Beleidsnota Cultuur Bonaire 2010 - Ban Boneiru Bèk

Er was op Bonaire geen sprake van echte plantages. Het klimaat en de bodemgesteldheid waren
op Bonaire niet zo gunstig voor fruit- en groenteteelt van enige omvang. Alleen zoutwinning was
economisch aantrekkelijk. Verder werd op enkele “plantages” gedaan aan aloe-teelt (laatste
uitvoer in 1973), verbouw van maïs (door de droogte was er niet elk jaar voldoende oogst),
branden van houtskool en veeteelt (voornamelijk geiten, export voor het laatst in 1970).
Plantagewoningen (landhuizen)
In het begin van de 20 e eeuw was de middenklasse op Bonaire ook in staat plantageterreinen te
kopen.
Op Curaçao diende het landhuis als het hoofdhuis van een plantage, waar de eigenaar woonde. In
de directe omgeving waren er bijgebouwen, schuren, stallen en koralen. Daaromheen bevonden
zich de slavenwoningen.
Op Bonaire werden de plantagewoningen de buitenhuizen van de eigenaren waar ze in de
weekenden verbleven. Vaak was gedurende de week een opzichter (vito) die toezicht hield op de
werkzaamheden op de plantage.
Tot landhuizen kunnen op Bonaire de volgende gebouwen worden gerekend:
-­‐ opzichtershuizen bij de zoutplantages Rode, Oranje en Witte pan
-­‐ landhuizen Santa Barbara, Bolivia, Jatu Bacu, Guatemala, Bakuna, Washikemba,
Mentor en Karpata
-­‐ huis bij Slagbaai
De landhuizen zijn zowel van het type Kas di hadrei, een variant Kas di hadrei met verdieping en
een afwijkende vorm van Karpata (kleine gebouwen om een grote patio).
In de loop der jaren is het een gewoonte van de Bonaireaan geworden om naast een woning in de
bebouwde gebieden ook een stuk grond (kunuku) te hebben (eigendom of huurgrond) om op
kleine schaal landbouw en veeteelt te plegen. Op deze kunuku’s werd meestal een eenvoudig
huisje gebouwd met de meest noodzakelijke voorzieningen en overnachtingsmogelijkheden.
Meestal waren deze huisjes van het type Kas di Bara. Later (2 e helft van de 20 e eeuw) werden
ook stenen woningen gebouwd op de kunuku’s.
Nog steeds brengen lokale gezinnen hun vrije tijd door in de rust van hun kunuku’s en eenvoud
van hun huisjes.
Tot aan 1920 was de architectuur een voortzetting van het negentiende-eeuwse bouwstijl. Daarna
werd steeds meer gebruik gemaakt van “moderne” bouwmaterialen. Bouwfysisch gezien was dit
niet altijd een verbetering. Dikke isolerende muren maakten plaats voor dunnere muren
bestaande uit betonblokken.
Kas di Porchi (portiekhuis)
Na de tweede wereldoorlog begint op Bonaire een nieuwe architectonische periode door nieuw
bouwmateriaal, cement en beton.
Het principe van de Kas di Porchi is een uitsparing in de voorgevel van de woning, waardoor een
overdekt terras (porch) ontstaat.
De Kas di Porchi is het eerste huistype dat met cement als basismateriaal werd gebouwd. Met
behulp van mallen konden ook balustrade-elementen worden gemaakt. De Kas di porchi heeft
vensterglazen gecombineerd met houten shutterramen en een traditionele gootlijst.
20