Docentenhandleiding

Handleiding docent bij powerpoint presentatie Bomen in Lisse
Bijgaande powerpoint kunt u gebruiken in één les om wat basiskennis over bomen op te
frissen of langs te lopen. De volgende drie onderwerpen komen langs:
- Wat zijn de verschillende onderdelen van de boom?
- Wat is het verschil tussen een loofboom en een naaldboom?
- Waarom zijn bomen belangrijk?
De powerpoint laat een aantal bekende en minder bekende bomen in Lisse zien en aan de
hand van deze foto’s en enkele vragen, kunt u bovengenoemde onderwerpen bespreken.
We hebben gekozen om wat over bomen te vertellen aan de hand van bomen in Lisse.
Allereerst omdat dit de leefomgeving van de leerling is. Misschien herkennen ze ook wel een
aantal bomen. Bij elke dia wordt hieronder in elk geval de locatie aangegeven waar de
bomen staan en vindt u wat toelichting.
Hopelijk is deze powerpoint ook een mooi aanknopingspunt om te praten met de leerlingen
welke bomen de leerlingen zélf kennen in hun tuin, de straat of rondom de school.
U vindt ook in een bijlage een drietal werkbladen, één per onderwerp, die u in deze les kunt
gebruiken:
Werkblad 1 Een boom bestaat uit…….
Werkblad 2 Bomen kom je overal tegen. Wat voor bomen en weet jij waar?
Werkblad 3 Zonder bomen kunnen we niet leven. Waarom zijn ze zo belangrijk?
De antwoorden van de werkbladen vindt u hieronder.
1

Werkblad 1 Antwoorden
1. Stam, takken, boomkroon, blad, wortel en haarwortels.
2. Bloem en zaad (fruit), schors en bast, vaten, blad met bladnerf en bladmoes (of naald). Zie ook
afbeeldingen pag. 3 en 4.
3. Witte Paardekastanje. Géén familie van de Tamme Kastanje, welke de kastanjes zijn die wij eten.
Deze boom is te onderscheiden van de paardekastanje omdat het oa een enkel blad heeft en de
bolster heeft heel erg veel scherpe stekels.
4. Bovenste foto: bloem(knoppen), blad, schors. De bloem en blad zijn uit de knop gekomen; je ziet de
open gegaan knop (de schutbladen) nog zitten.
Middelste foto: blad (bestaande uit 7 onderdelen, als een hand met vingers), hoofdnerf en zijnerven.
Onderste foto links: hele boom met boomkroon en bloemen.
Onderste foto rechts: afgevallen blad, kastanjevrucht met zaad (bolster en kastanje)
Zie ook het mooie filmpje op schooltv: De kastanjeboom: kleverige knopen en kastanjes.
http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/2001127_cndpclipsb40_pkast03
5. De wortels (maar je kan ook antwoorden: de bloemen)
6. Omdat wortels onder de grond zitten en je ze dus meestal niet ziet. (Bloemen zijn vaak klein en
zitten hoog in de boom waardoor je ze ook vaak niet ziet).
Werkblad 2 Antwoorden
1. Laan: Rij bomen langs een weg
2. Bos: Hier staan veel bomen bij elkaar
3. Leibomen: Speciale bomen vlak voor een huis
4. Monumentale boom: Hele oude, waardevolle bomen
5. Park: Plek met grasvelden, struiken en bomen
6. Boomgaard: Hier staan allemaal fruitbomen
7. Plantsoen: Stroken groen in stad of dorp
8. Arboretum: Park met speciale bomen
Soorten bomen, bijvoorbeeld:
1. Eik 2. Beuk 3. Berk. 4. Spar 5. Iep.
Naaldbomen hebben naalden, zoals bijvoorbeeld een den, spar of een lariks.
Loofbomen hebben bladeren, zoals bijvoorbeeld een esdoorn of een es.
2

Werkblad 3 Antwoorden
Dit is een bestaand werkblad van ´t Kleine Loo. U kunt het volgende doen:
- Bekijk met de kinderen het werkblad en laat ze vertellen wat ze zien. Vul waar nodig aan (of
laat hen aanvullen).
- De kinderen kiezen vier tekeningen met functies die zij belangrijk vinden, knippen deze uit,
plakken ze op en schrijven kort op waarom zij die functies zo belangrijk vinden. Deze opdracht
kan ook in tweetallen uitgevoerd worden.
- Vraag een aantal kinderen welke keuze ze hebben gemaakt en waarom. Laat anderen hierop
reageren.
1. Met de klok mee, vanaf rechts bovenaan:
2.
- Bomen geven schaduw en verkoeling. Met name in de stad zijn ze hier voor belangrijk om het
niet te heet te laten worden in de zomer.
- Bomen zijn een nestplek voor vogels en andere dieren zoals eekhoorn en boommarter.
- Bomen leveren voedsel voor mens en dier, zoals walnoten, appels en kersen.
- Bomen zijn handig om je hangmat op te hangen.
- Bomen leveren hout om bijvoorbeeld huizen en meubels mee te bouwen maar ook voor
papier, ijsstokjes en potloden bijvoorbeeld.
- Bomen helpen tegen luchtverontreiniging. Ze nemen met hun blad en takken allerlei fijne
stofdeeltjes weg die onder andere van het verkeer komen. Zo komen ze niet in onze longen.
Ook een deel van de uitlaatgassen wordt door bladeren opgenomen. Bomen worden ook
gebruikt om een afscheiding te maken, zoals langs een weg.
- Bomen houden met hun wortels grond vast (en beschermen de oever in dit geval).
- Bomen vormen ook langs akkers of weilanden vaak een afscheiding, geven schaduw aan vee.
In het algemeen zorgt een boom ook voor het vruchtbaarder worden van de bodem, door het
afvallend blad/afstervende wortels; door de wortels verbetert ook de structuur van de bodem.
- Bomen vormen schaduw voor je tentje, maken een mooie omgeving om te kamperen.
- Bomen kunnen een windscherm vormen.
- Een hele belangrijke functie is natuurlijk de fotosynthese: het maken van suikers met behulp
van water en koolstofdioxide, waarbij zuurstof vrij komt.
- Het opnemen van koolstofdioxide (vastleggen) is ook belangrijk om de hoeveelheid
koolstofdioxide in de lucht niet teveel te laten stijgen in verband met klimaatverandering.
- Bomen kunnen een geluidscherm vormen.
5

Dia 1 “Bomen in Lisse”: Startdia met de Atlasceder
Dia 2 “De Atlasceder, deze boom in het centrum van Lisse, heb je vast wel eens zien
staan! Wat zie je hier?”
Op de foto zie je de Atlasceder die op ’t Vierkant staat. Het is een boom uit de dennenfamilie,
en groeit van nature in het Atlasgebergte in Noord-Afrika. In Nederland wordt hij vanwege de
sier aangeplant. Mooie blauwe kleur naalden. Het hele jaar door blijven de naalden aan de
boom.
Deze boom ‘staat’ op het moment dat de foto genomen wordt vol mannelijk bloemen, ze
staan als een soort kaarsje rechtop. Hij bloeit in de herfst! De vrouwelijke bloemen staan in
dezelfde boom maar zijn veel kleiner en zitten meer bovenin. Het stuifmeel valt van de
mannelijke bloemen, de vrouwelijke bloemen worden kegels als ze bevrucht zijn.
Vraag: wat voor onderdelen heeft een boom allemaal?
Mooie aanleiding om de verschillende onderdelen van een boom en functie langs te lopen:
Wortel, stam, tak, blad, vrucht/zaad, bloem, knop, schors, bast. Zie ook werkblad.
De schors beschermt de boom tegen uitdroging, ziekte en vraat. De schors van elke soort
boom ziet er weer anders uit, je kan een boom soms juist aan de schors herkennen.
Je ziet op de foto een vierkant: dit is later aangebracht omdat men dat mooi vond op het
plein. Maar het betekent wel voor de boom een heleboel gewicht bovenop zijn wortels en dus
minder zuurstof. Daarom hebben ze iets extra‘s toegevoegd: een soort luchtkanalen die je
ook kunt zien in het vierkant als je goed kijkt op dia 1. Met teveel druk op de wortels sterven
deze af. Dan is voldoende zuurstof extra belangrijk omdat de boom dan voldoende nieuwe
wortels kan aanmaken. Zonder deze had de boom het waarschijnlijk niet gered.
Vraag: Wat heeft een boom nodig om te leven?
Net zoals wij heeft de boom nodig: water, lucht (zuurstof en ook koolstofdioxide om zelf
suikers mee te maken) en voedingsstoffen. Deze neemt de boom met name op via de
wortels, via de bladeren en ook wel de stam neemt de boom ook lucht (zuurstof en
koolstofdioxide) op.
6

Dia 3 “De Beatrixboom: een monumentale boom”
Dia 4 “Hier wordt de boom geplant: in 1988”
Bomen worden geplant om verschillende redenen, hier is het een bijzondere reden.
De boom (op dia 4 ligt hij nog op de grond) werd geplant ter gelegenheid van de 50e
verjaardag van de koningin. De boom staat op de hoek Westerdreef/Eikelaan/Berkhoutlaan,
vlakbij Beukenhof dienstencentrum. Bij het planten waren een aantal leerlingen van
verschillende basisscholen in Lisse. Dit is een herinneringsboom, er staan meerdere hiervan
in Lisse. Er is bijv. ook een Prins Bernhard boom (v.Bonninghln/Veldhorststraat) en een
Amaliaboom (Nassaupark).
Het is ook een monumentale boom. Dit zijn bomen die op een speciale lijst komen te staan
en een beschermde status hebben, omdat ze om een of andere reden bijzonder zijn. In Lisse
staan er 190.
Vraag: Wie van ons heeft hier zijn eigen boom eigenlijk? En wat voor boom zou je dan graag
willen?
Dia 5 “Iepen in de ..........Iepenlaan en Esdoorns in de .....Esdoornlaan”
Er zijn veel bomen in Lisse en veel verschillende soorten. Zou de plantsoendienst nu expres
iepen in iepenlaan etc. hebben geplant?
Wie weet welke bomenstraten er nog meer zijn in Lisse?
Vraag: Hoe herken je eigenlijk een iep of een esdoorn?
Het blad is het makkelijkst bij een boom te herkennen. Als je in de winter kijkt, moet je naar
de schors kijken en de vorm van de boom bijvoorbeeld. Ook zitten de knoppen al aan de
takken en die kunnen ook heel herkenbaar zijn.
De knoppen van de paardekastanje bijvoorbeeld zijn groot, bruin en kleverig (dit helpt tegen
vraat).
Dia 6 “Loofbomen”
Wat is bijzonder aan loofbomen? Bladval in herfst. Dit doet de boom omdat hij anders teveel
last zou hebben van vorst in de winter. Dan is het moeilijker om water op te nemen (dat is
deels bevroren in de grond en wortels kunnen bij lage temperaturen moeilijker water
opnemen) en met blad zou de boom dan veel water verliezen.
7

In de herfst worden waardevolle stoffen uit het blad gehaald en opgeslagen in de boom.
Hierdoor verandert de kleur van het blad.
Al het afgevallen blad valt op de grond en wordt door beestjes en schimmels afgebroken tot
voedingsstoffen in de bodem…..die de bomen weer kunnen opnemen vervolgens.
Wat doen naaldbomen dan in de winter, zoals de atlasceder op dia1? De naalden blijven bij
bijna alle naaldbomen het hele jaar door aan de boom. De naalden zijn zo ontworpen dat de
boom geen last heeft van vorst en waterverlies: de naalden verdampen minder water (kleiner
oppervlak!). Ook zit er een soort anti-vries in de naalden. Er is 1 soort naaldboom die wel de
naalden verliest (de lariks) en 1 loofboom die niet de bladeren verliest (de hulst: die heeft
een waslaagje op het blad om uitdroging te voorkomen).
Op de dia links een mooi rood blad van de esdoorn, rechts een rode paardekastanje.
Hier zie je ook de scheuren al in de schors, zie dia 14.
Dia 7 “Wat is dit voor blad? Is het een naaldboom of een loofboom?
We delen bomen normaal gesproken in twee soorten in: naaldbomen en loofbomen.
Hier een bijzondere boom, namelijk geen van beide! (staat in de Sperwerstraat, Poelpolder),
Een derde soort dus eigenlijk. Het is de Ginko. Het blad is duidelijk anders: is het nu 1 blad
of 2 denk je? Maar ook in het hout zijn verschillen te vinden. Men dacht dat deze soort boom
uitgestorven was, maar vond exemplaren in Japan in de 17e eeuw. Hij staat nu ook in Lisse.
Hij wordt veel als sierboom aangeplant, onder meer omdat hij heel goed tegen ziektes en
vervuiling kan. De Ginko boom bestond al toen de dinosauriërs er waren.
Dia 8 “Wat valt je op aan de bomen in deze straat? Hoe oud denk je dat ze zijn?”
Bomen en hun voedsel
Deze bomen aan de Meeuwenlaan zijn nog maar 10 jaar oud, maar wel erg hoog al. Ze
groeien goed. Dit komt voor een groot deel omdat voor het eerst hier speciale bomengrond is
gebruikt: er is een gat van wel 2 m diep bij 2m breed gevuld met speciale grond die goed is
voor de boom. Normaal werd er een klein beetje speciale grond gebruikt en verder gewoon
straatzand. Daar zit alleen nauwelijks voedsel in voor de boom. Wat heeft de boom nodig
aan voedsel eigenlijk?
Let ook op de speciale schors van de berk, wit en vervellend: de berk is dus heel makkelijk te
herkennen zonder blad!
8

Dia 9 “Vergelijk deze foto met de volgende foto.”
Dia 10 “Wat valt je op als je de bomen vergelijkt?”
Standplaats van een boom
De essen op dia 9 staan in de Ooievaarstraat. De essen op dia 10 staan om de hoek aan de
Waterhoenstraat.
Het zijn allebei essen en ze zijn even oud (ongeveer 40 jaar). Maar de essen in de
Waterhoenstraat hebben een veel voller bladerdek dan die in de Ooievaarstraat. Als je goed
kijkt, zie je dat de essen in de Waterhoenstraat langs het water staan en best wel wat ruimte
hebben tussen straat en water. De bomen in de Ooievaarstraat staan tussen de stoep en de
parkeerplaatsen voor de auto’s. Zij hebben veel minder ruimte voor de wortels en bovendien
drukken de auto’s ook nog op de wortels waardoor ze minder zuurstof krijgen.
Dia 11 “Twee soorten kastanjes”
Vruchten en zaden
Links zie je de vrucht van de rode paardekastanje (in de Kastanjelaan, je ziet de bolster hier
waarin de mooie glanzende kastanje zit). Deze draagt zelden vrucht want is zo gekweekt
dat hij steriel is. De plantsoendienst vindt dit handig voor in de stad, want dan vallen er niet
allemaal kastanjes op de straat en de auto’s! Wie zou dit nou wel jammer vinden? Zijn er
beesten die ze wel graag eten? Ze worden gegeten door verschillende dieren, zoals herten,
geiten, varkens. Die lopen wel weinig in de stad rond natuurlijk. Je kunt de boom wel planten
in een park waar mensen er geen last van hebben natuurlijk.
Rechts zie je de vrucht van de tamme kastanje, die met die scherpe stekels. Deze kastanjes
kun wij zelf eten. Hij staat in het park bij de Gerard Doustraat, waar de auto’s en straten er
geen last van hebben.
Vraag: Welke vruchten/zaden van een boom ken je en welke kun je eten?
De tamme kastanje kan je eten, de kastanje van de paardekastanje niet. Beukennootjes en
hazelnoten kunnen wij ook eten.
9

Dia 12 “Heb je zo’n zakje wel eens zien hangen in de boom? Wat hebben deze twee
Bladluis
foto’s met elkaar te maken?”
In de zomer komt op veel planten bladluis voor. Bomen die makkelijk vatbaar zijn, zijn o.a.
Lindebomen. De foto links laat de vruchtjes en de bladeren van de linde zien (in dit geval is
het toevallig de Beatrixboom). De luizen maken gaatjes in het blad en zuigen lekker sap uit
de boom op. De bladluizen scheiden vervolgens een plakkerig soort honing af. Overlast geeft
dit vooral wanneer de bladluis in bomen zit, waaronder zich veel publiek of geparkeerde
auto's bevinden.
Dan krijg je een vieze plaklaag op je auto, soms zwart. Om deze luizen te bestrijden, worden
lieveheersbeestjes ingezet. Vroeger werd met gif gespoten maar dat mag niet meer. De
lieveheersbeestjes eten graag luizen dus door een zakje met larven van de lieveheers-
beestjes in de boom te hangen, kun je de overlast beperken. Dan moet je de larven wel op
tijd in de boom hangen natuurlijk!
Dia 13 “Kijk eens naar de verschillen in schors”
Links een beukenboom. Deze heeft een heel gladde schors. Daardoor is de boom wel erg
gevoelig voor de zon: hij kan verbranden als hij zo in de zon zou staan zonder dat zijn
bladeren hem beschermen en dan kan hij dood gaan. Daarom zie je soms dat de boom
ingepakt is! Ze gebruiken dan jute waardoor hij beschermd is. De jute verdwijnt langzaam in
een paar jaar waardoor de boom aan de zon kan wennen. Dit inpakken doen ze bijvoorbeeld
als een buurboom gekapt is waardoor de beuk ineens meer licht krijgt.
(Aan de Heereweg niet ver van het gemeentehuis staat er nu 1 ingepakt).
In het midden zien we een eik, met een veel ruwere schors. Als de eik ouder wordt, zie je
steeds meer ribbels en groeven. Voor insecten is dit heerlijk: fijn om te schuilen.
Rechts zien we een esdoorn. Deze heeft wel wat groeven maar niet zoveel als de eik. We
zien ook een paar knobbels. Vroeger dacht men dat het gewoon onschuldige groeiknobbels
waren. Men denkt nu dat het niet zo goed is voor de boom en toch op een ziekte duidt. Maar
wat het is weet men nog niet.
10

Dia 14 “Hier twee verschillende soorten boomstammen. Welke van de twee is ziek?”
Links een rode kastanje met de bloederziekte: de boom scheidt een soort wondvocht uit (het
donkerbruine op de foto) door de scheuren in de schors en bast. Door de scheuren kan de
boom niet genoeg voedsel en water meer opnemen. De vaten namelijk waarmee de boom
zijn voedsel vanuit de wortels krijgt, liggen in de bast, vlak onder de schors. Deze ziekte tast
sinds een paar jaar in het hele land kastanjebomen aan, ze weten nog niet goed waardoor
het komt of wat ze ertegen kunnen doen.
Rechts zien we een gezonde plataan. Deze boom vervelt elk jaar: een deel van de schors
laat los en valt er af. Zo kan de boom goed dikker groeien, zonder dat ie uit zijn jasje scheurt!
Hierdoor kan deze boom ook goed tegen luchtvervuiling bijvoorbeeld.
Ook een boom gaat op gegeven moment dood, of door ziekte of gewoon van ouderdom.
Vaak als een boom oud is, kan hij minder goed tegen ziektes vechten.
Vraag: Waarom planten we eigenlijk bomen?
Verschillende sierbomen zijn langsgekomen, dus we vinden bomen allereerst vaak mooi.
Een straat zonder bomen ziet er lang zo mooi niet uit.
Bomen zijn ook een belangrijke bron van zuurstof en dat hebben wij zeker nodig!
Bomen kunnen ook fijn stof uit de lucht vangen en helpen dus bij luchtvervuiling.
Bomen zijn een leefplek en voedselbron voor veel dieren, zoals vogels en insecten. Deze
leven ook in de stad dus voor hen zijn bomen zeker nodig.
Er zijn daarnaast nog veel meer redenen te bedenken waarvoor we bomen in het algemeen
nodig hebben:
- we eten vruchten (denk aan hazelnoten maar ook appels, sinaasappels, avocado´s etc.),
- we gebruiken hout voor van alles en nog wat, sommige bomen bevatten medicijnen.
- je kunt ook schuilen onder een boom tegen de regen of lekker in de schaduw zitten als de
zon fel brandt of lekker klimmen in een boom!
Dia 15 “De plataan in de Kanaalstraat”
Afsluitende dia: Deze kennen we allemaal wel.
11