Armoede, migranten en informaliteit in Rotterdam-Delfshaven. Tweede

Hoofdstuk 1
ze om deze te verbeteren? Het concept bestaansstrategieën hangt nauw met
deze onderzoeksvragen samen. Door dit concept centraal te stellen nemen
we afstand van het impliciete en soms expliciete beeld van arme mensen in
veel onderzoek als passieve slachtoffers van de bestaande economische en
politieke omstandigheden. Landschappen van armoede gaat uit van de overtuiging
dat mensen actief handelende personen zijn, active agents, die ook
met hun beperkte financiële middelen een zekere keuze- en handelingsvrijheid
hebben. Hoe gering deze speelruimte soms ook is, hun handelingen en
keuzes zijn niet volledig voorgestructureerd of door de omstandigheden gedetermineerd.
8
‘Denying the existence of strategy is equivalent to saying that poverty
determines the life of the poor in such a way that their courses
of action are given’. (Gonzalez de la Rocha 1994: 13)
Mensen beschikken over kennis en zijn geïnformeerd. Ze zijn creatief in het
bedenken van manieren om in het dagelijks leven om te gaan en leren van
eerdere ervaringen. Op basis van hun ervaringskennis nemen ze beslissingen.
Tegelijkertijd blijkt uit allerlei onderzoek dat de kennis die mensen bezitten
vaak onvolledig, eenzijdig en beperkt is. Hun keuzevrijheid is niet ongelimiteerd.
Het menselijk handelen wordt deels gestuurd door bepaalde morele
normen, wederzijdse verwachtingen en onderlinge solidariteit. Dit betekent
dat mensen handelen en beslissingen nemen, niet in sociaal isolement of op
louter individuele redenen, maar in relatie tot en met anderen (Long 1992).
Hun handelingen worden tot op zekere hoogte ingegeven door hun streven
als volwaardige leden aan hun sociale omgeving deel te nemen, gevrijwaard
van gevoelens van schaamte, op een manier dat ze het respect van anderen
verdienen en met het behoud van trots en zelfrespect.
Leden van arme huishoudens kiezen vanuit hun sociale en fysieke omgeving
en de mogelijkheden die hen daarbij ter beschikking staan tussen verschillende
bestaansstrategieën. In de sociaal-wetenschappelijke literatuur wordt
wel gesproken van survival strategies. Om het gevaar van een dramatisering
van de situatie te voorkomen gaat onze voorkeur uit naar het begrip ‘bestaansstrategie’.
Het directe overleven is in de Nederlandse situatie immers
lang niet altijd bedreigd. Op basis van Roberts (1991: 139) definiëren we bestaansstrategieën
als een geheel van activiteiten die bewust worden ondernomen
door één of meer leden van een huishouden met het doel de bestaanszekerheid
van het huishouden op de kortere of langere termijn te garanderen.
Het omvat het maken van afwegingen en keuzes tussen verschil-