Waar een wilg is, is een weg - Grasspriet

L E E S T E K S T
Waar een
wilg is,
is een weg
Leven in de houtkant
Nee, we hebben het niet over een vierkant,
een achterkant of een voorkant,
een ledikant of een waterkant maar wel
over de houtkant. Een houtkant is een
langgerekte, smalle begroeiing met
struiken en/of bomen. Je ziet hem heel
vaak aan de rand van akkers en weilanden.
Een typische ‘bewoner’ van de
houtkant is de knotwilg, een telg uit de
familie van de wilgachtigen.
Wist je dat de echte naam van de knotwilg
schietwilg is? Normaal kan de
schietwilg makkelijk een hoogte van 25 m
bereiken. Maar doordat de mens regelmatig
de takken knot (= snoeit) krijgt hij
zijn specifieke vorm. De mensen gingen
de boom knotten omdat het snoeihout
voor hen zeer nuttig was. Het dikke hout
gebruikte de boer om klompen van te
maken of als brandhout. De gedroogde
takkenbossen dienden om het vuur aan
te maken. De soepele twijgjes gebruikte
hij om manden te vlechten. De stevige
takken kon hij ook gebruiken om
hooioppers te maken of zelfs om stallen
te bouwen. De stammen werden vroeger
ook gebruikt als afsluitingspalen. De
boeren maakten er prikkeldraad aan
vast om de weiden te omheinen.
Een rij knotwilgen biedt aan dieren en
planten bescherming tegen de weersomstandigheden.
Ze doet dienst als windscherm
en regenscherm. Met zijn wortelstelsel
helpt de boom bodemerosie voorkomen.
Zo zorgt hij ervoor dat dijken,
oevers van sloten en bermen stevig blijven.
Je weet ook dat bomen via hun bladeren
heel wat water kunnen verdampen. Een
knotwilg die volop in blad staat kan
gemiddeld 100 liter water per dag verdampen.
Zo droeg hij dus in grote mate
bij tot het regelen van de waterhuishouding
in akkers en weiden. Nu worden
veel akkers gedraineerd en graaft men
sloten en grachten die het overtollige
water helpen verwijderen.
Natuur 1.1
1
Maar knotwilgen vragen heel wat
onderhoud. Ze moeten immers om de
vijf à tien jaar geknot worden. Daar
hebben de boeren ofwel geen tijd meer
voor, of ze vinden dat het snoeien voor
hen weinig nut heeft. Bovendien zijn er
lichtere en steviger materialen die voor
de boer minstens even nuttig zijn.
Daardoor worden knotwilgen verwaarloosd
of zelfs ‘vermoord’ en worden ze
minder vaak aangeplant.
Dat is natuurlijk zeer jammer. In het
landschap heeft de houtkant, en de
knotwilg in het bijzonder een heel grote
waarde. Ze horen gewoon thuis in het
landbouwlandschap. Ze maken er al
eeuwenlang deel van uit en het zou echt
een verlies zijn moesten ze uit het landschap
verdwijnen.
Bovendien speelt de knotwilg een
belangrijke rol als levensgemeenschap
voor vele planten en dieren. Dit betekent
dat een groep planten en dieren samen
leven in die knotwilg. Door het vele
knotten ontstaan in het midden van het
wilgenhoofd holen waarin water blijft
staan. Daardoor begint het binnenste
van de boom te rotten. Aanvankelijk
ontstaat er een turfachtige houtmolm
die lijkt op potgrond. Als daarin nu
zaadjes van planten of struiken terecht
komen, kunnen die gaan groeien. Zo is
het geen uitzondering een vlierstruik
aan te treffen in het wilgenhoofd. Soms
planten mensen er zelf bloemen in.
Na jaren blijft er slechts een holle opengesperde
stam over. Een ideale schuilplaats
of woning voor vele dieren. Onder
de schors vind je heel wat insectenlarven
en andere diertjes. Onderaan de stam
kun je spitsmuizen of een bunzing aantreffen.
In de hoog opgeschoten toppen
vind je wel eens het nest van een torenvalk.
De gaten in de stam bieden nestgelegenheid
voor mezen. De wilde eend
houdt van het wilgenhoofd als broedplaats.
In de bovenholte huist het steenuiltje.
Meestal zie je die uilen niet, want ze zijn
hoofdzakelijk ‘s nachts actief. Het zijn
roofvogels die zich voeden met levende
prooien die ze ‘s nachts vangen.
Daarom hebben ze zeer goed ontwikkelde
ogen en oren. Bovendien kunnen
uilen zo goed als geruisloos vliegen. Dat
is ook wel nodig, want de prooien van
onze uil zijn ook ‘s nachts actief en hebben
dus meestal ook een zeer goed ontwikkeld
gehoor. Bovendien mag de vleugelslag
zijn eigen gehoorswaarnemingen
niet storen..
Toch wordt hun aanwezigheid verraden
door iets eigenaardigs. In de buurt van
hun nest tref je immers braakballen of
uilenballen aan. Die bevatten onverteerbare
voedselresten zoals beentjes en
huidresten van de prooi. Als je die braakballen
gaat ontleden kunnen ze ons heel
wat vertellen over het voedsel van de uil.
Dat bestaat onder andere uit muizen en
grote insecten, waardoor de uil voor de
landbouwers toch wel heel nuttig werk
verricht.
De houtkanten zijn dus wel met uitsterven
bedreigd, maar gelukkig weten
steeds meer mensen de schoonheid
ervan naar waarde te schatten. Het is
nog niet te laat, maar wel hoog tijd...

Vijf van deze spreekwoorden zijn verwerkt in de tekening. Duid de spreekwoorden aan op de tekening.
Zoek de betekenis van de spreekwoorden op.
2. Een watervraagstuk
Een rechthoekige weide is 150 m lang
en 50 m breed. Rondom groeien om de
10 m knotwilgen die gemiddeld 80 liter
water per dag verdampen en dit gedurende
7 maanden per jaar.
Waarom verdampen de knotwilgen
slechts gedurende 7 maanden per jaar
water?
Bereken:
Het aantal liter water dat per dag verdampt wordt.
Het aantal liter water dat per maand (30 dagen) verdampt wordt.
Het aantal liter water dat per jaar verdampt wordt.
Noot: de oplossleutel van dit werkblad vindt u op pagina 2.6
1.2 Natuur
1
W E R K B L A D
Waar een wilg is,
is een weg
1. Spreekwoorden en gezegden
bij de houtkant
1 Wie de bramen vreest, moet uit het
bos blijven.
2 Het zijn de slechtste vruchten niet,
waarvan de wespen eten.
3 Omkeren als een blad aan een boom.
4 Het eigen nest bevuilen.
5 Een boom opzetten.
6 Men moet de boom buigen als hij
jong is.
7 De kat uit de boom kijken.
8 Een uiltje vangen.
9 Boompje groot, plantertje dood.
10 Hoge bomen vangen veel wind.
11 Uit de boom vallen.
150 meter
50 meter

1 jaar
1 jaar
D O E - A C T I V I T E I T E N
Waar een wilg is, is een weg
1. Wateropname door planten
Neem drie maatbekers en vul die met
eenzelfde hoeveelheid water. Plaats in
maatbeker 1 een tak zonder bladeren, in
maatbeker 2 een flink bebladerde tak
(knotwilg), in maatbeker 3 alleen water.
Duid in alle glazen het waterniveau
aan. Giet olie op het water zodanig dat
er geen water kan verdampen. Plaats de
bekers zo dat ze evenveel lucht, licht en
zon hebben.
2. Water verdampen door planten
Overtrek een plant met een doorzichtige plastiek zak. Na één of
twee dagen zien we dat er op de binnenkant van de zak druppeltjes
te zien zijn. De damp heeft zich gecondenseerd tot water.
In de natuur gebeurt dat in de wolken die op hun beurt weer uitregenen.
Beschik je in de nabijheid van de klas over een boom, dan kun
je een stuk laaghangende tak in een plastiek zak sluiten. Vooral
op een warme dag is het effect verbazend.
3. Kijken met je neus en handen
Natuur 1.3
1
Ga ‘s anderendaags maar eens kijken en zeg wat je ziet. Kan je er een verklaring
voor vinden?
Laat de leerlingen per twee een stukje weg afleggen. De eerste leerling is geblinddoekt en de tweede speelt gids. De geblinddoekte
leerling moet proberen zoveel mogelijk gegevens te verzamelen over planten en bomen die hij of zij waarneemt. Hij vertelt aan
zijn begeleider wat hij voelt of ruikt. De begeleider mag niets zeggen, maar moet zeer goed onthouden over welke planten of
bomen de geblinddoekte iets verteld heeft. Als het parcours volledig afgegaan is hernemen ze het, maar nu zonder dat er
iemand geblinddoekt is. De begeleider wijst nu aan zijn partner alle bomen en planten aan waar hij iets over verteld heeft, en
zegt ook wat die erover gezegd heeft.
2 jaar
1 jaar
2 jaar
3 jaar
1 jaar
1 jaar
1 jaar
4. Hoe oud is die tak ?
Laat de leerlingen een tak uitzoeken en raden hoe oud de tak is.
Leg vervolgens uit hoe takken in het voorjaar groeien.
De eindknoppen zorgen voor groei van de tak in de lengte, de
zijknoppen zorgen voor zijtakken. Op de plaats waar de tak in
het voorjaar begint te groeien zie je een soort litteken: het ringlitteken.
Het stuk tussen twee ringlittekens is er in de tijdspanne
van een jaar bijgegroeid.
Laat de leerlingen nu de leeftijd van de tak bepalen.
Laat ze de schatting vergelijken met de werkelijke leeftijd.

5. Het geheim van boomschors
1.4 Natuur
1
D O E - A C T I V I T E I T E N
Een stuk boomschors is net als een vingerafdruk uniek. Elke boomsoort heeft zijn eigen karakteristieke vorm. Ook de schors heeft
zijn typisch uitzicht. Aan de schors kan je de boom herkennen.
Met een blad papier en een potlood kan je een afdruk maken van de boomschors. Leg het blad papier op de stam en ga er lichtjes
over met je potlood. Zo verkrijg je een mooie afdruk van het oppervlak van de stam.
Schrijf de naam van de boom op je blad. Zo kan je een hele verzameling aanleggen.
Wil je het helemaal mooi maken ? Droog een blad en kleef het erbij.
6. Maak een afgietsel van een knop
De knoppen van bomen en struiken verschillen serieus van elkaar. Als je een afgietsel maakt van zo’n knop kan je een echte
verzameling aanleggen.
1
3
5
7
6
4
2
8
We gaan als volgt tewerk:
1. Maak een rechthoekig blok klei klaar,
met zodanige afmetingen dat de
knop er ruimschoots in past. De dikte
van het blok klei maak je drie centimeter.
2. Zorg ervoor dat het oppervlak van
het blok klei mooi glad is. Druk de
knop erin tot hij nog maar voor de
helft boven het kleiblok uitsteekt.
Trek hem dan voorzichtig uit de klei.
Er blijft een mooie afdruk achter.
3. Zet een kartonnen rand van ongeveer
6 cm rond het blok klei. Zorg ervoor
dat het karton mooi aansluit.
4. Maak met gipspoeder wat gips klaar.
(Opletten voor de ogen !)
5. Strijk de afdruk van de knop in met
wat olie.
6. Giet het gips in de vorm. Laat ongeveer
2 uur uitharden.
7. Haal het harde gips uit de klei
8. Verf de afdruk nauwgezet met de
natuurlijke kleuren.