KLEIN KERAMIEK - Streekarchief Land van Heusden en Altena

KLEIN KERAMIEK
Jacobakan van steengoed. De voet is
door vingerdruk gegolfd. De hoge, afgeplat
eivormige buik gaat over in de
hoge van boven iets verbredende hals.
De buik en hals zijn zwak geribd. Op
de kan is een 19de eeuwse zilveren
deksel gemonteerd. Hierop gegraveerd
Jacoba van Beyeren met wapen en
randschrift. De kan is ongeglazuurd
(Rijksmuseum Amsterdam).
De Jacobakan komt oorspronkelijk uit Woudrichem. In de tijd van Jacoba van
Beieren (1401-1436) werd deze kan massaal geproduceerd.
Volgens een legende zijn deze kannen door Jacoba in de slotgracht van het
Slot Teijlingen (bij Sassenheim) gegooid. De kannetjes zijn bij opgravingen
rond het Slot teruggevonden. De door verdriet gekwelde vorstin zou aan de
drank geraakt zijn en gooide de leeggedronken kannetjes over haar hoofd in
de gracht.
Een ander verhaal wil dat ze om de tijd te doden zelf aan het pottenbakken is
geslagen.
VVV ALTENA BIESBOSCH
INFORMATIE & SOUVENIRS

BLOEMERIJ DE BOSVIOOL
De Grieken en de Romeinen, met Hippocratus, Theocrastus, Cato en vooral Celsus,
verhieven het gebruik van geneeskrachtige planten tot wetenschap.
In de middeleeuwen nam de plantengeneeskunde in de kloosters een hoge
vlucht. Er werden geneeskrachtige kruiden gekweekt en daarvan brouwde
men drankjes, likeuren en andere elixers.
Ze waren vast ook te vinden in de tuin van het huis van Jacoba van Beieren
(1401-1436) in de Molenstraat, hier vlakbij om de hoek.
Te vinden was bijvoorbeeld:
Vrouwenmantel Alchemilla
vulgaris heeft een milde
werking op de ingewanden,
maag, darmen, pancreas en
milt en natuurlijk de vrouwelijke
geslachtsorganen.
Het mocht niet baten, Jacoba
bleef kinderloos.
Salie, Salvia officinalis, waarover een Frans gezegde leert: “Wie Salie in de
tuin heeft, kan niet sterven”. Salie is ontsmettend, reinigend, slijmafvoerend,
verzachtend en voorkomt allerlei aandoeningen aan de bovenste luchtwegen.
Ondanks de aanwezigheid van salie stierf Jacoba op 35 jarige leeftijd op Slot
Teijlingen bij Sassenheim aan tuberculose.
VVV ALTENA BIESBOSCH
INFORMATIE & SOUVENIRS

DE IDEEËNKELDER
Jacoba van Beieren (1401-1436) was een viswijf
in hart en nieren. Zodanig dat zij de Woerkumers
(zoals de inwoners van deze vestingstad in de
volksmond worden genoemd) visrechten schonk
‘voor zover het oog reiken kan’.
Het ontbreken van een duidelijke afbakening van
het viswater leidde weleens tot problemen.
Woerkums coöperatieve visserijvereniging De Hoop stond bekend als een
stroperijvereniging. Tussen 1900 en 1918 trokken zo’n drie- tot vierhonderd
Woerkumse vissers die uitsluitend in de stroperij een middel van bestaan
vonden met honderd vissersboten de rivieren op en werden van de contributies
van de ‘stroperijvereniging’ de bekeuringen betaald.
Het was een uitgestrekt gebied dat de Woerkumers bevoeren: de Lek, de
Waal, de Rijn tot in Duitsland toe stroopten ze af. Een oude visser uit Heerewaarden
wist over de Woerkumse stropers te vertellen: ‘Wij noemden ze de
Duinkerker Kapers, want ze waren gewoon tot alles in staat. Ze visten waar
ze maar even konden of ze d’r nou rechten hadden of niet. Je kon het ze
geeneens kwalijk nemen, ze werden daar uitgezogen door een vishandelaar,
die had alles. De boten, de netten, het viswater, noem maar op. De vis die ze
vingen konden ze bij die handelaar aan het vlot afleveren. Nou, die gaf niet te
veel. Wat een arremoei. Sommigen hadden d’r vrouw en kinderen aan boord.
Alles onder de huik. Als het dan rotweer was, lagen ze hier of daar in een gat
waar wat begroeiing was. Daarachter zochten ze beschutting, anders was het
niet om uit te houden.’
VVV ALTENA BIESBOSCH
INFORMATIE & SOUVENIRS

SNUFFEL
Jacoba van Beieren (1401-1436) mocht zich graag verkleden als man. Niet
zonder reden, want op deze wijze wist zij te ontsnappen aan de machtige hertog
van Bourgondië...
Opgesloten in het stadspaleis van Gent
vluchtte zij op vrijdag 31 augustus
1425. Ze liet die avond bekendmaken
dat zij niet gestoord wilde worden. Ze
zou in haar kamer een bad nemen.
De leden van het hof gingen aan tafel
voor het avondeten, terwijl ze dachten
dat Jacoba in haar kamer had plaatsgenomen
in een grote tobbe die door
de dienstmeisjes was gevuld met heet
water. Maar in plaats dat Jacoba zich
uitkleedde om in de tobbe te stappen,
hulde ze zich in manscleder waarna ze
ongezien het paleis verliet en door de
stadspoort de stad uit wandelde. Buiten
de poort bevonden zich twee mannen die een paard gereed hielden. Jacoba
beklom het zadel en volgde het tweetal, schrijlings zittend als een man.
Na een tocht van zo’n 100 kilometer bereikte ze de volgende avond Asperen/
Woudrichem. Na een korte stop verscheen ze de volgende ochtend vroeg, omstreeks
negen uur voor Vianen. Daar was ze veilig en kon ze zich van haar
vermomming ontdoen.
VVV ALTENA BIESBOSCH
INFORMATIE & SOUVENIRS

LOEPA FOTOGRAFIE
Wie van de drie?
Wil de echte Jacoba van Beieren (1401-1436) nu opstaan?
Is het nummer 1?
VVV ALTENA BIESBOSCH
INFORMATIE & SOUVENIRS
Of is nummer 3 de ware Jacoba?
Of nummer 2?

ANTIQUARIAAT DE SFINX
In de tijd van Jacoba van Beieren (1401-1436)
keek de boekhandelaar in dit pand uit op de
Landpoortstraat die uitkwam op de Landpoort.
Aan de hand van de kaart van Jacob van Deventer
uit het midden van de zestiende eeuw
valt het volgende op te maken:
De stad Woudrichem (stadsrechten verkregen
in 1356) had een Middeleeuwse ommuring.
De enig overgebleven Middeleeuwse poort is
te vinden aan het eind van de Kerkstraat en staat bekend onder de naam Gevangenpoort
of Waterpoort.
Op de muur stonden veertien torens en gaven vier poorten toegang tot de
stad. Naast de Gevangenpoort kende Woudrichem in Jacoba’s tijd een poort
aan het einde van de Hoogstraat, de Brugpoort of Oosterpoort geheten.
Er was geen uitgang bij de Vissersdijk zoals nu, maar wel bij de Landpoortstraat.
Deze poort was de hoofdpoort van de vesting, zoals nu de Koepoort.
De Bagijnestraat heette Achter- of Afterstraat en kwam bij de Daalderstraat
uit op de Binnenhaven die liep van daar tot aan stadsgracht.
Aan het eind van de Molenstraat was de Molenpoort te vinden. Voor deze
poort lag geen brug, maar liep de dijk gewoon door.
Woudrichem werd vestingstad toen Willem van Oranje in 1577 opdracht gaf
de stad te versterken.
VVV ALTENA BIESBOSCH
INFORMATIE & SOUVENIRS

OUDE LIEFDE
Jacoba van Beieren (1401-1436) fleurde helemaal op toen ze haar oude vriend
Frank van Borssele tegen het lijf liep. (Frank, voorouder van Frank Petter,
Woerkums burgervader die de koningin in 2007 naar deze vestingstad haalde).
Stiekem trouwden Jacoba en Frank in 1432. Dat huwelijk moest geheim
blijven omdat de Zoen van Delft bepaald had dat Jacoba formeel toestemming
nodig had van Filips, hertog van Bourgondië en de Staten van Holland.
Toen het complot werd verraden, werd Frank door de hertog gevangen genomen.
Om haar geliefde vrij te kopen bleek Jacob bereid haar graafschappen over te
dragen. Jacoba moest genoegen nemen met de titel hertogin in Beieren, van
Holland, gravin van Oostervant. Zo was de inlijving van de graafschappen in
het Bourgondische landencomplex een feit.
VVV ALTENA BIESBOSCH
INFORMATIE & SOUVENIRS

WERELDWINKEL
Zoen van Woudrichem, eerlijk en heerlijk?
Woudrichem, stad van Jacoba van Beieren (1401-1436). Zij verleent deze status
aan deze vestingstad door het sluiten van een vredesovereenkomst in
1419. Na het overlijden van haar vader graaf Willem VI is Jacoba als enige
dochter, opvolgster. Dat werd in die tijd niet zomaar geaccepteerd. Willem had
namelijk nog een jongere broer, Jan van Beieren die probeerde voet aan de
grond te krijgen bij edelen en steden.
Jacoba werd ingehuldigd als gravin, maar Jan werkte achter de schermen aan
haar val. Er volgde een openlijke oorlog die pas na bemiddeling van Filips de
Goede, hertog van Bourgondië werd bijgelegd in de Zoen van Woudrichem.
De voorbereidingen vonden plaats eind 1418 en begin januari van het jaar
daarop kwam men tot een principe-akkoord. Het was een beschamende
vrede voor Jacoba, want de machtspositie van haar oom werd bevestigd en
uitgebreid. Nadat de diverse vertegenwoordigers het eens waren geworden,
konden de hoofdrolspelers zelf naar Woudrichem komen. Op 5 januari trok
Jacoba’s tweede echtgenoot, Jan van Brabant met zijn gevolg de stad Gorinchem
binnen in het zicht van de onderhandelaars aan de overzijde van de
rivier. Jacoba vertrok een dag later uit Den Haag en reisde via Leiden, Gouda
en Schoonhoven naar haar man in Gorinchem. De stukken van de Woerkumse
Zoen zijn gedateerd op 13 februari 1419. Jacoba was toen al op weg naar
Brabant. Ze vertrok 10 februari naar Heusden en arriveerde diezelfde avond
in Tilburg. Een paar dagen later kwam ze aan op kasteel Turnhout. Dat betekent
dat Jacoba als formele hoofdrolspeelster niet zelf bij de bezegeling van
het document aanwezig is geweest, maar zich heeft laten vertegenwoordigen
door haar echtgenoot.
VVV ALTENA BIESBOSCH
INFORMATIE & SOUVENIRS

KRUITKELDER MARIËNWAERDT
Jacoba van Beieren (1401-
1436) trad als 5 (!)- jarige in
het huwelijk met een Franse
prins.
Haar moeder, de vorstin uit de
Nederlanden en haar hofstoet
spreidden een weelde ten toon
die alles overtrof wat men in
Frankrijk ooit had gezien.
Tijdens de hele feestweek bleef deze rivaliteit bestaan. Waar Frankrijk zich
met zilver tooide, schitterde Henegouwen van goud. In het escorte van de
bruidstoet bevonden zich tien Vlaamse ruiters tegen vijf Franse.
Het was een week lang feest, waarbij maaltijd op maaltijd volgde. De wijn
vloeide rijkelijk en er was een overvloed van schitterende opgediende spijzen.
De prins (11 jaar) en de kleine Jacoba van Beieren gooien elkaar gierend
van het lachen met eten. Ze waren door het dolle heen, omdat geen mens het
hen verbood.
Jacoba kon later zelf haar kostje bij elkaar scharrelen, want ze was dol op
jachtpartijen. Haar vader was haar leermeester. Hij oefende regelmatig en
leerde Jacoba met een kruisboog om te gaan. In deze kruitkelder werden
vroeger de kruisbogen bewaard waarmee Jacoba zich vermaakte als zij in
deze vestingstad huis hield.
VVV ALTENA BIESBOSCH
INFORMATIE & SOUVENIRS

PANDJE 22
Jacoba van Beieren (1401-1436) een dame van naam, woonde op stand. Ze
verhuisde menigmaal en werd hierbij steeds bediend door haar eigen hofpersoneel:
kamerlingen, een borduur- en bontwerker, boden, toortsdragers,
bakkers, pasteibakker, stalmeesters, zadelmakers, wasvrouwen, verschillende
kapelaans en kosters, jagers, valkeniers en zangers.
Ze beschikte over boeken en muziekinstrumenten, zoals harpen. Ter vermaak
waren er kaartspelen en ‘een zuverlicken scaecxspel’. De kamers van de kastelen
waren behangen met kostbare tapijten. Zo was er in één van de kastelen
een rode kamer met een fontein, een rode kamer met een orgel, een grote
kamer met bekleedde banken en kussens en een los tapijt waar een schip
op afgebeeld was en een groene kamer met wonderlijke beesten.
VVV ALTENA BIESBOSCH
INFORMATIE & SOUVENIRS

GROOT GELUK
Jacoba van Beieren (1401-1436) leek
voor het geluk niet geboren.
Aan de zijde van haar eerste echtgenoot
had ze koningin van Frankrijk
kunnen worden, maar het jongetje
overleed voortijdig. Haar tweede
huwelijk met Jan van Brabant was in
alle opzichten een mislukking. Jacoba
zocht troost bij de Engelse schuinsmarcheerder Humphrey Gloucester die
al gauw een maîtresse vond onder haar hofdames. Misschien is ze gelukkig
geweest met haar vierde echtgenoot Frank van Borselle. Maar toen vielen er
geen graafschappen meer de winnen. Je zou kunnen zeggen dat ze steeds op
het verkeerde paard heeft gewed, niet alleen in de liefde, maar vooral ook in
de strijd. Als aanvoerster van allerlei legertjes verloor ze tegen haar oom Jan
(van Beieren) vrijwel alle veldslagen. Met haar Britse echtgenoot heeft Jacoba
in de zomer van 1424 nog serieus een invasie in Holland voorbereid, een laatste
kans om haar erfdeel te verzilveren. Die invasie zou volgens een complot
hebben moeten samenvallen met de dood van de boze oom. Hij werd inderdaad
vergiftigd door een huurmoordenaar, maar het duurde nog een poosje
voordat hij eraan bezweek. In januari 1425 was het zover. Dat was te laat
voor Jacoba die haar invasie al had afgeblazen. Jacoba hielp mee de gifmoord
te beramen en huurde een Woerkumse visser in die bijzonder bedreven was
in het samenstellen van dodelijke brouwseltjes. Door in het geniep gif aan de
uiteinden van de bladzijden van het gebedenboek van oom Jan van Beieren te
smeren, werd zijn (langzame) dood bewerkstelligd.
VVV ALTENA BIESBOSCH
INFORMATIE & SOUVENIRS

KORENMOLEN NOOIT GEDAGT
Jacoba van Beieren (1401-1436) in de Neukkuîl?
Dâ woord wer mêêstâl âllêên in de
kroeg gebrukt of ânders behemst geflusterd.
Daorom zeeje de minse eerder ‘de Kuîl’ en
iederêên wis wâ taor mee bedoeld wer. De
Kuîl was te vainde bai de meule Nooit Gedâgt
op de wâl. ’n Romântisch plekske, waor
verliefde stellekes naor de maon konne
staore of ’n wâ âctievere sport beoefene onder ’t waokende ôôg van de meule. ’n
Bezoekske aon de Kuîl aindigde mêêstâl in ’n bezoekske aon ‘t gemêêntehuîs. En
âs t’r z’n èège weer ’s zo’n gedwonge sitewaosie veur dee, dân wer t’r geflusterd:
‘Hârd lôôpe hoor!’ of ‘In de Kuîl gewist!’ en dikkels wer t’r dân mè grôôte ôôge
aon toegevoegd: ‘Hâdde gai dâ nou gedocht?’ Zo gebeurde ’t dâ de dochter van
’n rechtschaope Woerkumer moes gaon trouwe. ‘’n Schânde veur de femilie’, wer
t’r gezeed, mar daor wer dân eve zo goed flink bai gegniffeld en toen de vaoder
van de aonstaonde bruid z’n èège buîten ’t Hôôd liet zien, vroeg t’r iemând uit ’n
groepke: ‘Wâ hè’k gehoord, is oe dochter ok in de Kuîl gewist? Waorop de serejeuze,
waize Woerkumer zee: ‘Daor waor de liefde hôôgtai viert, stoat ’t verstând stil,
mè of zonder Kuîl. Wittet nou!’ ’t Huwelijk wer toch goed en nao d’n eerste werde
d’r nog elf gebore… zonder Kuîl!
Had Jacoba van Beieren de plek achter de molen maar bezocht toen ze in Woudrichem
was. Wellicht was één van haar vier huwelijken dan verrijkt met een (vurige
gewenste) boreling.
VVV ALTENA BIESBOSCH
INFORMATIE & SOUVENIRS