Het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika te Tervuren

Gelede-masker.
Westelijke Yoruba, Oost-Nigeria.
Hoogte : 28, 5 cm,
breedte : 19,3 cm.
Koninklijk Museum voor
Midden-Afrika, Tervuren.
Inventarisnummer : 63.28.5.
Eén van de meest spectaculaire
maskergenootschappen van de
Yoruba is het Gelede dat vooral
bij de zuidwestelijke stammen
van de Yoruba voorkomt.
Het oogmerk van het Gelede is
de ambivalente mystieke
potentie die zich ingevolge de
door de Oermoeder aan haar
vrouwelijke nakomelingen
nagelaten erfenis openbaart als
vruchtbaarheid en hekserij, want
ook deze laatste eigenschap
wordt in alle vrouwen latent
aanwezig geacht.
De geïnitieerden van het Geledegenootschap
heten dan ook "aje"
(heksen) ; door het opnemen van
deze identiteit beschermen ze
zich tegen de gevaren van
beheksing.
Hoewel een aantal rituelen van
het Gelede gericht zijn op de
verering van de Oermoeder, bron
van de vruchtbaarheid en van de
hekserij, zijn de maskers niet
rechtstreeks een voorstelling van
dit mythisch wezen dat vaak ook
met de aarde vereenzelvigd
wordt. De eenvoudige maskers
zouden eerder geïdealiseerde
personages (vooral dan vrouwen)
voorstellen, de meer complexe
echter roepen de herinnering op
aan welbepaalde gestorven leden
van het genootschap, vooral dan
bij de jaarlijkse
herdenkingsfeesten. Het masker
dat hier getoond wordt, behoort
zeker tot het eerste type.
Het zou gebruikt worden om de
heksen te vermaken en aldus
hun schadelijke potentie te
bezweren en om te buigen in
gunstige zin, met de zelfs vaak
uitgesproken bedoeling om de
vruchtbaarheid van de
gemeenschap te bevorderen.
De Gelede-maskers echter treden
ook in andere gelegenheden op,
wanneer het hoofd van het
genootschap het nuttig oordeelt
om bij voorbeeld, de rust,
het evenwicht te herstellen,
ook om bepaalde vrouwelijke
orisha's (godheden) of de
vrouwelijke voorouders en de
nog levende moeders te eren.
Daarenboven beantwoorden de
vaak spectaculaire Geledevertoningen
ook duidelijk aan
recreatieve en esthetische
behoeften.