Armoede, migranten en informaliteit in Rotterdam-Delfshaven. Tweede

Inleiding: Landschappen van armoede
1.4 Benaderingen van informaliteit
Lange tijd is het begrip ‘informele economie’ gekoppeld geweest aan nietwesterse
samenlevingen en aan stedelijke economieën van derdewereldsteden.
In dergelijke economieën zouden informele, illegale en ongereguleerde
activiteiten van substantiële betekenis zijn voor de overlevingskansen van
arme huishoudens en, meer in het algemeen, van groot belang zijn voor de
nationale en stedelijke economie. Begin jaren tachtig wordt echter uit diverse
publicaties duidelijk dat informele economische activiteiten ook plaatsvinden
binnen westerse economieën en wellicht aan betekenis winnen (Kloosterman
et al. 1996).
Van belang in dit verband is het werk van Britse onderzoekers als Gershuny
en Pahl – en in hun voetspoor diverse continentale onderzoekers - die, deels
onafhankelijk van elkaar, wijzen op de betekenis van informele economische
activiteiten in postindustriële samenlevingen (zie bijvoorbeeld Gershuny
1979, Pahl 1984, Lambooy en Renooy 1985, Mingione 1991, Bourdieu 1998).
Ten eerste maken zij duidelijk dat vormen van zelfvoorziening, vooral binnen
de huishoudelijke sector, en onbetaalde vormen van wederkerige activiteiten
binnen een bredere gemeenschap, de communale sector, nog altijd bestaan.
In geval van zelfvoorziening kunnen zij zelfs aan betekenis winnen door de
opkomst van de doe-het-zelf-economie. En ten tweede wijzen zij erop dat er
ook sprake is van werk buiten de formele arbeidssfeer (zwarte sector). Het
betreft arbeidsactiviteiten waarvoor wel wordt betaald, maar waarvan de
productie en/of distributie zich geheel of ten dele aan overheidsregels onttrekken.
Het gaat daarbij om allerlei betaalde, maar (deels) buiten belastingen
premieregelingen gehouden, goederen en diensten.
Een derde relevante bevinding is dat informele economische activiteiten van
beperkt belang blijken te zijn voor werkloze huishoudens. Juist degenen met
een sterke positie op de formele arbeidsmarkt - in termen van opleiding,
vaardigheden en sociale contacten - nemen een vooraanstaande plaats in de
informele economie in. Ray Pahl (1987) spreekt in dit verband over het
‘Mattheüs-effect’. Om informeel actief te zijn, moet men immers niet alleen
over de nodige tijd beschikken maar ook over bepaalde competenties, gereedschappen,
transportmogelijkheden en contacten met potentiële klanten.
En werkenden beschikken dankzij hun arbeidspositie veelal in meerdere mate
over dergelijke capaciteiten en mogelijkheden dan degenen die buiten het
formele arbeidsproces staan. Vandaar dat deze laatste categorie weinig profijt
lijkt te hebben van de informele economie. Zo draagt de informele eco-
11