<strong>Afrika</strong> /; Binnen-Delta v. Niger (Mali) &ruoo D '" 19
anaf de stichting van de Onafhankelijke Kongostaat V kregen de staatsagen<strong>te</strong>n o.m. de opdracht de zeden en gebruiken zoals het toen heet<strong>te</strong>, dit wil zeggen de gedragspatronen, de levenswijzen en het cultuurgoed van de inlandse bevolking waar <strong>te</strong> nemen, hun bevindingen sys<strong>te</strong>matisch weer <strong>te</strong> geven en <strong>voor</strong>werpen <strong>te</strong>r illustratie <strong>te</strong> verzamelen. Alhoewel deze agen<strong>te</strong>n geen geschoolde etnografen waren en veelal officieren of andere staatsbeamb<strong>te</strong>n, hebben ze ons toch vaak zorgvuldig opges<strong>te</strong>lde nota's nagela<strong>te</strong>n met een schat van informatie en die meestal getuigen van een strik<strong>te</strong> objectivi<strong>te</strong>it. Zo kunnen we hier het belang aanstippen van én de verzameling én de etnografische notities van generaal E. Storms, de bevelvoerder van Karerna (nu Tanzania), de eers<strong>te</strong> post die België in <strong>Afrika</strong> sticht<strong>te</strong>. De verzameling rust thans in het museum en biedt een representatief beeld van de kunst en de toegepas<strong>te</strong> kunst van de Tumbwe en Tabwa, van de Marungu op de wes<strong>te</strong>lijke oever van het Tanganikameer en <strong>te</strong>vens van andere stammen in Katanga (het huidige Shaba). De verzamelde gegevens van E. Storms werden sys<strong>te</strong>matisch herwerkt door dr. V. Jacques en gepubliceerd in 1886 - 1887. Talrijke andere we<strong>te</strong>nschappelijke zendingen brach<strong>te</strong>n een massa aan informatie naar België. Sommige zendingen zorgden bovendien <strong>voor</strong> uits<strong>te</strong>kende verzamelingen. Zo vermelden we de opdrach<strong>te</strong>n van L. Hanolet, Th. Masui, Ch. Lemaire, Fr. Michel. Deze laats<strong>te</strong> bracht trouwens een unieke verzameling veldfoto's mee uit Kongo, die de kern vormt van de thans meer dan 57.000 opnamen <strong>te</strong>llende fotografische documentatie van de afdeling Etnografie. Voor diegenen die het moch<strong>te</strong>n betwijfelen, mag er <strong>te</strong>rloops op gewezen worden dat alle <strong>voor</strong>werpen, in de loop der jaren door het <strong>Koninklijk</strong> <strong>Museum</strong> <strong>voor</strong> <strong>Midden</strong> <strong>Afrika</strong> bijeengebracht, op normale wijze in bezit kwamen. Nergens is er een spoor of bewijs dat stukken werden verworven door dwang, diefstal of andere ontvreemding. Van in den beginne golden de instructies dat ieder <strong>voor</strong>werp diende <strong>te</strong> worden aangeschaft <strong>te</strong>gen betaling. In 1911 bij <strong>voor</strong>beeld beschik<strong>te</strong> elke districtscommissaris over 500 goud frank <strong>voor</strong> het aankopen van etnografica <strong>te</strong>n behoeve van het Kongomuseum. De verzamelde <strong>voor</strong>werpen waren zeer ui<strong>te</strong>enlopend en brach<strong>te</strong>n een volledig en representatief overzicht van de dagelijkse gebruiks<strong>voor</strong>werpen die deel uitmaak<strong>te</strong>n van het traditionele en aan regels gebonden leven van de zwar<strong>te</strong> bevolking. Wat van uit wes<strong>te</strong>rs standpunt als kunststuk overkomt, werd ech<strong>te</strong>r niet als dusdanig ontworpen. Veel van die <strong>voor</strong>werpen zijn evenwel <strong>voor</strong> de <strong>Afrika</strong>nen in het raam van hun religieus, sociaal en politiek leven met een zeer diepe en be<strong>te</strong>kenisvolle symboliek geladen. Als getuigen van een eigen gees<strong>te</strong>lijk en artistiek beleven werd hen een plaats ingeruimd in het universele patrimonium van de mensheid. 20 Terracottafiguur. Binnen-Delta van de Niger, Mali. Hoog<strong>te</strong> : 15 cm, breed<strong>te</strong> : 13,6 cm, leng<strong>te</strong> : 19, 9 cm. <strong>Koninklijk</strong> <strong>Museum</strong> <strong>voor</strong> <strong>Midden</strong>-<strong>Afrika</strong>, <strong>Tervuren</strong>. Inventarisnummer : 75. 77.2. In de graven van de pseudotumuli van het overstromingsgebied tussen Niger en Bani worden talrijke keramieken aangetroffen. Daaronder vindt men een gro<strong>te</strong> verscheidenheid van beelden die opvallen door een vaak verrassende losheid en bewogenheid in de <strong>voor</strong>s<strong>te</strong>lling. Zelfs groepen en rui<strong>te</strong>rbeelden zijn er bekend. De schaarse archeologische gegevens (de precieze herkomst van de mees<strong>te</strong> <strong>voor</strong>werpen blijft een vraag<strong>te</strong>ken) en ook de stilistische verscheidenheid zijn er de oorzaak van dat er nog altijd onzekerheid bestaat omtrent de etnische identi<strong>te</strong>it van de makers van deze keramieken, alsmede over de lokale en diachronische stijlontwikkelingen. Hoe dan ook, alles laa vermoeden dat met de produktie van deze <strong>te</strong>rracotta's aangevangen werd op het einde van het Ghana-rijk (1067). De mees<strong>te</strong> thermoluminescentieda<strong>te</strong>ringen, die ingevolge de omstandigheden niet optimaal kunnen uitgevoerd worden, duiden aan dat het groots<strong>te</strong> deel van deze <strong>voor</strong>werpen uit de 15e eeuw stamt. uime aandacht gaat ook naar de <strong>te</strong>chnologie, dit wil zeggen de verschillende <strong>te</strong>chnieken en ma<strong>te</strong>rialen die worden gebruikt bij het vervaardigen van diverse essentiële gebruiks<strong>voor</strong>werpen zoals pot<strong>te</strong>n, manden, mat<strong>te</strong>n, smeedwerk, weef- en houtsnijwerk. De verzamelingen werden van meet af aan onderverdeeld in zes gro<strong>te</strong> regio's, elk beantwoordend aan een geografische ruim<strong>te</strong> : het kustgebied, het Kristalgeberg<strong>te</strong>, het oerwoud, het noorden, het oos<strong>te</strong>n en het zuiden. Deze classificatie werd reeds gebruikt in de <strong>voor</strong>treffelijke catalogus ''Bruxelles-<strong>Tervuren</strong>'' (1897) van Th. Masui, de eers<strong>te</strong> direc<strong>te</strong>ur van het Koloniënpaleis, het la<strong>te</strong>re Kongomuseum. Na enkele tijd werden de zes regio's verdubbeld en werden de verzamelingen gerangschikt en beschreven volgens twaalf omlijnde gebieden. Ook hier, zoals elders trouwens, werd er min of meer rekening gehouden met de ontwikkeling van de verschillende antropologische theorieën. Ongewijzigd bleef ech<strong>te</strong>r de aanvaarde s<strong>te</strong>lling dat de afdeling Etnografie als essentiële taak werd opgedragen het verzamelen en bewaren van alle ma<strong>te</strong>riële getuigenissen van de traditionele waarden zoals die werden beleefd in <strong>Midden</strong>-<strong>Afrika</strong>. Wat dus niet tot haar domein behoort zijn alle nieuwe cultuurverschijnselen <strong>te</strong>n gevolge van het versneld ontwikkelingsproces dat zich in de mees<strong>te</strong> derdewereldlanden manifes<strong>te</strong>ert. Geleidelijk groeiden de verzamelingen verder uit tot een wel indrukwekkend geheel dat nu de onderzoekers van binnen- en bui<strong>te</strong>nland <strong>te</strong>r beschikking staat. Deze verzamelingen werden <strong>te</strong>r plaatse aangelegd door talrijke medewerkers <strong>voor</strong>al amb<strong>te</strong>naren en missionarissen die vaak ui<strong>te</strong>rst waardevolle ach<strong>te</strong>rgrondinformatie over deze etnografica verstrek<strong>te</strong>n. Naast de bijdrage van deze verdiens<strong>te</strong>lijke medewerkers moe<strong>te</strong>n we vanzelfsprekend ook enkele massale verzamelingen vermelden, die ofwel in de loop van de jaren in Centraal-<strong>Afrika</strong> zelf, ofwel in Europa aangelegd werden en die het museum hetzij door aankoop (H. Pareyn, T.A. Fourche) of door schenking (Compagnie du Kasai, C. Janssen, Z.M. koning Leopold lil) verworven heeft. R 21
Change language