Het religieuze dichterschap van Ida Gerhardt - Kerknet

De levensvisie die hier wordt uitgedragen, is evenzeer een religieus gevoel als een
wijsgerig inzicht. Het is een overtuiging, een ‘geloof’. Iemand die een idealistische
visie als deze zó hardnekkig uitdraagt, die wil kennelijk overtuigen (de ander … maar
wellicht niet minder zichzelf). De auteur doet het voorkomen als was er geen vuiltje
aan de lucht. Geen vuiltje, op de laatste afdeling na, als ‘toegift’ aan de bundel
meegegeven: ‘Kerstnacht’ spreekt van gemis, van onvrede en onvermogen om met
de allernaasten in open harmonie samen te zijn.
In 1945 volgt Het veerhuis. Daaruit spreekt hetzelfde hooggestemde idealisme. Deze
bundel ontvouwt dezelfde kosmische visie op natuur, cultuur en dichterschap.
Kennelijk wilde de dichteres haar (abstracte) visie nu concretiseren: de bundel kreeg
als ondertitel mee ‘een bundel van Holland’. Toch valt hier al een vleugje onheil te
bespeuren: een vaag signaal van onraad, een dissonant in ‘Onheil’ en ‘Ontwaken’.
De ideale samenhang van natuur en cultuur, de vanzelfsprekende ontplooiing van de
ziel binnen de natuur, blijkt ook problematisch en riskant. De geesteswereld heette
de natuur ‘slechts’ te weerspiegelen. Maar zo glad en vanzelfsprekend verloopt dit
proces niet altijd, want de liefde die er de drijfkracht van is, is kwetsbaar en vraagt
ook offers.
Buiten schot (1947), de derde bundel, betekent een verdere stap naar een meer
volwassen realisme. De bundel is van structuur én van versvorm ook al veel soepeler
en opener dan de eerste bundels. De mogelijke desintegratie van de evenwichtige
ordening is nu openlijk en uitdrukkelijk. Angstgevoelens worden open en bloot op
tafel gelegd. Ook letterlijk, namelijk in de vogel die zich tegen de spiegelruit te pletter
heeft gevlogen.
Vanuit deze derde bundel laat zich de dichterlijke persona kennen als een complexe
persoonlijkheid. Iemand die haakt naar harmonie en vrede. Iemand die van het leven
hoopt (en eist) dat alles zich harmonieus ontvouwt, maar die er ook weet van heeft
dat leven en dichterschap zich niet zo automatisch en vanzelf probleemloos aan ‘de
natuur’ spiegelen. De ik-figuur kunnen we verbeeld zien in drie vogels uit Buiten
schot. In ‘Angst’ laat ze zich zien als de argeloze zwaluw die, meedeinend op de
krachten van de natuur, zich te pletter vliegt tegen de spiegelruit. Ze verbeeldt zich
ook in de rietwouw, die als een stoute stijger zijn vleugels uitslaat en de vrijheid
verovert: kijkend over de rivier, de levensstroom, creëert hij zijn eigen domein. En
toch werd deze tweede gestalte – van het titelgedicht – niet de apotheose en het
sluitstuk van de bundel. Dat werd de ‘Blinde groenling’, de kleine gekooide en
blindgemaakte zangvogel. Er moest nog een nieuwe dimensie worden ontdekt: de
werkelijkheid van de liefde, die zich voor de dichter voltrekt in ascese en
dienstbaarheid aan het werk.
Blinde groenling
Gij kleine groenling ingekooid,
gehangen aan de kalken wand,
van ruimte en ogenlicht berooid,
gij zijt nog enkel stem
voor Hem.
Maar zongt gij ooit,
banling aan blinde muur
als in dit uur?
Gij valt Hem aanstonds in de hand
voltooid –
Van een dichterschap waarin de toewijding aan het dichtwerk zó verwoord wordt,