Biologiepagina.nl Samenvatting Voeding en Vertering Biologie voor ...
Biologiepagina.nl Samenvatting Voeding en Vertering Biologie voor ...
Biologiepagina.nl Samenvatting Voeding en Vertering Biologie voor ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
2.1<br />
<strong>Sam<strong>en</strong>vatting</strong> <strong>Voeding</strong> <strong>en</strong> <strong>Vertering</strong> <strong>Biologie</strong> <strong>voor</strong> Jou 2a<br />
<strong>Voeding</strong>smiddel<strong>en</strong> = alles wat je eet of drinkt<br />
<strong>Voeding</strong>sstoff<strong>en</strong> = bruikbare bestandsdel<strong>en</strong> van voedingsmiddel<strong>en</strong><br />
<strong>Voeding</strong>svezels = alle onverteerbare stoff<strong>en</strong> in plantaardig voedsel<br />
4 functies voedingsstoff<strong>en</strong>:<br />
1. Bouwstoff<strong>en</strong>: <strong>voor</strong> groei, ontwikkeling <strong>en</strong> herstel van cell<strong>en</strong><br />
2. Brandstoff<strong>en</strong>: <strong>en</strong>ergie lever<strong>en</strong><br />
3. Reservestoff<strong>en</strong>: opslag<br />
4. Bescherm<strong>en</strong>de stoff<strong>en</strong>: teg<strong>en</strong> ziektes<br />
Eiwitt<strong>en</strong> Bouwstof + brandstof<br />
Koolhydrat<strong>en</strong> Brandstof, bouwstof of reservestof<br />
Vett<strong>en</strong> Brandstof, bouwstof of reservestof<br />
Water Bouwstof (rol bij vervoer stoff<strong>en</strong> in je lijf)<br />
Mineral<strong>en</strong> (zout<strong>en</strong>) Bouwstof (bijv. kalk in bot) of bescherm<strong>en</strong>de stof<br />
Vitamines Bouwstof of bescherm<strong>en</strong>de stof<br />
2.2<br />
Indicator = stof om andere stof mee aan te ton<strong>en</strong><br />
Indicator <strong>voor</strong> zetmeel = jodium<br />
2.3<br />
Basis gezonde voeding is variatie<br />
Voedselvergiftiging = infectie die optreedt door het et<strong>en</strong> van voedsel dat is besmet met chemische<br />
stoff<strong>en</strong> of ziekteverwekk<strong>en</strong>de bacteriën<br />
Schijf van 5:<br />
1 Gro<strong>en</strong>te <strong>en</strong> fruit Vitamine C <strong>en</strong> voedingsvezels<br />
2 Brood, aardappel<strong>en</strong>, rijst <strong>en</strong> pasta Zetmeel (koolhydraat), plantaardige eiwitt<strong>en</strong>,<br />
vitamines, mineral<strong>en</strong> <strong>en</strong> voedingsvezels<br />
3 Zuivel, ei, vlees <strong>en</strong> vis Eiwitt<strong>en</strong>, vitamines <strong>en</strong> mineral<strong>en</strong><br />
4 Boter <strong>en</strong> olie Vett<strong>en</strong> <strong>en</strong> vitamines<br />
5 Vocht Water<br />
2.4<br />
E<strong>en</strong>heid <strong>en</strong>ergie is de calorie (cal) ; 1 kcal = 1000 calorieën<br />
<strong><strong>Biologie</strong>pagina</strong>.<strong>nl</strong>
Energiebehoefte per dag hangt af van:<br />
Geslacht (jong<strong>en</strong>s hebb<strong>en</strong> meer nodig)<br />
Leeftijd<br />
Lichaamsgrootte<br />
Lichamelijke inspanning<br />
Teveel <strong>en</strong>ergie inname > opslag als reservestoff<strong>en</strong> (vet)<br />
BMI = Body Mass Index<br />
2.5<br />
Ondervoeding = veroorzaakt door te weinig voedsel of door e<strong>en</strong> tekort aan bepaalde voedingsstoff<strong>en</strong><br />
Gevolg eiwittekort > slap <strong>en</strong> moe; ook gezwoll<strong>en</strong> buikjes in 3 e wereld<br />
Overvoeding > overgewicht > grotere kans op hart,- <strong>en</strong> vaatziekt<strong>en</strong><br />
2.6<br />
Alle organ<strong>en</strong> die sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong> <strong>voor</strong> de vertering = verteringsstelsel<br />
Doel vertering = voedingsstoff<strong>en</strong> afbrek<strong>en</strong> tot verteringsproduct<strong>en</strong> die wel door de darmwand<br />
opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in het bloed<br />
Stoff<strong>en</strong> die wel door darmwand opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> word<strong>en</strong> (<strong>en</strong> niet verteerd hoev<strong>en</strong> te word<strong>en</strong>): water,<br />
glucose, mineral<strong>en</strong> <strong>en</strong> vitamines<br />
Stoff<strong>en</strong> die wel verteerd moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>: eiwitt<strong>en</strong>, vett<strong>en</strong> <strong>en</strong> meeste koolhydrat<strong>en</strong><br />
<strong>Vertering</strong>sklier<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> verteringssapp<strong>en</strong>; deze bevatt<strong>en</strong> <strong>en</strong>zym<strong>en</strong><br />
Enzym<strong>en</strong> = stoff<strong>en</strong> die scheikundige reacties versnell<strong>en</strong>. Ze word<strong>en</strong> gebruikt <strong>en</strong> niet verbruikt! E<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>zym kan maar 1 soort reactie uitvoer<strong>en</strong>.<br />
Darmperistaltiek = beweging die darm<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> om voedsel <strong>voor</strong>t te stuw<strong>en</strong> = peristaltische<br />
beweging<strong>en</strong> > door sam<strong>en</strong>werking van kringspier<strong>en</strong> <strong>en</strong> l<strong>en</strong>gtespier<strong>en</strong><br />
Ook tot doel om voedselbrij te kned<strong>en</strong> <strong>en</strong> te m<strong>en</strong>g<strong>en</strong> met de sapp<strong>en</strong><br />
<strong>Voeding</strong>svezels prikkel<strong>en</strong> de spier<strong>en</strong> in de (dikke) darmwand, waardoor darmperistaltiek<br />
gestimuleerd wordt<br />
Leer ook afbeelding 34, 35, 37 <strong>en</strong> 38 uit je boek<br />
2.7<br />
Functie gebit = oppervlakte voedsel vergrot<strong>en</strong>, zodat <strong>en</strong>zym<strong>en</strong> beter kunn<strong>en</strong> inwerk<strong>en</strong><br />
Tand<strong>en</strong> <strong>en</strong> kiez<strong>en</strong> = gebitselem<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
Onderdel<strong>en</strong> tand:<br />
<strong><strong>Biologie</strong>pagina</strong>.<strong>nl</strong>
Wortel Bevestigd tand/kies in de kaak<br />
Kroon Deel van tand/kies dat bov<strong>en</strong> de kaak uitsteekt<br />
Tandbe<strong>en</strong> Belangrijkste bestandsdeel van de tand<br />
Glazuur Zeer harde beschermlaag bov<strong>en</strong>op het tandbe<strong>en</strong><br />
Cem<strong>en</strong>t Bedekking van het tandbe<strong>en</strong> in de wortel<br />
Tandholte Ruimte in het tandbe<strong>en</strong> gevuld met z<strong>en</strong>uw<strong>en</strong> <strong>en</strong> bloedvat<strong>en</strong><br />
Wortelvlies Vlies om de wortel dat de tand/kies in de kaak bevestigd<br />
Tand<strong>en</strong>: snijtand<strong>en</strong> <strong>en</strong> hoektand<strong>en</strong> (grijp<strong>en</strong> prooi bij roofdier)<br />
Kiez<strong>en</strong>: knobbelige bov<strong>en</strong>kant om voedsel te vermal<strong>en</strong><br />
Op latere leeftijd krijg je 4 extra kiez<strong>en</strong>, de verstandskiez<strong>en</strong><br />
Sam<strong>en</strong>stelling gebit geef je weer met e<strong>en</strong> tandformule (snij/hoek/kies)<br />
Tandformule volwass<strong>en</strong>e:<br />
5.1.2 | 2.1.5 = bov<strong>en</strong>kaak (rechts – links)<br />
------------------<br />
5.1.2 | 2.1.5 = onderkaak (rechts – links)<br />
Tuss<strong>en</strong> 1 ½ / 2 <strong>en</strong> 6 jaar > melkgebit > 2 i.p.v. 4 kiez<strong>en</strong> per kaakhelft<br />
Tandplak = laagje aanslag op tand<strong>en</strong> met bacteriën, et<strong>en</strong>srest<strong>en</strong> <strong>en</strong> speeksel<br />
Tandplak tast glazuur aan, doordat bacteriën suikers omzett<strong>en</strong> in zuur > te grote aantasting glazuur<br />
> ook tandbe<strong>en</strong> aangetast = gaatje<br />
Tandvleesontsteking > rood <strong>en</strong> bloederig tandvlees, tandvlees trekt zich terug > hierdoor kan<br />
wortelvlies <strong>en</strong> cem<strong>en</strong>t ontstek<strong>en</strong> > tand gaat los zitt<strong>en</strong> of valt er uit<br />
Tandste<strong>en</strong> = tandplak dat verkalkt<br />
Leer ook afbeelding 41, 43, 45, 48, 51 <strong>en</strong> 52 uit je boek<br />
2.8<br />
Mondholte <strong>en</strong> keelholte:<br />
Speeksel = water, slijm (betere glijbaarheid) <strong>en</strong> <strong>en</strong>zym (om zetmeel te verter<strong>en</strong>)<br />
Huig sluit neusholte af tijd<strong>en</strong>s het slikk<strong>en</strong><br />
Strotklepje sluit luchtpijp af tijd<strong>en</strong>s slikk<strong>en</strong><br />
Slokdarm maakt peristaltische beweging<strong>en</strong> om voedsel <strong>voor</strong>t te beweg<strong>en</strong><br />
Maag:<br />
bevat kring,- <strong>en</strong> l<strong>en</strong>gtespier<strong>en</strong><br />
functie: opslag voedsel + afgev<strong>en</strong>/mak<strong>en</strong> maagsap<br />
<strong><strong>Biologie</strong>pagina</strong>.<strong>nl</strong>
Maagsap bevat water, zoutzuur (bacteriën in voedsel dod<strong>en</strong>) <strong>en</strong> <strong>en</strong>zym (<strong>voor</strong> afbraak eiwitt<strong>en</strong>)<br />
Kringspier op einde van de maag = maagportier > laat voedsel door naar 12-vingerige darm<br />
In 12-vingerige darm mond<strong>en</strong> uit:<br />
Afvoerbuis van de lever (maakt gal) <strong>en</strong> galblaas (opslagplaats gal). Gal emulgeert vett<strong>en</strong> =<br />
maakt van grote vetdruppels kleinere vetdruppels (let op: niet verter<strong>en</strong> dus)<br />
Afvoerbuis van de alvleesklier: maakt alvleessap (bevat <strong>en</strong>zym<strong>en</strong> <strong>voor</strong> vertering eiwitt<strong>en</strong>,<br />
koolhydrat<strong>en</strong> <strong>en</strong> vett<strong>en</strong>)<br />
Dunne darm:<br />
Heeft darmsapklier<strong>en</strong> > <strong>en</strong>zym<strong>en</strong> <strong>voor</strong> vertering eiwitt<strong>en</strong> <strong>en</strong> koolhydrat<strong>en</strong><br />
Opnam<strong>en</strong> van voedingsstoff<strong>en</strong>/verteringsproduct<strong>en</strong> in het bloed<br />
Wand is opgebouwd uit darmplooi<strong>en</strong>, die weer darmvlokk<strong>en</strong> (uitstulping<strong>en</strong>) bevatt<strong>en</strong>.<br />
Darmvlok heeft bloedvat<strong>en</strong>, waardoor voedingsstoff<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> word<strong>en</strong> uit de<br />
voedselbrij in het bloed<br />
Door vlokk<strong>en</strong>/plooi<strong>en</strong> > oppervlaktevergroting<br />
Blinde darm > ligt vlak onder plek waar dunne darm over gaat in dikke darm > uitstulping aan de<br />
onderkant = wormvormig aanhangsel = app<strong>en</strong>dix (bij blindedarmontsteking is dit gedeelte ontstok<strong>en</strong>)<br />
Dikke darm:<br />
Water opnem<strong>en</strong> uit voedsel (bij diarree ontregelt)<br />
Bevat bacteriën > deze hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong>zym cellulose om celwand<strong>en</strong> af te brek<strong>en</strong> van plantaardige<br />
rest<strong>en</strong><br />
Endeldarm:<br />
Opslagplaats van onverteerde voedselrest<strong>en</strong><br />
Via de anus (e<strong>en</strong> kringspier) verlat<strong>en</strong> rest<strong>en</strong> (= ontlasting) het lichaam<br />
Leer ook afbeelding 56 t/m 64 uit je boek<br />
<strong><strong>Biologie</strong>pagina</strong>.<strong>nl</strong>
Change language