Armoede, migranten en informaliteit in Rotterdam-Delfshaven. Tweede

Informele activiteiten in Delfshaven
77
niet als hij vraagt, waar hij dan moet werken. Kunnen we verder
praten zonder dat het opgenomen wordt?’ (echtpaar, eind dertig,
WW-vervolguitkering, vier kinderen)
Later in het gesprek komt naar voren dat de echtgenoot de mogelijkheid
heeft gekregen om zwart in een Turks café te werken en dit aanbod heeft afgeslagen.
De weigering en twijfel van de echtgenoot om zwart te gaan werken,
leidt tot serieuze problemen met zijn echtgenote die eenvoudigweg wil
dat haar man doet ‘wat de rest doet’: zwart werken. De druk die op hem
wordt uitgeoefend, is dermate groot dat het zeer de vraag is of hij bij een
tweede gelegenheid opnieuw afwijzend zou reageren.
4.6 Safety first: de morele economie van lage inkomensgroepen
De resultaten van ons onderzoek maken duidelijk dat het merendeel van de
informele activiteiten eerder gericht zijn op income maintenance dan op het
realiseren van sociale mobiliteit. Ook werd duidelijk dat er grenzen worden
gesteld aan informaliteit. De algemene idee is dat informele nevenverdiensten
noodzakelijk en geoorloofd zijn, mits ze niet buitensporig hoog zijn. Duidelijk
werd ook dat respondenten inkomsten uit zwart werk, mits het geen
criminaliteit betreft, meer waarderen dan specifieke voordelige arrangementen
zoals samenleeffraude.
De vraag is nu hoe de bevindingen van ons onderzoek moeten worden geïnterpreteerd
en verklaard. Twee verklaringsmodellen lijken in dit verband relevant.
Het eerste is een verklaringsmodel gebaseerd op individuele rationaliteit.
Huishoudens wegen de kosten en baten van een uitkeringsbestaan, gecombineerd
met informele inkomsten en verdiensten uit inkomensafhankelijke
regelingen, af tegen de verdiensten van een formele baan, en opteren
voor de voor hen meest voordelige optie, wel of niet werken (Engbersen
1988, Keuzenkamp 1999). Dit verklaringsmodel staat centraal in het huidige
denken over het bestaan van een armoedeval, het verschijnsel dat mensen er
financieel op achteruitgaan als ze hun uitkering (plus eventuele informele inkomsten)
inruilen voor formeel werk.
Een ander verklaringsmodel is de morele economie-benadering. Het begrip
morele economie is onder meer door de antropoloog James C. Scott (1976)
gebruikt om het bestaan van een subsistence ethic onder arme boeren in
Zuidwest-Azië te duiden. Deze bestaansethiek wordt gedragen door twee