Het religieuze dichterschap van Ida Gerhardt - Kerknet

More documents

Recommendations

Info

ter verantwoording! Gerhardts dichterschap stelt morele eisen; haar dichterschap en levensbeschouwing beleeft ze spiritueel. De mens verwerkelijkt zichzelf, wanneer hij zich beamend invoegt in de scheppende levensstroom die de hele kosmos doorvaart, en die we liefde mogen noemen. Die hoogste geestesactiviteit is tegelijkertijd zowel religieus als creatief. Voor Ida Gerhardt zijn scheppende arbeid en bidden ten diepste hetzelfde, ze gaan bij haar dan ook hand in hand en hebben dezelfde uitzuiverende werking. Voor deze spirituele betekenis, die de creatieve arbeid volgens Ida Gerhardt heeft, is het interessant de inleiding op haar vertaling van Lucretius te citeren. Daar zegt zij onder meer: “Ik ken bijna geen poëtisch werk waarin zo volstrekt wordt beleden dat de adel van het dichterschap verplicht; waar iedere ik-zucht, iedere concessie aan schijnvertoon is uitgebannen. Gelijk de musicus zich willig onderwerpt aan de studie van Bach’s Wohltemperierte Klavier en tegenover deze strenge, tot in het uiterste verantwoorde arbeid leert afrekenen met gemakzucht en ijdelheid, zo moest ieder dichter tot Lucretius’ werk in kunnen gaan, om zich aldus te ontdoen van alles wat het geweten wel moet bezwaren en de eigen groei schaden.” Bidden en dichten zijn voor Ida Gerhardt verwant, zó zelfs dat zij heeft kunnen zeggen dat al haar gedichten biddend zijn ontstaan. Een vroeg voorbeeld van een gedicht waarin Ida Gerhardt haar religieus ideaal van morele integriteit uitspreekt is ‘Ogentroost en ereprijs’ uit Het veerhuis (1945): Ogentroost en ereprijs Ogentroost en ereprijs - need’rig bloeisel - zijn in mei open op de grote wei, wie bij hen één dag wil toeven zal geen rijkdom meer behoeven; als de leeuwerik wordt hij vrij, als de blik van kind’ren wijs - ogentroost en ereprijs. Ogentroost en ereprijs – glans en zoete artsenij zijn hun namen allebei; wie met hen alléén wil wezen, méér zal hij dan honing lezen; zoek hen in het vroeg getij, vind verwond’rings paradijs – ogentroost en ereprijs. Het vers zingt de lof van de nederige schoonheid, van de ware grootheid, die zich openbaart in het kleine. Ogentroost en ereprijs zijn kleine planten die in de maand mei bloeien. Ogentroost werd vroeger beschouwd als een middel tegen oogontsteking; ereprijs draagt hemelsblauwe bloesem. De beide veldbloemen geven bloeisel, waar je makkelijk aan voorbij ziet. Maar wie zich in hun schoonheid verdiept – de dichter spreekt van ‘toeven’, haar stereotiepe woord voor een alle tijd en wereld vergetende gelukservaring – die zal voorgoed weten wat schoonheid en rijkdom is. Onthecht aan aardse rijkdom zal hij vrij zijn ‘als de leeuwerik’ en wijs ‘als de blik van kinderen’. We kunnen dit enkel begrijpen vanuit de paradox van de bergrede (over de vogelen des hemels en de leliën des velds). De wijsheid en rijkdom van een kind is ‘verwonderings paradijs’ (2e str.): volstrekte ontvankelijkheid en overgave, die volwassenen vreemd zijn.
Ereprijs en ogentroost zijn – hun namen zeggen het al – ‘glans en zoete artsenij’ (2e str.): schoonheid en geestelijke beloning voor wie zich op deze rijkdom wil gaan concentreren. Hij zal, zegt de in bijbelse parallellie geschakelde tweede strofe, het zoetste genot smaken, het hoogste geluk. Zoek deze waarden in het vroege seizoen, maant de tekst; het is een wijsheid die jong geleerd moet worden (vgl. o.m. Sirach 6,18). Dan zul je het paradijs van de verwondering d.i. de ware jeugd binnengaan. Het versje prijst de medicijn die geneest van het oud- of groot-zijn. Deze bijbelse wijsheid is met niet minder tevreden dan het rijk der hemelen. En het aardige van dit liedje is dat deze wijsheid al in de etymologische betekenis van de beide plantennamen schijnt te zijn meegegeven. De levenservaring van de dichteres roept hier als vanzelf reminiscenties op aan de bijbel, in onze cultuur bij uitstek de religieuze inspiratiebron. Religie en godsdienst scheppen kaders voor bestaansinterpretatie. In beginsel zijn er voor de dichter twee mogelijkheden: 1) hij denkt na over hetgeen de religieuze traditie aanreikt, en hij actualiseert de daar gegeven ervaringen; 2) hij maakt iets mee waarin hij spontaan een reeds eerder in de bijbel voorgehouden bestaansinterpretatie herkent. De eerste mogelijkheid levert religieuze poëzie die we onmiddellijk als zodanig herkennen: onderwerp of thema’s worden geput uit dit collectieve reservoir; denk aan Nijhoff’s Het heilige hout of Achterberg’s Reiziger doet Golgotha. De tweede categorie kan religieuze poëzie opleveren die we niet onmiddellijk als zodanig herkennen. Het kan zijn dat de dichter een ‘profane’ ervaring weergeeft met een al dan niet uitdrukkelijke religieuze interpretatie. In het werk van Ida Gerhardt vinden we voorbeelden van beide categorieën. Ik zou dit verschil in uitgangspunt voorlopig aan de hand van twee paasgedichten kunnen demonstreren. ‘Licht uit licht’, uit: De hoevenier (1961) en ‘Pasen’ uit : Vijf vuurstenen (1974). Licht uit licht De liefde bidt voor wie niet weten wat zij doen; gekruisigd blijft zij stil voor wie de hamer heft. En na de sabbath keert zij tot de treurenden, verrezen uit het graf wandelt zij in de hof. Onherkend zit zij aan, met hen, met u, met mij te Emmaüs, tot, het brood door Hem gebroken wordt. Dit gedicht, dat reeds bij eerste lezing toegankelijk is, vraagt niettemin om veel wit om zich heen. Het dient behoedzaam benaderd. In drie volzinnen, die elk een hele strofe beslaan, wordt achtereenvolgens het gebeuren van goede vrijdag, van paasmorgen en van de avond daarop verteld. De strofen brengen achtereenvolgens tot uitdrukking passie, compassie en solidariteit; ze verbeelden passie, pasen en pinksteren (het gemeenschap-stichtende gevolg van pasen). Die volzinnen zijn tweeledig: regel 1 en 2 vormen samen een halfzin die in de nazin van regel 3 en 4 als met een bijbels parallellisme wordt beantwoord. Zo is
Page 1 and 2: Het religieuze dichterschap van Ida
Page 3: mogen we wel zeggen dat het wezenli
Page 7 and 8: geslachtswisseling van het persoonl
Page 9 and 10: vers, dat door alle kaders en baken

Het religieuze dichterschap van Ida Gerhardt - Kerknet

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?