Van zegel tot kerkzegel en kerkelijk zegel - Protestantse Gemeente ...
Van zegel tot kerkzegel en kerkelijk zegel - Protestantse Gemeente ...
Van zegel tot kerkzegel en kerkelijk zegel - Protestantse Gemeente ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Le<strong>en</strong> d<strong>en</strong> Best<strong>en</strong><br />
.<br />
<strong>Van</strong> <strong>zegel</strong> <strong>tot</strong> kerk<strong>zegel</strong> <strong>en</strong> <strong>kerkelijk</strong> <strong>zegel</strong><br />
Om de echtheid van e<strong>en</strong> oorkonde of acte te waarmerk<strong>en</strong>, of<br />
om e<strong>en</strong> brief te bescherm<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> wederrechtelijke op<strong>en</strong>ing<br />
werd er vanaf de Oudheid e<strong>en</strong> <strong>zegel</strong> (e<strong>en</strong> in lak of was<br />
afgedrukte figuur) op aangebracht. Zo’n <strong>zegel</strong> was voorzi<strong>en</strong><br />
van e<strong>en</strong> voorstelling die betrekking had op e<strong>en</strong> natuurlijk- of<br />
rechtspersoon. E<strong>en</strong> <strong>zegel</strong> (Latijn: sigillum, afgeleid van<br />
signum = beeld, kleine afbeelding, figuur, tek<strong>en</strong>) is e<strong>en</strong><br />
kunstig in reliëf vervaardigd tek<strong>en</strong> door middel van e<strong>en</strong> hard<br />
stempel. Het wordt afgedrukt in metaal (goud, zilver, koper,<br />
lood, tin), leem, was of andere week te mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s<br />
verhard<strong>en</strong>de materie (lak, ouwel, perkam<strong>en</strong>t) <strong>en</strong> in later tijd<br />
ook inkt.<br />
Soemerisch <strong>zegel</strong>stempel met kruisvormig<br />
motief, Soesa, circa 4000 voor Christus.<br />
Ontstaan <strong>en</strong> gebruik<br />
1<br />
St<strong>en</strong><strong>en</strong> muntstempel, Larissa<br />
(Griek<strong>en</strong>land), circa 4500 voor<br />
Christus.<br />
Bij de Chinez<strong>en</strong>, Egypt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong>, Assyrieërs <strong>en</strong><br />
Babyloniërs war<strong>en</strong> al <strong>zegel</strong>s in gebruik. Zegels<br />
beoogd<strong>en</strong> e<strong>en</strong> stukje herk<strong>en</strong>baarheid te gev<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
later ook auth<strong>en</strong>ticiteit (‘be<strong>zegel</strong><strong>en</strong>’) <strong>en</strong><br />
geheimhouding (‘ver<strong>zegel</strong><strong>en</strong>’) te garander<strong>en</strong>. De<br />
Griek<strong>en</strong> <strong>en</strong> Romein<strong>en</strong> gebruikt<strong>en</strong> <strong>zegel</strong>ring<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
later lakstempels vooral om de auth<strong>en</strong>ticiteit van<br />
geschrift<strong>en</strong> te waarmerk<strong>en</strong>. Ook in de Bijbel word<strong>en</strong><br />
<strong>zegel</strong>s g<strong>en</strong>oemd: in de vorm van e<strong>en</strong> <strong>zegel</strong>ring<br />
(G<strong>en</strong>esis 41:42; Jeremia 22:24, Haggaï 2:24), e<strong>en</strong><br />
stempel<strong>zegel</strong> <strong>en</strong> mogelijk ook van e<strong>en</strong> rol<strong>zegel</strong>.<br />
To<strong>en</strong> Tamar van Juda als onderpand zijn <strong>zegel</strong><br />
(G<strong>en</strong>esis 38:28) wilde, ging het wellicht om e<strong>en</strong><br />
rol<strong>zegel</strong>, dat aan e<strong>en</strong> koord om de hals werd<br />
gedrag<strong>en</strong>. De afdruk ervan, het eig<strong>en</strong>lijke <strong>zegel</strong>, repres<strong>en</strong>teerde in alle juridische aangeleg<strong>en</strong>hed<strong>en</strong><br />
de bezitter van het <strong>zegel</strong>: bij het sluit<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> verdrag (Jeremia 32:10, 44), in de handel, bij het<br />
ver<strong>zegel</strong><strong>en</strong> van e<strong>en</strong> kruik of ter aanduiding van e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong>dom. E<strong>en</strong> <strong>zegel</strong> werd als kostbaar<br />
beschouwd (Exodus 28:11) <strong>en</strong> heel zorgvuldig bewaard (Hooglied 8:6).<br />
In overdrachtelijke zin<br />
wees het <strong>zegel</strong> erop dat<br />
wat zich daaronder<br />
bevond (bijvoorbeeld het<br />
lot van Israël) verborg<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> afgeslot<strong>en</strong> was of<br />
moest blijv<strong>en</strong><br />
(Deuteronomium 32:34;<br />
Daniël 12:4 <strong>en</strong> 9; Job 9:7;<br />
14:17; Hooglied 4:12).<br />
To<strong>en</strong> Jesaja zich<br />
geroep<strong>en</strong> wist door de<br />
Eeuwige <strong>en</strong> di<strong>en</strong>s<br />
woord<strong>en</strong> opgeschrev<strong>en</strong><br />
had op e<strong>en</strong> groot<br />
schrijftablet, kreeg hij de<br />
volg<strong>en</strong>de opdracht:<br />
Twee <strong>zegel</strong>s, Juda, Zev<strong>en</strong>de eeuw voor Christus. Gevond<strong>en</strong> in Ramat Rachel.<br />
‘Bewaar mijn getuig<strong>en</strong>is<br />
zorgvuldig, ver<strong>zegel</strong> dit
onderricht in mijn leerling<strong>en</strong>’ (Jesaja 8:16; vgl. 29:11). In het boek Op<strong>en</strong>baring wordt gesprok<strong>en</strong><br />
over ‘e<strong>en</strong> boekrol die aan beide kant<strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong> was <strong>en</strong> met zev<strong>en</strong> <strong>zegel</strong>s ver<strong>zegel</strong>d’ (Op<strong>en</strong>baring<br />
5:1). Met zev<strong>en</strong> <strong>zegel</strong>s war<strong>en</strong> ook koopverdrag<strong>en</strong> over slav<strong>en</strong> uit de late Perzische tijd ver<strong>zegel</strong>d <strong>en</strong><br />
Romein<strong>en</strong> voorzag<strong>en</strong> e<strong>en</strong> testam<strong>en</strong>t van zev<strong>en</strong> <strong>zegel</strong>s.<br />
Sylinder<strong>zegel</strong> uit Achat toont de Acham<strong>en</strong>idische Perzische koning Darius de Grote (522-485 voor Christus) bij<br />
de leeuw<strong>en</strong>jacht onder e<strong>en</strong> gevleugelde schijf van de Zoroastrische God Ahoera Masda (Lond<strong>en</strong>, British<br />
Museum).<br />
Zegel, gevond<strong>en</strong> in 1964. Volg<strong>en</strong>s Marjo Korpel (1958) is dit het <strong>zegel</strong> van koningin Izebel geweest. De<br />
symbol<strong>en</strong> op het <strong>zegel</strong> wijz<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> koninklijk persoon, het schrift is oud-Hebreeuws <strong>en</strong> de naam is F<strong>en</strong>icisch.<br />
Dat past allemaal bij de bijbelse Izebel. Naast ‘van Izebel’ staan er Egyptische tek<strong>en</strong>s op het <strong>zegel</strong>. Zulke<br />
tek<strong>en</strong>s zijn ook gevond<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> <strong>zegel</strong> van koning Hizkia (omstreeks 750-687 voor Christus). Ze wijz<strong>en</strong> erop<br />
dat de eig<strong>en</strong>aar op de hoogte was van de hoge cultuur van die dag<strong>en</strong>.<br />
Onder de Frank<strong>en</strong>, Angelsaks<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere volk<strong>en</strong> bezat<strong>en</strong> koning<strong>en</strong>, hertog<strong>en</strong>, grav<strong>en</strong>,<br />
honderdmann<strong>en</strong> <strong>en</strong> rechters all<strong>en</strong> e<strong>en</strong> <strong>zegel</strong>. Meestal stond de beelt<strong>en</strong>is van de <strong>zegel</strong>aar er op,<br />
meermal<strong>en</strong> in volle wap<strong>en</strong>rusting te paard gezet<strong>en</strong> of op de troon. De paus<strong>en</strong> gebruikt<strong>en</strong> <strong>zegel</strong>s<br />
sinds de zesde eeuw. Het oudste, alle<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong> beschrijving bek<strong>en</strong>de <strong>kerkelijk</strong>e <strong>zegel</strong> is dat van<br />
paus Agapetus (505-536). Oorspronkelijke door paus<strong>en</strong> ge<strong>zegel</strong>de docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zijn bewaard<br />
geblev<strong>en</strong> sinds de neg<strong>en</strong>de eeuw. Op de oude pauselijke <strong>zegel</strong>s was de naam van de paus<br />
gegraveerd. De <strong>zegel</strong>s van de pauselijke bull<strong>en</strong> verton<strong>en</strong> aan de <strong>en</strong>e zijde de hoofd<strong>en</strong> of de<br />
borstbeeld<strong>en</strong> van Petrus <strong>en</strong> Paulus, op de andere zijde de naam van de reger<strong>en</strong>de paus.<br />
2
E<strong>en</strong> afbeelding van keizer Karel de Grote (742-814)<br />
op e<strong>en</strong> <strong>zegel</strong> van de grietmann<strong>en</strong> <strong>en</strong> rechters van<br />
Franeker. (E<strong>en</strong> grietman was e<strong>en</strong> overheidspersoon<br />
wi<strong>en</strong>s gezag overe<strong>en</strong>kwam met dat van e<strong>en</strong> schout in<br />
andere gewest<strong>en</strong>).<br />
Pauselijke oorkonde uit 1118 met daaronder zijn <strong>zegel</strong>, bewaard in het museum voor kerkschatt<strong>en</strong> van San<br />
Lor<strong>en</strong>ze in G<strong>en</strong>ua.<br />
3<br />
In de loop van de elfde eeuw begonn<strong>en</strong> ook<br />
kapittels, abdij<strong>en</strong> <strong>en</strong> kloosters te gebruik<strong>en</strong>.<br />
Dikwijls werd e<strong>en</strong> heilige of e<strong>en</strong> symbolische<br />
voorstelling <strong>tot</strong> object van het <strong>zegel</strong><strong>en</strong><br />
gekoz<strong>en</strong>. Omstreeks de twaalfde eeuw bezat<strong>en</strong><br />
prelat<strong>en</strong> <strong>en</strong> kanunnik<strong>en</strong> persoonlijke <strong>zegel</strong>s. De<br />
<strong>zegel</strong>s van geestelijk<strong>en</strong> war<strong>en</strong> in het begin<br />
portret<strong>zegel</strong>s. Later kwam<strong>en</strong> de wap<strong>en</strong><strong>zegel</strong>s,<br />
met e<strong>en</strong> voorstelling dikwijls omgev<strong>en</strong> door e<strong>en</strong><br />
randschrift. De <strong>zegel</strong>s van sted<strong>en</strong> war<strong>en</strong> veelal<br />
voorzi<strong>en</strong> van poort<strong>en</strong>, tor<strong>en</strong>s <strong>en</strong> mur<strong>en</strong> om de<br />
betek<strong>en</strong>is van de stad te lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong>.<br />
<strong>Van</strong>af de twaalfde eeuw kunn<strong>en</strong> we<br />
verschill<strong>en</strong>de soort<strong>en</strong> <strong>zegel</strong>s onderscheid<strong>en</strong>:<br />
vorst<strong>en</strong>-, ridder-, ruiter-, gebieds-, heilig<strong>en</strong>-,<br />
geestelijk<strong>en</strong>-, kloosters-, ambts-, stads-, kerk-,<br />
portret- <strong>en</strong> munt<strong>zegel</strong>s.<br />
Zegels kwam<strong>en</strong> voor afgedrukt op perkam<strong>en</strong>t <strong>en</strong><br />
papier of (sinds de derti<strong>en</strong>de eeuw) hang<strong>en</strong>d<br />
aan oorkondes of aktes, daaraan bevestigd door<br />
middel van zog<strong>en</strong>aamde <strong>zegel</strong>staart<strong>en</strong> van<br />
perkam<strong>en</strong>t, linn<strong>en</strong> rep<strong>en</strong>, zijd<strong>en</strong> koord<strong>en</strong> of<br />
gevlocht<strong>en</strong> h<strong>en</strong>neptouw. Soms werd<strong>en</strong> deze<br />
<strong>zegel</strong>s beschermd teg<strong>en</strong> beschadiging in doosjes<br />
van goud, zilver, messing, zink of palmhout.<br />
In de Middeleeuw<strong>en</strong> was de geldigheid van e<strong>en</strong><br />
contract of e<strong>en</strong> ander geschrev<strong>en</strong> docum<strong>en</strong>t<br />
dikwijls afhankelijk van e<strong>en</strong> <strong>zegel</strong> als waarborg<br />
van echtheid. Later werd ook e<strong>en</strong> gegraveerde<br />
afbeelding van het wap<strong>en</strong> aan het hoofd van<br />
docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> geplaatst. Dit gebruik breidde zich<br />
uit <strong>tot</strong> officiële <strong>en</strong> zelfs onofficiële<br />
correspond<strong>en</strong>tie, als e<strong>en</strong> middel om aan dergelijke stukk<strong>en</strong> e<strong>en</strong> voornaam <strong>en</strong> plechtig voorkom<strong>en</strong> te<br />
gev<strong>en</strong>.<br />
Paus<strong>en</strong> <strong>en</strong> autoriteit<strong>en</strong> op juridisch gebied onderstreept<strong>en</strong> herhaaldelijk de belangrijkheid van<br />
<strong>zegel</strong>s. Paus Alexander III (begin twaalfde eeuw – 1181) bijvoorbeeld bepaalde in 1166 dat alle<br />
docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die aan de pauselijke rechtbank word<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong>, ver<strong>zegel</strong>d moet<strong>en</strong> zijn <strong>en</strong> dat na
Stempel van het Utrechtse Domkapittel (college van<br />
kanunnik<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> bisschop bijstond in zijn<br />
bestuurstak<strong>en</strong>), veerti<strong>en</strong>de eeuw.<br />
de dood van getuig<strong>en</strong> elk geschrev<strong>en</strong> docum<strong>en</strong>t<br />
dat niet gewaarborgd is door e<strong>en</strong> op<strong>en</strong>bare<br />
autoriteit of voorzi<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> auth<strong>en</strong>tiek <strong>zegel</strong>,<br />
van ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele waarde is. De Raad van Lond<strong>en</strong><br />
schreef in 1237 voor dat aartsbisschopp<strong>en</strong>,<br />
bisschopp<strong>en</strong>, abt<strong>en</strong>, priors, dek<strong>en</strong>s,<br />
aartsdek<strong>en</strong>s, kapittels van kathedral<strong>en</strong>, colleges<br />
<strong>en</strong> kloosters <strong>en</strong> hun overst<strong>en</strong> verplicht zijn e<strong>en</strong><br />
<strong>zegel</strong> te bezitt<strong>en</strong>. Edward I van Engeland (1239-<br />
1307) beval in 1307 dat elk klooster e<strong>en</strong> <strong>zegel</strong><br />
moest hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat alle onge<strong>zegel</strong>de papier<strong>en</strong><br />
waardeloos <strong>en</strong> zonder rechtskracht war<strong>en</strong>.<br />
Iedere<strong>en</strong> die iets betek<strong>en</strong>de in de middeleeuwse<br />
maatschappij had uiteindelijk e<strong>en</strong> <strong>zegel</strong>.<br />
Vormgeving<br />
De oudste <strong>zegel</strong>s war<strong>en</strong> zeer e<strong>en</strong>voudig <strong>en</strong> ruw<br />
bewerkt. Later werd<strong>en</strong> ze steeds kunstzinniger,<br />
verfijnder van uitvoering <strong>en</strong> groter. M<strong>en</strong> kon<br />
ermee met zijn rijkdom pronk<strong>en</strong>. Dikwijls war<strong>en</strong><br />
de <strong>zegel</strong>s voorzi<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> afbeelding<br />
(bijvoorbeeld e<strong>en</strong> leeuw of e<strong>en</strong> stier) <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
inscriptie. <strong>Van</strong>af de zev<strong>en</strong>de eeuw voor Christus<br />
war<strong>en</strong> er ook <strong>zegel</strong>s die <strong>en</strong>kel e<strong>en</strong> inscriptie<br />
hadd<strong>en</strong> (gewoonlijk twee regels, gescheid<strong>en</strong><br />
door ev<strong>en</strong>wijdige lijn<strong>en</strong>) wat e<strong>en</strong> gevolg kan zijn<br />
van de afwijzing van beeld<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
b<strong>en</strong>adrukking van het persoonlijk mom<strong>en</strong>t.<br />
Mythologische voorstelling<strong>en</strong> ontbrak<strong>en</strong> vrijwel<br />
geheel. De inscriptie bevatte vaak alle<strong>en</strong> de<br />
naam van de eig<strong>en</strong>aar van het <strong>zegel</strong> (soms ook<br />
van di<strong>en</strong>s vrouw) <strong>en</strong> die van zijn vader; vaak<br />
werd naast de naam titel of rang vermeld. In<br />
later tijd kwam<strong>en</strong> er <strong>zegel</strong>s die versierd war<strong>en</strong><br />
met e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudig randschrift of e<strong>en</strong> monogram<br />
4<br />
<strong>Van</strong> het Dominikan<strong>en</strong>klooster van Winsum (1276 -<br />
circa 1580) is slechts één exemplaar van het<br />
conv<strong>en</strong>ts<strong>zegel</strong> bewaard geblev<strong>en</strong>. Het is in de loop<br />
van de eeuw<strong>en</strong> <strong>en</strong>igszins beschadigd. Zowel de tekst<br />
van het randschrift als de afbeelding lever<strong>en</strong><br />
problem<strong>en</strong> op bij de beschrijving <strong>en</strong> de interpretatie.<br />
Enkele ding<strong>en</strong> vall<strong>en</strong> op. 1. De beide vrouw<strong>en</strong>figur<strong>en</strong><br />
drag<strong>en</strong> beid<strong>en</strong> e<strong>en</strong> kroon, waarvan die van de dame<br />
aan de rechterzijde iets meer versierd is. Deze<br />
versiering bestaat uit e<strong>en</strong> aantal kleine streepjes in<br />
de vorm van waaiertjes op het hoogste punt van de<br />
kroontjes in het midd<strong>en</strong> <strong>en</strong> op de beide zijkant<strong>en</strong>.<br />
2. De vrouw<strong>en</strong>figuur aan de rechterzijde draagt in<br />
haar linkerhand e<strong>en</strong> bloemst<strong>en</strong>gel met e<strong>en</strong> bloem,<br />
mogelijk e<strong>en</strong> lelie.<br />
3. De tuss<strong>en</strong> beide vrouw<strong>en</strong>figur<strong>en</strong> zwev<strong>en</strong>de figuur<br />
is volg<strong>en</strong>s sommig<strong>en</strong> e<strong>en</strong> <strong>en</strong>gel, volg<strong>en</strong>s ander<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
kind, dat van de verder niet zichtbare rechterhand<br />
van de rechter dame als het ware omhoog lijkt te<br />
beweg<strong>en</strong>. De <strong>en</strong>gel dan wel het kind draagt e<strong>en</strong><br />
aureool.<br />
4. Het wiel dat de linker dame met haar linkerhand<br />
lijkt vast te hebb<strong>en</strong>, is voorzi<strong>en</strong> van vier<br />
sikkelvormige uitsteeksels, e<strong>en</strong> soort mess<strong>en</strong> dus.<br />
5. Op de achtergrond van de voorstelling aan de<br />
bov<strong>en</strong>zijde zijn vier zespuntige sterr<strong>en</strong> zichtbaar,<br />
namelijk e<strong>en</strong> bov<strong>en</strong> het hoofd <strong>en</strong> de aureool van het<br />
kind, e<strong>en</strong> rechts onder naast de rechter dame, <strong>en</strong><br />
twee wat grotere tuss<strong>en</strong> beide dames onder het wiel.<br />
6. Het aantal figur<strong>en</strong> onder de toog op het onderste<br />
deel van de voorstelling bedraagt niet drie maar vijf,<br />
omdat teg<strong>en</strong> de randschrift<strong>en</strong> aan beide zijd<strong>en</strong> nog<br />
duidelijk twee hoofdjes te onderscheid<strong>en</strong> zijn. Deze<br />
figur<strong>en</strong> lijk<strong>en</strong> zich op te houd<strong>en</strong> in e<strong>en</strong>, sterk<br />
gestileerde, vlamm<strong>en</strong>zee.<br />
De ‘ontlettering’ van het randschrift, met name aan<br />
de linkerzijde, levert nogal wat problem<strong>en</strong> op, omdat<br />
de letters daar nogal verwrong<strong>en</strong> zijn.
5<br />
<strong>en</strong> ook <strong>zegel</strong>s met zowel figur<strong>en</strong> als<br />
randschrift<strong>en</strong>. In de Middeleeuw<strong>en</strong> war<strong>en</strong><br />
portret<strong>zegel</strong>s, die de gebruiker voorsteld<strong>en</strong>,<br />
bijzonder geliefd.<br />
Groot<strong>zegel</strong>s<br />
In de loop van de Middeleeuw<strong>en</strong> kreeg het<br />
<strong>zegel</strong> van de keizer, koning<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere<br />
vorst<strong>en</strong> geleidelijk aan e<strong>en</strong> steeds groter<br />
formaat. Tot één van de grootste behoorde<br />
het zogehet<strong>en</strong> groot keizer<strong>zegel</strong> van Frederik<br />
III (1415-1493), dat e<strong>en</strong> diameter had van<br />
maar liefst 13 c<strong>en</strong>timeter. Alle<strong>en</strong> al vanwege<br />
zulke afmeting<strong>en</strong> ging m<strong>en</strong> deze <strong>zegel</strong>s sinds<br />
de late Middeleeuw<strong>en</strong> aanduid<strong>en</strong> als het<br />
groot<strong>zegel</strong>.<br />
To<strong>en</strong> naar aanleiding van de Franse revolutie<br />
(1789) de soevereiniteit van de vorst overging<br />
Groot<strong>zegel</strong> van Frederik III (1452)<br />
naar de staat, werd het groot<strong>zegel</strong> van de<br />
koning ook het groot<strong>zegel</strong> van de staat. Ook<br />
republiek<strong>en</strong> liet<strong>en</strong> e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> groot<strong>zegel</strong> mak<strong>en</strong> om daarmee onder meer internationale verdrag<strong>en</strong> te<br />
kunn<strong>en</strong> be<strong>zegel</strong><strong>en</strong>. Groot<strong>zegel</strong>s van republiek<strong>en</strong> verton<strong>en</strong> meestal het staatswap<strong>en</strong> (bijvoorbeeld de<br />
Ver<strong>en</strong>igde Stat<strong>en</strong>) of e<strong>en</strong> allegorische afbeelding (bijvoorbeeld Frankrijk). Om die red<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> ze<br />
doorgaans ook ongewijzigd. Hooguit word<strong>en</strong> de stempels vervang<strong>en</strong> weg<strong>en</strong>s slijtage <strong>en</strong> wordt bij die<br />
geleg<strong>en</strong>heid de afbeelding stilistisch gemoderniseerd. In monarchieën laat daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> elke vorst<br />
direct na zijn inhuldiging of kroning e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> groot<strong>zegel</strong> ontwerp<strong>en</strong> <strong>en</strong> vervaardig<strong>en</strong> met daarop<br />
zichzelf in vol ornaat afgebeeld.<br />
Signet<br />
E<strong>en</strong> signet is de kleinste vorm van e<strong>en</strong> <strong>zegel</strong> <strong>en</strong> wordt<br />
vervaardigd door middel van e<strong>en</strong> klein stempeltje of e<strong>en</strong><br />
<strong>zegel</strong>ring. In dat laatste geval spreekt m<strong>en</strong> ook wel van<br />
e<strong>en</strong> ring<strong>zegel</strong>. E<strong>en</strong> signet kan gebruikt word<strong>en</strong> om de<br />
echtheid van e<strong>en</strong> brief mee te bevestig<strong>en</strong>, maar werd<br />
meestal gebruikt om e<strong>en</strong> brief zodanig mee te sluit<strong>en</strong> (te<br />
ver<strong>zegel</strong><strong>en</strong>) dat deze niet geop<strong>en</strong>d kon word<strong>en</strong> zonder<br />
het <strong>zegel</strong> te verbrek<strong>en</strong>. Op deze manier kond<strong>en</strong> ook<br />
allerlei andere voorwerp<strong>en</strong>, zoals pakkett<strong>en</strong>, doz<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
kist<strong>en</strong> ver<strong>zegel</strong>d word<strong>en</strong>. In de late Middeleeuw<strong>en</strong> werd<br />
e<strong>en</strong> signet in was<br />
afgedrukt, maar<br />
Vervalsing<br />
E<strong>en</strong> signetstempeltje van zilver met e<strong>en</strong><br />
monogram.<br />
na de ontdekking van <strong>zegel</strong>lak in de tweede helft van de<br />
zesti<strong>en</strong>de eeuw, werd<strong>en</strong> zulke <strong>zegel</strong>s in <strong>zegel</strong>lak<br />
afgedrukt.<br />
De <strong>zegel</strong>ring die wordt gebruikt voor het vervaardig<strong>en</strong> van<br />
het signet van de paus heet de Vissersring Deze ring wordt<br />
zo g<strong>en</strong>oemd omdat hij e<strong>en</strong> afbeelding vertoont van apostel<br />
Petrus, die ooit ook e<strong>en</strong> visser was <strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s de traditie<br />
de eerste paus werd. Op de beelt<strong>en</strong>is werpt hij net e<strong>en</strong><br />
net in zee uit.<br />
Grote hov<strong>en</strong> steld<strong>en</strong> hoge beambt<strong>en</strong> aan om het groot<strong>zegel</strong> van de landsheer of di<strong>en</strong>s privé<strong>zegel</strong> te<br />
bewar<strong>en</strong>. Overleed e<strong>en</strong> persoon, dan werd di<strong>en</strong>s <strong>zegel</strong>stempel plechtig, onder toezicht van
getuig<strong>en</strong>, vernietigd of onbruikbaar gemaakt. In notariële akt<strong>en</strong> werd de vererving of overgang van<br />
e<strong>en</strong> ambts<strong>zegel</strong> vastgelegd.<br />
Alles werd in het werk gesteld om vervalsing van <strong>zegel</strong>s te voorkom<strong>en</strong>. Dat was nodig, want<br />
vervalsing van docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>zegel</strong>s kwam in de Middeleeuw<strong>en</strong> op grote schaal voor, ook in de<br />
kerk. Om e<strong>en</strong> bepaalde zaak te bevorder<strong>en</strong>, om e<strong>en</strong> aanspraak kracht bij te zett<strong>en</strong> of om het<br />
prestige van hun klooster,<br />
land of eig<strong>en</strong> familie te<br />
verhog<strong>en</strong>, toverd<strong>en</strong><br />
geestelijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> religieuz<strong>en</strong>,<br />
soms met vrome<br />
bedoeling<strong>en</strong>, docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> uit<br />
het niets te voorschijn. Paus<br />
Innoc<strong>en</strong>tius III (1198-1216)<br />
veroordeelde neg<strong>en</strong><br />
verschill<strong>en</strong>de gevall<strong>en</strong> van<br />
vervalsing. De eeuw<strong>en</strong><br />
daarop voerd<strong>en</strong> op<strong>en</strong>bare<br />
gezagsdragers e<strong>en</strong><br />
onafgebrok<strong>en</strong> oorlog teg<strong>en</strong><br />
vervalsers. Met zware<br />
boetes, brandmerking,<br />
verbanning <strong>en</strong> zelfs de<br />
doodstraf probeerd<strong>en</strong> ze<br />
vervalsing te ontmoedig<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> geestelijke die het <strong>zegel</strong><br />
van e<strong>en</strong> vorst vervalste,<br />
Twee zijd<strong>en</strong> van het pauselijk <strong>zegel</strong>. De <strong>en</strong>e zijde: hoofd van Paulus <strong>en</strong><br />
van Petrus. S(anctus) PA(aulus) S(anctus) PE(trus). De andere zijde: naam<br />
van de reger<strong>en</strong>de paus.<br />
6<br />
werd uit zijn ambt gezet,<br />
gebrandmerkt <strong>en</strong> verbann<strong>en</strong>.<br />
Ieder die e<strong>en</strong> pauselijk<br />
docum<strong>en</strong>t vervalste of liet<br />
vervals<strong>en</strong>, werd geëxcommuniceerd, sam<strong>en</strong> met h<strong>en</strong> die daarbij hadd<strong>en</strong> geholp<strong>en</strong>. Als geestelijk<strong>en</strong><br />
er bij betrokk<strong>en</strong> war<strong>en</strong>, verlor<strong>en</strong> ze hun ambt <strong>en</strong> inkom<strong>en</strong>, werd<strong>en</strong><br />
afgezet <strong>en</strong> overgedrag<strong>en</strong> aan de wereldlijke rechtbank. Wie<br />
will<strong>en</strong>s <strong>en</strong> wet<strong>en</strong>s gebruik maakte van e<strong>en</strong> vervalsing, kwam in<br />
aanmerking voor e<strong>en</strong>zelfde straf.<br />
Om het mak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> vervalsing te bemoeilijk<strong>en</strong>, gebruikte m<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> contra<strong>zegel</strong> (sigillum secretum): dit werd aangebracht op de<br />
achterzijde van het groot<strong>zegel</strong> (sigillum auth<strong>en</strong>ticum publicum),<br />
waarmee dit laatste werd bevestigd. Voor minder belangrijke<br />
docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> vertrouwelijke briev<strong>en</strong> gebruikte m<strong>en</strong> het<br />
klein<strong>zegel</strong> (sigillum ad causas) of geheim<strong>zegel</strong> (vanaf 1408<br />
consequ<strong>en</strong>t ‘secreet’ g<strong>en</strong>oemd). Het groot<strong>zegel</strong> bleef bestemd<br />
voor de belangrijkste <strong>en</strong> meest plechtige oorkondes, zoals<br />
verdrag<strong>en</strong>, wetgeving, hoge b<strong>en</strong>oeming<strong>en</strong>, adelsbriev<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere<br />
belangrijke privileges.<br />
Ook in onze tijd verbiedt de wet vervalsing van <strong>zegel</strong>s:<br />
‘Met opsluiting van vijf jaar <strong>tot</strong> ti<strong>en</strong> jaar word<strong>en</strong> gestraft:<br />
Zij die hetzij rijksstempels, hetzij keurstempels die di<strong>en</strong><strong>en</strong> voor<br />
het merk<strong>en</strong> van goud of zilver, namak<strong>en</strong> of vervals<strong>en</strong>.<br />
Zij die van die nagemaakte of vervalste stempels of keurstempels<br />
gebruik mak<strong>en</strong>.<br />
Afdruk van het geheim<strong>zegel</strong> van<br />
Karel de Stoute (1433-1477),<br />
hertog van Bourgondië, Brabant,<br />
Limburg <strong>en</strong> Luxemburg, graaf<br />
van Vlaander<strong>en</strong>, Artesië,<br />
Bourgondië, H<strong>en</strong>egouw<strong>en</strong>,<br />
Holland, Zeeland <strong>en</strong> Nam<strong>en</strong>.<br />
Zij die muntstempels, -matrijz<strong>en</strong> of andere voorwerp<strong>en</strong> of middel<strong>en</strong> bestemd <strong>tot</strong> het vervaardig<strong>en</strong><br />
van de munt<strong>en</strong>, namak<strong>en</strong> of vervals<strong>en</strong>.<br />
De namakers of vervalsers van stempels, matrijz<strong>en</strong>, clichés, plat<strong>en</strong> of andere voorwerp<strong>en</strong> of<br />
middel<strong>en</strong> die di<strong>en</strong><strong>en</strong> voor het vervaardig<strong>en</strong> hetzij van <strong>zegel</strong>s, hetzij van aandel<strong>en</strong>, schuldbriev<strong>en</strong>,<br />
r<strong>en</strong>te- of divid<strong>en</strong>dbewijz<strong>en</strong>, hetzij van biljett<strong>en</strong> aan toonder door de Staatskas uitgegev<strong>en</strong> of van<br />
bankbiljett<strong>en</strong> die wettelijk gangbaar zijn of waarvan de uitgifte door of kracht<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> wet is<br />
toegelat<strong>en</strong> of in euro zijn uitgedrukt.’ (W. 4.4.2001 - art. 7 - B.S. 23.6.2001).
Kerk<strong>zegel</strong>s<br />
Niet alle<strong>en</strong> in de Rooms-<br />
Katholieke Kerk werd e<strong>en</strong><br />
kerk<strong>zegel</strong> gebruikt, ook<br />
plaatselijke protestantse<br />
geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die tijd van de<br />
kerkhervorming (zesti<strong>en</strong>de eeuw)<br />
war<strong>en</strong> ontstaan, hadd<strong>en</strong> er al<br />
gauw behoefte aan uitgaande<br />
briev<strong>en</strong> (doopbewijz<strong>en</strong>, bewijz<strong>en</strong><br />
van op<strong>en</strong>bare belijd<strong>en</strong>is) met e<strong>en</strong><br />
herk<strong>en</strong>ningstek<strong>en</strong> te waarborg<strong>en</strong>.<br />
In verband met de strijd tuss<strong>en</strong><br />
de kerk<strong>en</strong> <strong>en</strong> met name met de<br />
Rooms-Katholieke Kerk was het<br />
belangrijk dat de echtheid van<br />
door e<strong>en</strong> kerk<strong>en</strong>raad (bestuur van<br />
e<strong>en</strong> plaatselijke kerk) uitgegev<strong>en</strong><br />
Zegel van de Evangelisch Lutherse Kerk in Nederland, de<br />
Gereformeerde Kerk<strong>en</strong> in Nederland <strong>en</strong> de Nederlandse Hervormde<br />
Kerk.<br />
docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> vaststond. De synode van Dordrecht (vergadering van de gezam<strong>en</strong>lijke geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>)<br />
stelde in 1573 daarom het gebruik van e<strong>en</strong> kerk<strong>zegel</strong> verplicht. Ze gaf daarbij richtlijn<strong>en</strong> waaraan<br />
e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> <strong>kerkelijk</strong> <strong>zegel</strong> zou moet<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong>. Het moet het<br />
karakter drag<strong>en</strong> van de <strong>kerkelijk</strong>e geme<strong>en</strong>te <strong>en</strong> zo mogelijk in<br />
verband gebracht kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> met de historie van de<br />
plaatselijke geme<strong>en</strong>te <strong>en</strong> met het eig<strong>en</strong>e van de geme<strong>en</strong>te.<br />
Na de Afscheiding van 1834<br />
ontstond<strong>en</strong> de Christelijke<br />
Afgescheid<strong>en</strong>e Geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. De<br />
synode van deze kerk<strong>en</strong> die in<br />
1854 in Zwolle bije<strong>en</strong>kwam, gaf<br />
e<strong>en</strong> commissie opdracht e<strong>en</strong><br />
landelijk kerk<strong>zegel</strong> te<br />
ontwerp<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> jaar later was<br />
het <strong>zegel</strong> gereed: e<strong>en</strong> kerk op<br />
e<strong>en</strong> rots.<br />
Bij de Ver<strong>en</strong>iging van 1892, werd<br />
het landelijke <strong>zegel</strong> afgeschaft<br />
<strong>en</strong> het aannem<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> <strong>zegel</strong><br />
overgelat<strong>en</strong> aan de plaatselijke<br />
kerk<strong>en</strong>. Vele van deze kerk<strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong> to<strong>en</strong> e<strong>en</strong> kerk<strong>zegel</strong><br />
gekreg<strong>en</strong>.<br />
De geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zocht<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> <strong>zegel</strong> waarin ze hun<br />
eig<strong>en</strong>heid of c<strong>en</strong>trale boodschap kond<strong>en</strong> uitdrukk<strong>en</strong>. Ze<br />
ontle<strong>en</strong>d<strong>en</strong> hun symbol<strong>en</strong> vaak aan bijbeltekst<strong>en</strong>. Ook in de<br />
vormgeving van hun <strong>zegel</strong> wild<strong>en</strong> ze zich onderscheid<strong>en</strong> van<br />
andere kerk<strong>en</strong>. Katholieke <strong>zegel</strong>s waar vaak ellipsvormig in<br />
verband met de afbeelding van (meestal staande) heilig<strong>en</strong>. De<br />
protestantse geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> koz<strong>en</strong> voor de cirkelvorm (zinnebeeld<br />
van Gods oneindigheid <strong>en</strong> eeuwigheid).<br />
Zegelstempels<br />
Kerk<strong>zegel</strong>s word<strong>en</strong> ook nu nog gebruikt als vignet op briefpapier <strong>en</strong> <strong>en</strong>velopp<strong>en</strong>. En, bij de moderne<br />
kerk die e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> website heeft, vind<strong>en</strong> we op hun site vaak hun kerk<strong>zegel</strong> terug.<br />
7
Zegel in overdrachtelijke zin<br />
Het woord <strong>zegel</strong> wordt in de Bijbel meermal<strong>en</strong> in overdrachtelijke zin gebruikt. Voor Paulus was de<br />
besnijd<strong>en</strong>is e<strong>en</strong> <strong>zegel</strong> (Romein<strong>en</strong> 4:11). Ook de doop kon als <strong>zegel</strong> word<strong>en</strong> opgevat (2 Corinthe 1:21;<br />
Efeze 1:13; 4:30; Op<strong>en</strong>baring 9:4). De Corinthiërs war<strong>en</strong> voor Paulus <strong>zegel</strong> van zijn apostolaat (1<br />
Corinthe 9:2). Alle di<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> van God word<strong>en</strong> met zijn <strong>zegel</strong> getek<strong>en</strong>d (Jesaja 44:5; Ezechiël 9:4;<br />
Op<strong>en</strong>baring 7:2; 14:1). Christus zelf is de afdruk van Gods wez<strong>en</strong> (Hebreën 1:3).<br />
In christelijke tekst<strong>en</strong> vanaf de tweede eeuw is er sprake van het ‘<strong>zegel</strong> van de uitverkor<strong>en</strong><strong>en</strong>’: het<br />
eig<strong>en</strong>domsk<strong>en</strong>merk dat alle christ<strong>en</strong><strong>en</strong> in de doop hebb<strong>en</strong> ontvang<strong>en</strong> <strong>en</strong> moet<strong>en</strong> bewar<strong>en</strong> (2<br />
Clem<strong>en</strong>s 7:6, Pastor van Hermas 72:3). De doop gold voortaan als <strong>zegel</strong>. De voorstelling dat het<br />
<strong>zegel</strong> van de uitverkor<strong>en</strong><strong>en</strong> de naam van God draagt, maakte spoedig plaats voor die van het ‘<strong>zegel</strong><br />
van het kruis’.<br />
Zegel (Grieks: sfragis) werd e<strong>en</strong> nieuwe naam voor het kruistek<strong>en</strong>. Rit<strong>en</strong> die in de vorm van e<strong>en</strong><br />
kruistek<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> verricht, werd<strong>en</strong> ver<strong>zegel</strong>ing of be<strong>zegel</strong>ing g<strong>en</strong>oemd. Deze rit<strong>en</strong> war<strong>en</strong> a. de<br />
handoplegging als zeg<strong>en</strong>ingritus ondermeer voor bruid <strong>en</strong> bruidegom <strong>en</strong> bij de intrede in het<br />
catechum<strong>en</strong>aat; b. de handoplegging / zalving als g<strong>en</strong>ezingsritus; c. de handoplegging als<br />
exorcisme; d. de handoplegging als rite voor verzo<strong>en</strong>ing van zondaars (de biecht); e. dezelfde rite<br />
gebruikt voor de verzo<strong>en</strong>ing van ketters; f. de handoplegging als rite van de geestverl<strong>en</strong>ing; g. de<br />
doophandeling in de Oost-Syrische <strong>en</strong> gedeeltelijk ook West-Syrische liturgie; de handoplegging als<br />
wijdingsrite. Zo bijvoorbeeld de zalving nadat de doop was toegedi<strong>en</strong>d: de priester tek<strong>en</strong>de met<br />
zalf e<strong>en</strong> kruis op het voorhoofd van de gedoopte. De zalving werd ‘het onuitwisbaar <strong>zegel</strong> van de<br />
Heilige Geest’ g<strong>en</strong>oemd.<br />
Transportakt<strong>en</strong> van De Rode Hoed (Keizersgracht 102-102 te Amsterdam), voormalige remonstrantse schuilkerk,<br />
nu cultureel c<strong>en</strong>trum.<br />
8
Literatuur<br />
P. van Beek, G. Boelema, H.J.Ph.G. Kraajan, Tek<strong>en</strong>s van herk<strong>en</strong>ning <strong>en</strong> verkondiging. Kerk<strong>zegel</strong>s<br />
van de Gereformeerde Kerk<strong>en</strong> in Nederland, Kamp<strong>en</strong>: Kok, 1990.<br />
W.A. Belaerts van Blokland, D.P.M. Graswinckel, Elisabeth C.M. Prins e.a, Nederlandsche<br />
klooster<strong>zegel</strong>s vóór 1600. I: B<strong>en</strong>edictijn<strong>en</strong>, afl. I-X, 1935-1938. II: Cisterciënsers, afl. XI-XX, 1938-<br />
1948. III: Praemonstrat<strong>en</strong>sers, afl. XXI-XXIII, 1950-1952, ’s-Grav<strong>en</strong>hage, 1935-1952.<br />
J.A. de Boo, Heraldiek, Bussum: Fibula van Dishoeck, 1967.<br />
Corpus Sigillorum Neerlandicorum, De Nederlandsche <strong>zegel</strong>s <strong>tot</strong> 1300 / afgebeeld <strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong> in<br />
opdracht <strong>en</strong> onder toezicht van de Nederlandsche Koninklijke Akademie van Wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> te<br />
Amsterdam, ’s Grav<strong>en</strong>hage: Martinus Nijhoff, 1937-1940.<br />
Toni Diederich, Het graafschap <strong>en</strong> het hertogdom Gelre tijd<strong>en</strong>s de bloeiperiode van het westerse<br />
<strong>zegel</strong>, Gelre, Gelders, Gelderland: geschied<strong>en</strong>is <strong>en</strong> cultuur van het hertogdom Gelre.<br />
Toni Diederich, Rheinische Städtesiegel, Neuss: Neusser Druckerei und Verlag, 1984<br />
Wilhelm Ewald, Rheinische Siegel, Bonn: Peter Hanstein Verlag, 1931; Droste, 1993.<br />
Wilhelm Ewald, Siegelkunde, Münch<strong>en</strong>, 1978.<br />
Stefan Frankewitz <strong>en</strong> G.H.A. V<strong>en</strong>ner, De <strong>zegel</strong>s der sted<strong>en</strong> <strong>en</strong> dorp<strong>en</strong> in het Overkwartier van<br />
Gelder: 1250-1798, V<strong>en</strong>lo: <strong>Van</strong> Spijk, 1987.<br />
Bruno Bernard Heim, Kerkelijke heraldiek van 1270 <strong>tot</strong> Johannes Paulus II, Helmond: Altiora, 1980.<br />
L.G. Karper, "De geschied<strong>en</strong>is van het Rijkswap<strong>en</strong> <strong>en</strong> het Koninklijk groot<strong>zegel</strong>", in: De<br />
Nederlandsche Leeuw, 1980, kol. 114-125.<br />
Erich Kittel, Siegel, Braunschweig: Klinkhardt & Biermann, 1970.<br />
T.L. Korporaal: Als e<strong>en</strong> lelie onder de doorn<strong>en</strong>, Beschrijving van de kerk<strong>zegel</strong>s van de Nederlandse<br />
Hervormde Kerk, Zoetermeer: Boek<strong>en</strong>c<strong>en</strong>trum, 1996.<br />
J.K. Sch<strong>en</strong>delaar, Lutherse kerk<strong>zegel</strong>s in Nederland, Utrecht: Stichting Lutherse uitgeverij <strong>en</strong><br />
boekhandel, 2000.<br />
A.P. van Schilfgaarde, Zegels <strong>en</strong> g<strong>en</strong>ealogische gegev<strong>en</strong>s van de grav<strong>en</strong> <strong>en</strong> hertog<strong>en</strong> van Gelre,<br />
grav<strong>en</strong> van Zutph<strong>en</strong>, Arnhem, 1967<br />
M.V. Seton-Williams, Babylon. Kunstschatt<strong>en</strong> uit Mesopotamië, Alph<strong>en</strong> aan d<strong>en</strong> Rijn, 1981.<br />
Sigilla Ecclesiastica. Contactblad voor <strong>en</strong> door kerk<strong>zegel</strong>verzamelaars. (van december 1957 – april<br />
1963).<br />
J.H. de Vey Mestdagh, Liber sigillorum. De <strong>zegel</strong>s in het archief van de Ridderlijke Duitsche Orde<br />
Balije van Utrecht, 1200-1811. Utrecht: Ridderlijke Duitsche Orde, Balije van Utrecht; Har<strong>en</strong>: Knoop<br />
& Niemeijer, 1995.<br />
Bijlag<strong>en</strong><br />
In het vervolg geef ik voorbeeld<strong>en</strong><br />
van respectievelijk<br />
1. amulet<strong>zegel</strong>s<br />
2. rol<strong>zegel</strong>s<br />
3. ring<strong>zegel</strong>s <strong>en</strong> <strong>zegel</strong>ring<strong>en</strong><br />
4. <strong>zegel</strong>s van machthebbers<br />
5. familie<strong>zegel</strong>s<br />
6. conv<strong>en</strong>t<strong>zegel</strong>s<br />
7. <strong>zegel</strong>s van sted<strong>en</strong><br />
8. groot<strong>zegel</strong>s<br />
9. kerk<strong>zegel</strong>s<br />
a. Katholieke <strong>zegel</strong>s<br />
b. Zegels van Hervormde<br />
geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
c. Zegels van gereformeerde<br />
kerk<strong>en</strong><br />
d. Zegels van Evangelisch<br />
Lutherse geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.<br />
e. Zegels van de<br />
sacram<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
Zegel van de ver<strong>en</strong>iging (universitas) van lerar<strong>en</strong> <strong>en</strong> stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
van Parijs.<br />
Op het <strong>zegel</strong> zi<strong>en</strong> we Maria met het kind (Jezus), geflankeerd<br />
door de heilig<strong>en</strong> Catharina van Alexandrië <strong>en</strong> Nicolaas;<br />
b<strong>en</strong>ed<strong>en</strong> h<strong>en</strong> zitt<strong>en</strong> lez<strong>en</strong>de stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.<br />
9
1. Amulet<strong>zegel</strong>s uit de vallei van de Indus in c<strong>en</strong>traal-Sind, circa 2500-2300 voor Christus.<br />
Bij de vervaardiging werd de ste<strong>en</strong>, gewoonlijk spekste<strong>en</strong>, eerst bewerkt met e<strong>en</strong> zaag <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s<br />
bijgesned<strong>en</strong> <strong>en</strong> geschaafd. De tek<strong>en</strong>ing werd uitgediept met behulp van e<strong>en</strong> beiteltje <strong>en</strong> boortjes <strong>en</strong><br />
vaak werd<strong>en</strong> de <strong>zegel</strong>s bestrek<strong>en</strong> met alkali <strong>en</strong> daarna verhit om ze e<strong>en</strong> wit glanz<strong>en</strong>d oppervlak te<br />
gev<strong>en</strong>. Gewoonlijk war<strong>en</strong> de <strong>zegel</strong>s vierkant met aan de achterzijde e<strong>en</strong> verdikking, die doorboord<br />
was, zodat ze gemakkelijk hanteerbaar war<strong>en</strong> <strong>en</strong> kond<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opgehang<strong>en</strong><br />
De <strong>zegel</strong>s zijn gewoonlijk 2 <strong>tot</strong> 4 cm in het vierkant <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> op de rugzijde e<strong>en</strong> doorboorde knop.<br />
Ze werd<strong>en</strong> waarschijnlijk gebruikt om zakk<strong>en</strong> of andere voorwerp<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong>domsbewijs te<br />
voorzi<strong>en</strong>.<br />
Het schrift verraadt e<strong>en</strong> verre verwantschap met vroege Soemerische <strong>en</strong> proto-Elamitische<br />
schrifttek<strong>en</strong>s. Het is nog niet ontcijferd.<br />
De figur<strong>en</strong> op de <strong>zegel</strong>s zijn mogelijk religieuze symbol<strong>en</strong> <strong>en</strong> stell<strong>en</strong> wellicht god<strong>en</strong> voor. Zo is de stier<br />
met Nandin, het embleem van de hindoegod Sjiva geïd<strong>en</strong>tificeerd <strong>en</strong> de tijger met die van godin<br />
Durga.<br />
Bov<strong>en</strong>ste rij: bizon, tijger, gehoornde os;<br />
middelste rij: mogelijk e<strong>en</strong> godheid , olifant, gehoornde os;<br />
onderste rij: e<strong>en</strong> gehoornde os, e<strong>en</strong> neushoorn voor e<strong>en</strong> kleine voerbak <strong>en</strong> e<strong>en</strong> gehoornde os voor e<strong>en</strong> nietgeïd<strong>en</strong>tificeerd<br />
voorwerp.<br />
10
2. Rol<strong>zegel</strong>s<br />
E<strong>en</strong> rol<strong>zegel</strong> is kleine cilinder van halfedelste<strong>en</strong> of e<strong>en</strong> ander duurzaam materiaal, versierd met<br />
diverse reliëfs die vaak e<strong>en</strong> religieus karakter hadd<strong>en</strong>. Door deze cilinders over klei of gesmolt<strong>en</strong><br />
was te roll<strong>en</strong> ontstond er e<strong>en</strong> ‘handtek<strong>en</strong>ing’.<br />
<strong>Van</strong>af de prehistorische tijd, dat wil zegg<strong>en</strong> vanaf het zesde mill<strong>en</strong>nium voor Christus, werd<strong>en</strong> er<br />
<strong>zegel</strong>stempels van klei of ste<strong>en</strong> gebruikt. Oorspronkelijk kraste m<strong>en</strong> de geometrische figur<strong>en</strong> in het<br />
oppervlak. Na de invoering van metal<strong>en</strong> gereedschapp<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> er subtielere motiev<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
gesned<strong>en</strong>, eerst in de <strong>zegel</strong>stempels <strong>en</strong> daarna ook in de rol<strong>zegel</strong>s. Het rol<strong>zegel</strong> schijnt te zijn<br />
voorafgegaan aan het schrift.<br />
Anders dan bij e<strong>en</strong> <strong>zegel</strong>ring kan e<strong>en</strong> afdruk zijdelings zo ver voortgezet word<strong>en</strong> als m<strong>en</strong> wil. Er<br />
ontstaat zo e<strong>en</strong> bandvormige afdruk met translatiesymmetrie.<br />
Rol<strong>zegel</strong>s war<strong>en</strong> persoonlijke eig<strong>en</strong>domstek<strong>en</strong><strong>en</strong>, die gebruikt werd<strong>en</strong> voor de registratie van<br />
docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. In het Midd<strong>en</strong>-Oost<strong>en</strong> war<strong>en</strong> ze veel in zwang. Er zijn veel voorbeeld<strong>en</strong> van zowel<br />
afdrukk<strong>en</strong> als van de <strong>zegel</strong>st<strong>en</strong><strong>en</strong> zelf gevond<strong>en</strong> bij opgraving<strong>en</strong> vooral in Irak, maar ook in<br />
bijvoorbeeld Sidon of Bahrein of zelfs in de Indus-vallei. De <strong>zegel</strong>st<strong>en</strong><strong>en</strong> war<strong>en</strong> vaak ware<br />
kunststukjes van graveerkunst <strong>en</strong> uitgevoerd in kostbare material<strong>en</strong> zoals lapis lazuli.<br />
Omstreeks 2900 voor Christus zijn de <strong>zegel</strong>s bijna geheel beperkt <strong>tot</strong> de bullae (klei-indrukk<strong>en</strong> op<br />
bal<strong>en</strong> goeder<strong>en</strong>) <strong>en</strong> de afsluiters van kruik<strong>en</strong>. Het gebruik om de naam van de eig<strong>en</strong>aar of di<strong>en</strong>s titel<br />
of beroep in spiegelbeeld in het <strong>zegel</strong> te graver<strong>en</strong>, zodat deze op de afdruk leesbaar was, begon<br />
omstreeks 2500 voor Christus. Sommige <strong>zegel</strong>s behoord<strong>en</strong> aan koning<strong>en</strong> of led<strong>en</strong> van hun familie<br />
toe. Onder de beroep<strong>en</strong> die op de <strong>zegel</strong>s vermeld staan, komt dat van schrijver het meest voor.<br />
<strong>Van</strong>af het eerste begin zijn <strong>zegel</strong>s voornamelijk voor economische doeleind<strong>en</strong> gebruikt. Het ontwerp<br />
<strong>en</strong> de inscriptie id<strong>en</strong>tificeerd<strong>en</strong> de eig<strong>en</strong>aar <strong>en</strong> legaliseerd<strong>en</strong> het voorwerp of docum<strong>en</strong>t dat de<br />
afdruk droeg. Het <strong>zegel</strong> werd altijd gebruikt op bullae <strong>en</strong> stopp<strong>en</strong> van kruik<strong>en</strong> <strong>en</strong> di<strong>en</strong>de<br />
tegelijkertijd als bescherming teg<strong>en</strong> diefstal van goeder<strong>en</strong> die voor doorvoer war<strong>en</strong> bestemd of<br />
lag<strong>en</strong> opgeslag<strong>en</strong>.<br />
Rol<strong>zegel</strong>s. <strong>Van</strong> links naar rechts: twee figur<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> boter op e<strong>en</strong> tafel, Sumerië, circa 3000 voor Christus; e<strong>en</strong><br />
koning die zit, houdt e<strong>en</strong> medicijnflesje op, haematiet, Babylonië, circa 2000 voor Christus; twee <strong>zegel</strong>s uit de<br />
Jemdet Nasr periode, circa 3250-2900 voor Christus; Assyrisch <strong>zegel</strong>, circa 1000 voor Christus; <strong>zegel</strong> uit de<br />
Jemdet Nasr periode, circa 3200-2900 voor Christus.<br />
11
Rol<strong>zegel</strong>, kalkste<strong>en</strong>, Uruk, Mesopotamië , circa 4100-3000 voor Christus. Stier<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> kor<strong>en</strong>veld (Musée du<br />
Louvre, Parijs).<br />
Rol<strong>zegel</strong>, kalkste<strong>en</strong>, Uruk, Mesopotamië, circa 4000-3200 voor Christus. Vee in koestal (Musée du Louvre,<br />
Parijs).<br />
Rol<strong>zegel</strong>, derde mill<strong>en</strong>nium voor Christus. Suzan (Nationaal Museum van Iran).<br />
12
13<br />
Rol<strong>zegel</strong>, spekste<strong>en</strong>, Uruk,<br />
Zuid-Mesopotamië, circa 3500-<br />
3200 voor Christus, Tell Bila,<br />
hoogte 4,2 cm.<br />
Kapel met e<strong>en</strong> naakte figuur<br />
die e<strong>en</strong> halssnoer offert,<br />
gevolgd door e<strong>en</strong> ander naakte<br />
figuur met e<strong>en</strong> rol stof in de<br />
hand<strong>en</strong>. Daarachter peddel<strong>en</strong><br />
twee mann<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> boot weg.<br />
Op de hoge boeg <strong>en</strong> de<br />
achterstev<strong>en</strong> van de boot ligg<strong>en</strong><br />
takk<strong>en</strong>. Daarbov<strong>en</strong> e<strong>en</strong> figuur<br />
die naar de kapel wijst. De<br />
figur<strong>en</strong> beeld<strong>en</strong> waarschijnlijk<br />
e<strong>en</strong> ritueel uit.<br />
Rol<strong>zegel</strong>, kalste<strong>en</strong>, Uruk, circa<br />
3500-3200 voor Christus,<br />
hoogte 6 cm.<br />
Kudde voor koestal met<br />
daarbov<strong>en</strong> het symbool dat de<br />
kudde beschermt. Twee dier<strong>en</strong><br />
kom<strong>en</strong> uit de koestal. Voor<br />
beide dier<strong>en</strong> staat e<strong>en</strong> st<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
trog.<br />
Rol<strong>zegel</strong>, kalste<strong>en</strong>, Uruk, circa<br />
3500-3200 voor Christus,<br />
hoogte 3 cm.<br />
Dit tafereel heeft te mak<strong>en</strong><br />
met de god van de<br />
vruchtbaarheid, Tammoez. Het<br />
laat twee moeflons zi<strong>en</strong> die<br />
elkaar aankijk<strong>en</strong>; eronder ine<strong>en</strong><br />
gestr<strong>en</strong>gelde slang<strong>en</strong> met de<br />
adelaar Undugud erbov<strong>en</strong>, de<br />
god die de<br />
voortplantingskracht<strong>en</strong> in de<br />
natuur voorstelt. Verschill<strong>en</strong>de<br />
gewass<strong>en</strong> <strong>en</strong> dier<strong>en</strong> funger<strong>en</strong><br />
als zijn symbol<strong>en</strong>.<br />
Rol<strong>zegel</strong>, Uruk, circa 3200 voor<br />
Christus, hoogte 4,3 cm.<br />
Gevecht om de kudd<strong>en</strong> te<br />
bescherm<strong>en</strong>. De leeuw staat op<br />
het punt de stier aan te vall<strong>en</strong>;<br />
de daarbov<strong>en</strong> zwev<strong>en</strong>de<br />
adelaar is Indugud. De adelaar,<br />
de boom met zijn jonge gro<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> de stier zijn symbol<strong>en</strong> van<br />
Tammoez, de god van de<br />
vruchtbaarheid.
14<br />
Rol<strong>zegel</strong>, geglazuurd<br />
spekste<strong>en</strong>, Uruk/Jemdet<br />
Nasr, circa 3200 voor<br />
Christus, Chaffadsja, Sin<br />
tempel, hoogte 5 cm.<br />
Geometrisch patroon met<br />
e<strong>en</strong> gegraveerd motief van<br />
verticale band<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
gekruiste strep<strong>en</strong>,<br />
waarbov<strong>en</strong> zich driehoek<strong>en</strong><br />
bevind<strong>en</strong>. Er zijn twee<br />
punt<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> cirkel naast<br />
de driehoek<strong>en</strong> die van<br />
elkaar gescheid<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
door e<strong>en</strong> druppelmotief.<br />
Rol<strong>zegel</strong>, kalkste<strong>en</strong>,<br />
Mesopotamië, circa 3200<br />
voor Christus.<br />
Priester-koning <strong>en</strong> zijn<br />
helper voed<strong>en</strong> de dier<strong>en</strong>.<br />
(Musée du Louvre, Parijs).<br />
Rol<strong>zegel</strong>, kalkste<strong>en</strong>,<br />
Mesopotamië, circa 2750<br />
voor Christus, Tell Agrab,<br />
Sjara tempel, hoogte 4,5<br />
cm.<br />
Links <strong>en</strong> rechts de<br />
voorgevel van de tempel.<br />
Bov<strong>en</strong> het masker van de<br />
god bevindt zich aan beide<br />
zijd<strong>en</strong> e<strong>en</strong> rozet die de<br />
plant<strong>en</strong>groei voorstelt.<br />
Rol<strong>zegel</strong>, Mesopotamië,<br />
circa 2750-2650 voor<br />
Christus, hoogte 3,5 cm.<br />
Halfgod met e<strong>en</strong> vogelkop<br />
tuss<strong>en</strong> twee leeuw<strong>en</strong> die<br />
hun voorklauw<strong>en</strong> uitslaan.
15<br />
Rol<strong>zegel</strong>, Ur, circa 2650-<br />
2400 voor Christus.<br />
E<strong>en</strong> groep op hun<br />
achterpot<strong>en</strong> staande<br />
leeuw<strong>en</strong>.<br />
Rol<strong>zegel</strong>, kalkste<strong>en</strong>,<br />
Mesopotamië, circa 2650 voor<br />
Christus, Tell Asmar, hoogte<br />
3,3 cm.<br />
De zonnegod of bootgod op<br />
zijn schip. De god gebruikt<br />
e<strong>en</strong> peddel <strong>en</strong> het gehoornde<br />
wez<strong>en</strong> dat de boegspits<br />
vormt, bedi<strong>en</strong>t zich van e<strong>en</strong><br />
vaarboom. Op de<br />
achtergrond staan de<br />
viervoeters <strong>en</strong> ploeg<strong>en</strong> die<br />
meestal voorkom<strong>en</strong> op<br />
taferel<strong>en</strong> waarop de<br />
zonnegod Sjamas is<br />
afgebeeld.<br />
Rol<strong>zegel</strong>, lazuurste<strong>en</strong>, Ur,<br />
circa 2650-2400 voor<br />
Christus, hoogte 3,9 cm.<br />
Zegel van de priesteres van<br />
de goddelijke Gilgamesj. Op<br />
het bov<strong>en</strong>ste deel zitt<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
man <strong>en</strong> e<strong>en</strong> vrouw voor e<strong>en</strong><br />
tafel uit bekers te drink<strong>en</strong>;<br />
zij word<strong>en</strong> bedi<strong>en</strong>d door drie<br />
di<strong>en</strong>ar<strong>en</strong>. Op het onderste<br />
deel staan zes di<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
twee vaz<strong>en</strong>; e<strong>en</strong> derde vaas<br />
wordt aan e<strong>en</strong> tuit<br />
vastgehoud<strong>en</strong>.<br />
Rol<strong>zegel</strong>, lazuurste<strong>en</strong>, Ur,<br />
circa 2650-2400 voor<br />
Christus, hoogte 2,3 cm.<br />
E<strong>en</strong> stier <strong>en</strong> e<strong>en</strong> op zijn<br />
achterpot<strong>en</strong> staande<br />
leeuw, die door e<strong>en</strong> naakte<br />
jager bij zijn staart wordt<br />
vastgehoud<strong>en</strong>. In het<br />
midd<strong>en</strong> houdt Gilgamesj de<br />
stier vast die wordt<br />
aangevall<strong>en</strong> door de<br />
leeuw. Rechts van hem<br />
steekt Enkidu de leeuw<br />
neer met e<strong>en</strong> dolk, terwijl<br />
hij hem bij zijn staart<br />
vasthoudt.
16<br />
Rol<strong>zegel</strong>, kalkste<strong>en</strong>, circa 2600-2340<br />
voor Christus, Mesopotamië.<br />
Mythologische figur<strong>en</strong>.<br />
(Musée du Louvre, Parijs).<br />
Rol<strong>zegel</strong>, Chalcedon,<br />
2600 voor Christus, gevond<strong>en</strong> in de<br />
tempel van Ishtar te Mari.<br />
Held<strong>en</strong> vecht<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> dier<strong>en</strong>,<br />
(Musée du Louvre, Parijs).<br />
Rol<strong>zegel</strong>, kalkste<strong>en</strong>, Mesopotamië,<br />
circa 2600-2340 voor Christus.<br />
Vijf figur<strong>en</strong> gaan naar e<strong>en</strong><br />
pyramidevormig gebouw.<br />
(Musée du Louvre, Parijs).<br />
Rol<strong>zegel</strong>, kalkste<strong>en</strong>, Mesopotamië,<br />
circa 2600-2340 voor Christus.<br />
Verering van de zonnegod Sjemesj.<br />
(Musée du Louvre, Parijs)<br />
Rol<strong>zegel</strong>, gro<strong>en</strong> serp<strong>en</strong>tijn,<br />
Mesopotamië, circa 2350-<br />
2200 voor Christus ( Lond<strong>en</strong>,<br />
British Museum).<br />
De zonnegod Sjamasj baant<br />
zijn weg door de berg van<br />
het Oost<strong>en</strong>. Verder zijn te<br />
zi<strong>en</strong> de belangrijkste<br />
zonnegod<strong>en</strong> van de<br />
akkadische dynastie die<br />
omsteeks 2350-2200 voor<br />
Christus over Mesopotamië<br />
regeerde.
17<br />
Vroeg Soemerisch stempel:<br />
Dumuzi met lev<strong>en</strong>sboom<br />
tuss<strong>en</strong> schap<strong>en</strong> met man<strong>en</strong>,<br />
Uruk.<br />
Vroeg-Soemerische<br />
rol<strong>zegel</strong>afdruk met<br />
geitmotiev<strong>en</strong>, Uruk.<br />
Akkadisch rol<strong>zegel</strong> van de<br />
schrijver van koning<br />
Sjarkalisjarri.<br />
Rol<strong>zegel</strong>afdruk van de<br />
lijfarts Urlugaledinna van<br />
Lagasj.
18<br />
Rol<strong>zegel</strong>afdruk uit de<br />
Kassiet<strong>en</strong>tijd, achtti<strong>en</strong>de <strong>tot</strong><br />
zesti<strong>en</strong>de eeuw voor Chrisus,<br />
Iran.<br />
Perzisch rol<strong>zegel</strong>beeld met<br />
jachtscène.<br />
Achaem<strong>en</strong>idisch<br />
rol<strong>zegel</strong>beeld uit de Oxusschat.
19<br />
Rol<strong>zegel</strong>, hematiet, veerti<strong>en</strong>de<br />
eeuw voor Christus, Cyprus.<br />
Vogels vall<strong>en</strong> antilop<strong>en</strong> aan.<br />
(Musée du Louvre, Parijs).<br />
Rol<strong>zegel</strong>, hematiet,<br />
Mythologische voorstelling.<br />
Assur dat e<strong>en</strong> monster<br />
aanvalt wordt bijgestaan<br />
door godin Staetiti.<br />
Neg<strong>en</strong>de <strong>tot</strong> achtste eeuw<br />
voor Christus, Assyrië.<br />
(Musée du Louvre, Parijs).<br />
Rol<strong>zegel</strong>, chalcedon, zesde<br />
<strong>tot</strong> vierde eeuw voor<br />
Christus, Susa.<br />
(Musée du Louvre, Parijs).<br />
Rol<strong>zegel</strong>, geel marmer, zesde<br />
<strong>tot</strong> vierde eeuw voor Christus,<br />
Susa.<br />
Erotische scène.<br />
(Musée du Louvre, Parijs).
Rol<strong>zegel</strong> uit Taänak, zwart sy<strong>en</strong>iet, hoogte 3 cm, circa 1500 voor Christus).<br />
Links in het Babylonisch spijkerschrift de naam van de eig<strong>en</strong>aar: Atanachilli, zoon van Habsu, di<strong>en</strong>aar van<br />
Nergal; in het midd<strong>en</strong> tweemaal de Egyptische hiëroglief voor lev<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> vogel; rechts e<strong>en</strong> scène uit de<br />
Babylonische mythologie: links e<strong>en</strong> godin in e<strong>en</strong> gewaad gewikkeld met opgehev<strong>en</strong> arm, rechts e<strong>en</strong> god met<br />
e<strong>en</strong> gewaad <strong>tot</strong> op de knieën met e<strong>en</strong> boog (?) <strong>en</strong> e<strong>en</strong> korte knots, gezi<strong>en</strong> de leeuw<strong>en</strong>knots (?) voor zijn<br />
voet<strong>en</strong> waarschijnlijk Nergal. Rechtsbov<strong>en</strong> de ster van Isjtar, daaronder de hiëroglief voor ‘schoon’.<br />
Dergelijke rol<strong>zegel</strong>s war<strong>en</strong> gebruikelijk in Babylonië. Ze war<strong>en</strong> aan de binn<strong>en</strong>kant hol <strong>en</strong> werd<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong><br />
koord om de hals gedrag<strong>en</strong> (G<strong>en</strong>esis 38:18).<br />
Stempel<strong>zegel</strong> uit Megiddo (jaspis, 3,7 x 2,7 cm, circa 750<br />
voor Christus). Leeuw met e<strong>en</strong> op<strong>en</strong>gesperde muil <strong>en</strong> de<br />
inscriptie (met Tiberiënzische punctuatie): ‘Lisma ‘ebed<br />
jarob’am – (<strong>zegel</strong>) van Sjema, di<strong>en</strong>aar van Jerobeam’.<br />
20<br />
Stempel<strong>zegel</strong> uit tell <strong>en</strong>-nasbe (onyx, 1,9 x 1,8<br />
cm, circa 600 voor Christus) met de afbeelding<br />
van e<strong>en</strong> vecht<strong>en</strong>de haan <strong>en</strong> de inscriptie (met<br />
Tiberiënzische puntuatie): ‘L.ja’azanjahu<br />
‘ebed hammelek - (<strong>zegel</strong>) van Jaänzanja,<br />
di<strong>en</strong>aar van de koning’ (vgl. 2 Koning<strong>en</strong> 25:23)
21<br />
3. Ring<strong>zegel</strong>s<br />
Goud<strong>en</strong> ring<strong>zegel</strong> uit Myc<strong>en</strong>e, zesti<strong>en</strong>de<br />
eeuw voor Christus, doorsnede 3 cm,<br />
Ath<strong>en</strong>e, Nationaal museum.<br />
Gevecht van e<strong>en</strong> held teg<strong>en</strong> drie vijand<strong>en</strong>.<br />
De ring behoorde <strong>tot</strong> de grafgift<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
vrouw.<br />
Goud<strong>en</strong> ring<strong>zegel</strong> uit Myc<strong>en</strong>e, zesti<strong>en</strong>de<br />
eeuw voor Christus, doorsnede 3,5 cm,<br />
Ath<strong>en</strong>e, Nationaal Museum.<br />
Hert<strong>en</strong>jacht.<br />
Goud<strong>en</strong> <strong>zegel</strong>ring uit Myc<strong>en</strong>e, zesti<strong>en</strong>de eeuw<br />
voor Christus.<br />
E<strong>en</strong> man in gevecht met e<strong>en</strong> leeuw.<br />
Goud<strong>en</strong> ring<strong>zegel</strong> uit Myc<strong>en</strong>e, zesti<strong>en</strong>de<br />
eeuw voor Christus, Lond<strong>en</strong>, British Museum.<br />
E<strong>en</strong> religieuze rite, afgebeeld naar Minoïsch<br />
model.<br />
Waarschijnlijk betreft het e<strong>en</strong><br />
vruchtbaarheidsritueel van de Myce<strong>en</strong>se<br />
religie. De zon wordt voorgesteld als e<strong>en</strong><br />
stral<strong>en</strong>krans.<br />
Goud<strong>en</strong> <strong>zegel</strong>ring uit Tiryns (Argolis),<br />
zesti<strong>en</strong>de eeuw voor Christus, Lond<strong>en</strong>,<br />
British Museum.<br />
Processietafereel: vier demon<strong>en</strong> drag<strong>en</strong><br />
rituele vaz<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> troon gezet<strong>en</strong><br />
godin. E<strong>en</strong> godin zit op e<strong>en</strong> vouwstoel, met<br />
haar voet<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> voetbankje. Ze heeft<br />
e<strong>en</strong> beker in haar hand. Achter haar e<strong>en</strong><br />
vogel die aan e<strong>en</strong> valk doet d<strong>en</strong>k<strong>en</strong>. Voor<br />
haar e<strong>en</strong> wierookstandaard. Vier demon<strong>en</strong><br />
tred<strong>en</strong> met kruik<strong>en</strong> op haar toe. Aan de<br />
hemel zijn zon <strong>en</strong> maan afgebeeld <strong>en</strong> vier<br />
kor<strong>en</strong>ar<strong>en</strong>.
Zegelring<strong>en</strong> uit de Nieuwe Paleisperiode in het<br />
Minoïsch Kreta, circa 450 voor Christus.<br />
De diverse <strong>zegel</strong>st<strong>en</strong><strong>en</strong> ton<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de dier<strong>en</strong>:<br />
chalcedoon gevat in goud: leeuw <strong>en</strong> temmers;<br />
hematiet: leeuwin valt e<strong>en</strong> stier aan;<br />
sardis: stier<strong>en</strong><br />
blauwzucht gevat in goud: leeuw <strong>en</strong> e<strong>en</strong> vrouw<br />
(godin?)<br />
sardonyx: godheid tuss<strong>en</strong> gevleugelde griffio<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
22<br />
Goud<strong>en</strong> <strong>zegel</strong>ring uit e<strong>en</strong> graftombe bij<br />
Knossos, Kreta, circa 1500 voor Christus,<br />
doorsnede 2,6 cm.<br />
E<strong>en</strong> religieuze dans in e<strong>en</strong> veld vol leliën.<br />
Het kleine figuurtje is waarschijnlijk de<br />
godin die op de gebed<strong>en</strong> van de<br />
vereersters verschijnt <strong>en</strong> de grote figuur in<br />
het midd<strong>en</strong> is misschi<strong>en</strong> dezelfde godin,<br />
tijd<strong>en</strong>s haar verschijning onder h<strong>en</strong>. Op de<br />
achtergrond e<strong>en</strong> soort slang<strong>en</strong>, e<strong>en</strong><br />
kor<strong>en</strong>aar <strong>en</strong> e<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>oog.
Goud<strong>en</strong> ring<strong>zegel</strong>s van de<br />
Truskische adel, zesde eeuw<br />
voor Christus.<br />
Goud<strong>en</strong> <strong>zegel</strong>ring<strong>en</strong>, vierde eeuw voor Christus, Thracië.<br />
23
24<br />
Links bov<strong>en</strong>:<br />
Gravure van e<strong>en</strong><br />
staande man met<br />
e<strong>en</strong> speer <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
patera.<br />
Rechts bov<strong>en</strong>:<br />
mann<strong>en</strong>hoofd.<br />
Midd<strong>en</strong>:<br />
Gegraveerde<br />
kornalijn: e<strong>en</strong><br />
wag<strong>en</strong>m<strong>en</strong>ner die<br />
zijn paard<strong>en</strong> dr<strong>en</strong>kt.<br />
Links onder:<br />
kornalijn met e<strong>en</strong><br />
dubbel<br />
mann<strong>en</strong>portret.<br />
Rechts onder:<br />
E<strong>en</strong> rode jaspis met<br />
intagliowerk dat<br />
twee hand<strong>en</strong><br />
voorstelt die<br />
kor<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
papaverknop<br />
vasthoud<strong>en</strong>.<br />
Goud<strong>en</strong> <strong>zegel</strong>ring<strong>en</strong> uit Pompeï, eerste eeuw.<br />
De Romein<strong>en</strong> droeg<strong>en</strong> ring<strong>en</strong> of anuli aan de<br />
vingers van de linkerhand. E<strong>en</strong> <strong>zegel</strong>ring gaf<br />
status aan de drager. En als hij van goud was,<br />
kon hij slechts toebehor<strong>en</strong> aan iemand uit de<br />
klasse van de s<strong>en</strong>ator<strong>en</strong>. Rond 23 werd e<strong>en</strong> wet<br />
afgekondigd die het gebruik van goud<strong>en</strong> ring<strong>en</strong><br />
beperkte <strong>tot</strong> dieg<strong>en</strong><strong>en</strong> van wie de familie<br />
t<strong>en</strong>minste twee g<strong>en</strong>eraties om vrijheid gebor<strong>en</strong><br />
was. Welgesteld<strong>en</strong> liet<strong>en</strong> e<strong>en</strong> ring mak<strong>en</strong> door<br />
e<strong>en</strong> ger<strong>en</strong>ommeerde cameesnijder. Minder<br />
rijk<strong>en</strong> kocht<strong>en</strong> kant <strong>en</strong> klare <strong>zegel</strong>s. Ze zocht<strong>en</strong><br />
daar e<strong>en</strong> ste<strong>en</strong> uit met e<strong>en</strong> voor hun situatie<br />
pass<strong>en</strong>d motief.
Op deze goud<strong>en</strong> munt<strong>zegel</strong> uit de tijd van Sigismund (veerti<strong>en</strong>de of vijfti<strong>en</strong>de eeuw) staat e<strong>en</strong> voorstelling<br />
van het wap<strong>en</strong> <strong>en</strong> de naam van de vorst <strong>en</strong> zijn beroemde voorganger Ladislas I, gekroond in 1077.<br />
25<br />
Zegelring met vismotief, circa 200 na<br />
Christus.<br />
Op grond van de context waarin de ring<br />
gevond<strong>en</strong> is, wordt aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> dat we<br />
het motief van de twee viss<strong>en</strong> hier in<br />
christelijke zin moet<strong>en</strong> interpreter<strong>en</strong>. De<br />
letters van het Griekse woord voor vis –<br />
ICHTHUS – vorm<strong>en</strong> de beginletters van de<br />
geloofsbelijd<strong>en</strong>is: Jezus (is) Christus, Zoon<br />
van God, Redder.<br />
‘Maak ge<strong>en</strong> god<strong>en</strong>beeld<strong>en</strong>, ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele afbeelding van iets dat in de hemel hierbov<strong>en</strong> is of van<br />
iets b<strong>en</strong>ed<strong>en</strong> op de aarde of in het water onder de aarde’ (Deuteronomium 5:8) Op grond van<br />
deze woord<strong>en</strong> uit de thora wild<strong>en</strong> christ<strong>en</strong><strong>en</strong> in de eerste eeuw niets wet<strong>en</strong> van het mak<strong>en</strong> van<br />
voorstelling<strong>en</strong>. To<strong>en</strong> het christ<strong>en</strong>dom zich meer <strong>en</strong> meer verspreidde, raakte het ‘beeldverbod’<br />
op de achtergrond, vooral bij christ<strong>en</strong><strong>en</strong> van Griekse of Romeinse komaf. Die war<strong>en</strong> immers met<br />
afbeelding<strong>en</strong> opgegroeid. Vel<strong>en</strong> van h<strong>en</strong> droeg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> <strong>zegel</strong>ring die van e<strong>en</strong> voorstelling was<br />
voorzi<strong>en</strong>. Die voorstelling<strong>en</strong> war<strong>en</strong> niet willekeurig gekoz<strong>en</strong>. Ze hadd<strong>en</strong> betrekking op hun<br />
beroep, persoon of godsdi<strong>en</strong>stige gewoont<strong>en</strong>.<br />
In de tijd van Clem<strong>en</strong>s van Alexandrië war<strong>en</strong> er <strong>zegel</strong>ring<strong>en</strong> met allerlei motiev<strong>en</strong> verkrijgbaar.<br />
Clem<strong>en</strong>s adviseerde (omstreeks 180) om uit het brede aanbod naar e<strong>en</strong> motief te zoek<strong>en</strong> dat<br />
ook e<strong>en</strong> christelijke betek<strong>en</strong>is kan hebb<strong>en</strong>. ‘Op onze <strong>zegel</strong>ring<strong>en</strong> moet e<strong>en</strong> duif staan, of e<strong>en</strong><br />
vis, of e<strong>en</strong> schip met opgestrek<strong>en</strong> zeil<strong>en</strong>, of e<strong>en</strong> lier, zoals op de ring van Polycrates, of het<br />
anker dat Seleucis in zijn camee liet graver<strong>en</strong>; e<strong>en</strong> visser kan ons herinner<strong>en</strong> aan de apostel<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> de uit het water opgeviste boreling<strong>en</strong>. Maar m<strong>en</strong> moet er voor oppass<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> idol<strong>en</strong> erop af<br />
te beeld<strong>en</strong>: alle<strong>en</strong> de gedachte aan zoiets is verbod<strong>en</strong>.’
4. Zegels van machthebbers<br />
Was<strong>zegel</strong> van H<strong>en</strong>drik IV (1050-1106), koning<br />
<strong>en</strong> keizer van het Heilige Roomse Rijk<br />
(Stedelijk Museum Worms).<br />
Zegel van Bertrand de Blanquefort, (1109-<br />
1169), grootmeester van de orde van<br />
Tempeliers van 1156-1169; omstreeks 1160.<br />
Rechts: Zegel<br />
van Beatrix van<br />
Vlaander<strong>en</strong>-<br />
Dampierre (1255-<br />
1296),<br />
echtg<strong>en</strong>ote van<br />
Floris V (1254-<br />
1296), hertog<br />
van Holland <strong>en</strong><br />
Zeeland.<br />
Links: Zegel van<br />
Filips van d<strong>en</strong><br />
Elzas (1142-<br />
1191).<br />
Rechts: Zegel van<br />
Frederik van<br />
Barbarossa (1122-<br />
1190) aan e<strong>en</strong><br />
diploma voor<br />
H<strong>en</strong>drik de<br />
Leeuw, 1154.<br />
(Staatsarchief te<br />
Wolf<strong>en</strong>büttel).<br />
26<br />
Zegel van Bertrand de Blanquefort, (1109-<br />
1169), grootmeester van de orde van<br />
Tempeliers van 1156-1169; omstreeks<br />
1160.
27<br />
Links: Zegel van koning<br />
Alfonso II van Portugal (1185-<br />
1223), 1211, lood, 5,5 cm x<br />
3,5 cm.<br />
Randschrift voorzijde:<br />
SIGILUM D/(O) MINI ALFONSI;<br />
keerzijde: REGIS PORT/GALIE.<br />
In het midd<strong>en</strong> staan vijf<br />
schildjes.<br />
Rechts: Zegel van koning<br />
Dinis van Portugal (1261-<br />
1325), 1294, rode was, breed<br />
5,5 cm.<br />
Randschrift zijde <strong>en</strong><br />
keerzijde: S(igilum):<br />
D(omi(NI: DIONISII: REGIS<br />
P(ortu)GALIE:ET:ALGARBII.<br />
In het c<strong>en</strong>trum staan vijf<br />
schildjes <strong>en</strong> er om he<strong>en</strong> de<br />
kastel<strong>en</strong>.<br />
Links: Zegel van Pedro I van<br />
Portugal (1320-1367), 1357,<br />
lood, 4,6 cm diameter.<br />
Randschrift zijde <strong>en</strong><br />
keerzijde:<br />
S(igilum):D(omi)NI:PETRI:REGI<br />
S: PORTUGALIE:ET ALGARBII.<br />
De vijf kuss<strong>en</strong>tjes zijn bezet<br />
met metal<strong>en</strong> schijfjes in het<br />
c<strong>en</strong>trum <strong>en</strong> afgeboord met<br />
kastel<strong>en</strong>.<br />
Rechts: Zegel van koning<br />
Fernando van Portugal (1345-<br />
1383), 1374, lood, 4,1 cm<br />
diameter.<br />
Randschrift zijde <strong>en</strong><br />
keerzijde:<br />
S(igilum):D(omi)NI:FERNANDI:<br />
PORTUGALIE:ET<br />
ALGARBII:REGIS.<br />
De vijf kuss<strong>en</strong>tjes zijn bezet<br />
met metal<strong>en</strong> schijfjes in het<br />
c<strong>en</strong>trum <strong>en</strong> afgeboord met<br />
kastel<strong>en</strong>.
Het <strong>zegel</strong> vertoont e<strong>en</strong> portret van Edward III van<br />
Engeland (1312-1377). Hij zit als e<strong>en</strong> keizer op zijn troon<br />
met de wereldbol in zijn hand.<br />
Zegel van Maximiliaan van Bourgondië (1514-1582) als<br />
admiraal ter zee.<br />
28<br />
Zegel van Magnus I Ladulås, koning van<br />
Zwed<strong>en</strong> (1277-1290)<br />
Zegel van Magnus Eriksson (1316-1374)<br />
Zegel van Albert van Meckl<strong>en</strong>burg (1338-1412).
29<br />
Links: Zegel van Louis<br />
Coutinho, bisschop van Viseu<br />
<strong>en</strong> later van Coimbra,<br />
vijfti<strong>en</strong>de eeuw, rode <strong>en</strong> gele<br />
lak, hoogte 7,5 cm.<br />
Twee del<strong>en</strong>. In het bov<strong>en</strong>ste<br />
e<strong>en</strong> kruisiging onder e<strong>en</strong><br />
gotisch baldakijn. In het<br />
onderste e<strong>en</strong> prelaat met<br />
mijter in vooraanzicht<br />
geflankeerd door twee<br />
wap<strong>en</strong>schild<strong>en</strong>, waarbov<strong>en</strong><br />
mijters zijn geplaatst. Op<br />
beide schild<strong>en</strong> staat de<br />
voorstelling (in kwartier<strong>en</strong>)<br />
van de wap<strong>en</strong>s van Oud-<br />
Portugal, <strong>en</strong> vijf zeshoekige<br />
sterr<strong>en</strong>, met de wap<strong>en</strong>s van de<br />
Coutinho’s.<br />
Rechts: Zegel van Martinho<br />
de Oliveira, aartsbisschop van<br />
Brega <strong>en</strong> primaat van Spanje,<br />
veerti<strong>en</strong>de eeuw, rode lak,<br />
l<strong>en</strong>gte 4 cm.<br />
Binn<strong>en</strong> het veld dat door e<strong>en</strong><br />
inscriptie wordt ingeslot<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> gotisch baldakijn bov<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> bisschopsfiguur. Bov<strong>en</strong><br />
het baldakijn zit Maria op<br />
haar troon; ze houdt het kind<br />
op haar linkerknie.<br />
Links: Zegel van Jaime van Portugal, aartsbisschop van Lissabon, vijfti<strong>en</strong>de eeuw, rode <strong>en</strong> gele lak, 5 cm<br />
diameter. Het toont e<strong>en</strong> bolvormig schild, eindig<strong>en</strong>d op e<strong>en</strong> punt, waarbov<strong>en</strong> e<strong>en</strong> lelie staat. In de<br />
kwartier<strong>en</strong> bevat het de wap<strong>en</strong>s van Portugal-Avis <strong>en</strong> van Aragon.<br />
Midd<strong>en</strong>: Zegel van Maria Enes de Portel, veerti<strong>en</strong>de eeuw, rode lak, 5,3 cm diameter. Zegel in rozetvorm<br />
van het heraldische type.<br />
Rechts: Zegel van Teresa Martins de Albuquerque, veerti<strong>en</strong>de eeuw, rode lak, 5,7 cm diameter. Zegel met<br />
facett<strong>en</strong>, waar in e<strong>en</strong> uitspring<strong>en</strong>de driehoek aan elke kant e<strong>en</strong> half-cirkelvormige lob wordt omschrev<strong>en</strong>.<br />
Binn<strong>en</strong> de driehoek staat e<strong>en</strong> kruis afgebeeld, met neg<strong>en</strong> kastel<strong>en</strong> bezet, dat aan elke zijkant vergezeld is<br />
van vijf schildjes. Drie leeuw<strong>en</strong> vull<strong>en</strong> de hoek<strong>en</strong> van de driehoek. In elke lob ziet m<strong>en</strong> e<strong>en</strong> lelie.
5. Familie<strong>zegel</strong>s<br />
Voor 1389 be<strong>zegel</strong>d<strong>en</strong> de led<strong>en</strong> van het geslacht<br />
<strong>Van</strong> Der Goude, die ook schout<strong>en</strong> van de stad<br />
Gouda war<strong>en</strong>, de stukk<strong>en</strong> met hun eig<strong>en</strong><br />
familie<strong>zegel</strong>s. Jan van der Goude (1375-1411)<br />
voerde als wap<strong>en</strong> e<strong>en</strong> zilver<strong>en</strong> dwarsbalk, van<br />
bov<strong>en</strong> <strong>en</strong> van onder vergezeld door drie goud<strong>en</strong><br />
sterr<strong>en</strong>. Het geme<strong>en</strong>tewap<strong>en</strong> van Gouda lijkt e<strong>en</strong><br />
gespiegelde versie van het familiewap<strong>en</strong>.<br />
Familiewap<strong>en</strong> dat mogelijk door de familie Flor<strong>en</strong> /<br />
Fleur<strong>en</strong> is gebruikt.<br />
Rechts: Zegel van e<strong>en</strong> lid van de Friso-familie.<br />
Friese strijder met kuif <strong>en</strong> polsstokspeer, circa<br />
1350.<br />
Zegel (ex libris) van Romé, Tilly, Peter <strong>en</strong> Carola Fasol<br />
(1983).<br />
Het <strong>zegel</strong>ontwerp is gebaseerd op e<strong>en</strong> oorspronkelijke<br />
toespeling op de drager van de famili<strong>en</strong>aam Fasol.<br />
Deze luidde: "e<strong>en</strong> man met maar twee not<strong>en</strong> op zijn<br />
zang". E<strong>en</strong> toespeling van pret<strong>en</strong>tieuze ingetog<strong>en</strong>heid,<br />
als het ware e<strong>en</strong> spreuk in de 'not<strong>en</strong>dop'. De Latijnse<br />
variant ervan werd geschrev<strong>en</strong> door Jan Steeghs, die<br />
naar het muzikale van de naam verwijst met metrische<br />
<strong>en</strong> lyrische elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Gerard Obb<strong>en</strong>s gaf vorm aan<br />
devies <strong>en</strong> familietek<strong>en</strong>.<br />
DEVIES<br />
De toespeling op de naam heeft het karakter van e<strong>en</strong><br />
devies: Et binis modo tonis, certe carmina fiunt (Ook<br />
met maar twee not<strong>en</strong>, kun je echt wel lieder<strong>en</strong><br />
mak<strong>en</strong>).<br />
De relatie tuss<strong>en</strong> de muzieknot<strong>en</strong> uit de famili<strong>en</strong>aam<br />
<strong>en</strong> de not<strong>en</strong>boom ligt voor de hand. Daarom staat<br />
binn<strong>en</strong> het rondgeschrev<strong>en</strong> devies e<strong>en</strong> volle<br />
not<strong>en</strong>boom, bov<strong>en</strong> e<strong>en</strong> sol-sleutel met de not<strong>en</strong> f <strong>en</strong> g<br />
(fa-sol).<br />
30
6. Conv<strong>en</strong>ts<strong>zegel</strong>s<br />
Conv<strong>en</strong>ts<strong>zegel</strong> van de abdij van Rijnsburg, ivoor, 1340.<br />
Bov<strong>en</strong> het kruistek<strong>en</strong> in het randschrift e<strong>en</strong> oblong<br />
uitsteeksel.<br />
Maria met Christuskind op schoot. Byzantijns gewaad,<br />
het hoofd bedekt door e<strong>en</strong> doek. In de linkerhand e<strong>en</strong><br />
takje (lelie). De rechterhand ondersteunt het<br />
Christuskind, dat met beide hand<strong>en</strong> naar het takje<br />
grijpt. Het draagt e<strong>en</strong> lang gewaad. Kruisnimbus.<br />
Randschrift: SCA MARIA . IN RINESBURCH<br />
31<br />
Conv<strong>en</strong>ts<strong>zegel</strong> van de Sint-Odulfusabdij<br />
van Statere, 1383, met e<strong>en</strong> afbeelding van<br />
Maria met het Christuskind <strong>en</strong> ter<br />
weerszijd<strong>en</strong> e<strong>en</strong> kniel<strong>en</strong>de monniksfiguur.<br />
Conv<strong>en</strong>ts<strong>zegel</strong> Oostbroek, gro<strong>en</strong>e was, Ø<br />
4,5 cm, 12 juli 1323.<br />
St. Laur<strong>en</strong>tius, ligg<strong>en</strong>d op e<strong>en</strong> rooster,<br />
waaronder duidelijk zichtbaar de<br />
brand<strong>en</strong>de kol<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong> de martelaar e<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>gel, die met beide hand<strong>en</strong> e<strong>en</strong> doek<br />
vasthoudt met daarin e<strong>en</strong> kindergestalte<br />
(symbolische voorstelling van de ziel van de<br />
heilige). Uit Nederlandse klooster<strong>zegel</strong>s<br />
vóór 1600 (1936).<br />
Laat middeleeuws <strong>zegel</strong>stempel Heesbe<strong>en</strong> (Heusd<strong>en</strong>), voorzijde <strong>en</strong> achterzijde, hoogte 4,5 cm, breedte<br />
2,5 cm.<br />
Zeg<strong>en</strong><strong>en</strong>de Christus, afgebeeld met l<strong>en</strong>d<strong>en</strong>doek, borstwond, aureool <strong>en</strong> de naar zijn kruisdood<br />
verwijz<strong>en</strong>de staf. Hij is gezet<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> troon met e<strong>en</strong> baldakijn dat lijkt op het dak van e<strong>en</strong> kerk met<br />
e<strong>en</strong> transept, vieringtor<strong>en</strong> <strong>en</strong> twee tor<strong>en</strong>s. Het randschrift luidt: "OSANNA FILI DAVID" ("OSANNA F' op het<br />
stempel links, <strong>en</strong> op de <strong>zegel</strong>afdruk rechts, "ILI DAVID" op het stempel rechts, <strong>en</strong> op de <strong>zegel</strong>afdruk links).<br />
Mattheüs 21:9: Hosanna, de zoon van David.
7. Zegels van sted<strong>en</strong><br />
Stads<strong>zegel</strong> van Dev<strong>en</strong>ter, 1271.<br />
Het <strong>zegel</strong> vertoont e<strong>en</strong> halfronde stadsmuur met<br />
kantel<strong>en</strong>. In het midd<strong>en</strong> daarachter staat e<strong>en</strong> grote<br />
poorttor<strong>en</strong> met kantel<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> zadeldak. Die tor<strong>en</strong><br />
wordt geflankeerd door twee kleinere tor<strong>en</strong>s. Het<br />
randschrift luidt: + SIGILLUM CIVITATIS DAVENTRIE<br />
(<strong>zegel</strong> van de stad Dev<strong>en</strong>ter).<br />
Zegel van de stad Aalst.<br />
Rechts: Stads<strong>zegel</strong> van Hoorn, 1361.<br />
Het <strong>zegel</strong> toont e<strong>en</strong> <strong>tot</strong> jachthoorn omgebouwde koehoorn, die de naam<br />
van de stad <strong>tot</strong> uitdrukking br<strong>en</strong>gt.<br />
De e<strong>en</strong>hoorn, e<strong>en</strong> ontembaar fabeldier waaraan bijzondere kracht<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> toegek<strong>en</strong>d. Hij kwam ook voor in het wap<strong>en</strong> van de bisschop van<br />
Utrecht <strong>en</strong> symboliseerde daar het geestelijk gezag van deze kerkvorst.<br />
De stad Hoorn gaat teg<strong>en</strong> het einde van de 16 e eeuw e<strong>en</strong> zitt<strong>en</strong>de<br />
e<strong>en</strong>hoorn als schildhouder gebruik<strong>en</strong>.<br />
32<br />
Het oudste stads<strong>zegel</strong> van Nijmeg<strong>en</strong> uit 1265,<br />
waarvan het randschrift luidt: SIGILLUM<br />
BURGERIENSIUM DE NUMEGEN (<strong>zegel</strong> van de<br />
burgers van Nijmeg<strong>en</strong>).<br />
Zegel van Aalst in gebruik van 1399-1559.<br />
Links: Middeleeuwse <strong>zegel</strong> van<br />
de stad Amsterdam,<br />
vervaardigd na de toek<strong>en</strong>ning<br />
van haar stadsrecht<strong>en</strong><br />
omstreeks 1300.<br />
Rechts: Gevelste<strong>en</strong> aan de<br />
munttor<strong>en</strong>.
8. Groot<strong>zegel</strong>s<br />
E<strong>en</strong> groot<strong>zegel</strong> is het belangrijkste <strong>zegel</strong> van e<strong>en</strong> vorst of van e<strong>en</strong> staat. Het werd <strong>en</strong> wordt gebruikt<br />
als waarborg voor de echtheid van de belangrijkste <strong>en</strong> meest plechtige oorkond<strong>en</strong> <strong>en</strong> docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.<br />
Groot<strong>zegel</strong>s zijn, vanwege hun grootte, bijna altijd van was, maar teg<strong>en</strong>woordig word<strong>en</strong> ze ook<br />
vaak met e<strong>en</strong> speciale pers of tang in reliëf op het betreff<strong>en</strong>de docum<strong>en</strong>t gedrukt. Het bewar<strong>en</strong> van<br />
het groot<strong>zegel</strong> is de taak van de groot<strong>zegel</strong>bewaarder. Dit was in het verled<strong>en</strong> vaak e<strong>en</strong> apart ambt<br />
aan het hof of was gecombineerd met dat van kanselier. Teg<strong>en</strong>woordig wordt het groot<strong>zegel</strong><br />
meestal bewaard door e<strong>en</strong> minister.<br />
Groot<strong>zegel</strong> van Frankrijk, 1848.<br />
Afgebeeld is Juno als personificatie van de<br />
vrijheid, omringd door symbol<strong>en</strong> voor kunst,<br />
landbouw <strong>en</strong> industrie. Hte randschrift luidt:<br />
RÉPUBLIQUE FRANÇAISE, DÉMOCRATIQUE, UNE<br />
ET INDIVISIBLE. Op de achterzijde staat de<br />
tekst AU NOM DU PEUPLE FRANÇAIS, omringd<br />
door e<strong>en</strong> lauwerkrans <strong>en</strong> het motto: LIBERTÉ,<br />
ÉGALITÉ, FRATERNITÉ. Dit <strong>zegel</strong> is vervaardigd<br />
naar aanleiding van de stichting van de Tweede<br />
Republiek in 1848.<br />
Groot<strong>zegel</strong> van de Stat<strong>en</strong> G<strong>en</strong>eraal , 1578.<br />
Voordat Nederland in 1813 e<strong>en</strong> monarchie <strong>en</strong> in 1795 e<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong>heidsstaat werd, vormde dit gebied sinds 1578 de Republiek<br />
der Zev<strong>en</strong> Provinciën of Zev<strong>en</strong> Ver<strong>en</strong>igde Nederland<strong>en</strong>. Het<br />
hoogste gezag lag niet bij e<strong>en</strong> vorst, maar bij de ver<strong>en</strong>igde<br />
vergadering van de provinciale Stat<strong>en</strong>, de Stat<strong>en</strong>-G<strong>en</strong>eraal.<br />
Op 11 september 1578 beslot<strong>en</strong> de Stat<strong>en</strong>-G<strong>en</strong>eraal dat e<strong>en</strong><br />
eig<strong>en</strong> groot<strong>zegel</strong> vervaardigd di<strong>en</strong>de te word<strong>en</strong> met daarop de<br />
afbeelding van e<strong>en</strong> gekroonde heraldische leeuw met in de <strong>en</strong>e<br />
klauw e<strong>en</strong> zwaard <strong>en</strong> in de andere e<strong>en</strong> bundel van 17 pijl<strong>en</strong>,<br />
bije<strong>en</strong>gehoud<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> band met daarop het woord<br />
CONCORDIA (e<strong>en</strong>dracht). Deze pijl<strong>en</strong> staan symbool voor de<br />
to<strong>en</strong> nog Zev<strong>en</strong>ti<strong>en</strong> Provinciën die de Stat<strong>en</strong>-G<strong>en</strong>eraal formeel<br />
gezi<strong>en</strong> pret<strong>en</strong>deerde te verteg<strong>en</strong>woordig<strong>en</strong>. Het randschrift<br />
luidde: SIGILLVM ORDINVM BELGII. Het contra<strong>zegel</strong> vertoonde<br />
e<strong>en</strong> wolk met daaruit e<strong>en</strong> hand, die ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> bundel van<br />
17 pijl<strong>en</strong> vasthoudt. Het randschrift hierbij luidde: VIRTVS<br />
VNITA FORTIOR (E<strong>en</strong>dracht maakt macht).<br />
Op 27 juli 1662 beslot<strong>en</strong> de Stat<strong>en</strong>-G<strong>en</strong>eraal <strong>tot</strong> de<br />
vervaardiging van e<strong>en</strong> nieuw groot<strong>zegel</strong>, dit keer met slechts<br />
zev<strong>en</strong> pijl<strong>en</strong> in de klauw van de leeuw.<br />
De stempels voor dit groot<strong>zegel</strong> werd<strong>en</strong> vermoedelijk bewaard<br />
door de raadp<strong>en</strong>sionaris, officieel de juridisch adviseur van de<br />
Stat<strong>en</strong> van Holland, maar in de praktijk vaak de hoogste <strong>en</strong><br />
invloedrijkste ambt<strong>en</strong>aar van de Republiek.<br />
33<br />
In reliëf afgedrukt groot<strong>zegel</strong> van de<br />
Bondsrepubliek Duitsland.<br />
Afgebeeld is de heraldische adelaar uit het<br />
wap<strong>en</strong>, omringd door e<strong>en</strong> lauwerkrans.
9. Kerk<strong>zegel</strong>s<br />
a. Katholieke <strong>zegel</strong>s<br />
Links: Zegel van<br />
paus Johannes<br />
Paulus I (1912-<br />
1978),<br />
ontworp<strong>en</strong> door<br />
Bruno Bernard<br />
Heim.<br />
Rechts:Zegel<br />
van de<br />
cisterciënzer<br />
abt Bernard<br />
Kaul.<br />
Links: Zegel van<br />
paus Johannes<br />
Paulus II (1920-<br />
2005),<br />
ontworp<strong>en</strong> door<br />
Bruno Bernard<br />
Heim.<br />
Rechts: Zegel van<br />
de abdij Lili<strong>en</strong>feld.<br />
Links: Ouwel<strong>zegel</strong><br />
van Leo Ferdinand<br />
Dworschak,<br />
bisschop van Fargo<br />
(Noord-Dakota,<br />
USA).<br />
Rechts: Het<br />
rubberstempel van<br />
parochie Pfyn<br />
(Zwitserland),<br />
ontworp<strong>en</strong> door<br />
Bruno Bernard<br />
Heim.<br />
34
. Zegels van Hervormde Geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
Zegel van de Hervormde Geme<strong>en</strong>te te Zev<strong>en</strong>aar.<br />
Zev<strong>en</strong> ar<strong>en</strong> schiet<strong>en</strong> op. De aar is in de Bijbel symbool van<br />
Christus. Hij is het brood dat lev<strong>en</strong> geeft (Johannes 7:35). Ze<br />
staat ook symbool voor het avondmaal / de eucharistie. In<br />
algem<strong>en</strong>e zin is de kor<strong>en</strong>aar zinnebeeld van de l<strong>en</strong>te.<br />
Welke associaties meespeeld<strong>en</strong> bij het kiez<strong>en</strong> van zev<strong>en</strong> ar<strong>en</strong> is<br />
niet bek<strong>en</strong>d. Mogelijk leidde alle<strong>en</strong> de naam Zev<strong>en</strong>aar ertoe<br />
zev<strong>en</strong> ar<strong>en</strong> te gebruik<strong>en</strong> <strong>en</strong> war<strong>en</strong> er ge<strong>en</strong> diepere gedacht<strong>en</strong>.<br />
Dit lijkt onwaarschijnlijk, want in de tijd dat het <strong>zegel</strong><br />
ontstond, hechtte m<strong>en</strong> niet alle<strong>en</strong> aan de letterlijke betek<strong>en</strong>is<br />
van iets, maar zocht m<strong>en</strong> ook naar e<strong>en</strong> symbolische. Wellicht<br />
speeld<strong>en</strong> daarom allerlei associaties e<strong>en</strong> rol die verbond<strong>en</strong><br />
war<strong>en</strong> met het Bijbelse spraakgebruik over ar<strong>en</strong> <strong>en</strong> het getal<br />
zev<strong>en</strong>.<br />
Zegel van de Herv. Geme<strong>en</strong>te te Lemelerveld.<br />
Ontwerp: ds. Le<strong>en</strong> d<strong>en</strong> Best<strong>en</strong>, 1988, met gebruikmaking van de<br />
houtsnede ‘Ligg<strong>en</strong>d ree’ (1927) van J. Schonk (1889-1976).<br />
In het veld van Lemele (Lemelerveld) zie je nog wel e<strong>en</strong>s e<strong>en</strong><br />
ree graz<strong>en</strong> of in het gras ligg<strong>en</strong> herkauw<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> rustig graz<strong>en</strong> of<br />
in het gras ligg<strong>en</strong> verwijst voor de Hervormde Geme<strong>en</strong>te naar<br />
het visio<strong>en</strong> van gerechtigheid, vrede <strong>en</strong> heelheid van de<br />
schepping, het visio<strong>en</strong> ook van Op<strong>en</strong>baring 21:1-7 (God zal bij<br />
de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> won<strong>en</strong>; elke traan zal Hij drog<strong>en</strong>; rouw, verdriet<br />
zull<strong>en</strong> niet langer voorkom<strong>en</strong>). De geme<strong>en</strong>te wil in dit visio<strong>en</strong><br />
blijv<strong>en</strong> gelov<strong>en</strong> <strong>en</strong> van daaruit de vlam van de hoop brand<strong>en</strong>d<br />
houd<strong>en</strong> <strong>en</strong> net als Dorcas (haar naam betek<strong>en</strong>t ree, Handeling<strong>en</strong><br />
9:36) eraan werk<strong>en</strong> dat dit visio<strong>en</strong> stukje bij beetje<br />
werkelijkheid wordt.<br />
Zegel van de Hervormde Geme<strong>en</strong>te te Brouwershav<strong>en</strong>.<br />
Deus portus naufrago securus (God is e<strong>en</strong> veilige hav<strong>en</strong> voor de<br />
schipbreukeling).<br />
Ontwerp: J.H.M. Beek, naar e<strong>en</strong> idee van ds. D. Schneider,<br />
1984.<br />
Zegel van de Herv. Geme<strong>en</strong>te te Wilnis.<br />
Solitudo florebit ut lilium (ontle<strong>en</strong>d aan Jesaja 35:1: de<br />
woestijn zal bloei<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> roos; solitudo = wildernis, woestijn;<br />
lilium = roos, lelie). De naam Wilnis komt mogelijk van<br />
wildernis.<br />
Ontwerp: dhr. Felder, naar e<strong>en</strong> idee van Dr. J.H. van de Bank .<br />
35
Zegel van de Hervormde Geme<strong>en</strong>te te Goedereede.<br />
Het <strong>zegel</strong> toont de tor<strong>en</strong> van Goedereede zoals die in vroeger<br />
tijd di<strong>en</strong>st deed als bak<strong>en</strong> voor de scheepvaart. De lichtbundel<br />
van de tor<strong>en</strong> valt op de vlag in top van het schip. Het schip<br />
verbeeldt de kerk. De vlag in de top (met het<br />
christusmonogram) geeft aan dat het schip toebehoort aan<br />
Jezus Christus. Het schip koerst aan op de hav<strong>en</strong> <strong>en</strong> wordt op<br />
haar weg door het licht geleid. In zijn geheel doet het <strong>zegel</strong><br />
ook onwillekeurig d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> aan het bek<strong>en</strong>de gezang "Het<br />
scheepje onder Jezus hoede".<br />
De belijd<strong>en</strong>is van de geme<strong>en</strong>te is Johannes 1:5: ‘Het licht<br />
schijnt in de duisternis <strong>en</strong> de duisternis heeft het niet kunn<strong>en</strong><br />
dov<strong>en</strong>.’<br />
Zegel van de Hervormde Geme<strong>en</strong>te te Putt<strong>en</strong>.<br />
De naam van de geme<strong>en</strong>te wordt uitgebeeld: e<strong>en</strong> vrouw is aan<br />
het waterputt<strong>en</strong>.Het motief van de vrouw in rouwkleding<br />
verwijst naar wat er in dit dorp in 1944 gebeurde: zeshonderd<br />
onschuldige mann<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> naar Duitse conc<strong>en</strong>tratiekamp<strong>en</strong><br />
gevoerd; slechts <strong>en</strong>kel<strong>en</strong> keerd<strong>en</strong> terug. In het op<strong>en</strong>geslag<strong>en</strong><br />
boek wordt het rampjaar vermeld maar ook verwez<strong>en</strong> naar<br />
naar Jesaja 54:7 (De Heer die je heeft vrijgekocht, zegt: ‘E<strong>en</strong><br />
korte tijd liet ik je alle<strong>en</strong>, maar ik haal je weer bij me, want<br />
diep b<strong>en</strong> ik met je begaan) In het randschrift wordt verwez<strong>en</strong><br />
naar Op<strong>en</strong>baring 21: 6 (Ik b<strong>en</strong> de alfa <strong>en</strong> de omega, het begin<br />
<strong>en</strong> het einde. Wie dorst heeft, krijgt van mij gratis te drink<strong>en</strong><br />
uit de waterbron van het lev<strong>en</strong>’).<br />
Zegel van de Hervormde Geme<strong>en</strong>te te Zelhem.<br />
Ploeg<strong>en</strong>de boer teg<strong>en</strong> zon met wolk<strong>en</strong> met daaronder <strong>en</strong>kele<br />
ar<strong>en</strong> kor<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> banderol waarin de tekst: 1Cor. IX-10<br />
Randtekst: Debet in spe qui arat arare (Wie ploegt moet<br />
ploeg<strong>en</strong> op hoop).<br />
Ontwerp: Derk Jan Abelskamp (1998-1956), artistieke<br />
uitwerking in 1956: Hubert Joseph Poyck.<br />
De voorstelling van de ploeg<strong>en</strong>de boer <strong>en</strong> de zon gaat terug op<br />
het Zelhemse geme<strong>en</strong>tewap<strong>en</strong>.<br />
Zegel van de Hervormde Geme<strong>en</strong>te te Katwijk aan Zee.<br />
Tot 1941 voerd<strong>en</strong> Katwijk-Binn<strong>en</strong> <strong>en</strong> Katwijk aan Zee<br />
hetzelfde <strong>zegel</strong>.<br />
Katwijk is g<strong>en</strong>oemd naar de stam der Katt<strong>en</strong>. In 1941 werd<br />
op initiatief van ds. P. Pras in Katwijk aan Zee e<strong>en</strong> nieuw<br />
<strong>zegel</strong> ingevoerd. Op het <strong>zegel</strong>veld e<strong>en</strong> in nood verker<strong>en</strong>d<br />
schip met kapot gewaaide zeil<strong>en</strong>, met daarvoor het anker<br />
van de hoop.<br />
Randschrift: Catti Aborgines Batavorum = De Katt<strong>en</strong> zijn de<br />
stamvaders der Batavier<strong>en</strong>.<br />
Hebr. 6:19a: ‘De hoop is als e<strong>en</strong> betrouwbaar <strong>en</strong> zeker anker<br />
voor onze ziel.<br />
36
c. Zegels van Gereformeerde Kerk<strong>en</strong> in Nederland<br />
Links: Zegel van de Geref.<br />
kerk te Amsterdam-West.<br />
Gelijkzijdige driehoek,<br />
bijbel, kruis, stral<strong>en</strong>de zon,<br />
chi-rho-tek<strong>en</strong>, alfa <strong>en</strong><br />
omega, Uit hem, door hem<br />
<strong>en</strong> <strong>tot</strong> hem zijn alle ding<strong>en</strong>;<br />
9 oktober 1987.<br />
Rechts: Zegel van de Geref.<br />
kerk te Apeldoorn.<br />
Leliën tuss<strong>en</strong> doorn<strong>en</strong>.<br />
Hooglied 2:1: ‘Ik b<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
lelie van de Saron, e<strong>en</strong><br />
wilde lelie in het dal.’<br />
Zegel van de Geref. kerk te<br />
Amsterdam-Overtoom.<br />
Lam met aureool, chi-rhotek<strong>en</strong>,<br />
alfa <strong>en</strong> omega, Apoc.<br />
VII:17. viae dux ad vivos<br />
fontes aquarum (Op<strong>en</strong>baring<br />
7:17 – e<strong>en</strong> lam zal h<strong>en</strong> leid<strong>en</strong><br />
<strong>tot</strong> de waterbronn<strong>en</strong> van het<br />
lev<strong>en</strong>).<br />
Ontwerp: dr. Mand<strong>en</strong>stein,<br />
na 1926.<br />
Rechts: Zegel van de Geref.<br />
kerk te Anjum<br />
Boom, die e<strong>en</strong> wiek<strong>en</strong>kruis<br />
vormt, duiv<strong>en</strong>.<br />
Links: Zegel van de Geref.<br />
kerk te Breda.<br />
Ontwerp: Petter, Bezemer<br />
<strong>en</strong> Nagelkerke, 1955.<br />
Rechts: Zegel van de Geref.<br />
kerk te Broeksterwoude.<br />
Kerk binn<strong>en</strong> takk<strong>en</strong> van uit<br />
moeras opgroei<strong>en</strong>de boom.<br />
Links: Zegel van de Geref.<br />
kerk te Blaricum, Lar<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
Eemnes.<br />
Kruis omringd door<br />
vruchtdrag<strong>en</strong>de druif,<br />
zonnestral<strong>en</strong>.<br />
Rechts: Zegel van de Geref.<br />
kerk te Boeckhout.<br />
Op de achtergrond<br />
damasceerwerk,<br />
Hug<strong>en</strong>ot<strong>en</strong>kruis, omlaag<br />
vlieg<strong>en</strong>de duif, bijbel, OT <strong>en</strong><br />
NT, alfa <strong>en</strong> omega, 1 Cor. 3:11<br />
(Niemand anders kan e<strong>en</strong><br />
ander fundam<strong>en</strong>t legg<strong>en</strong> dan<br />
er al ligt: Jezus Christus), 1955<br />
(inst.jaar), vier cho-rho-tek<strong>en</strong>s<br />
in cirkeltjes.<br />
Ontwerp: Rik Keutericks, ca.<br />
1956.<br />
37
Links: Zegel van de Geref. kerk<br />
te Brouwershav<strong>en</strong>.<br />
Kruis <strong>en</strong> anker in golv<strong>en</strong>. Spes<br />
sicut anchoram habemus<br />
animae tutam et firmam et<br />
inced<strong>en</strong>tem ad interiora<br />
velaminis, Hebr. 6:19 (De hoop<br />
is als e<strong>en</strong> betrouwbaar <strong>en</strong><br />
zeker anker voor onze ziel, <strong>en</strong><br />
gaat ons voor <strong>tot</strong> voorbij het<br />
voorhangsel).<br />
Ontwerp: ds.<br />
P.L.Schuddebeurs, 1955.<br />
Rechts: Zegel van de Geref.<br />
Kerk te Buit<strong>en</strong>post.<br />
Vis, duif, Zijt dan all<strong>en</strong> één.<br />
Ontwerp: Sjoerd V<strong>en</strong>ema,<br />
1965.<br />
Links: Zegel van de Geref.<br />
kerk te D<strong>en</strong>derleeuw.<br />
Klimm<strong>en</strong>de leeuw,<br />
zespuntige ster, golv<strong>en</strong>; zie,<br />
de leeuw uit de stam Juda,<br />
de wortel Davids, heeft<br />
overwonn<strong>en</strong>, Op<strong>en</strong>baring 5:5.<br />
Ontwerp: ds. P.L.<br />
Schuddebeurs, ca. 1960.<br />
Rechts: Zegel van de Geref.<br />
Kerk te Dier<strong>en</strong>.<br />
Wolf <strong>en</strong> lam ligg<strong>en</strong> tesam<strong>en</strong>.<br />
Links: Zegel van de<br />
Herv.Geref.<br />
kerkgeme<strong>en</strong>schap te<br />
Doesburg.<br />
Vier naar windstrek<strong>en</strong><br />
vlieg<strong>en</strong>de duiv<strong>en</strong>.<br />
Rechts: Zegel van de Geref.<br />
kerk te Doetinchem.<br />
Achter uitgespaard Grieks<br />
kruis: kerkgebouw, flats<br />
woning<strong>en</strong>. In gebruik sinds<br />
ca. 1957.<br />
Zegel van de Geref. kerk te<br />
Dubbeldam.<br />
Woonwijk met in het<br />
midd<strong>en</strong> kerk. G<strong>en</strong> 26:22 (Hij<br />
groef weer e<strong>en</strong> put.<br />
Hierover ontstond ge<strong>en</strong><br />
on<strong>en</strong>igheid. Hij noemde<br />
hem Rehobot, ‘want’, zei<br />
hij, ‘nu heeft de HEER ons<br />
ruimte gegev<strong>en</strong> in dit land<br />
<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> wij ons<br />
uitbreid<strong>en</strong>.’).<br />
In gebruik sinds 1963.<br />
Rechts: Zegel van de Geref.<br />
kerk te Enkhuiz<strong>en</strong>.<br />
Chi-rho-tek<strong>en</strong>, alfa <strong>en</strong><br />
omega, vis.<br />
Ontwerp: S. Spoelstra, 1955.<br />
38
Links: Zegel van de Geref.<br />
kerk te Groning<strong>en</strong>.<br />
Ark op het droge. Occlosit<br />
Dominus pro eo (De Heer<br />
sloot (de deur) achter<br />
hem).<br />
Rechts: Zegel van de<br />
Geref.kerk te Rotterdam-<br />
Alexanderstad.<br />
Mand met brood <strong>en</strong> vis.<br />
Links: Zegel van de Geref.<br />
kerk te Klundert.<br />
Stral<strong>en</strong>de zon bov<strong>en</strong> stad,<br />
land <strong>en</strong> water, alfa <strong>en</strong><br />
omega.<br />
Rechts: Zegel van de<br />
Geref.kerk te Rotterdam-<br />
Feij<strong>en</strong>oord.<br />
Kompas met in het c<strong>en</strong>trum<br />
e<strong>en</strong> verankerd schip,<br />
kerkgebouw.<br />
Links: Zegel van de Geref.<br />
kerk (Eccelsiae Reformatae)<br />
te Schoonebeek.<br />
Stral<strong>en</strong>d kruis, duif, alfa <strong>en</strong><br />
omega, ja-knikker.<br />
MDCCCLIX (1859,<br />
stichtingsjaar).<br />
Rechts: Zegel van de Geref.<br />
kerk te Velp.<br />
Schip onder zeil met kruis.<br />
Ontwerp: S.J.F. Bosch, ca.<br />
1941.<br />
Links: Zegel van de<br />
<strong>Protestantse</strong> Geme<strong>en</strong>te te<br />
Warmond, sinds 2004.<br />
De geme<strong>en</strong>te weet zich<br />
geïnspireerd door de Heilige<br />
Geest, die haar wind in de<br />
zeil<strong>en</strong> geeft, bij storm<strong>en</strong> het<br />
scheepje van de kerk leidt <strong>en</strong><br />
bij teg<strong>en</strong>wind toch<br />
vooruitgang geeft. Het tek<strong>en</strong><br />
van het kruis in de mast, het<br />
symbool van Christus op de<br />
voorplecht.<br />
Rechts: Zegel van de<br />
Reformatorische kerk van<br />
V<strong>en</strong>lo 1714.<br />
Bov<strong>en</strong> dit schild leest m<strong>en</strong> in<br />
Hebreeuwse letters: Beet-ha-<br />
V<strong>en</strong>lo. Dit betek<strong>en</strong>t: het huis -<br />
de tempel- van V<strong>en</strong>lo M<strong>en</strong> kan<br />
ook lez<strong>en</strong>: Beth-Av<strong>en</strong> lo, wat<br />
betek<strong>en</strong>t: ge<strong>en</strong> huis van<br />
afgod<strong>en</strong>.<br />
39
d. Zegels van Evangelisch Lutherse geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in Nederland<br />
Zegel van de evangelisch Lutherse Geme<strong>en</strong>te (de kerk<br />
van de onveranderde Augsburgse Confessie) te<br />
Stadskanaal<br />
Ontwerp: dhr. <strong>Van</strong> Beekum, omstreeks 1955.<br />
Zegel van de Evangelisch Lutherse Geme<strong>en</strong>te te<br />
Rotterdam heeft uit 1642. Het laat zi<strong>en</strong> e<strong>en</strong> vlieg<strong>en</strong>de<br />
duif met e<strong>en</strong> olijftak met daaronder de woord<strong>en</strong> Pax<br />
vobis: vrede zij U. Het randschrift luidt: sig. ecc. Rot.<br />
sub.symb.invar. conf. Aug. 1642 (<strong>zegel</strong> van de kerk van<br />
Rotterdam onder van de onveranderde Augsburgse<br />
belijd<strong>en</strong>is). E<strong>en</strong> kleine versiering tuss<strong>en</strong> de eerste <strong>en</strong><br />
laatste letters doet aan de Lutherroos d<strong>en</strong>k<strong>en</strong>. Het <strong>zegel</strong><br />
is ontworp<strong>en</strong> voor de afgescheid<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>te van Hirnius,<br />
maar bleef daarna nog als Rotterdams <strong>zegel</strong> in gebruik<br />
Zegel van de lutherse geme<strong>en</strong>te te Leid<strong>en</strong>, 1605 of kort<br />
daarna.<br />
Het randschrift luidt: SIGILLUM. LUTHERANAE. ECCLESIAE.<br />
LEYDENSIS *<br />
de overwinn<strong>en</strong>de M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>zoon, met e<strong>en</strong> stral<strong>en</strong>krans om<br />
het hoofd, in de mond e<strong>en</strong> tweesnijd<strong>en</strong>d zwaard, in (hier<br />
om) de rechterhand zev<strong>en</strong> sterr<strong>en</strong>. Hij staat in e<strong>en</strong> <strong>tot</strong><br />
aan de voet<strong>en</strong> reik<strong>en</strong>d gewaad, e<strong>en</strong> gordel om de heup<strong>en</strong>,<br />
temidd<strong>en</strong> van de zev<strong>en</strong> kandelar<strong>en</strong>. Aan zijn voet<strong>en</strong> ligt<br />
de zi<strong>en</strong>er van Patmos, Johannes met gevouw<strong>en</strong> hand<strong>en</strong><br />
aanbidd<strong>en</strong>d neergeknield (Op<strong>en</strong>baring 1:12-18). Met dit<br />
beeld word<strong>en</strong> de zev<strong>en</strong> Klein-Aziatische geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
voorgesteld als zev<strong>en</strong> kandelar<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun voorgangers als<br />
zev<strong>en</strong> sterr<strong>en</strong>. De geme<strong>en</strong>te Kolosse ontbreekt: zij was<br />
door e<strong>en</strong> zware aardbeving in 66 na Chr. verwoest.<br />
Zegel van de Evangelisch Lutherse Geme<strong>en</strong>te te<br />
Rotterdam.<br />
Dit <strong>zegel</strong> toont het beeld uit Op<strong>en</strong>baring 12:1,<br />
2, 6 <strong>en</strong> 14. De vrouw bekleed met de zon <strong>en</strong> de<br />
maan aan haar voet<strong>en</strong>. Op haar hoofd e<strong>en</strong><br />
kroon met 12 sterr<strong>en</strong>. Zij heeft 2 grote<br />
vleugels. Bov<strong>en</strong> het <strong>zegel</strong> staat in Hebreeuwse<br />
tekst het woord Immanuel. het randschrift is:<br />
sigill. eclesiae. Rotterdam<strong>en</strong>s sub symb. Augst.<br />
Confes (<strong>zegel</strong> van de kerk van Rotterdam onder<br />
belijd<strong>en</strong>is van de Augsburgse Confessie). Het<br />
<strong>zegel</strong> is waarschijnlijk ontworp<strong>en</strong> door Ds.<br />
Hirnius.<br />
40
e. Zegels van de sacram<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
Zegel van de zev<strong>en</strong> sacram<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.<br />
In het middelpunt de verbinding tuss<strong>en</strong> de Griekse<br />
letters X (Chi) <strong>en</strong> P (Rho). Het zijn de eerste twee<br />
letters van de titel van Jezus van Nazareth: CHRistus<br />
dat wil zegg<strong>en</strong> Messias, de Gezalfde. Links <strong>en</strong> rechts:<br />
Alfa <strong>en</strong> Omega: de eerste <strong>en</strong> de laatste letter van het<br />
Griekse alfabet (Deze letters staan ook altijd op de<br />
Paaskaars). Daaromhe<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bandkroon met parels: de<br />
zev<strong>en</strong> sacram<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.<br />
<strong>Van</strong>uit dit c<strong>en</strong>trum gaan in vier richting<strong>en</strong> ‚kruisvormig’<br />
waterstrom<strong>en</strong>.<br />
Zij verbeeld<strong>en</strong> het lev<strong>en</strong> van God dat door de Heilige<br />
Geest het wereldrond vervult.<br />
Rechts bov<strong>en</strong>: Zegel van de doop<br />
Rechts: Zegel van het vormsel<br />
Rechts: Zegel van boete <strong>en</strong> verzo<strong>en</strong>ing<br />
Het hoofdmotief vorm<strong>en</strong> de twee ‘sleutels van Petrus’,<br />
symbool van de opdracht te ontsluit<strong>en</strong>, vrij te mak<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
nieuwe kans<strong>en</strong> te gev<strong>en</strong>, ofwel af te sluit<strong>en</strong> <strong>en</strong> te<br />
overwinn<strong>en</strong>. Het ‘viersprong’ kruis dat de achtergrond<br />
vormt is het Jacobuskruis. Symbool van de boetetocht,<br />
de weg van zuivering, verlichting <strong>en</strong> nieuw lev<strong>en</strong>. ‘Het<br />
zwaard’ naar b<strong>en</strong>ed<strong>en</strong> symboliseert het Woord van God<br />
dat alles doordringt <strong>en</strong> onze diepste beweegred<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
ontrafelt. Naar links <strong>en</strong> rechts: lelies als de stral<strong>en</strong> van<br />
de nieuwe morg<strong>en</strong>. Keuzes <strong>en</strong> nieuwe kans<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
mogelijkhed<strong>en</strong>. Naar bov<strong>en</strong>: de lelie als lev<strong>en</strong>sboom.<br />
Het oplev<strong>en</strong> van de m<strong>en</strong>s die vergeving heeft ontvang<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> zich heeft verzo<strong>en</strong>d met zichzelf, God <strong>en</strong> de<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>. De roos in de midd<strong>en</strong> symboliseert de liefde<br />
die e<strong>en</strong> goed gesprek draagt, de op<strong>en</strong>vouw<strong>en</strong>de,<br />
opbloei<strong>en</strong>de ziel, de bloei<strong>en</strong>de steppe èn de<br />
zwijgplicht.<br />
41
Zegel van de eucharistie<br />
Zegel van het priesterschap.<br />
© Le<strong>en</strong> d<strong>en</strong> Best<strong>en</strong>,<br />
Zev<strong>en</strong>aar, 13 februari 2009.<br />
42<br />
Zegel van het huwelijk<br />
Het <strong>zegel</strong> symboliseert in de twee ring<strong>en</strong> de twee<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>lev<strong>en</strong>s die met elkaar verbond<strong>en</strong> zijn. De<br />
middelste cirkel is het sam<strong>en</strong> zijn van man <strong>en</strong> vrouw<br />
als bron van lev<strong>en</strong>. De ring<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> in het midd<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> mandorla. In de mandorla veschijnt God,<br />
gesymboliseert in het zeg<strong>en</strong>kruis. De lelievorm<strong>en</strong> in de<br />
buit<strong>en</strong>ring symboliser<strong>en</strong> het nieuwe‘, ontspruit<strong>en</strong>de’<br />
lev<strong>en</strong> <strong>en</strong> het vuur van de liefde dat ook ‘naar buit<strong>en</strong>’<br />
werkt.<br />
Zeg<strong>en</strong> van het sacram<strong>en</strong>t van de ziek<strong>en</strong>zalving.