Het religieuze dichterschap van Ida Gerhardt - Kerknet

Ereprijs en ogentroost zijn – hun namen zeggen het al – ‘glans en zoete artsenij’ (2e
str.): schoonheid en geestelijke beloning voor wie zich op deze rijkdom wil gaan
concentreren. Hij zal, zegt de in bijbelse parallellie geschakelde tweede strofe, het
zoetste genot smaken, het hoogste geluk. Zoek deze waarden in het vroege seizoen,
maant de tekst; het is een wijsheid die jong geleerd moet worden (vgl. o.m. Sirach
6,18). Dan zul je het paradijs van de verwondering d.i. de ware jeugd binnengaan.
Het versje prijst de medicijn die geneest van het oud- of groot-zijn. Deze bijbelse
wijsheid is met niet minder tevreden dan het rijk der hemelen. En het aardige van dit
liedje is dat deze wijsheid al in de etymologische betekenis van de beide
plantennamen schijnt te zijn meegegeven.
De levenservaring van de dichteres roept hier als vanzelf reminiscenties op aan de
bijbel, in onze cultuur bij uitstek de religieuze inspiratiebron. Religie en godsdienst
scheppen kaders voor bestaansinterpretatie. In beginsel zijn er voor de dichter twee
mogelijkheden: 1) hij denkt na over hetgeen de religieuze traditie aanreikt, en hij
actualiseert de daar gegeven ervaringen; 2) hij maakt iets mee waarin hij spontaan
een reeds eerder in de bijbel voorgehouden bestaansinterpretatie herkent. De eerste
mogelijkheid levert religieuze poëzie die we onmiddellijk als zodanig herkennen:
onderwerp of thema’s worden geput uit dit collectieve reservoir; denk aan Nijhoff’s
Het heilige hout of Achterberg’s Reiziger doet Golgotha. De tweede categorie kan
religieuze poëzie opleveren die we niet onmiddellijk als zodanig herkennen. Het kan
zijn dat de dichter een ‘profane’ ervaring weergeeft met een al dan niet uitdrukkelijke
religieuze interpretatie. In het werk van Ida Gerhardt vinden we voorbeelden van
beide categorieën.
Ik zou dit verschil in uitgangspunt voorlopig aan de hand van twee paasgedichten
kunnen demonstreren. ‘Licht uit licht’, uit: De hoevenier (1961) en ‘Pasen’ uit : Vijf
vuurstenen (1974).
Licht uit licht
De liefde bidt voor wie
niet weten wat zij doen;
gekruisigd blijft zij stil
voor wie de hamer heft.
En na de sabbath keert
zij tot de treurenden,
verrezen uit het graf
wandelt zij in de hof.
Onherkend zit zij aan,
met hen, met u, met mij
te Emmaüs, tot, het brood
door Hem gebroken wordt.
Dit gedicht, dat reeds bij eerste lezing toegankelijk is, vraagt niettemin om veel wit
om zich heen. Het dient behoedzaam benaderd.
In drie volzinnen, die elk een hele strofe beslaan, wordt achtereenvolgens het
gebeuren van goede vrijdag, van paasmorgen en van de avond daarop verteld. De
strofen brengen achtereenvolgens tot uitdrukking passie, compassie en solidariteit;
ze verbeelden passie, pasen en pinksteren (het gemeenschap-stichtende gevolg van
pasen). Die volzinnen zijn tweeledig: regel 1 en 2 vormen samen een halfzin die in
de nazin van regel 3 en 4 als met een bijbels parallellisme wordt beantwoord. Zo is