijk rond utiliteitsen
industriële projecten: ‘Vaak schrijven adviseurs
het bestek, zonder inbreng van paneelbouwers.
Later, als het project is gegund, willen
opdrachtgevers liefst geen wijzigingen meer die
de adviseur weer moet accorderen. Paneelbouwers
en installateurs/systeemintegratoren zouden
samen hun nek moeten uitsteken voor een installatie
die naadloos aansluit bij de behoeften van de
eindgebruiker.’
MEEDENKEN
Veel expertise is al verloren gegaan, zegt Joop de
Graaf van Heineken Nederland Supply, een van
de eindgebruikers aan tafel. ‘Wij schrijven zelf de
aanvraag voor een installatie, waarna installateurs
de boer op gaan voor de panelen. Bij een eindinspectie
heb ik dan altijd een waslijst opmerkingen.
De engineers van de paneelbouwer moeten
inzicht hebben in de visie van hun klant. Vaak
kiest men de goedkoopste montage, maar bij een
latere uitbreiding blijkt dat juist duur.’ Paneelbouwers
kunnen heus wel meedenken over de
total cost of ownership, aldus Stringer. ‘Doen wij
vaak, samen met een projectleider, maar ondanks
• ‘Het mooiste vak dat er bestaat.’
• ‘Omslag naar een proactieve opstelling
is nodig.’
• ‘Voorbij de inkoper komen, om met de
engineer meerwaarde te realiseren.’
• ‘De kunst is een goede tekening te
maken die iedereen kan bouwen.’
alle extra inspanning gaan inkopers vaak alleen
voor de laagste prijs.’ Een paneelbouwer moet de
moed tonen om samen met zijn leveranciers naar
montageprijsoplossingen te zoeken, vult Hartman
aan. ‘En dan moet hij accepteren dat ook
andere (paneelbouw)partijen deze winstpunten
meenemen.’
Aqualectra is met zijn meedenken een van de uitzonderingen,
aldus Henk Schreurs van MPS, producent
van slachtinstallaties: ‘Wij bouwen zelf
geen panelen en schakelkasten en werken samen
met kastenbouwers. Maar slechts weinigen
komen naar me toe en zeggen: ‘Zou je het niet zo
doen?’. Vaak is de paneelbouwer niet de innovator,
beaamt Borren. ‘Je hebt wel waardetoevoegende
bedrijven, maar de kleinere bouwen
gewoon van tekening. Alewijnse zit tussen servet
en tafellaken. Wij moeten of omhoog in de keten,
zelf panelen ontwerpen en innovator worden, of
naar Oost-Europa gaan. In Nijmegen hebben we
al fiks afgebouwd, van 70 naar 25 medewerkers,
en we hebben vestigingen in Roemenië en China.
Die werken voor interne klanten, maar doen ook
externe werving.’ Groot of klein is niet het echte
verschil, zegt Harold van Waardenburg van
EPLAN Software & Service Nederland. ‘Je hebt
paneelbouwers met een visie op hun positie in de
keten en je hebt er die reactief zijn.’
MODULAIRE STANDAARDISATIE
Een adviseur weet in een project overal iets van,
maar een sluitend bestek voor panelen schrijven
is vaak moeilijk. Daarom wil een paneelbouwer
als Aqualectra waar mogelijk en nodig met de
klant meedenken in de ontwerpfase, of het ontwerp
helemaal zelf maken. Stringer: ‘Wij geven

Om tafel in Kasteel Maurick te
Vught: Eric Borren, managing
director, Alewijnse International
Switchboard Production; Henk
Oude Brunink, directeur, itsme
ES Elektro; Jean-Paul Damen,
accountmanager, Hotraco, en
vakgroep Technische Automatisering,
Uneto-VNI; André Gerharz,
accountmanager, Phoenix
Contact; Joop de Graaf, engineer
E&I, Heineken Nederland Supply;
Gerard de Groot, senior consultant,
Croon Elektrotechniek;
Jan Hartman, productmanager
kastsystemen, Rittal; Martin
Kreijenbroek, directeur, 2BA;
Henk Schreurs, development
engineer automation & control,
MPS; William Smit, partner, PwC
(gespreksleider); Tom Stringer,
algemeen directeur, Aqualectra;
Harold van Waardenburg, operationeel
manager, EPLAN Software
& Service Nederland; Michel
Wijbrands, beleidsmedewerker
technologie E & ICT, Uneto-VNI.
Foto’s: Bart van Overbeeke
ook advies over standaardisatie. Veel machinebouwers
gebruiken voor een nieuwe machine
weer allemaal nieuwe componenten. Dat geeft
een complexe logistiek. Onze meerwaarde ligt in
vereenvoudiging en standaardisatie van ontwerpen.’
Helemaal overzichtelijk wordt het als dat op
moduleniveau gebeurt. Borren: ‘Het heeft Alewijnse
jaren gekost om die modulaire standaardisatie
bij grote oem’ers doorgevoerd te krijgen.’ Bij
hen is niet inkoop maar engineering bepalend;
daar ligt de ontwerpvrijheid, verklaart Gerharz.
De elektrotechnische groothandel ziet het ook zo,
vult Henk Oude Brunink van itsme ES Elektro
aan. ‘Wij proberen voorbij de inkoper te komen,
om samen met de engineer meerwaarde te realiseren.’
ENGINEERING
Dus staat engineering centraal. Op kennis daarvan,
en van verbetering van het ontwerpproces,
berust het verdienmodel van systeemintegratoren,
concludeerde EPLAN vorig jaar uit marktonderzoek.
Van Waardenburg: ‘Bij pure paneelbouwers
moet de focus juist liggen op verbetering
van het paneelbouwproces.’ Alewijnse legt zich
nu inderdaad toe op de engineering. Borren: ‘Dat
paneelbouwtrucje kennen we wel. De kunst is een
goede tekening te maken die iedereen kan bouwen.
Nu doen we hier in Nederland alleen de
high-end panelen.’ Met wel als risico, wordt aangetekend,
dat de eerste 200 stuks, met veel input
van de paneelbouwer, hier worden gemaakt en de
opdrachtgever de productie vervolgens naar
Oost-Europa brengt. In de maakindustrie kan het
ook anders, zegt William Smit: ‘De toeleverketen
denkt mee in het productontwerp, maakt het
prototype en kleine series, waarna de toeleverancier
de productie naar een eigen buitenlandse
vestiging brengt of de uitbesteding begeleidt. Dat
vergt wel intensievere samenwerking en vertrouwen
tussen oem’er en toeleverancier.’
TRANSPARANTIE
Standaardisatie is op moduleniveau een loffelijk
streven, maar blijkt voor de omschrijvingen op
componentniveau (artikelclassificatie) al een
probleem. Elke fabrikant volgt zijn eigen weg.
EPLAN biedt advies en ondersteunende software,
maar de markt moet het wel willen, zegt Van
Waardenburg. ‘Voor een goede digitale dataoverdracht
moet je standaardiseren op artikelcodering.’
Martin Kreijenbroek van 2BA is daarvan
als ‘onbezoldigd vertegenwoordiger’ van ETIM
(Europees Technisch Informatie Model) een fervent
pleitbezorger. ‘Er wordt aan gewerkt om de
productinformatie van fabrikanten (componentenleveranciers,
red.) eenvoudig in tekensoftware
binnen te halen. Dat iedereen in de keten alle
data steeds weer moet inkloppen, moet afgelopen
zijn.’ Waarop EPLAN en 2BA ter plekke afspreken
dit te gaan onderzoeken voor paneelbouwtekensoftware.
Maar willen fabrikanten die transparantie wel?
Hartman ziet daar het probleem niet. ‘Dat zit
meer in nog onvoldoende aansluiting van de
2BA/ETIM-classificatie op de grote diversiteit aan
producten met allemaal vaak heel specifieke kenmerken.’
Nodig is die transparantie wel, aldus
Borren. ‘Dan kan een paneelbouwer snel engineeren,
met minder faalkosten. Die zijn nu nog
groot en resulteren vaak in hoofdpijndossiers.
Veel fouten komen door copy-paste engineering:
oude ontwerpen worden inclusief artikelgegevens
gekopieerd naar nieuwe projecten. Bij een transparante
componentencodering is dat niet meer
nodig en kun je elk engineeringproject vanaf
scratch beginnen.’ Dit alles moet bijdragen aan
een digitalisering van de workflow.
ARBEIDSMARKTTEKORT
Zoals in veel technische sectoren dreigt in de
paneelbouw een gebrek aan instroom van engineers
en monteurs. Specifieke mbo-opleidingen
paneelbouw zijn er niet, speciale leerboeken net
zo min. Een lichtpuntje: opleidingscentrum
ROVC is een cursus paneelbouw gestart, weliswaar
voor mensen die al in de sector werken. De
kiem voor nieuwe instroom moet worden gelegd
op de basisschool, stelt Jean-Paul Damen van
industrieel automatiseerder Hotraco; hij representeert
ondernemersorganisatie voor de installatiebranche
Uneto-VNI. Daar moet de jeugd
worden geënthousiasmeerd voor techniek in het
algemeen, en elektrotechniek en paneelbouw in
het bijzonder. Aqualectra laat er gepensioneerde
‘Dat iedereen in de keten alle data steeds weer moet inkloppen, moet afgelopen zijn’
medewerkers les geven. En je moet de ouders
interesseren, vult Joop de Graaf aan, want daar
ligt vaak de bottleneck bij de studiekeuze. Daarom
zou technisch onderwijs ook op de middelbare
school op alle niveaus moeten worden aangeboden,
meent Stringer. In het basisonderwijs
staan merendeels vrouwen voor de klas met niet
altijd veel affiniteit met techniek, signaleert
Michel Wijbrands van Uneto-VNI. Hij bepleit
een mentaliteitsverandering in het onderwijs.
LEES VERDER OP PAGINA 31
april 2013
29

VERVOLG VAN PAGINA 29
BUITENLANDSE OPLOSSING
Aqualectra zoekt de oplossing voor het vakkrachtentekort
in verdergaande arbeidsspecialisatie.
Stringer: ‘Dan kunnen we mensen makkelijker
zelf trainen in overzichtelijke taken. Onze
bedrijfsschool moest sluiten vanwege de crisis,
maar nu gaan we weer intern stapsgewijs opleiden.
Maakindustrie in Nederland behouden
vinden wij belangrijk, want zonder dat geen
kenniseconomie.’ Alewijnse, met ruim 400 medewerkers
in Roemenië, zoekt de oplossing in het
buitenland. Borren: ‘In ons trainingscentrum
daar geven we een eenjarige opleiding. Sommigen
komen dan bij ons in Nederland werken.’ Andere
bedrijven kunnen aankloppen bij de inmiddels
verzelfstandigde opleidingstak van Alewijnse.
Croon Elektrotechniek put onder meer uit Polen,
vult Gerard de Groot aan. ‘Daar zijn veel engineers
beschikbaar na de teloorgang van de
scheepsbouw.’ Panelen zelf uit het buitenland
halen kan natuurlijk ook. Maar uitbesteden in
bijvoorbeeld Polen levert een mindere kwaliteit
op, is de ervaring. Henk Schreurs van MPS: ‘In
China kunnen wij niet slagen met uitbesteding.’
Onder eigen management lukt het Alewijnse
wel om in Roemenië en ook China kwaliteit te
realiseren.
VERDEDIGBAAR IN NEDERLAND
Efficiëntere werkmethoden zijn sowieso geboden,
zegt gespreksleider Smit. Maar welke paneelbouw
is dan verder nog in Nederland verdedigbaar?
Maatwerk, unieke producten maken met inzet
van modulaire standaardisatie, zegt Borren.
Stringer: ‘Dat kan ook in grotere projecten. Dan
zit in een bepaalde kast maar één installatieautomaatje
meer dan nodig. Je kunt zo wel efficiënt
werken en hoeft niet voor elke kast op de tekening
te kijken of die ene automaat er wel of niet
in moet. En als producten aan strenge voorschriften
moeten voldoen, kunnen we onze expertise
van internationale certificering inbrengen. Daar-
TOEKOMST
Het gesprek over de toekomst voor de paneelbouw in
Nederland is nog maar net begonnen. Binnenkort is er
een volgende gelegenheid in Boerderij Mereveld te
Utrecht, waar Rittal en EPLAN in een besloten bijeenkomst
hun nieuwste publicatie ten doop te houden.
In het boek ‘De toekomst van de schakelkastbouw is
dichtbij’ geven diverse paneelbouwers, specialisten en
leveranciers hun visie op de paneelbouw en illustreren
naast wordt duurzaamheid, CO 2-reductie,
belangrijk. Laatst kregen we de eerste order waarbij
dat de doorslag gaf.’ Modulaire standaardisatie
heeft wel een valkuil: dat kan zover gaan dat
paneelbouwers geen waarde meer kunnen toevoegen
en leveranciers met standaardproducten
het overnemen. Zoals verlichting voor de tuinbouw
in de loop der jaren tot standaardsystemen
is geëvolueerd.
Idealiter kan een paneelbouwer mee-engineeren
aan een maatwerkproject. ‘Dat betekent wel dat
een klant terug moet naar twee of drie paneelbouwers
voor aanbesteding van een project,
terwijl inkopers juist in een grote vijver willen
vissen’, aldus Borren. Anderzijds moet een oemer
nooit op één paneelbouwer willen bouwen,
tekent Hartman aan. ‘Zoals een paneelbouwer
nooit afhankelijk zal kunnen en willen zijn van
één grote oem’er. Voor beide is het goed met
meerdere partijen zaken te doen.’ Opdrachtgevers
die zich redelijk opstellen zijn er gelukkig
ook. Gerharz van Phoenix Contact noemt waterbedrijf
Vitens, dat grote moderniseringsprojecten
van pompstations uitvoert en daarvoor werkt
met een beperkt aantal installateurs. Heeft er één
een project gewonnen, dan zit zijn capaciteit
behoorlijk vol en wordt daar rekening mee
gehouden bij de volgende aanbesteding.
KOSTENDRUK
De huidige praktijk is echter dat paneelbouwers
vooral onder kostendruk staan. Opdrachtgevers
kansen, naast de actuele uitdagingen waarmee men
wordt geconfronteerd. Het boek is een initiatief van
Jan Hartman – hij voerde de redactie – en een vervolg
op zijn eerdere publicatie, vanuit Rittal, getiteld
‘Paneelbouw is een vak’.
www.rittal.nl
Foto: Phoenix Contact
zetten een nieuw project uit bij diverse installateurs
of systeemintegratoren die vervolgens elk
bij vier of vijf paneelbouwers offerte aanvragen
voor een ontwerp dat allang is beklonken. Enerzijds
‘kapitaalvernietiging’, vanwege de vele
vergeefse offertes (het gros durft geen calculatievergoeding
te vragen), anderzijds ligt de focus
alleen nog op de kosten. En daarbinnen vooral op
de arbeidskosten (‘handjes’), die slechts dertig,
veertig procent van de totaalkosten bedragen. De
rest is materiaalkosten, waarop een paneelbouwer
vaak geen invloed heeft omdat hij componenten
en merken krijgt voorgeschreven. In de industriele
markt moeten dat sowieso ‘wereldmerken’
zijn, want verreweg de meeste panelen voor
oem’ers gaan in hun machines naar het (verre)
buitenland en moeten dus overal ter wereld
geservicet kunnen worden.
Hier ligt ook nog een ‘verborgen hindernis’,
schetst Henk Oude Brunink van elektrotechnische
groothandel annex dienstverlener itsme ES
Elektro. Componentenleveranciers hebben niet
alleen geen loket voor grensoverschrijdende
toelevering binnen projecten, ze hanteren ook
nog eens verschillende prijzen per land. In Oost-
Europa liggen de prijsniveaus soms wel vijftig
procent lager. Dan wordt – ondanks het ontbreken
van de service van de thuisleverancier –
inkopen in het buitenland wel verleidelijk. Of
zelfs noodzakelijk, gelet op het grote aandeel van
materiaal in de totale kosten, stelt hij. ‘Omdat wij
paneelbouwers willen ondersteunen bij hun
succes, zien we sourcing dan ook steeds vaker als
deel van onze dienstverlening.’ Hoe dan ook, als
naast de handjes ook de componenten in Oost-
Europa een stuk goedkoper zijn, wordt concurreren
vanuit Nederland er niet gemakkelijker op.
VUIST MAKEN
Toch is er toekomst voor paneelbouw in ons land,
luidt de conclusie in Kasteel Maurick. Maar dan
moeten paneelbouwers wel groeien in hun kennis
en engineeringcapaciteiten. System engineering
komt dan ook in beeld en daar zitten, zegt Gerard
de Groot van Croon, voor paneelbouwers nieuwe
aspecten aan, zoals verificatie van een ontwerp.
Daar zouden ze zich op moeten beraden. ‘Mede
daarom moeten paneelbouwers in Nederland
zich verenigen.’ Uneto-VNI, dat geen aparte
vakgroep voor paneelbouw kent, zou hen sterker
kunnen ondersteunen, aldus Hartman tot slot.
Hij nam het initiatief tot de bijeenkomst. ‘Op
deze manier zijn we nog niet vaak bij elkaar
gekomen. Ik vond het geslaagd, maar het is nog
maar net begonnen.’
april 2013
31