Armoede, migranten en informaliteit in Rotterdam-Delfshaven. Tweede

Inleiding: Landschappen van armoede
ving zijn het allemaal ongewenste bemoeials en spionnen die door hun werk
de reeds bestaande negatieve beeldvormingen alleen maar versterken.
In de tweede plaats merkten we dat de mensen die we benaderden voor een
interview al door anderen over ons onderzoek geïnformeerd waren. Zij weigerden
hun medewerking op grond van de lengte van de interviews, het
grote aantal vragen en het soort vragen.
Een laatste belangrijke reden ligt besloten in het voor velen beladen karakter
van het onderwerp armoede. Het is voor veel mensen omgeven met gevoelens
van schaamte en een waas van geheimzinnigheid. Dit gold voor de autochtone
Nederlanders (vgl. Ypeij, Snel en Engbersen 1999: 71-80), maar
zeker ook voor de Kaapverdische en Turkse migranten. Deelname aan het
onderzoek betekende voor deze mensen dan ook dat hun precaire financiële
situatie naar de directe sociale omgeving min of meer publiekelijk werd gemaakt.
Ook als mensen uiteindelijk wel aan het onderzoek deelnamen, bleek
soms hoe gevoelig de thematiek lag. Toen tijdens een interview met een
Turks echtpaar een buurvrouw spontaan kwam binnenvallen, werd de onderzoeker
als advocaat aan haar voorgesteld. Tijdens sommige andere interviews
werden de vitrages gesloten en als er tijdens de gesprekken gebeld
werd, vertelden de respondenten slechts zelden de waarheid over de reden
van ons bezoek.
Meer in het algemeen werd gaandeweg het onderzoek duidelijk dat lang niet
iedereen bereid of in staat is over armoede een gesprek aan te gaan. Anticiperend
op deze schaamtegevoelens gingen we bij de benadering van potentiele
respondenten uiterst zorgvuldig te werk. We leerden dat het onverstandig
was om in het onderzoeksveld het onderhavige onderzoek expliciet in termen
van armoede te verwoorden. Naar potentiële respondenten hadden we het
over een onderzoek naar rondkomen met een minimuminkomen en hun ervaringen
met het (langdurig) moeten rondkomen met een laag inkomen. Paradoxaal
genoeg dienden we, alvorens we mensen voor een interview konden
uitnodigen, reeds enig inzicht in hun financiële situatie te hebben. Hun inkomen
was immers één van de belangrijkste selectiecriteria. We waren gedwongen
om tijdens het allereerste contact, nog voor dat zich een vertrouwensrelatie
tussen respondent en onderzoeker had kunnen opbouwen, reeds
vragen te stellen over de inkomenssituatie. We zijn ervan overtuigd, dat dit
er mede toe bijdroeg dat mensen hun medewerking aan het onderzoek weigerden.
Verreweg de meeste respondenten, namelijk 51, hebben we indirect, dat wil
zeggen via anderen, geworven. Medewerkers van organisaties, zoals bijvoorbeeld
opbouwwerkers, hebben ons met veel respondenten in contact ge-
5