Armoede, migranten en informaliteit in Rotterdam-Delfshaven. Tweede

Inleiding: Landschappen van armoede
lende alternatieven. Bestaansstrategieën zijn dus bewust ondernomen handelingen
van leden van arme huishoudens om in de elementaire levensbehoeften
te voorzien en de aansluiting met het gemiddelde welvaartspeil in de
samenleving niet te verliezen. Roberts benadrukt dat het gaat om rationeel
gedrag. De keuze voor een bepaald gedrag is gebaseerd op een afweging van
verschillende gedragsalternatieven. Dit wil overigens niet zeggen, dat dergelijke
strategieën ook op langere termijn geschikt zijn om uit de armoede te
ontsnappen. Integendeel, in onderzoek wordt vaak betoogd dat bepaalde bestaansstrategieën
van arme huishoudens, bijvoorbeeld deelname aan informele
economische activiteiten, een belemmering vormen voor formele arbeidsparticipatie
en daarmee om structureel uit de armoede te ontsnappen
(vgl. Roberts 1991, Sansone 1992).
Zoals we al eerder betoogden wordt in de literatuur vaak een onderscheid
gemaakt tussen economische of materiële bestaansstrategieën en sociaalpsychologische
strategieën (Ypeij et al. 1999: 16). Wat betreft dit laatste
wordt ook wel gesproken van sociaal-psychologisch of sociaal-emotioneel coping-gedrag,
met andere woorden: pogingen om door cognitieve aanpassingen
en/of gedragsveranderingen de kans op sociale of psychische kwetsuur
te verminderen. Als een feitelijke verandering van een problematische situatie
niet mogelijk is, proberen mensen vaak de uit die situatie voortvloeiende
emoties te reduceren. Een voorbeeld van dit laatste is onder meer het verschijnsel
dat werklozen na verloop van tijd niet meer solliciteren om zichzelf
de pijn van het wederom afgewezen te worden, te besparen. Een ander voorbeeld
is dat leden van arme huishoudens contacten met mensen met meer
maatschappelijk succes vermijden, omdat juist in dergelijke contacten het eigen
maatschappelijk falen zichtbaar wordt. Dit kan door actief afleidingen
zoeken of door stressverwekkende situaties te vermijden (Tazelaar en Springers
1984, Engbersen en Van der Veen 1987, de Ridder 1995). Landschappen
van armoede neemt bij de analyse de bestaansstrategieën die gericht zijn op
het verbeteren van de materiële en financiële situatie, steeds als uitgangspunt.
Maar, zoals uit de eerste deelstudie is gebleken, kan juist het vermijden
van sociale kwetsuur, zoals het ervaren van schaamtegevoelens, aanleiding
zijn om bepaalde materiële strategieën, zoals het aanvragen van subsidies
van de overheid, bewust af te wijzen (Ypeij et al. 1999: 79).
In eerder onderzoek beschrijven we onder meer de volgende bestaansstrategieën
(vgl. Snel en Engbersen 1996, Ypeij et al. 1999). Budgetmanagement
betreft het zorgvuldig omgaan met de beschikbare financiële middelen door
planning, zuinigheid, sparen, prijskopen, voorraden aanleggen en eventueel
9