Kol bd drs A.C. Tjepkema - Nederlandse Officieren Vereniging

o pi n i e
De burger
oververzekerd,
de staat
onderverzekerd
Kol bd drs A.C. TJEPKEMA
Carré 6 - 2011 pagina 10
Wijlen Thijs Wöltgens, toen voorzitter van de PvdA-
Kamerfractie, trad rond 1990 eens op als spreker voor
de cursisten van de Hogere Staf Vorming van de KLu.
Hij lanceerde toen onder meer de volgende hypothese:
“Stel het geval dat de Nederlandse bevolking vanaf een
zeker moment nooit meer ziek wordt, wat doen we
dan met de ziekenhuizen?” Het antwoord op deze vraag
had vanzelfsprekend implicaties voor de toekomst van
Defensie. Het was de tijd waarin boeken verschenen als
Francis Fukuyama’s: The end of history and the last man.
Nog korte tijd hielden wij ons vast aan de zogenaamde
residuele dreiging vanuit het Warschau Pact, maar al gauw
kwam er een burgeroorlog op Europese bodem en deed
Nederland mee aan missies buiten Europa, gedreven door
solidariteit met de internationale gemeenschap.
Geheel altruïstisch waren die motieven niet: wel degelijk
speelde de vrees van use them or lose them mee. Het
leek te helpen dat de politiek het meedoen aan zulke
missies als plechtanker in de Grondwet zette, maar dat
verbloemde niet dat het hierbij om wars of choice en niet
om wars of necessity ging. Daardoor was het voor een
nieuwe minister van Defensie niet lastig om desgevraagd
nieuwe ondergrenzen voor de totale gevechtskracht te
definiëren. Dat kon niet zo blijven doorgaan, zo dacht
een vorige bewindsman, en daarom gaf hij opdracht om
alle mogelijke factoren van invloed op de omvang en
samenstelling van de defensie in kaart te brengen. Het
resultaat was het eindrapport “Verkenningen”. 1) Dit
rapport kwam na twee jaar hard werken in het voorjaar
van 2010 uit en was niet zozeer een blauwdruk, zoals
een defensienota, maar eerder een menukaart die de
politiek kon hanteren om een verantwoorde keuze uit de
voorgeschotelde opties te maken. Aan de totstandkoming
van dit interdepartementale onderzoek hadden tientallen
experts een bijdrage geleverd. De voornaamste politieke
denkrichtingen in Nederland vonden hun vertaling in
een kwalitatief en kwantitatief uitgewerkt overzicht met
onder meer plus- en minvarianten in de omvang van het
defensiebudget. Dit artikel kan worden gezien als een
vervolg op twee eerder in dit blad verschenen bijdragen
van mijn hand over de relatie tussen Verkenningen en
de toen op handen zijnde bezuinigingsbrief. 2) Eerder
ging het om een analyse vooraf, nu wil ik achteraf
nagaan of mijn analyse correct was, namelijk in hoeverre
Verkenningen is gebruikt om beleid te maken. Daarnaast
wil ik enige aandacht wijden aan het door minister Hillen
gesignaleerde risico dat de staat onderverzekerd dreigt
te raken. Als bij iedere grote financiële tegenvaller in de
toekomst Defensie een deel van de eruit voortvloeiende
bezuinigingen voor haar rekening moet nemen, dan lijkt
de balans in de overheidshuishouding niet incidenteel
maar structureel te zijn zoek geraakt.
Verkenningen en bezuinigingen
Laten we om te beginnen nog eens Verkenningen ter hand
nemen. Zoals de lezer zich zal herinneren, waren er vier
beleidsopties, waarvan twee (Defensie als verlengstuk van
Ontwikkelingssamenwerking en Defensie als verlengstuk
van de politie) meteen al afvielen. Bleven over de opties
“Kort en krachtig” alsmede “Veelzijdig inzetbaar”.
De eerste werd vooral geassocieerd met de politieke
opvattingen van de VVD, terwijl de tweede eerder in
CDA-kringen de voorkeur genoot. Het was dan ook niet
verwonderlijk dat de minister, daarbij gesteund door de
top van de krijgsmacht, koos voor “Veelzijdig inzetbaar”.
Onder die vlag verscheen dit voornemen ook in het
regeerakkoord. 3) Omdat het om bezuinigingen ging, was
het lang van te voren duidelijk dat alleen de minvarianten
van de beschreven beleidsopties behoefden te worden
bestudeerd. Cynici beweren zelfs dat bezuinigingen
van meet af aan het leitmotiv bij Verkenningen waren
geweest. Een probleem met “Veelzijdig inzetbaar”, ook
wel het “Zwitserse zakmes”, was dat deze beleidsoptie
te weinig opleverde. Naast de kaasschaaf moest ook
het Zwitserse hoofdmes met enkele korte en krachtige
halen redding brengen. In het onderstaande overzicht
zet ik nog eens op een rij welke voorstellen omtrent de
operationele capaciteiten in beide beleidsopties werden
gepresenteerd vis-à-vis de bezuinigingselementen uit de
recente kamerbrief over de bezuinigingen. 4)

“Veelzijdig inzetbaar” of “Kort en
krachtig”
De bezuinigingsbrief van de minister bracht na enige
keren uitstel het verlossende woord op 8 april jl. Eerlijk
gezegd viel het resultaat mij op een aantal punten niet
tegen. Nederland heeft nog steeds negen bataljons
infanterie, een onderzeedienst en twee jachtvliegvelden.
De vraag luidt vervolgens op welke minvariant de
bezuinigingsnota het meeste lijkt. Ik stel vast op grond
“Veelzijdig
inzetbaar”
Minvariant
“Kort en krachtig”
minvariant
Als bij iedere grote financiële
tegenvaller in de toekomst
Defensie een deel van de eruit
voortvloeiende bezuinigingen
voor haar rekening moet
nemen, dan lijkt de balans in
de overheidshuishouding niet
incidenteel maar structureel te zijn
zoek geraakt
van het onderstaande overzicht waarin overigens niet alle
maatregelen zijn weergegeven, dat “Veelzijdig inzetbaar”
in zeven gevallen is gevolgd en “Kort en krachtig” in elf
gevallen. Nu gaf de laatste beleidsoptie zoals gezegd ook
meer ruimte om te snijden dan de eerste. De mantra
dat Nederland nog steeds een veelzijdig inzetbare
krijgsmacht heeft, moet echter met een korreltje zout
worden genomen, althans in de zin van de beleidsoptie
“Veelzijdig inzetbaar”. Verkenningen zegt hierover: ‘De
Bezuinigingsbrief
2011
UAVs Nw 6) UAVs nw UAVs nw
Cyber nw Cyber nw Cyber nw
Sec Sector Reform +
Raketverd LCF +
Lichte infanterie - Lichte infanterie -
Mech infanterie -
Artillerie - Artillerie/vust/ost - 23,4
Tanks cx Tanks cx 91,4
Pantsergenie - Pantsergenie - ?
Constructiegenie - 4,9
MRAT enz - 27,8
Jachtvltgn - Jachtvltgn - Jachtvltgn - 41,4
Gevechtsheli’s -
Fregatheli’s -
DC-10 cx 13,0
Cougars cx 49,4
Bevoorradingsschip cx Bevoorradingsschip cx Bevoorradingsschip cx 16,0
Mijnenjagers - Mijnenjagers - Mijnenjagers - 14,3
Patrouilleschepen - Patrouilleschepen - Patrouilleschepen - 15,4
Patriot lvd - Patriot lvd - Patriot lvd - 8,0
Stinger lvd - 6,0
Du-Nl lk staf cx Du-Nl lk staf cx Du-Nl lk staf - 16,2
Kmar mil politie - Kmar mil politie - 1,6
Vaartuig Zeeland cx 0.9
In M Euro 5)
Carré 6 - 2011 pagina 11

De KMar heeft
nagenoeg niets
meer te maken met
Defensie.
Carré 6 - 2011 pagina 12
krijgsmacht kan niet verdergaand worden verkleind
zonder het wezenlijke karakter van de beleidsoptie –
de veelzijdige inzetbaarheid – geweld aan te doen. 7) De
Kamerbrief zegt enerzijds: ‘Nederland beschikt dan [in
2014] over een kleinere krijgsmacht in goede conditie,
gereed voor elke inzet binnen haar mogelijkheden’. 8)
Anderzijds, aan het einde van de brief: ‘Het wordt een
krijgsmacht die zich in de komende periode vooral zal
moeten toeleggen op korte, krachtige en hoogwaardige
bijdragen aan internationale operaties. 9) Kortom, het
bewijs lijkt mij geleverd dat de facto van de beleidsoptie
“Kort en krachtig” de minvariant is gekozen.
Begrijpelijke beslissingen
Iedere organisatie moet om mean and lean te bijven van tijd
tot tijd bezuinigen dan wel reorganiseren. Overal sluipen
nu eenmaal kostbare en ineffectieve gewoontes binnen,
een proces dat wordt verergerd door het ‘vastroesten’
van de organisatorische verhoudingen. Het verkopen van
het tafelzilver is een heel andere zaak. Daarom is het
terecht dat Defensie allereerst de bezuinigingen zoekt
in het stroomlijnen van de staven, het minimaliseren
van de logistiek en het intensiveren van internationale
samenwerking. Het van boven af de trap schoonvegen
is een metafoor die iedereen aanspreekt. Ook hoor je
regelmatig spreken van haircuts. Als er echter sprake is
van een haircut van eenderde in de staven begint het meer
op lobotomie te lijken. Het aanpakken van de logistiek
werd al eerder uitgevoerd toen alle werkplaatsen om
te bezuinigen onder de DMO kwamen te vallen. Deze
gaan nu om te bezuinigen weer terug naar de Opco’s,
waardoor er grote infrastructurele investeringen nodig
zijn, zoals op de Vliegbasis Woensdrecht. Zou het dan
niet fair zijn voorop te stellen dat de vorige aanpassingen
zijn mislukt en te analyseren waarom?
In mijn ogen levert internationale samenwerking het
minste op. Ieder land behoudt zijn eigen soevereiniteit
en ieder parlement gaat niet automatisch mee met een
beslissing van een regering van een bevriende natie. De
Belgische F-16’s bijvoorbeeld mogen wel doelen in Libië
aanvallen, maar de Nederlandse mogen die toestellen
op zijn best escorteren. De marinesamenwerking met
de Belgen wordt erg geroemd, maar kunnen wij erop
rekenen dat hun M-fregatten met de onze meerouleren
in bijvoorbeeld een missie in het Caribisch gebied? De
Belgische krijgsmacht is een uitgewoond huis. Veiliger
lijkt het logistiek samen te werken – zoals nu wordt
voorgesteld – met Duitsland ter zake van de Patriots
en de Phz2000. Verkeerde Defensie dan eerder in
een zo luxe positie dat een dergelijke maatregel niet
eerder behoefde te worden bedacht? Veel kan deze
samenwerking nooit opleveren, want Duitsland en België
zijn koplopers in de NAVO als het om bezuinigen gaat.
Stukken betere Europese rolmodellen op operationeel
gebied zijn Engeland en Frankrijk.
Onder de categorie toegejuichte beslissingen reken ik
de toegenomen invloed van de CDS en het vermogen
– ondanks alles – toch nog te investeren in nieuwe,
broodnodige projecten als cyber (hopelijk niet alleen
security, maar ook offensive en intelligence) en UAVs.
Niet iedereen zal mijn mening delen dat het schrappen
van de tanks verstandig is. De tank is als wapensysteem
tactisch zeer mobiel, maar strategisch zeer immobiel.
Als een wapensysteem 20 jaar lang niet operationeel is
ingezet, treedt het al genoemde principe use them or lose
them in werking. Complementariteit is een mooi begrip
om elk wapensysteem in dienst te houden, maar het is een
relatieve waarde die afneemt naarmate wapensystemen
als gevechtshelikopters en moderne pantservoertuigen
steeds effectiever optreden in het domein waar vroeger
de tanks het alleenrecht hadden. Minder mijnenjagers,
genie en antitankcapaciteiten tasten ook nog niet echt
de operationele inzetmogelijkheden aan, maar het
schrappen van een bevoorradingsschip en een DC-10
zijn wel zware aanslagen op het voortzettingsvermogen
van een krijgsmacht. Voortaan alleen maar “Kort en
krachtig” dus.
Gemiste kansen
De grootste gemiste kans, ook al zwijgt Verkenningen
hierover, is het niet overdragen van de Koninklijke
Marechaussee naar de te formeren nationale politie.
Met alle respect voor dit mooie wapen, de KMar heeft
nagenoeg niets meer te maken met Defensie. De KMar
valt buiten alle normale bevelslijnen en haar taken
liggen buiten de krijgsmacht. Typerend is dat de toch
al verwaarloosbare bezuinigingen die de KMar treffen,
juist vallen op de militaire politietaken. Zelfs voor de
politiemissie in Kunduz kan de KMar niet meer dan de
helft van het aantal politietrainers leveren. Nu weet
ik ook wel dat het overdragen van de KMar geen
directe besparingen oplevert, maar wel is zeker dat de
huidige situatie een vals beeld schept van de defensieinspanningen
en dat het aandeel van de KMar relatief
groeit ten koste van de Opco’s. Haar meerwaarde voor
Defensie is niet aantoonbaar, dus marechaussee – weg
ermee.
Evenmin te verdedigen acht ik dat temidden van
alle soberheid ergens midden in het land een
driesterrengeneraal met een staf op een duur landgoed
klachten van individuele defensiemedewerkers zit te
behandelen. Het kan dan wel om een relatief kleine
besparing gaan, maar elders is er veel kantoorruimte
beschikbaar en dat nog afgezien van de vraag of hetzelfde
werk niet door een handvol hoofdofficieren vanuit de
organisatie van de Ombudsman kan worden gedaan.
Een derde misser is het niet schrappen van het Duits-
Nederlandse Corps in Münster, zoals Verkenningen
logisch acht in beide besproken minvarianten. De

Kon marine Kon landmacht Kon luchtmacht Kon marechaussee
45,7 M 169,7 M 111,8 M 2,5 M
voordelen van deze samenwerking zijn voor de Duitsers
profijtelijker dan omgekeerd. Duitsland neigt naar
militaire onthouding, zo niet naar pacifisme oftewel
a fondness for worse. Kennelijk stond het recente
staatsbezoek zo’n beslissing in de weg.
Een vierde misser betreft de NLDA. Hoe wijs de
beslissing ook is om de academische officierstrajecten
te handhaven, veel minder moedig is het Den Helder
als een tweede academische ankerplaats te handhaven.
De laatste misser gaat over de samenwerking tussen de
vijf bataljons lichte infanterie en het KCT. Andermaal
lijkt het er op dat er binnen de marine ruimte is voor
een tweede landmacht.
Onbegrijpelijke beslissingen
Het denken in termen van krijgsmachtdelen is natuurlijk
achterhaald, maar de werkelijkheid is weerbarstig. De
operationele bezuinigingen kunnen als volgt worden
toegerekend. (Zie tabel 1) 10)
Relatief gezien komt de marine er dus het beste van
af. De landmacht levert nominaal meer in dan de
luchtmacht, maar onderhuids is nog altijd de 1:2:1
verhouding tussen de krijgsmachtdelen van kracht,
waardoor de zwaarste klappen toch bij de luchtmacht
vallen. Daarmee doe ik de landmacht enigszins tekort, in
die zin dat daar op personeelsgebied de zwaarste klappen
vallen. De luchtmacht werkt nu eenmaal met kostbare
wapensystemen en dan is iedere klap een daalder
waard. Wat in deze bezuinigingsronde te weinig wordt
benadrukt is het grote verlies aan moderne, overal en
altijd bruikbare technologie. Ik bedoel nog niet eens zo
zeer dat de door de luchtmacht beheerste technologie
een sterke olievlekwerking naar de civiele samenleving
en de industrie heeft, maar veeleer dat de moderne
oorlogvoering meer en meer een kwestie is van inzet
van jachtvliegtuigen, helikopters en transportvliegtuigen
oftewel airpower. Er zijn al crises louter vanuit de lucht
beslecht en het aandeel van air and space power in de
bestrijding van crises zal internationaal alleen maar
toenemen. Slechts op het punt van de UAVs scoort
de luchtmacht, maar moet nog wel ruim drie jaar in
onzekerheid leven over de vervanging van de F-16. Zelfs
twee F-35s maken nog geen zomer en het buiten dienst
stellen van de Cougars is door niemand voorzien. Laten
we deze onderwerpen maar eens apart belichten.
De opvolging van de F-16
In een recente blog zegt Julian Lindley-French het
volgende over militaire aankopen. “There is one episode
of Yes, Minister in which Sir Humphrey describes the
Byzantine methods employed by civil servants to kill projects
they dislike. First, they add on bells and whistles that inflate
the price and make the whole process hideously expensive.
Second, they delay the project so long that by the time it is
Tabel 1
ready it is time to scrap it. Third, they cut the numbers to
make the development costs look absurd. Finally, they talk
only of cost and never of value, and use their media chums
to distort the message to a disbelieving public.” 11)
Deze methode past, althans bij de laatste drie stappen,
op het project “Vervanging F-16”. Vraag is dan met welke
perspectieven de KLu rekening moet houden waar
het gaat om de jachtvliegtuigen. Met een eenvoudige
analyse kunnen vier mogelijke scenario’s in beeld worden
gebracht. (Zie tabel 2) De factoren van invloed (kosten
en politieke acceptatie) bepalen in welk kwadrant het
scenario moet worden gelokaliseerd. Alleen bij een
forse rugwind, bijvoorbeeld een internationale crisis van
formaat, lijkt mij het beste scenario haalbaar, te weten
een vloot van een zeer modern type, dat door de meest
serieuze bondgenoten al is gekozen. Een gemengde vloot
F-35/F-16 heeft misschien een getalsmatig voordeel, maar
betekent uitstel van een noodzakelijke beslissing. Een
vloot van oude en nieuwe F-16s brengt dat moment nog
dichterbij. Andere opties, zoals de Gripen NG, lijken mij
supersone luchtfietserij.
De tijden zijn voorbij dat een bevelhebber op zijn conto
kon schrijven dat de zeer succesvolle inzet van F-16s
in “Allied Force” voorkwam dat een squadron werd
opgeheven. 12) De laatste jaren schijnt de luchtmachttop
met toegeknepen billen op een gunstige politieke
beslissing te hopen. Loyaliteit is echter zelden de moeder
van een politiek-militair succes. Invloed op het publieke
debat is kansrijker naarmate je je passiviteit laat varen
en zelf met een pro-actieve attitude de baten van
een project aan de man brengt. De aanvallen op de
jachtvliegcapaciteit blijven voortduren en komen niet van
de minste commentatoren. 13) Als zelfs die niet ter sprake
brengen dat Nederland op dit gebied in de eredivisie
speelt en dat dit bijzondere wapen bij iedere crisis als
eerste wordt uitgezonden, dan concludeer ik dat het
voorlichtingsbeleid totaal heeft gefaald. Een voorbeeld
KOSTEN +
Mixed fleet Full fleet F-35
F-35/F-16
POLITIEKE POLITIEKE
ACCEPTATIE - ACCEPTATIE +
No fleet F-16 mixed
fleet
KOSTEN -
Tabel 2
Carré 6 - 2011 pagina 13

Zo’n vijftien jaar
geleden kwam de
Cougar als tweede
transporthelikopter
binnen op initiatief
van de landmacht.
Carré 6 - 2011 pagina 14
van een niet in de Nederlandse pers aangetroffen bericht
is een verklaring die onlangs voor de Amerikaanse Senate
Armed Services Committee werd afgelegd waaruit blijkt dat
de toegenomen kosten van de F-35 weliswaar relatief
hoger zijn dan die van de F-16 destijds, maar lager dan
die van onder meer de F-15. 14)
De Cougars
Het grootste slachtoffer van die passiviteit is het
verdwijnen van de Cougar-vloot, al was het maar omdat
deze beslissing te elfder ure out of the blue schijnt te
zijn genomen, zonder enige inbedding in een logische
setting, op een plek waar de tegendruk kennelijk het
minste was. Zo’n vijftien jaar geleden kwam de Cougar
als tweede transporthelikopter binnen op initiatief van
de landmacht, waar de luchtmacht alleen Chinooks had
gewild. Daar was veel voor te zeggen in het licht van
de transportflexibiliteit. Weliswaar kan de Chinook
driemaal zoveel vervoeren, maar in operationele zin is
het verre van handig al je eieren in één mandje te leggen.
Gaandeweg ontgroeide de Cougar de kinderziektes
en werd het toestel niet alleen voor de Luchtmobiele
Brigade ingezet, maar ook aan boord van de LPDs, bij
de “Helicopter Weapon Instructor Course”, voor de antiterrorisme
eenheid van de Dienst Speciale Interventies
van de KLPD, bij brandbestrijding in binnen- en buitenland
en voor medevac. In het kader van de (ook door de
minister hoog aangeslagen) kwalitatief hoogwaardige
internationale samenwerking vertegenwoordigde de
Cougar dankzij de geoefendheid van zijn crews, zijn
nachtinzet en zelfbescherming een hoogwaardige
niche-capaciteit waarmee Nederland onder vrijwel alle
denkbare omstandigheden eer kon inleggen, om niet te
zeggen wederdiensten bedingen.
Uitgerekend het enige krijgsmachtbreed samengestelde
operationele onderdeel, het Defensie Helikopter
Commando, verliest nu een kerncapaciteit gebaseerd op
mobiliteit, flexibiliteit en expeditionair vermogen. Vaak
vergelijken onze chefs onze bezuinigingen met de Britse.
Daar wordt juist het aantal helikopters van 164 naar 176
verhoogd en krijgen zelfs de stokoude Puma’s (voorloper
van de Cougar) van het Joint Helicopter Command nog
eens een end life udate. 15)
De Cougars zullen daarentegen zelfs de aangekondigde
midlife update niet halen. Daarbij is het vreemd dat
(althans de nationale) partners binnen de complementaire
context niet in beschouwing zijn genomen. Is overwogen
een van de vijf lichte infanteriebataljons op te heffen of
onder pantser te brengen? Is overwogen een LPD in
de verkoop te doen? Is overwogen gas terug te nemen
op de nationale taken? Retorische vragen natuurlijk
waarop hoogstens een vaag antwoord mogelijk is door
te verwijzen naar extra capaciteit die met de NH-90
beschikbaar komt.
Deze acht aan de Cougar gelijkwaardige
transporthelikopters zijn altijd bedoeld geweest om
een extra transportbehoefte te dekken, te weten het
eenderde deel luchttransportbehoefte van de twee
mariniersbataljons (tweederde is amfibisch). Nu was
bij de aankoop van de Cougar door de fabrikant
aangeboden de toestellen terug te nemen tegen levering
van NH-90s. Ook was met de studie ‘rationalisatie
helikoptercapaciteit’ 16) op lange termijn vervanging van
de Cougar door een combinatie van NH-90 en Chinook
voorzien en wel zodanig dat er geen gat zou vallen in
noodzakelijke transportcapaciteit van de krijgsmacht. De
NH-90’s zijn evenwel pas eind 2014 beschikbaar; daarna
moeten de bemanningen nog operationeel opwerken. Er
ontstaat dus zo lang een operationeel gevolgd door een
structureel vacuüm, aangezien acht toestellen nooit een
verlies van 17 kunnen compenseren.
Wat leert ons deze gang van zaken? Toch vooral dat
het ‘joint’ denken bij Defensie nog erg pril is en dat bij
iedere bezuinigingsaanval ieder krijgsmachtdeel zijn eigen
vesting betrekt. De marine is niet in de bres gesprongen
voor de Cougars, want het zou eens een schip kunnen
kosten, de landmacht vreesde het verlies van infanterie
en de luchtmacht het schrappen van nog meer F-16’s.
De sluitpost is dus de ‘joint’ capaciteit geweest. Dat is
eigenlijk niet verwonderlijk in een krijgsmacht waarin
zelfs de lichte infanteriebataljons en de special forces nog
niet eens onder één operationele paraplu zijn gebracht.
De rivaliteit tussen de krijgsmachtdelen is ondanks een
sterkere positie van de CDS nog springlevend!
De vraatzuchtige verzorgingsstaat
Hoewel de volgende analyse eigenlijk buiten het domein
van een eenvoudige militair analist ligt, kan het geen
kwaad te speuren naar de diepere oorzaken van de
situatie waarin de krijgsmacht verkeert. Nu is het
de kredietcrisis, maar morgen zullen de zorguitgaven
zodanig uit de hand zijn gelopen dat nieuwe bezuinigingen
moeten worden gevonden. Bij een recente toelichting op
de bezuinigingen zei de minister al dat de ministerraad
heeft besloten de zorguitgaven in de kabinetsperiode
met twee maal het defensiebudget te laten stijgen. 17) De
zorguitgaven maken deel uit van het veelkoppig monster
dat verzorgingsstaat heet en dat alleen partieel kan
worden verslagen.
Nu kan men natuurlijk zeggen dat niet alleen de
krijgsmacht het kind van de rekening is, maar ook
bijvoorbeeld de kunsten, het onderwijs en de duurzame
energievoorziening. Blijft een feit dat structureel
noodzakelijke uitgaven voor de instandhouding van
staat en samenleving het afleggen tegen een zekere
politieke voorkeur voor een in extremis doorgevoerde
bestaanszekerheid van de burger. Het aandeel van de
verzorgingsstaat in de overheidsuitgaven neemt toe,
onder meer ten koste van ons internationale profiel. 18)

Politieke partijen op de vleugels winnen aan populariteit
en staan een in zichzelf gekeerd Nederland voor, net alsof
wij ons de verzorgingsstaat kunnen veroorloven zonder
internationale handel en het nemen van internationale
risico’s plus verantwoordelijkheid. Meer en meer wordt
duidelijk dat onze liberale economie geen crises kan
verwerken zonder de instrumenten waarmee die
verantwoordelijkheid kan worden genomen, in de vitrine
te zetten.
Het zal niet eenvoudig zijn deze trend om te keren.
Politici zijn huiverig voor het trotseren van de vraag
van de oudere kiezer naar meer zorg en – toegegeven
– het vergt ook moed om tegen de publieke opinie in te
gaan. Tegelijk weten zij als geen ander dat de toekomst
onzekerder is dan ooit. De situatie in het Midden-Oosten,
de klimaatverandering, de massavernietigingswapens,
het terrorisme, de vluchtelingenstromen, zij alle raken
Nederland in meerdere of mindere mate. Politici moeten
hun aandeel leveren in het managen van de verwachtingen
van het publiek omtrent de beheersbaarheid van de
gevolgen daarvan en de overheidsvoorlichters daartoe
inzetten. Twee beleidsuitgangspunten kunnen het politici
gemakkelijker maken. De eerste: als het om de vitale
belangen van de staat gaat, kan er niet altijd democratisch
worden beslist. De tweede: belastingverhoging als de
overheid geconfronteerd wordt met meer of duurdere
taken. 19)
Hoe nu verder?
Je hoeft geen cynicus te zijn om te voorspellen dat
het voor Defensie niet bij deze ingrijpende bezuiniging
blijft. Iedere toekomstige nieuwe minister zal Defensie
‘betaalbaar willen houden’ of ‘orde op zaken willen
stellen’. Deze keer lag er nog een grondige analyse aan de
structuur van de bezuinigingen ten grondslag, alhoewel in
de uitvoering wat te gemakkelijk van de ene beleidsoptie
naar de andere werd geschakeld. De volgende keer
kan het lied “Dodenrit” van Drs. P., waaruit ik de vier
kernstrofen licht, wellicht als inspiratie dienen.
Het is van hier naar Omsk nog een kleine honderd werst
‘t Is prettig dat de paarden net vanmiddag zijn ververst
Wel jammer dat de wolven ons toch hebben ingehaald
Men ziet de flinke eetlust die hun uit de ogen straalt
We doen heel onbekommerd en we zingen continu
Toch moet er iets gebeuren onder moeders paraplu
En zonder op te vallen overleg ik met mijn vrouw
“Wie moet er aan geloven,” zeg ik, “toe, bedenk eens
gauw”
“Moet Igor het maar wezen?”, “Nee, want Igor speelt viool”
“Wat vind je van Natasja?”, “Maar die leert zo goed
op school!”
“En Sonja dan?”, “Nee, Sonja niet, zij heeft een mooie alt”
Zodat de keus ten slotte op de kleine Pjotr valt
Dus onder het gezang pak ik het ventje handig beet
Daar vliegt hij uit de trojka met een griezelige kreet
De wolven hebben alle aandacht voor die lekkernij
Nog vierentachtig werst en o, wat zijn wij heden blij ...
Aan de metafoor van Thijs Wöltgens waarmee ik begon,
heb ik vaak moeten terugdenken. De kosten van de
ziekenhuizen oftewel de zorg groeien dramatisch, deels
te compenseren door te bezuinigen op de krijgsmacht.
De dood wordt steeds verder teruggedrongen, maar
blijft zitten in het arbeidsvoorwaardenpakket van het
personeel van de krijgsmacht. De belastingbetaler klaagt
over allerlei ‘open eind regelingen’ in de verzorgingsstaat
waardoor een straffe begrotingsplanning in de overheid
wordt gefrustreerd. Ik signaleer een omgekeerde ‘open
eind regeling’, namelijk ten aanzien van de begroting van
Defensie. De balans tussen de mate waarin de staat en
de burger zijn verzekerd, is volledig zoek: de burger is
oververzekerd, de staat is nu al onderverzekerd.
Noten:
1) Eindrapport “Verkenningen, houvast voor de krijgsmacht van de toekomst”,
Ministerie van Defensie, maart 2010.
2) Zie “Plannen op cohesie en voortzettingsvermogen in plaats van op
deelbelangen”, Carré 11/12-2010, pp. 30-38 en “Planningdilemma’s van een
middelgroot Europees land”, een reactie op ‘Nieuwe ronde, minder kansen’ van
kol bd Charles Brantz”, Carré 2-2011, pp. 23-25.
3) De gebruikte term was ‘een veelzijdig inzetbare krijgsmacht, maar afgeslankt’.
4) Brief Minister van Defensie aan Vz Tweede Kamer “Defensie na de
kredietcrisis, een kleinere krijgsmacht in een onrustige wereld”, 8 april 2011.
5) Ibid, p. 34.
6) Nw=nieuw; Cx=cancelled (geschrapt); - = minder; + = meer
7) Verkenningen, p. 280.
8) Defensie na de kredietcrisis, p. 2.
9) Ibid, p. 33.
10) Deze cijfers zijn rechtstreeks afkomstig uit het overzicht hierboven.
11) Julian Lindley-French, Blackadder Builds Aircraft Carriers, http://
lindleyfrench.blogspot.com, 10 mei 2011.
12)De Hoofdlijnennotitie van 1998 uitte het voornemen een squadron F-16s
te schrappen, maar dit voornemen werd in 1999 door de Tweede Kamer
teruggedraaid.
13) Marc Chavannes (hoogleraar journalistiek), ‘Nederland amputeert defensie
zonder acceptatie dwergstatus’ in NRC Handelsblad, 28 mei 2011, p. 41.
14) Statement of the Hon Chrisine H. Fox, Director of Cost Assessment and
Program Evaluation US Department of Defense before the Senate Armed
Services Committee, 19 mei 2011.
15) Zie ook Kees Homan, The Empire slides back, Atlantisch Perspectief,
1-2011, p. 4-10.
16) Studie aangekondigd bij de Rijksbegroting Defensie 2010.
17) Minister Hans Hillen tijdens een lezing voor de Atlantische Commissie ‘De
krijgsmacht in een veranderende wereld’, Den Haag, 11 mei 2011. Volgens Flip
de Kam (‘De collectieve zorg is zo niet langer houdbaar’, NRC-H, 7 mei, p. 9)
groeien de zorguitgaven met 4 procent per jaar. Van 9,8% van het nationaal
inkomen nu zal dat in 2040 18,4% zijn.
18) Volgens het CBS ging er in 2009 169 miljard euro om in de sociale
bescherming: de WW, zorg, AOW en de pensioenen, dwz 30% van het BNP.
Alleen Luxemburg en Zwitserland zijn nog beschermender.
19) Menno Tamminga, ‘Tijd voor een radicale belastingverhoging’, NRC-H 23
april, Economie p. 3: met een procent BTW-verhoging kan voor de duur van
vijf jaar 13 miljard euro worden opgehaald en met 10% extra belasting op de
winst van de banken nog eens vijf miljard
Carré 6 - 2011 pagina 15