Het religieuze dichterschap van Ida Gerhardt - Kerknet

mogen we wel zeggen dat het wezenlijk religieus is.
Een belangrijke volgende stap in Gerhardts ontwikkeling vormt. Het levend
monogram (1955). Daarin komt alle onderdrukte en verdrongen levensproblematiek
als een vulkaan naar buiten. Nu pas blijkt de lofzang op de orde en schoonheid van
het universum een voorlopige bezwering te zijn geweest van wat onderhuids naar
verwoording smachtte. Deze complexe bundel is geconstrueerd als een brok
theologie, als beleefde theologie wel te verstaan: als spiritualiteit. De thematiek is
uitgesproken christelijk, maar in zijn poëticale aspecten ook helleens-klassiek. De
bundel behelst een psychologische afrekening met een onverwerkt verleden, maar
ook een spirituele zingeving van de opgelopen traumata. De dichteres hanteert
daarbij het model van de identificatie met Christus als verlosser. De titel ‘levend
monogram’ duidt op ‘Ichthys’, het griekse woord voor ‘vis’ en oud-christelijke
letterwoord voor ‘Ihesus Christos Theou Uos Sotèr’ (Jezus Christus, Gods Zoon,
Verlosser).
Het is verleidelijk om op het thema van deze belangrijke bundel nader in te gaan en
die beschouwing te laten gelden als een demonstratie van het religieuze karakter van
Gerhardts dichterschap. Dat zou voor het in deze bijdrage gestelde doel kunnen
volstaan. Maar daarmee zou toch maar een beperkt zicht op Gerhardts religieuze
dichterschap gegeven zijn: Het lijkt me van belang en voor de lezer niet minder
boeiend om ook andere aspecten te belichten en deze aan de hand van enkele
teksten inleefbaar en navoelbaar te maken.
Voor Ida Gerhardt heeft het dichten zelf ook een geestelijke inspiratiebron, en de
toewijding aan dit werk heeft op zijn beurt een spirituele; want uitzuiverende,
betekenis voor haar eigen innerlijk leven. Ida Gerhardt is een dichter van het
romantische type. In het door de woorden ‘vorm of vent’ opgedeelde kamp, staat zij
aan de kant van de vent. Niet het gedicht is het eerste en allerlaatste; het gaat haar
altijd om de mens achter de tekst. Al vertoont haar poëtica ook kenmerken van de
autonome poëzie, in wezen is zij als dichter een bevlogene, als een A. Roland Holst.
Zij weet zich geroepen, uitgedaagd tot een opdracht. Denken we aan de titel
Kwatrijnen in opdracht, en aan het openingsvers van die bundel:
Van scheppens pijn de onverhoedse stoot;
liefde en haat, tot op de wortels bloot. –
Hoe hébt gij, God, mij met dit volk verbonden,
dat gij mij tot zó bitter werk ontboodt.
Of aan het ‘voorwoord’ van Het levend monogram:
Aan allen
Ik heb dit donkere boek geschreven,
want God heeft het mij opgelegd.
Geen uur ben ik alleen gebleven
dat het mij niet werd aangezegd.
Ik – vriend van stilte, dier en plant,
schreef naar zijn wil, met grijze haren,
de gruwelen van mijn kinderjaren
op deze doortocht naar zijn land.
Deze dichters registreren in hun dichten al schrijvend een innerlijke stem. Het is een
stem ‘van Boven’ met transcendent gezag. Ze roept de dichter op, ook in de zin van: