Armoede, migranten en informaliteit in Rotterdam-Delfshaven. Tweede

Hoofdstuk 4
morele principes: het recht op een bestaansminimum en de norm van wederkerigheid.
Normen van wederkerigheid gelden zowel voor boeren onderling
die elkaar helpen in nood als voor de relaties tussen boeren en landeigenaren.
De instituties van de dorpsgemeenschap en patroon-cliëntrelaties zijn
erop gericht om een minimale bestaanszekerheid te bieden aan boeren. Het
economisch handelen is gebaseerd op risicomijdend gedrag (safety first) en
het afwijzen van meer risicovolle vormen van economisch strategisch gedrag.
Het is de moeite waard om het begrip ‘morele economie’ te transfereren naar
de hedendaagse Nederlandse samenlevingen. Ook daar zien we, onder arme
huishoudens, vormen van een bestaansethiek die in de eerste plaats gericht
is op reductie van onzekerheid in plaats van meer risicovol gedrag. Als we
bijvoorbeeld kijken naar de Nederlandse huishoudens uit Rotterdam gaat het
om huishoudens waarvan de kostwinner in meerderheid een arbeidsverleden
achter de rug had met geringe kansen op sociale mobiliteit en met loonniveaus
die in beperkte mate afwijken van hun huidige inkomensniveau. Hetzelfde
is deels het geval bij oudere allochtone respondenten, terwijl sommige
jongere allochtonen en alleenstaande moeders nog nimmer gewerkt hebben.
Deze groepen lijken vooral gericht op het handhaven van de zekerheden die
men heeft omdat arbeidsparticipatie – als zij de mogelijkheid daartoe hebben
– naar alle waarschijnlijkheid weinig inkomenswinst oplevert, maar vooral
nieuwe onzekerheden. Zij zijn immers vooral aangewezen op onzekere, additionele
banen of tijdelijke banen via uitzendbureaus. De combinatie van enerzijds
uitkeringen en anderzijds additionele inkomsten uit informele arbeid,
sociale netwerken en lokaal armoedebeleid, levert meer zekerheden op – en
ook meer tijd - om hun leven naar eigen inzichten in te vullen.
Het begrip ‘morele economie’ kan ook worden gebruikt in de betekenis van
Thompson’s analyse van the moral economy of the poor (1971). Daar waar te
grote discrepanties bestonden tussen enerzijds gedeelde, redelijk geachte
standaarden van belastingen en voedselprijzen en anderzijds actuele praktijken
van te hoge belastingheffingen en prijsniveaus, ontstonden in de achttiende
eeuw belasting- en voedseloproeren. Deze oproeren zijn niet zozeer
een uiting van eigenbelang of de wens tot gelijkheid maar vloeien voort uit
de morele claim van een right to existence. Men zou, vanuit dit perspectief,
de inkomsten uit informele arbeid en voordelige arrangementen kunnen beschouwen
als door hen zelf als rechtvaardig beschouwde aanvullingen op een
te laag bestaansminimum, of op regelingen die als gedateerd of onjuist worden
gezien (bijvoorbeeld de middelen- en partnertoets in de bijstand).
Een analyse van informaliteit vanuit het perspectief van de morele economie
werpt een wat ander licht op de discussie over de armoedeval. In het laatste
78