Handboek 'Kleinschalig zorgen' - Omring

Zorgen voor
een thuis
Kleinschalige zorg volgens Omring

2
Inhoud
5
28
1 Voorwoord 3
2 Kleinschalige zorg 4
3 Visiegedreven zorg & begeleiding 14
4 Behandelaren 20
5 Familie & Vrijwilligers 28
6 Huisvesting & Facilitaire dienstverlening 36
7 Staf & financiën 44
8 Samenvatting 50
9 Schatkist 52
14
Hoe moet je dit handboek zien?
In dit handboek maak je nader kennis met klein schalige
zorg en alles wat daar bij komt kijken. Van huisvesting
tot de rol van behandelaren, zorgmedewerkers, vrijwil-
ligers en familieleden. Wij schetsen hierbij een ideaalbeeld;
een beeld van hoe kleinschalige zorg er in de
meest optimale situatie uitziet. Beschouw dit handboek
dus vooral als een leidraad en inspiratiebron, waarmee
je de weg die je bent ingeslagen, succesvol kunt
36
vervolgen. Samen met collega’s, bewoners en alle
anderen die zijn betrokken bij kleinschalige zorg.
Aan het einde van elk hoofdstuk vind je een lijst met
instrumenten die je hiermee verder kunnen helpen.
Alle instrumenten kun je vinden op de USB-stick bij dit
handboek. De instrumenten worden ook op intranet
geplaatst onder ‘Kleinschalige zorg’
Samen werken aan huiselijkheid
Enkele jaren geleden was ik betrokken bij de dagelijkse zorg voor mijn moeder. In deze veelbewogen en
indrukwekkende periode groeide mijn interesse in de ouderenzorg en stilletjes besloot ik me ooit hard te
maken voor met name ouderen. Want het zou toch zo moeten zijn dat alle mensen, in welke omstandigheid
dan ook, op een respectvolle en prettige manier oud kunnen worden? Niet wetende dat ik later het
voorwoord zou mogen schrijven van een handboek dat exact dát doel heeft.
We weten inmiddels allemaal dat het
ongelooflijk belangrijk is dat ouderen
de regie over hun eigen leven in
handen houden, hun eigen keuzes
maken. Alleen zo kunnen ze een leven
leiden dat hen voldoening en een
gevoel van tevredenheid geeft. Dat
vraagt niet alleen om een specifieke
benadering, ook om een omgeving
die daarbij aansluit. Daar gaat dit
handboek kort gezegd over. Over
ouderen die leven in een sfeer waarin
ze zich veilig, geborgen en vooral
thuis voelen. Over ouderen die ons
laten weten: Dit wíl ik. En over zorgverleners
die de instelling hebben:
Zegt u ’t maar. Want die houding
vormt de basis van kleinschalig wonen.
Kleinschalig wonen betekent praktisch
gezien wonen in kleine groepen,
begeleid door een vaste groep medewerkers.
Medewerkers die je kent en
met wie je samen het dagelijkse leven
beleeft. Van het boodschappen doen,
eten, lezen, televisiekijken tot gewoon
even lekker wegdromen bij het horen
van mooie muziek. Als Omring doen
we het op het gebied van kleinschalig
wonen op veel vlakken al goed en in
elk geval is de inténtie waarmee we
zaken oppakken goed. We willen allemaal
dat mensen ouder worden in een
sfeer waarin ze zich prettig en begrepen
voelen. Daar doen we het voor.
Wat er wel is veranderd, is onze visie.
Wij hebben als Omring een duidelijke
visie ontwikkeld als het gaat over
kleinschalige zorg voor mensen met
dementie. Binnen die zorg verdwijnt
de medische component steeds meer
naar de achtergrond en gaat het
vooral om de kwaliteit van leven.
We gaan dus volledig af van de
situatie van: doet u uw jas maar uit,
wij zorgen verder wel voor u naar:
het is úw huis, waar u zoveel mogelijk
eigen beslissingen neemt. En wanneer
u dat wílt, helpen wij u graag.
Dat vraagt om een verdere omslag in
denken en doen.
Bij kleinschalige zorg staat het leven,
naar de voor- en afkeuren van de
bewoner, centraal. We helpen de
bewoner bij het maken van persoonlijke
keuzes en spelen daar gericht op
in. In een huiselijke omgeving, waarin
uniformen taboe zijn, de behandelaar
echt op visite komt en we rustig de
‘Zie dit handboek
als een schatkist vol
nuttige informatie en
bruikbare instrumenten’
tijd nemen om samen te eten. De
gebouwen en hun inrichting zijn daar
volledig op aangepast. Een huis voelt
in alle opzichten aan als een echt thuis.
Kleinschalig wonen op zich is niets
nieuws, maar de brede manier waarop
wij het als Omring aanpakken wel.
Onze visie loopt als een rode draad
door de organisatie en treft dus alle
afdelingen. In dit handboek kun je
lezen welke uitgangspunten, manier
van werken en praktische uitvoering
wij voor ogen hebben. En welke gevolgen
dat heeft voor jouw afdeling en
jouw specifieke werkzaamheden. Met
als vertrekpunt: hoe kunnen we het
samen nog beter doen? Het gaat erom
dat wij, visiegedreven, naar die stip
aan de horizon gaan. Onderweg leren
we van elkaar, maar ook van bewoners
en familieleden. Mijn lijfspreuk is:
samen gaan voor blije bewoners en
medewerkers. Want beide zijn onlosmakelijk
met elkaar verbonden.
Bij kleinschalig wonen gaat het om
sfeer. Het zijn niet zozeer de handelingen
die tellen, vooral de erváringen.
Hoe we met bewoners omgaan, hoe
we ze benaderen. Zie dit handboek in
dat opzicht als een schatkist boordevol
informatie waar je iets mee kunt. Een
schatkist vol instrumenten en elementen
waar je doorlopend uit kunt putten
en die ons brengen waar we willen
zijn. Ongetwijfeld zullen we obstakels
tegenkomen. Daar kunnen we alleen
maar van leren. Het gaat erom dat we
samen één doel voor ogen hebben:
ervoor zorgen dat wat gewoon zou
moeten zijn, ook gewoon wórdt.
Dat bewoners zich thuis voelen en de
laatste fase van hun leven zo prettig
mogelijk doorbrengen. Op een manier
die je ook je eigen (groot)ouders gunt.
Ik wens jullie daarbij veel succes,
plezier en voldoening!
Anky Atzema,
Voorwoord
Raad van Bestuur Omring
3

2 | Kleinschalige zorg
De dingen doen die
je nog kunt en wílt
Je wordt een dagje ouder. En steeds kwetsbaarder.
Je wordt afhankelijker en het aangeven van je
voor- en afkeuren lukt minder goed. Gelukkig word
je omringd door zorgverleners en behandelaren
die je levensverhaal kennen. Weten wat je
mogelijkheden zijn en vooral: wat je wílt. Wat
je wensen en behoeften zijn, waar je je goed bij
voelt en juist niet.
Ze kennen je interesses en weten waar aanpassingen
en hulp nodig zijn. Ondanks alles houd je de regie
over het dagelijkse leven in handen. Je woont in
een kleinschalige, huiselijke, passende omgeving,
waar je je veilig en geborgen voelt.
Een omgeving waarin je wordt
gestimuleerd je te uiten en waar
medewerkers oprechte belangstelling
voor je hebben. Ze voelen
je aan. Je bent en blijft de baas
over je eigen leven. Dát is
kleinschalige zorg.
Je bent er thuis.
En de baas
over je eigen leven
4 5

Kleinschalige zorg
2.1 De kern van kleinschalig zorgen
Het geluk ervaren van de gewone
dingen in een gezamenlijk huis-
houden. Dat is de kern van kleinschalige
zorg. In een kleinschalige
woonlocatie ligt de nadruk op
huiselijkheid, sfeer en sámen zijn.
Kleinschalige zorg is een zo goed
mogelijke nabootsing van de thuissituatie,
waar het draait om het
gezamenlijke huishouden, de maaltijden,
het contact met elkaar en met
de medewerkers. De bewoners voelen
zich in een kleinschalige woongroep
thuis en nemen deel aan het huishouden.
Dit vergroot het gevoel van
comfort en welzijn.
Onze missie en kernwaarden
Omring heeft een duidelijke missie:
we dragen met zorg bij aan de kwaliteit
van samen leven. We werken
vanuit onze kernwaarden: eigen regie,
samen en positief. Wij beschouwen
de mensen als autonoom, maken
graag verbindingen (met collega’s,
bewoners, familie) en gaan uit van de
kracht van mensen. Alle medewerkers
van Omring werken vanuit dezelfde,
gezamenlijke kernwaarden en missie;
in dit geval dus: onze visie op kleinschalige
zorg.
Gelijkwaardige relaties en
positieve ervaringen
Wij gaan voor gelijkwaardige en
persoonlijke relaties met bewoners
en hun familieleden. Vanuit die
relatie kunnen bewoners de regie
over hun leven zo veel en lang
mogelijk behouden. Samenwerking
en betrokkenheid zijn daarbij
De cijfers
speerpunten. Bij de begeleiding, zorg
en behandeling gaan we uit van de
mogelijkheden en tonen we respect
voor de beperkingen én de achtergrond
van bewoners. We vertrouwen
en stimuleren hun zelfredzaamheid
en ondersteunen in het vinden van
de passende balans tussen activiteit
en rust. Daartoe creëren we een vertrouwde
en veilige woonomgeving,
waarin alle bewoners zich op hun
gemak voelen.
Mede door de vergrijzing neemt het aantal ouderen met dementie
de komende jaren sterk toe. Naar schatting zijn in Nederland ongeveer
235.000 mensen met dementie en dit aantal zal in 2050 meer
dan een half miljoen bedragen. Het merendeel (ongeveer twee
derde) van de mensen met dementie woont thuis. Naarmate het
ziekteproces vordert, is verhuizing naar een woonvorm met zorg en
begeleiding vaak onvermijdelijk.
2.2 Het belang van eigen regie
Juist voor ouderen met een kwetsbare
gezondheid blijkt eigen keuzes
kunnen maken uiterst belangrijk.
Sterker nog: de waardering van
hun leven wordt hierdoor sterk
beïnvloed. Het heft in handen
nemen ten aanzien van het eigen
leven, weegt zelfs zwaarder dan de
beperkingen die ziekten met zich
meebrengen. De chronische ziekten
kunnen uiteraard niet worden weggenomen,
de levenswaardering van
mensen kan wél worden bevorderd.
2.3 Openstaan voor bewoners
en hun voorkeuren
Gevoelsmensen worden ze
weleens genoemd: mensen
met dementie. Het abstracter
functioneren van het brein lijkt af
te nemen en de intuïtie gaat een
hoofdrol spelen. Mensen worden
steeds meer gevoelig voor sfeer
en voor prikkels van geluiden,
bewegingen en geuren. Tegelijk
neemt de behoefte aan nabijheid,
veiligheid en geborgenheid
toe. Om hier goed op in te
kunnen spelen, moeten zorgverleners
alle gelegenheid hebben
Regievoering is ‘ervaren dat je
controle hebt over de dingen die
gebeuren in het dagelijkse leven’.
In de praktijk van de kleinschalige
zorg geldt dat alle betrokkenen
(zorgverleners, behandelaren,
familieleden en vrijwilligers) wordt
aangeleerd hoe zij kwetsbare ouderen
op een zodanige wijze kunnen
benaderen en behandelen, dat zij
inderdaad het gevoel van regie
behouden. In een omgeving en sfeer
die dit ondersteunt. Het bevorderen
om er ‘te zijn’ en ‘open te staan’
voor de ander, de vanzelfsprekendheden
in de zorgroutines los
te laten en op zoek te gaan naar
individuele voor- en afkeuren van
bewoners. Mensen met dementie
uiten zich veelal wat gemankeerd,
doordat zij de woorden die bij
hun gevoelens horen niet meer
kennen. Het kan ook zijn dat ze
überhaupt moeizaam spreken of
de eigen voor- en afkeuren niet
meer vooraf kennen. Daarom
zijn er instrumenten nodig in
van regievoering is een zoektocht.
Een zoektocht naar de persoon
achter de kwetsbare oudere.
Om vervolgens inzicht te krijgen
in de voor- en afkeuren. Hoe wil
iemand worden aangesproken?
Welke omgang wordt er op prijs
gesteld? Welke mogelijkheden zijn
er? Waar is begeleiding nodig?
En welke interesses heeft iemand?
Deze vragen lopen als een rode
draad door de kleinschalige zorg.
de zoektocht naar wensen en
behoeften. Vraagverheldering
dus. Het onderzoeken van
behoeften vraagt gemotiveerde,
alerte medewerkers. Het bevorderen
van de eigen regie bij
kwetsbare ouderen in kleinschalige
groepswoningen, bestaat uit
het oprecht inleven in de persoon
en vervolgens de vertaling naar
de gewenste manier van leven.
Kortom, het creëren en behouden
van een leven dat passend is,
waardoor de regie zal toenemen.
6 7

8
Kleinschalige zorg
2.4 Passende omgeving
Healing Environment staat voor: helende omgeving. Uiteraard is er
in de kleinschalige zorg (veelal) geen sprake meer van genezing. We
hebben het daarom over een pássende omgeving: over huiselijkheid,
veiligheid, geborgenheid. Een omgeving die ondersteunt, die helpt
en waar bewoners, medewerkers en familieleden het samen goed
hebben.
Een omgeving die in alle opzichten
passend is voor degenen die er
wonen en werken, draagt bij aan
welbevinden. Dat is logisch, want je
voelt je lekkerder in een omgeving
die je herkent en die goed voelt.
Passend is veelomvattend. Het gaat
om stenen, spullen, licht, kleur,
temperatuur, houding en sfeer. Aan
’passend’ dragen dus medewerkers
van elke afdeling van Omring hun
‘steentje’ bij.
Bij een passende omgeving kijken
we extra goed naar de prikkels die
kunnen voortkomen uit de omgeving.
Deze prikkels zijn positief als
ze geschikt en ondersteunend zijn,
maar juist negatief als er een
onveilig onbekend gevoel vanuit
gaat. In de eerste plaats brengen
zorgverleners, medebewoners en
familieleden prikkels voort. Door
hun bewegingen en uitingen.
Het is belangrijk altijd na te gaan
welke invloed deze prikkels hebben
op de bewoners en de leefomgeving.
Wordt er niet te luid gepraat?
Te snel voorbij gelopen? Worden
bewoners op de juiste manier benaderd,
voelen ze zich begrepen?
Maar er speelt meer. Zo kan licht
fel in de ogen schijnen en kan te
weinig licht er weer voor zorgen
dat je dingen niet goed kunt zien of
herkennen. Een televisie die te hard
staat, op een Engelstalige of
een ‘drukke’ zender, geeft negatieve
prikkels. Datzelfde geldt voor harde,
onaantrekkelijke muziek. Harde
zittingen en actieve stoelen geven
na verloop van tijd onrustprikkels,
terwijl zachte zittingen en passieve
stoelen stimuleren tot rustig zitten.
Het te warm (zweten) of te koud
(rillen) hebben geeft een onbehagelijk
gevoel. Terwijl aangename
temperaturen, die passen bij je
bezigheden, juist comfort geven.
Kijk je de hele dag uit op mensen
met jassen die uit je blikveld vertrekken,
staat de ‘zuster’ steeds op van
de tafel waar je samen zit, gebeuren
er allerlei dingen achter je rug?
Te veel prikkels zijn niet goed,
maar te weinig ook niet. Voedt
de biologische klok van bewoners
en zorg er voor dat de structuur van
de dag herkenbaar is.
Let bij het kleurgebruik op het zicht
van bewoners. Contrast is belangrijk.
Afbeeldingen, uitvergrote figuren en
wilde, felle patronen kunnen leiden
tot onduidelijkheden en onrust.
2.5 Bewoner Piet de Jongh
Kleinschalige zorg is vooral ook: je inleven in de bewoner, zodat ze
kunnen doen wat ze willen doen. Bewoner Piet de Jongh heeft alleen
te maken met de lichamelijke gevolgen van het ouder worden en is
nog vrij zelfstandig. Maar zijn verhaal is even treffend als inspirerend.
Piet over zijn passie: het biljarten!
Piet de Jongh
aan de
biljarttafel
Piet de Jongh is 86 jaar en bewoont een appartement in
Opperdoes. ‘Ik wil zo lang mogelijk de dingen blijven doen
die ik zelf kan doen,’ vertelt Piet. ‘Toen ik niet meer op
mezelf kon wonen, ben ik verhuisd naar het appartement
waar ik nu woon, in Omringlocatie Almere in Opperdoes.
Ik wilde hier graag naartoe omdat er een biljarttafel stond.
Zonder biljart kan ik echt niet leven. Als ik ‘s ochtends
opsta, heb ik overal pijn. Maar zodra ik bij de biljarttafel
sta, is alle pijn weg. Dan denk ik nergens meer aan.’
Piet de Jongh vindt het erg belangrijk om zijn eigen zaakjes
te regelen. En dat kan hij ook nog heel goed. Hij doet nog
zoveel mogelijk zelf, van afwassen tot boodschappen doen.
En hij is inventief in het zoeken naar oplossingen op het
moment dat het niet meer gaat.
‘Als ik biljart,
is alle pijn weg’
‘Mijn linkerarm is uit de kom en dat is een grote handicap
voor het biljarten. In vier jaar tijd is het me gelukt om toch
een manier te vinden waarop ik met die arm kan spelen.
Het is op mijn leeftijd een aflopende zaak, dat weet iedereen.
Daarom moet je blij zijn met dat wat nog wel goed
gaat. Voor mij is dat biljarten. Het is mijn passie, mijn lust
en mijn leven. Zo lang ik dat nog kan, neem ik alle kwalen
op de koop toe.’
Uiteraard vraagt kleinschalige zorg constant onze aan -
dacht en in sommige situaties zijn verbeterpunten
mogelijk. Bewoners als meneer De Jongh zijn voor ons
een stimulans om het ook in andere gevallen zo goed
mogelijk te (blijven) doen.
9

Kleinschalige zorg
2.6 Wetenschappelijk onderzoek
naar kleinschalige zorg
Er is inmiddels veel onderzoek gedaan naar de
mogelijke meerwaarde van kleinschalige zorg.
Deze onderzoeken, gebaseerd op de inmiddels
vastgestelde definitie van wat kleinschalig wonen
nu eigenlijk is, leveren verschillende interessante
resultaten op.
Wat ís kleinschalige zorg precies?
Experts hebben de definitie opgesteld van klein schalige
zorg, die bestaat uit zes componenten. Zo blijft een
bewoner in voor- en tegenspoed een bewoner, wordt er
een gewoon huishouden gevoerd en heeft de bewoner
de regie over de inrichting van het eigen dagelijks leven.
Het personeel is onderdeel van het huishouden, bewoners
vormen met elkaar een groep en een kleinschalige woon-
vorm is gevestigd in een écht huis. Daarnaast zijn er tien
‘gouden regels’ opgesteld voor het laten slagen van
kleinschalig wonen:
1. Een visie als leidraad voor praktijk en beleid;
2. Een leidinggevende die steunt, stuurt en stimuleert;
3. Erkenning van verzorgenden als zorgprofessionals;
4. Verzorgenden die voldoende tijd ervaren om goede
zorg te bieden;
5. Een verbonden, open en betrokken team van
verzorgenden;
6. Een goede samenwerking met familie;
7. Vrijwilligers als kans voor de woonvoorziening;
8. Een ondersteunende omgeving;
9. Persoonsgerichte zorg op een goede manier
toegepast;
10. Bewoners bij activiteiten betrekken.
Wat concluderen de wetenschappers?
In 2008 startte het Trimbos-instituut met een Monitor
Woonvormen Dementie. Aan deze tweejarige monitor
namen 136 woonvoorzieningen deel, variërend van grootschalige
verpleeghuizen tot kleinschalige woonvoorzieningen.
Uit het onderzoek kwam naar voren dat de mate
waarin een woonvoorziening kleinschalige zorg biedt, van
indirecte invloed is op de kwaliteit van zorg, het welbevinden
van personeel en de kwaliteit van leven van de
bewoners.
Verder deden neuropsycholoog Selma te Boekhorst
(gepromoveerd op een onderzoek naar kleinschalig wonen
voor mensen met dementie) en psycholoog Hilde Verbeek
(gepromoveerd op een onderzoek naar woonvormen voor
ouderen met dementie) onderzoek naar kleinschalige zorg.
Te Boekhorst is overwegend positief over de resultaten van
kleinschalige zorg, terwijl Verbeek voorzichtiger is. Beide
onderzoeken wijzen wel uit dat zorgverleners en mantelzorgers
in de kleinschalige zorg minder zorgbelasting en
werkdruk en/of fysieke inspanning en meer autonomie ervaren.
Algemene conclusie blijft: hoe kleinschaliger, hoe beter.
Wat zegt Alzheimer Nederland?
Alzheimer Nederland gelooft in kleinschalige zorg.
Volgens de organisatie voegt kleinschalige zorg écht iets
toe: ‘Mensen met dementie zijn beter af in voorzieningen
die kleinschalige zorg bieden’. De organisatie legt daarbij
vooral de nadruk op de zorg en begeleiding en (vooralsnog)
minder op de huisvesting. De betrokkenheid van
zorgverleners is volgens Alzheimer Nederland groter in
woonvoorzieningen die kleinschalige zorg bieden. Of dat
nu in een rijtjeshuis in de wijk is of in een grotere zorginstelling.
Al is té groot niet goed, aldus de organisatie.
Verder is het welbevinden van personeel in woonvoorzieningen
die meer kleinschalige zorg bieden groter.
Goed opgeleid personeel en betrokkenheid van familieleden
ziet de organisatie als belangrijke voorwaarden
voor kleinschalige zorg. Verder vindt Alzheimer Nederland
dat de mate waarin bewoners bij activiteiten worden
betrokken, medebepalend is voor hun kwaliteit van leven.
De kern van kleinschalige zorg is volgens Alzheimer
Nederland overduidelijk: ‘Er wordt aangebeld aan de
voordeur, de huiskamer heeft een huiselijke sfeer, er wordt
gekookt in de open keuken, het eten wordt aan tafel
opgeschept, de verzorgenden eten mee en de verzorgenden
doen ook het huishouden.’
Omring, eigen onderzoek
In Den Helder heeft Omring zelf ook onderzoek uitgevoerd.
Eerst in de locaties Den Koogh (grootschalige
dementiezorg) en Buitenveld (3 woongroepen van elk
10 bewoners) en daarna in de nieuwe locatie Zeester
(kleinschalige zorg: 12 woongroepen van elk 7 bewoners).
Tussentijdse resultaten van dit onderzoek lieten zien dat
de overgang naar kleinschalig zorgen voor medewerkers
en bewoners een positieve ontwikkeling lijkt te zijn.
Medewerkers blijken zich prettiger te voelen, zij ervaren
gemiddeld een hogere arbeidstevredenheid en er zijn
minder tekenen van burn-out klachten. Ook wordt er
meer persoonsgericht gewerkt, wat wil zeggen dat de
individuele wensen en behoeften van bewoners meer
centraal staan in de zorg. Het lijkt er op dat bewoners in
de kleinschalige zorg situatie meer in activiteiten worden
betrokken. Er worden minder fixatiemaatregelen en
psychofarmaca gebruikt. Ondanks dit werden er nog geen
aantoonbare effecten op de kwaliteit van leven van bewoners
gevonden. Verder onderzoek moet uitwijzen of deze
resultaten zich voortzetten, en welke gevolgen kleinschalig
zorgen heeft voor de familie.
In mei 2012 worden de eindresultaten van het onderzoek
gepresenteerd. Hieruit hopen we een goede indruk te
krijgen van de kracht achter kleinschalig zorgen en vooral
ook veel te leren.
10 11

12
Kleinschalige zorg
2.7 Speciale aandacht voor zorg
in de laatste levensfase
Binnen de kleinschalige zorg draait alles om de persoonlijke wensen
en behoeften van bewoners, zeker in de laatste levensfase. Een
fase waar vrijwel iedere bewoner - op welk moment dan ook - mee
te maken krijgt en die speciale aandacht verdient. Het gaat hierbij
niet alleen om de behandeling van pijn en andere symptomen, maar
vooral ook om het gevoelsleven en de beleving van de bewoner,
familieleden en medebewoners.
Kort gezegd willen we ook in deze
fase een zo goed mogelijke kwaliteit
van leven bereiken voor de
bewoner. Dat doen we door goed
te kijken naar hoe iemand zich voelt
en wat iemands wensen zijn. Hoe wil
een bewoner deze laatste levensfase
doorbrengen? En hoe kunnen
we familieleden hierbij betrekken?
Vooral tijdens deze fase is het
contact tussen zorgverleners en
familieleden van groot belang. De
familie weet wat een bewoner wil en
kan aangeven wat haar wensen zijn.
Het gaat uiteindelijk om hún gevoel
en hún dierbare.
Zorg wordt begeleiding
In deze fase wordt de dagelijkse
zorg steeds meer begeleiding.
Begeleiding van de bewoner en
de familie of vrienden. Wij zorgen
ervoor dat deze periode wordt
ingericht zoals de bewoner en de
familie of vrienden dat thuis ook
zouden hebben gedaan. Op een
persoonlijke manier, met aandacht
en respect voor iemands persoonlijkheid
en achtergrond.
Geloof en levensbeschouwing
Zoals bekend kunnen geloof en
levensbeschouwing in de laatste
levensfase een belangrijke steun
zijn, zowel voor de bewoner als
voor familieleden. Juist in situaties
waar woorden tekort schieten, kan
troost worden gevonden in het
geloof en bepaalde rituelen. We
hebben, samen met de familie, extra
aandacht voor persoonlijke wensen
op dit vlak. Samen werken we toe
naar afscheid dat in alle opzichten
passend is. Is er de behoefte om te
waken? Mogen we een priester of
dominee uitnodigen? Al deze zaken
zijn bespreekbaar. Wij staan ervoor
open en bieden alle gelegenheid.
De medebewoners
Binnen de kleinschalige zorg is er
sprake van een veelal hecht onderling
contact tussen bewoners van
een woongroep en dus worden ook
medebewoners bij deze laatste fase
betrokken. We kunnen praten over
eigenschappen of gewoonten van
de betreffende bewoner of over
dingen die we met elkaar hebben
beleefd. En we kunnen samen de
tranen laten komen. Voor familieleden
kan dit een ware steun zijn:
het maakt hen duidelijk dat ze niet
alleen staan in hun verdriet. En dat
hun dierbare in de familie én in de
woonomgeving een ware leegte
achterlaat.
Nazorg
Ook in de fase na een overlijden
kan contact met familie van belang
zijn en (aan beide kanten) steun
geven. Die ruimte ís er. In goed
overleg praten we over wensen
die er zijn en de wijze waarop we
hier invulling aan kunnen geven.
Ook herinneringen mogen een plek
krijgen in een woongroep, zodat
medebewoners het afscheid een
plekje kunnen geven.
2.8 Praktische tips
1 3 2 4
Doe als thuis, breng
structuur aan in de dag.
Zorg er constant voor dat je
de eigen regie van bewoners
bevordert.
2.9 Instrumenten
Het implementeren, evalueren én borgen van kwalitatief
hoogwaardige kleinschalige zorg vraagt van ons allemaal
een omslag in denken en doen. Alle disciplines maken zich
een nieuwe manier van werken eigen, in het belang van
cliënten, familieleden, medewerkers en de omringende
leefomgeving. Hoe maken we de visie op kleinschalige
zorg toegankelijk voor alle medewerkers? En hoe kunnen
we de eigen regie van bewoners stimuleren en daarmee de
kwaliteit van leven verhogen? De antwoorden op deze en
andere vragen vind je in verschillende instrumenten op de
bijgevoegde USB-stick. Instrumenten die je verder helpen,
informeren en motiveren.
Heb aandacht voor
non­verbale communicatie.
Toon rust, geduld,
begrip en respect.
Dit zijn de instrumenten bij dit hoofdstuk:
Visie presentatie kleinschalige zorg voor
mensen met dementie
Tekst bij presentatie kleinschalige zorg voor
mensen met dementie
Visie document kleinschalige zorg voor
mensen met dementie
Vragenlijst visie kleinschalige zorg voor
mensen met dementie
Boekje ‘Zegt Ú ’t maar’
Film: Algemeen visiegedreven praktijk-algemeen
13

3 | Visiegedreven zorg & begeleiding
Nog meer uitdaging,
nog meer voldoening
Je weet wat kleinschalige zorg inhoudt. Je maakt je
deze visie eigen en past de inzichten toe. Je werkt
samen met een vast team en leert ‘jouw’ groep
bewoners écht kennen. Je voelt je betrokken, leeft
je in en kunt zodoende oprecht contact maken.
Je kijkt naar wat bewoners willen en kunnen,
biedt belevingsgerichte zorg en past daar de
dagbesteding op aan.
Want geen bewoner en geen dag zijn hetzelfde en jij
mag hierin van betekenis zijn. Juist dat maakt je werk
aantrekkelijker. En geeft je nog meer voldoening.
Zó ga je te werk bij kleinschalige zorg.
Je bent een spin in het web en
stimuleert eigen regie van bewoners.
Samen met alle collega’s,
familie en vrijwilligers
14 15

16
Visiegedreven zorg & begeleiding
3.1 Een leidinggevende die steunt,
stuurt en stimuleert
De leidinggevende kent de visie achter kleinschalige zorg, weet wat dit voor zijn of haar praktijk betekent.
De visie loopt als een rode draad door de dagelijkse werkzaamheden en is in alles te herkennen: van de
zorgpraktijk, het personeelsbeleid tot het familiecontact. De leidinggevende is zichtbaar op de werkvloer,
geeft het ‘goede’ voorbeeld en helpt medewerkers de visie vast te houden. Bijvoorbeeld door hen te stimuleren
na te denken over het hoe en waarom van kleinschalige zorg.
Het team krijgt de ruimte om het eigen werk in te richten
naar de voorkeuren en de mogelijkheden van bewoners en
wordt daarin gesteund door de leidinggevende. De belangen
van bewoners, het team en de individuele medewerkers
worden actief behartigd, ook naar het hogere
management toe. Speciale aandacht is er voor het team
van medewerkers. Er wordt namelijk veel solo gewerkt en
dus is er constant feedback nodig. Dat kan worden bereikt
door intervisie, gezamenlijke overdrachtsmomenten en
familieberaden. Maar ook door aandacht voor het individu
met zijn talenten, kwaliteiten en leerpunten.
Rust en overzicht geven
Kleinschalige zorg vraagt om rust en overzicht; de dag de
dag durven laten. Met in de hoofdrollen: de bewoners
met al hun behoeften en wensen. Het is bevorderlijk dat
medewerkers zich niet onder druk gezet voelen, krap in de
tijd zitten of te weinig vrijheid ervaren. Het werk moet voldoening
geven (‘het ging vandaag heel goed; de bewoners
waren tevreden en ik ben tevreden’). De bezetting is
zo dat een medewerker de zorg en begeleiding kan inrichten
op een manier die de bewoner maximaal ten goede
komt. Slimme keuzes maken, efficiënt werken en taken
integreren helpen hierbij. Te veel personeel is niet altijd
beter. In dat geval kan de neiging ontstaan om onnodig te
overleggen en taken te delen, waardoor een medewerker
niet meer volledig is gericht op de bewonersgroep.
Een leidinggevende binnen de kleinschalige zorg:
steunt, stuurt en motiveert
is herkenbaar aanwezig
vindt een balans in steunen, sturen en ruimte geven
schept kaders en is een rolmodel
oefent invloed uit naar boven (hoger management)
Zorgmedewerkers binnen de kleinschalige zorg:
zijn de spin in het web
kennen de bewoners met hun voor- en afkeuren,
ziektebeelden en bijbehorend gedrag
zijn familieleden en vrijwilligers tot steun en
waarderen hen voor alles wat ze bijdragen aan
het leven van de bewoner
bevorderen eigen regie door mensen gelijk -
waardig en uitnodigend te benaderen, uitgaand
van wat iemand kan en wil
bewaken samen actief de visiegedreven praktijk
Samen gaan voor
hetzelfde doel
We zijn al op de goede weg. Samen met collega’s,
familieleden en vrijwilligers geven we vorm aan het
kleinschalig wonen. Iedereen is hierbij van groot belang.
Je doet het samen, met hetzelfde doel. We kunnen van
elkaar leren, elkaar inspireren en stimuleren. Zodat we
het samen, voor de bewoners, nog beter doen.
17

18
Visiegedreven zorg & begeleiding
3.2 Medewerkers denken mee,
zijn zorgprofessionals
Medewerkers binnen de kleinschalige zorg functioneren veelal zelfstandig en voelen zich verantwoordelijk. Zij
vullen de dienst in naar de wensen van bewoners en tegelijkertijd zijn ze alert op lichamelijke ongemakken en
het welzijn van bewoners. Medewerkers zijn woon-zorg-activiteitenbegeleiders, zorgprofessionals. Zij denken
actief mee, zijn creatief, betrokken en durven los te laten. Zij beschikken over alle benodigde inzichten en
informatie, zien hun taak breder dan alleen de zorgtaken en kunnen zelf (met bewoners) de dag indelen.
Een gelijkwaardige relatie tussen
bewoners, medewerkers en familieleden
is van groot belang. Het
gaat om: elkaar willen verstaan en
bijstaan, naar elkaar luisteren. Met
één doel: het beste bereiken voor
de bewoners. Ieders kwaliteiten
en talenten worden aangesproken
en benut. Medewerkers blijven in
gesprek over opvattingen en bedenken
samen hoe het beter kan. De
teamleden voeden elkaar, spreken
elkaar aan en staan open voor
familieleden. Juist in de omgang
met collega’s en familieleden wordt
de visie duidelijk, in elke situatie.
Een duizendpoot
Een medewerker in kleinschalige
zorg is een duizendpoot en doet in
principe ‘alles’. Maar hij of zij zit ook
graag stil… met de bewoners! De
medewerker kent de bewoners met
hun voor- en afkeuren, ziektebeelden
en bijbehorende gedragingen en de
optimale omgang. Eigen regie wordt
vanzelfsprekend bevorderd door
mensen gelijkwaardig en uitnodigend
te benaderen. Dus uitgaand van wat
iemand kan en wil. De medewerker
bewaart rust, doseert prikkels en
begeleidt het groepsproces.
Betrekt disciplines heel gericht als
er deskundige inzet nodig is en
leert van de artsen en therapeuten.
De medewerker is een voorbeeld
voor het team en bewaakt, met de
anderen, het werken vanuit de visie.
En dat geldt voor alle disciplines: van
zorgverleners tot medewerkers op
facilitair gebied.
Binnen de kleinschalige zorg:
is een team van verzorgenden
met een open houding
zijn medewerkers betrokken bij
de bewoners
is er teamcohesie/verbondenheid
heeft het team een goede band
met de familie
3.3 Praktische tips
1 3 2 4
Elke groepswoning heeft
een eigen team.
Medewerkers functioneren
zelfstandig en voelen zich
verantwoordelijk.
3.4 Instrumenten
Wat betekenen visiegedreven zorg en begeleiding
in de praktijk? Wat moet je weten, kunnen en doen?
Verschillende instrumenten op de USB-stick gaan in
op deze vragen. Er zijn instrumenten waarmee de
benodigde en verwachte competenties worden
benoemd, inclusief de kwalificatieniveaus en daaraan
gekoppelde kern taken en aandachtsgebieden.
Daarnaast zijn er tools waarmee je ontdekt of jij en
je team op de goede weg zijn. Op de USB-stick vind je
ook een overzicht van mogelijke scholing en training,
voor medewerkers, vrijwilligers en mantelzorgers.
Tot slot zijn er producten ontwikkeld die managers helpen
kleinschalige zorg zo goed mogelijk te implementeren.
Medewerkers hebben
regelmatig onderling
overleg
Even stil zitten naast een
bewoner is ook werk
Dit zijn de instrumenten:
Programma scholing en training kleinschalig zorgen
Overzicht producten P&O
Organiseren van Teambijeenkomsten
Verbeterkwartet teams
Presentatie Managers Implementatie Kleinschalige zorg
Programma-inhoud Managers Implementatie kleinschalige zorg
Netwerk van aandachtfunctionarissen
Totale checklist Visiegedreven praktijk Kleinschalige zorg
voor mensen met dementie
Stappen voor het uitvoeren van een visitatie door de
aandachtsfunctionaris
Zorgdossier specifiek kleinschalig zorgen, belevingsgerichte
elementen
Inventarisatie Best Practices kleinschalige zorg voor mensen
met dementie
De belevingsgerichte bewoners bespreking
Geïntegreerd welzijnsaanbod
Activiteitenmap
Functieprofiel Dagbestedingscoach kleinschalige zorg
Huisdierenbeleid
Vragenlijst Bewoner Kwaliteit van leven en
activiteitendeelname
Vragenlijst Medewerkers Visiegedreven werken, psychosociale
belasting
Presentatie ‘Schatkist’
Tekst bij presentatie ‘Schatkist’
Film, visie gedreven praktijk-medewerkers
19

4 | Behandelaren
Behandelaren komen ‘te gast’
Het ritme van de bewoners in de woongroep bepaalt je agenda. Je komt het liefst
op afspraak, aan huis. Zoals een huisarts. Op verzoek van de bewoner, de familie of
gemotiveerd door de medewerker. Je behandelt bewoners, behandelt ze deels of juist
niet. Je verdiept je in de achtergrond van bewoners en relevante opvattingen en kunt
daardoor persoonsgericht behandelen.
Respect voor de autonomie en eigen regie vind je belangrijk. Je wilt nauw samenwerken
met de zorgmedewerkers, bespreekt hun observaties, deelt je kennis, geeft graag advies
en coacht. Elke woongroep heeft een klein team behandelaren, dus je werkt met bekende
gezichten. Je bent herkenbaar en vertrouwd voor de bewoners en familie. Je bent als
behandelaar de perfecte en graag geziene gast.
De behandelaar:
een graag geziene gast!
20 21

22
Behandelaren
4.1 De nieuwe rol van behandelaren
én zorgmedewerkers
Bij kleinschalige zorg wordt, kort
gezegd, de papieren en fysieke
visite door de behandelaar vervangen
door spreekuren en doktersbezoeken
aan huis. Dit vraagt een
andere houding en werkwijze van
alle behandelaren, maar ook van
de verzorgenden. Behandelaren
zullen niet (altijd) direct zelf handelen,
maar vooral de verzorgenden
coachen om gericht te signaleren.
Daarbij is kennisoverdracht onontbeerlijk.
Via opleidingen en trainingen
kunnen behandelaren de kennis
en vaardigheden van zorgverleners
omtrent de diverse dementiële
beelden en bijbehorende gedragsconsequenties
op peil brengen en
houden. Ook kunnen behandelaren
de zorgverleners trainen op zuiver
praktische zaken, zoals het signaleren
en verbeteren van een slechte
zit- en lighouding en het inzetten
van hulpmiddelen. De kennisoverdracht
en samenwerking hebben
slechts één doel: dat de verzorgende,
waar mogelijk, uiteindelijk
zélf handelt. Uiteraard aan de hand
van richtlijnen en op advies van de
behandelaren.
4.2 Kijken naar welzijn en
comfort van bewoners
De belevingsgerichte behandeling binnen kleinschalige
zorg is persoonlijk en vooral gericht op het welzijn en comfort
van de bewoner. ‘Een bewoner die last heeft van een
klacht, wordt gericht behandeld en hoeft bijvoorbeeld niet
allerlei onderzoeken te ondergaan,’ vertelt Marianne van
der Colk, directeur Advies Behandelcentrum van Omring.
‘Het gaat erom dat de bewoner zich door de behandeling
weer prettig en comfortabel voelt. De bewoner heeft
duidelijk de regie en bepaalt de intensiteit en vorm van de
behandeling en het moment waarop er wordt behandeld.
We vragen zoveel mogelijk naar de opvattingen van bewoners
in deze en erkennen en herkennen die.’ Dus geen
intensieve bewegingstherapie voor bewoners die liever
lekker blijven zitten. Maar wél gerichte ergotherapie bij
iemand die graag dingen wil ondernemen. ‘Behandelaren
kijken zuiver naar de bewoners, kennen hun levensverhaal
en gewoonten en spelen daar op in,’ vervolgt Marianne van
der Colk. ‘Ze worden tegelijkertijd steeds meer een coach
van de verzorgende, die bewoners de hele dag volgt en
kan inschatten of er werkelijk iets aan de hand is. We willen
uiteindelijk naar een situatie toe dat we een behandelaar
alleen raadplegen als het echt nodig is, zodat deze gericht
kan reageren.’
23

Behandelaren
4.3 De ergotherapeut (Monique Koppes) 4.4 De fysiotherapeut (Carla Groot)
‘Bij kleinschalig zorgen kijk je gericht
naar het comfort en de kwaliteit van
leven. Zo is er veel aandacht voor
de zit- en lighouding: voelt iemand
zich lekker in de stoel of in het bed?
Daarnaast gaan we vooral uit van wat
bewoners nog zélf kunnen. Misschien
is een bewoner in staat het eigen
gezicht of bovenlichaam te wassen.
Of kan iemand helpen bij het aankleden.
Het gaat erom dat we bewoners
uitnodigen. Je houdt een bloes
omhoog en wacht rustig op een reactie.
Steekt iemand een arm uit, dan
speel je daar op in. Datzelfde geldt
voor het eten. Eten met een lepel kan
iemand vaak zelf. Aangepast bestek
Carla Groot
(fysiotherapeut)
gebruiken we alleen als het echt
nodig is, want dit ziet er vreemd uit
en dat kan negatief doorwerken.
‘Uitgaan van wat
bewoners nog zélf
kunnen’
Het gaat erom dat we zoeken naar
de mogelijkheden. Samenwerking
met de verzorgenden wordt daarbij
steeds belangrijker. Kleinschalige
zorg betekent dat wij veelal op
afstand werken en dus is het
belangrijk dat de verzorgende
bepaalde zaken tijdig signaleert. Om
dat te bereiken, is kennisoverdracht
belangrijk. We zijn daar nu al volop
mee bezig. Kleinschalige zorg maakt
ons werk uitdagender. Je kijkt ánders
naar bewoners. Als iemand onrustig
is, neem je dat niet voor lief, maar ga
je zoeken naar mogelijke oorzaken. Is
een bewoner niet blij omdat hij of zij
niet comfortabel zit? Of wil iemand
misschien graag iets zelf doen terwijl
dat maar niet lukt? Samen met de
zorgmedewerkers en familie kom je
er veelal achter waaróm iemand zich
op een bepaalde manier gedraagt.’
‘Bij kleinschalige zorg vraagt de
manier waarop je bewoners benadert,
de sfeer waarin je werkt, extra
aandacht. Je hebt geen eigen
behandelruimte en werkt veelal in
de kamer van de bewoner. Of, als
iemand dat prettig vindt, zelfs in
de huiskamer. Dat laatste heeft als
voordeel dat je ándere bewoners
ondertussen kunt observeren. Hoe
functioneert iemand? Loopt iemand
aan de hand van de verzorgende
net als bij jou? Hoe zit iemand in de
huiskamer aan tafel? Dit kan nuttige
informatie opleveren. Het gaat om
‘Bij kleinschalige zorg richten we ons
ook op mantelzorgers en verzorgenden,
zodat we een duidelijk beeld
krijgen van de bewoner. Binnen
het concept hebben we als referentiepunt:
werken als een huisarts.
Een verschil is dat een huisarts
oplossingsgericht werkt, gericht
op één actueel probleem, en wij in
de ouderenzorg vooral ook kijken
naar het totale beeld en de toekomst.
Wat kunnen we verwachten?
Welke klachten kunnen zich bij een
bewoner ontwikkelen? We hebben
het uiteindelijk niet over gezonde
mensen met een probleem, maar
over zieke ouderen die er een probleem
bíj hebben. Ouderen die in
deze speciale fase verkeren, kunnen
kampen met verschillende aandoeningen
en dus specifieke medische
zorg nodig hebben. Bij kleinschalige
zorg kom je bij de bewoners op
observeren en aanvoelen. Je loopt
de huiskamer binnen en gaat eerst
na of de bewoner die je wilt behandelen
daar wel aan toe is.
‘Jezelf in iemand blijven
verdiepen’
Misschien wil iemand liever even
wachten. Is iemand zo moe dat hij of
zij op bed wil blijven, dan mág dat.
Je laat iemand met rust of behandelt,
als dat mogelijk is, aan bed.
bezoek, op afspraak. Dat is goed,
want het bevordert het thuisgevoel.
Je kunt je tegelijkertijd afvragen:
verdwijnt als behandelaar je zicht
op de bewoners niet, als je louter
op afroep werkt? Ik denk dat dit
niet het geval is.
‘Kijken naar het totale
beeld en de toekomst
van de bewoner’
Het is een kwestie van goede afspraken
maken met verzorgenden en hen
goed informeren, zodat mogelijke
veranderingen bij bewoners tijdig
kunnen worden gesignaleerd.
Daarnaast kun je, als je een bepaald
probleem verwacht, bewoners vaker
bezoeken. Bij andere bewoners is
Mensen met dementie kunnen zich
niet altijd uiten, maar als je iemand
beter leert kennen, heb je vaak aan
een blik genoeg. Dan zie je aan
iemands gezichtsuitdrukking: er is
iets aan de hand. Het is belangrijk
om je, aan de hand van het zorgdossier,
en samen met zorgverleners en
familie, in een bewoner te verdiepen.
Als je weet wat een bewoner
bezighoudt, heb je gesprekstof
en kun je beter contact maken. Je
bereikt dan veel meer. Deze werkwijze
is eigenlijk heel logisch, maar
je moet er wel alert op blijven.’
4.5 De specialist ouderengeneeskunde
(Hans van Hinsbergh)
vaker bezoek juist weer niet nodig.
Zoals de huisarts dat ook doet.
Ik denk dat kleinschalige zorg voor
de meeste ouderen met psychogeriatrische
aandoeningen werkt.
Voor bewoners die niet binnen
het concept passen, bijvoorbeeld
vanwege hun specifieke gedrag,
zullen aanvullende voorzieningen
behouden moeten blijven of nieuw
ontwikkeld. Dat geldt ook voor
bijzondere situaties. Bij kleinschalig
wonen krijgen verzorgenden extra
(huishoudelijke) taken. Maar als
een bewoner erg ziek of zelfs
terminaal is, vraagt dat natuurlijk
extra ondersteunende zorg. Ik kan
me voorstellen dat in dit soort
gevallen een beroep kan worden
gedaan op extra menskracht
vanuit een spaarpotje, zodat het
concept te allen tijde optimaal kan
worden ingevuld.’
24 25

26
Behandelaren
4.6 Belevingsgerichte behandeling
Kleinschalige zorg is belevingsgerichte
zorg. Wat houdt dat in en
wat betekent het in de praktijk voor
behandelaren? ‘Bij belevingsgerichte
zorg gaan we uit van de manier
waarop de bewoner de situatie
ervaart en er betekenis aan geeft,’
legt Wilma Spijkers, P&O beleidsadviseur
Opleiden en Ontwikkelen
bij Omring uit. ‘Je probeert dát te
doen wat de bewoner het meest tot
zijn recht laat komen. We verplaatsen
ons bij de behandeling dus in de
bewoner. En proberen de werkelijkheid
te zien vanuit de ogen van de
bewoner en vervolgens schenken we
aandacht aan wat hij of zij belangrijk
vindt. Ook helpt het kennis te hebben
van de wijze waarop mensen met
hun leven omgingen, met pijn en
beperkingen maar ook of en hoe
iemand gezond probeerde te blijven.
Somatische zorg en zorg voor de
gezondheidsproblemen verdwijnen
daardoor niet naar de achtergrond,
maar moeten anders worden benaderd’,
benadrukt Wilma Spijkers.
‘De behandelaar stapt als het ware
in het leven van de bewoner, sluit
daarbij aan en weegt de problemen
naar de last die de bewoner daarvan
ondervindt.’ Omring werkt met
zorgdoelen die zijn geformuleerd
vanuit het ‘omgangsadvies’. ‘Hierin
staat, kort gezegd, wat de bewoner
belangrijk vindt in de dagelijkse
omgang. Alle begeleiding en behandeling
wordt hierop afgestemd:
de doelstellingen, afspraken en
tijdstippen, manieren om contact
te krijgen én de therapie. Dat vergt
flink wat creativiteit en inventiviteit
van ons allemaal, maar maakt ook
het contact met bewoners wel heel
persoonlijk en bijzonder.’
4.7 Praktische tips
1 3 2 4
Houd bij je bezoek rekening
met het leefritme van de
bewoner.
Voeg bij bezoek rustig in of
zoek samen met de bewoner
de kamer op.
4.8 Instrumenten
Binnen kleinschalige zorg verandert de inzet en rol van
artsen en therapeuten. Zo wordt er gewerkt met spreekuren
en doktersbezoeken aan huis, wat een andere
houding en werkwijze vraagt van behandelaren en zorgmedewerkers.
Artsen en therapeuten worden steeds meer
een coach van zorgverleners en dragen hun kennis over.
Hoe bereik je dat? En hoe zorg je ervoor dat je belevingsgericht
behandelt? De instrumenten op de USB-stick vertellen
je op welke punten de inzet en rol van artsen en therapeuten
verandert en wat dit voor jou en je team betekent.
Werk met een klein team
vaste behandelaren en bied
betrouwbare continuïteit
in aanwezigheid.
Verplaats je bij de
behandeling of therapie
in de individuele behoeften
van bewoners.
Dit zijn de instrumenten:
Presentatiesheet visie- Behandelaren
Tekst bij presentatiesheet visie-Behandelaren Inleiding
Instrumentarium Behandelaren
Pilots Behandelaren en kleinschalige zorg voor mensen
met dementie
Behandelprotocol bij kleinschalig zorgen voor mensen
met dementie
Cursus zitten en liggen bij dementie
Video Interactie Begeleiding
27

5 | Familie & vrijwilligers
Bewoners wonen er.
U bent familie!
En wij werken hier.
Van de familie
moeten we
het hebben
Familieleden weten wie de bewoner is en wie hij of zij
wás. Ze kennen de voor - en afkeuren, weten waar de
bewoner blij van wordt en waarvan juist niet. En dus
zijn de familieleden een onuitputtelijke bron van
inspiratie en informatie.
Samen met hen kun je je in een bewoner verdiepen, zodat
je nog beter passende zorg en begeleiding kunt bieden.
En nog gerichtere actieplannen kunt maken. Goed en
regelmatig contact met de familie is bij kleinschalige
zorg essentieel. Je betrekt familieleden zoveel mogelijk
bij het leven van hun dierbare. Laat ze eraan déélnemen.
En andersom deel je als verzorgende je kennis van de
organisatie, medische aspecten en de consequenties ervan.
Als je dit allemaal bij elkaar brengt en de relaties legt,
geldt 1 + 1 = 3! Dít is de rol van familie en vrijwilligers
binnen de kleinschalige zorg.
28 29

Familie & vrijwilligers
5.1 De wezenlijke rol van familieleden
bij kleinschalige zorg
Binnen kleinschalige zorg speelt de familie een
uiterst belangrijke rol. De familie is voor verzorgenden
een bron van informatie en inspiratie en
voor bewoners een rustpunt en klankbord. De
gouden regel: familieleden horen erbíj. Ze worden
betrokken bij het leven van de bewoner en zijn
altijd welkom.
‘Bij kleinschalige zorg gaan we uit van het standpunt
dat een bewoner niet van ons is, maar bij de familie
hoort,’ stelt directeur wonen en zorg Jolanda Houtenbos.
‘Familieleden spelen binnen kleinschalige zorg dus een
wezenlijke rol. Zij hebben hun verantwoordelijkheid,
kennen de bewoner als geen ander en van daaruit kunnen
zij hun steentje bijdragen.’
Het Levensverhaal
De betrokkenheid van de familie begint bij het maken van
een Levensverhaal van een bewoner. Jolanda Houtenbos:
‘Dat Levensverhaal wordt geschreven in de ik-vorm en
geeft een duidelijk beeld van het leven dat iemand heeft
geleid. Zaken als jeugd, scholing, huwelijk, kinderen, maar
ook hobby’s komen hierin aan bod. Dat Levensverhaal
vertelt ons wie de bewoner is en was, over de achtergrond
en over zijn of haar voor- en afkeuren, zodat we gerichte
en persoonlijke zorg kunnen bieden. Maar ook over hoe
iemand gewend is te reageren op uitdagingen of emoties.
Het gaat tenslotte maar om één ding: dat de bewoner een
zo prettig mogelijk leven leidt.’ Het Levensverhaal wordt
geschreven door de familieleden en op die manier voeden
zij de medewerkers dus met nuttige informatie over de
bewoner.
Het belang van familie mogen we nooit onderschatten.
Want wat is er fijner dan contact te hebben met je dierbaren?
Met hen te praten over de dingen die je je nog
herinnert? Dat geeft het contact alleen maar meer diepgang.’
Ook als het om eigen regie gaat, zijn familieleden
een belangrijke schakel: ‘Via hen kunnen we ontdekken
wat een bewoner prettig vindt en wat juist niet.’
Stimuleren en uitnodigen
Het is belangrijk familieleden te stimuleren in contact te
blijven met de bewoner en actief uit te nodigen om langs
te komen, zegt Jolanda Houtenbos: ‘Familieleden zijn
altijd welkom en moeten zich ook altijd welkom voelen
in het huis van hun dierbaren. Ze hebben een sleutel en
kunnen langskomen wanneer ze willen. Staan familieleden
’s morgens om acht uur op de stoep? Geen probleem.
We kunnen ze hoogstens vragen of ze op dat drukke tijdstip
even willen meehelpen. Een broodje willen smeren.
Of even koffiezetten voor de bewoners. We betrekken
familieleden actief bij het leven van bewoners, nodigen
ze bijvoorbeeld uit om eens voor de groep te koken.
Het gaat soms ook om kleine dingen, zoals het mailen
van een leuke foto van een bewoner. Of gewoon een
telefoontje. Familieleden moeten echt het gevoel hebben
dat ze er bij horen, er toe doen.’
Samenspel
Zorgverleners kunnen de familie op hun beurt helpen om
betrokken te zijn bij een bewoner. Jolanda Houtenbos:
‘Bijvoorbeeld door uit te leggen hoe ze het best contact
met hun vader, moeder of partner kunnen maken en wat
ze voor een bewoner kunnen doen. Het is een samenspel.’
Het blijft overigens een feit dat sommige familieleden
moeilijk of niet overweg kunnen met het ziekteproces van
hun vader, moeder of partner. Ook niet na begeleiding
door de zorgmedewerkers en psycholoog. Dit vraagt
om een ondersteunende, begripvolle houding van de
verzorgenden.
Levenskastjes
De familie kan ook een belangrijke rol spelen bij het samenstellen
van zogenoemde Levenskastjes. ‘Dat zijn kastjes
die zijn ingericht met persoonlijke, herkenbare spullen die
belangrijk zijn voor de bewoners,’ vertelt zorgverlener
Wil Bruin. ‘Iemand die altijd PSV-fan is geweest, kan een
PSV-vlag in het kastje hangen en iemand die van handwerken
houdt - of hield - een naald en draad. De kastjes
worden voorzien van spullen die echt iets zeggen over de
bewoner. Datzelfde geldt voor de achtergrond. Zo kun je
een beeld kiezen van water en boten bij iemand die altijd
verwoed watersporter is geweest. De kastjes vertellen over
hoe de bewoner is en vooral ook was.’
Gespreksstof
De kastjes die samen met bewoners en familieleden
worden gevuld, kunnen een plekje krijgen in de gang,
bij de deur of in de kamer zelf. De kastjes horen bij een
bewoner en bieden aanknopingspunten voor een gesprek.
Want aan elk voorwerp dat erin staat, kleven persoonlijke
herinneringen. Er is dus altijd gespreksstof.
30 31

Familie & vrijwilligers
5.2 ‘Moeder voelt zich thuis
én weer nuttig’
Kleinschalige zorg moet een sfeer creëren waarin bewoners zich thuis voelen en waardoor ze worden geprikkeld
om, samen met verzorgenden en andere bewoners, deel te nemen aan het huishouden. Bewoonster
Diny Janssen is daar het sprekende voorbeeld van. Dochter Loes zag haar moeder van een eenzame vrouw
veranderen in een sociaal en gelukkig mens sinds zij in locatie De Kade in Hoorn woont.
‘Mijn moeder was sinds de dood
van mijn vader erg vereenzaamd,’
vertelt Loes Janssen. ‘Moeder
wilde eigenlijk niets. Toen bij haar
dementie werd geconstateerd, werd
die passiviteit nog erger.’ Sinds ze in
De Kade woont, is mevrouw echter
weer opgebloeid. Ze voelt zich er
thuis én weer nuttig. ‘Mijn moeder
pakt allerlei huishoudelijke taken op
en dat geeft haar een goed gevoel.
Ook het contact met de medebewoners
en de verzorgenden, en de
aandacht die zij voor elkaar hebben,
maken haar leven veel meer waard.
Het lijkt wel alsof ze zich haar eigen
jeugd weer herinnert, waarin ze
voor haar jongere broers en zussen
moest zorgen. Mama is weer blij en
vrolijk; gewoon ronduit gelukkig.
Het is weer fijn om bij haar te zijn,
een potje met haar te klaverjassen
of een eind te lopen.’
Tafel dekken, afwassen en
boodschappen doen
Diny Janssen zelf ervaart haar
nieuwe woonomgeving ook als heel
prettig. ‘Ik heb veel klusjes hier in
huis: ik dek altijd de tafel, daarna ga
ik afwassen en de boodschappen
doen voor het avondeten. Ik help
overal aan mee. De was vouwen we
’s avonds na het eten op. Dat deed
ik thuis ook. Het is een feest om
hier te wonen, zo met z’n vijven.’
Diny Janssen werd in de huiselijke
woonomgeving in De Kade ook
gestimuleerd om haar hobby weer
op te pakken. ‘Vroeger deed ik veel
aan handwerken. Maar ik had het
lang niet gedaan. Ik had het wel in
mijn hoofd, maar ik wist niet hoe
ik moest beginnen. Toen heeft een
medewerker een boekje met patronen
voor me meegenomen. Op mijn
verjaardag kreeg ik een grote zak
vol bollen wol. Eerst dacht ik nog:
wat moet ik daarmee? Maar ik ben
aan de slag gegaan en het ging
toen eigenlijk vanzelf. Ik voel me
nu heerlijk, want het lukt me weer.
Het is fijn om te zien dat ik het niet
ben verleerd.’
5.3 De partner:
Louise Crauwels
Tini Albers (87) woont nu drie jaar in Omringlocatie De Oever
te Spierdijk. Haar partner, Louise Crauwels (72), merkt dat Tini
zich daar bijzonder op haar gemakt voelt en zichtbaar kan
genieten van de omgeving en de aandacht van de verzorgenden.
‘De samenwerking met de verzorgenden is van groot belang.’
‘Als iemand wordt getroffen door
dementie is dat een enorme klap,’
vertelt Louise Crauwels. ‘In de eerste
plaats uiteraard voor degene die het
overkomt. Tini is altijd een zeer intelligente
vrouw geweest en nog steeds
heeft ze heldere momenten. Op zo’n
moment kan ze de situatie moeilijk
accepteren en dat uit zich in agressie.
Voor mij is dat heel moeilijk. Het
is verschrikkelijk om te zien hoe je
partner, met wie je ruim veertig jaar
een mooi leven hebt gehad, ineens
verandert. Want álles verandert.
Gelukkig zijn er dan altijd verzorgenden
in de buurt die mij steunen.
Gewoon even een kopje koffie met
me drinken en me opbeuren.’
Haar partner Tini Albers maakt deel
uit van een kleine woongroep in
De Oever. ’Een kleine woonvorm
heeft veel voordelen,’ zegt Louise
Crauwels. ‘Tini kent en herkent de
bewoners en het team vaste verzorgers,
behandelaars en vrijwilligers.
Dat geeft duidelijkheid en rust. Ook
voor mij, als partner. Ik voel me
welkom in De Oever. Dat is belangrijk,
want ik kom er regelmatig.’
Ze roemt de huiselijkheid: ‘De huiskamer
is gezellig ingericht en op het
terras staan potten met bloemen en
een bak met kruiden. Dat geeft een
huiselijke sfeer.’
‘Ze weten wie Tini wás’
‘Tini was juridisch medewerker. Ze
was slim, sociaal en had veel humor.
Dat laatste heeft ze nog steeds; we
kunnen samen soms erg lachen.
‘Familie en
verzorgenden houden
elkaar scherp’
Het leuke is dat de verzorgers en
vrijwilligers vaak aan mij vragen:
wie wás Tini eigenlijk? Zo kunnen
ze zich in haar verdiepen en haar
beter begrijpen. Tini heeft haar
persoonlijke spullen in De Oever,
zoals haar boekenkast en foto’s.
Daar praat ik over met het team.
Ik heb het gevoel dat ze weten wat
Tini beweegt. Als ze een gevoel
van onmacht heeft, roken ze
een sigaretje met haar, want dan
kalmeert Tini ongelooflijk. Of ze
knuffelen haar even, daar is ze dol
op. Tini staat bovendien graag in
de belangstelling, ook daar wordt
rekening mee gehouden.’
‘Ik denk dat de verzorgenden en
de familie elkaar scherp houden,’
meent Louise Crauwels. ‘Je vertelt
zoveel mogelijk over de bewoner en
op hun beurt geven ze jou advies.
Zo weet ik inmiddels dat ik niet met
Tini naar buiten moet gaan als ze
daar geen zin in heeft. Soms hoeft
ze gewoonweg niet naar buiten.
Groot voordeel is dat De Oever in
een jonge wijk ligt. Het terras kijkt
uit op een speeltuin, waar altijd
kinderen zijn. Veel bewoners vinden
het heerlijk om daar naar te kijken.’
‘Ik voel me betrokken’
‘Ik voel me zelf ook thuis in
De Oever, dus de bewoners zullen
ongetwijfeld hetzelfde gevoel
hebben. De verzorgenden en
vrijwilligers doen hun werk met
toewijding en plezier én betrekken
je bij van alles. Elk jaar maak ik
met oud jaar een buffet voor de
verzorgenden en bewoners van
Tini’s woongroep en dat vind ik
prachtig. Ja, mocht ook ik ooit
worden getroffen door dementie,
dan wil ik alleen maar naar De Oever.’
32 33

Familie & vrijwilligers
5.4 Vrijwilligers als kans
voor de woonvoorziening
Vrijwilligers ondersteunen het team in de extra activiteiten. Ze geven individuele aandacht, gaan
lekker met de bewoners naar buiten, koken iets bijzonders of spelen een potje schaak. Vrijwilligers
maken veel mogelijk én brengen de buitenwereld binnen. Ze vertellen verhalen over de kinderen,
het weer, de actualiteit of gewone ‘thuispraat’.
Vrijwilligers zijn welkom en voelen zich welkom. Wij benaderen
ze gastvrij: Hoe gaat het? Fijn dat u er bent, kan ik
iets voor u betekenen? Vrijwilligers moeten graag komen,
blijven komen en zich gezien en betrokken voelen. Het is
belangrijk om vanaf de eerste kennismaking aandacht te
besteden aan de wederzijdse verwachtingen: Wat vindt u
belangrijk, waar hecht u waarde aan? Wat verwacht u van
ons? Maar ook: Wat mogen we van ú verwachten? En hoe
spreken we dat af? We komen hier regelmatig op terug
en gaan na of alles nog naar wens gaat of dat behoeften
wellicht zijn veranderd.
Levenservaring
Zorgmedewerkers hebben kennis van de organisatie en
de verschillende ziektebeelden en vrijwilligers brengen
hun eigen levenservaring mee. Kortom, we hebben elkaar
veel te vertellen. Wij zien vrijwilligers als serieuze collega’s
en gaan voor een gelijkwaardige samenwerking. Alleen
op die manier kunnen we de bewoners geven waar ze
behoefte aan hebben: een huiselijk leven met persoonlijke
aandacht voor hun wensen en mogelijkheden.
Extra aandacht
Vrijwilligers hebben en némen de tijd om bewoners extra
aandacht te geven. Gewoon door met iemand een stukje
te gaan wandelen, een fotoboek te bekijken of even lekker
te zingen. Ze zijn er voor de bewoner, kennen de bewoner.
Vrijwilligers worden op hun beurt door verzorgenden
goed geïnformeerd en actief betrokken. Ze weten wat
belangrijk is binnen de kleinschalige zorg en omarmen de
nieuwe werkwijze.
Steun en waardering
Wij steunen en waarderen onze vrijwilligers. Op die manier
worden ze gestimuleerd om vooral door te gaan met wat
ze doen. Met veel voldoening en evenveel plezier.
5.5 Praktische tips
1 3 2 4
Bezoek is altijd
(onaangekondigd) welkom.
Betrek familie bij het maken
van het Zorgleefplan.
5.6 Instrumenten
Familieleden zijn onmisbaar bij het maken van levensverhalen,
die ons vertellen wie de bewoner is en was. Op de
USB-stick vind je adviezen over hoe je zo’n Levensverhaal
opstelt. Daarnaast lees je hoe je een levensboek en levenskastje
maakt. In een welzijnsagenda benoem je de activiteiten
die worden geboden en met het huiskamerfotoboek
kun je iedereen deelgenoot maken van het woongroepgebeuren.
Ook krijg je tips voor het houden van huiskamerberaden.
Vrijwilligers en mantelzorgers spelen een belangrijke
rol in kleinschalige woonvormen. Over het werven
en betrekken van vrijwilligers krijg je via onderstaande
instrumenten eveneens de nodige informatie en adviezen.
Steun de familie waar je kunt
en spreek waardering uit.
‘Fijn dat u er weer bent!’
Stem verwachtingen af.
Ga het gesprek aan.
Dit zijn de instrumenten:
Presentatie levensverhaal
Tekst bij Presentatie levensverhaal
Sjabloon levensboek
Voorbeeld van een gemaakt levensboek
(wegens privacy niet printen)
Handleiding voor het maken van een levensboek – inhoud
Handleiding voor het maken van een levensboek – techniek
Brief aan familie over aanpak en nut levensboek
Brochure achtergrond levenskastjes
Handleiding voor het maken van een levenskastje
Foto levenskastje
Handleiding Huiskamerfotoboek
Handleiding fotoprinter tbv huiskamer fotoboek
Formulier Portretrecht
Organiseren van huiskamerberaden
Uitnodigingsbrief huiskamerberaad
Bijdrage van vrijwilligers aan kleinschalige zorg voor
mensen met dementie
Training vrijwilligers ‘Samen naar eigen regie’
Instructie WIFA-Scan
Model WIFA-Scan
WIFA-Scan
Vragenlijst Familie, betrokkenheid en Belasting
Film, visie gedreven praktijk-familie, mantelzorgers en
vrijwilligers
34 35

6 | Huisvesting & facilitaire dienstverlening
Huiselijk wonen
Je woont op een fijne plek. Je hebt uitzicht op een
levendige woonwijk of een rustig groen terras.
Een omgeving die bekend kan aanvoelen. En je
nieuwe huis heeft zoveel mogelijk de sfeer en
uitstraling van het huis waar je vroeger in leefde.
Je vindt er makkelijk je weg. De wanden, vloeren
en inrichting ademen de vertrouwde sfeer van
toen. In de huiskamer en je eigen zit­slaapkamer
staan herkenbare spullen. Dingen die je dierbaar
zijn, waaraan je bent gehecht. Je voelt je prettig
en geborgen in het huis dat soms zelfs ruíkt naar
vroeger. Alsof je terug gaat in de tijd. En tegelijkertijd
begint aan een nieuw leven. Je bent weer thuis. Dit
gevoel vormt de basis voor huisvesting binnen de
kleinschalige zorg.
Stenen maken het gebouw.
De mensen maken er een thuis van…
36 37

38
Huisvesting & facilitaire dienstverlening
6.1 Kleinschalig huisvesting
als ultieme uitdaging
Kleinschalige huisvesting kan een belangrijke bijdrage leveren aan
kleinschalige zorg, stelt Rob Schutte (Programmamanager Vastgoed).
Een gebouw moet wat betreft locatiekeuze, ontwerp en inrichting
goed aansluiten bij alle bijzondere voorwaarden voor deze zorg.
Hoe bereiken we dat? Waar moeten we op letten?
‘Bij kleinschalig wonen hebben
we een duidelijk ideaalbeeld voor
ogen,’ begint Rob Schutte. ‘Maar
tegelijkertijd moeten we ervoor
zorgen dat deze ideale situatie in
alle opzichten háálbaar is. Daar
ligt meteen onze uitdaging: samen
zoeken naar mogelijkheden en
kansen om het gewenste beeld te
verwezenlijken.’ Dat begint bij de
keuze van de juiste locatie. Rob
Schutte: ‘Kleinschalig wonen is
onopvallend wonen in een woonwijk.
Op een beschermde locatie die
binding heeft met de natuur, met
een aantrekkelijke en veilige buitenruimte.
In een gebouw dat aan de
buitenzijde eerbied toont voor de
regionale cultuur en landschapswaarde
en aan de binnenzijde voor
de bewoners en hun verleden en
het heden.’
Duidelijkheid
Kleinschalig wonen vraagt verder
om een ontwerp dat wat duidelijkheid
niets te wensen overlaat,
vervolgt Rob Schutte: ‘De indeling
van het huis is overzichtelijk. De
vertrekken zijn herkenbaar en eenvoudig
te vinden. Het aantal ruimten
is beperkt tot een huiskamer met
keuken en aparte kamers. De behandelaar
heeft geen eigen kamer en
de vertrekken voor verzorgenden
zijn summier. Zij zitten bij kleinschalig
wonen immers gewoon met de
bewoners aan tafel.’
Hij benadrukt dat kleinschalige zorg
van alle medewerkers van Omring
veel inlevingsvermogen vraagt. ‘Je
moet er een gevoel bij hebben. We
merken nu al dat collega’s anders
gaan denken en zich steeds meer
afvragen: Hoe kunnen we het nóg
beter doen? Het is een constant
proces. Laatst zei iemand: Waarom
hebben de locaties eigenlijk een
receptie? Die heb je thuis toch
ook niet? Dat is absoluut een punt.
Waarom zouden we niet kiezen voor
een gastvrouw of voor verschillende
voordeuren met naambordjes?’
Sfeervol en huiselijk
‘Uitgangspunt is dat een kleinschalige
woonlocatie moet voelen als
een volwaardige vervanging van het
oude huis,’ zegt Rob Schutte. ‘Het
verwijst naar het persoonlijke verleden
van de bewoners en er is huiselijkheid.
De huiskamer is gezellig
en de kamers geven een beschermd
en vertrouwd gevoel. De vertrekken
zijn ingericht met herkenbare spullen,
liefst van thuis. We streven naar
ruime vertrekken, zodat iemand die
kast van vroeger ook daadwerkelijk
kan meenemen. Daarnaast is er voldoende
daglicht. De ramen hebben
‘ouderwetse’ borstweringen. En
kunnen gewoon open, net als thuis.
Gebouwen met alleen een klimaatbeheersingssysteem,
waarin je niet
natuurlijk kunt ventileren, zullen wij
niet meer bouwen.’
Een specifieke afwerking
Ook de afwerking van de verschillende
vertrekken verdient speciale
aandacht, zegt Rob Schutte:
‘Wandbekleding heeft dessins
die herinneren aan het behang
van weleer. Er zijn wel voldoende,
sprekende contrasten. Dat geldt
ook voor het schilderwerk en de
inrichting. Op een beuken vloer
zet je geen beuken tafel. Het toilet
heeft een zwarte bril, waarmee we
accentueren dat er sprake is van ‘een
gat’. Drempels hebben juist dezelfde
kleur als de vloer, want daar moet je
gewoon overheen lopen of rijden.
Vloeren, zeker die in de huiskamers,
stralen altijd gezelligheid uit en
dus kiezen we bijvoorbeeld voor
functionele en sfeervolle stroken van
het materiaal PVC. Nadeel daarvan is
dat dit de akoestiek niet ten goede
komt, maar daardoor laten we ons
niet uit het veld slaan. We zorgen
voor dikke overgordijnen, verwerken
geluidsabsorberende materialen in
de plafonds en beplakken meubilair
aan de onderzijde met stof. Aan de
wand hangen we wandkleden of
grote schilderijen. Ook dát is kleinschalige
huisvesting: zoeken naar
oplossingen.’
Hoe zit het met de verlichting?
‘Lampen geven een huiselijk gevoel,
maar ook voldoende licht om te
kunnen werken. Waar mogelijk
gebruiken we dimmers en met
name de verlichting in de gang kent
verschillende lichtniveaus. We letten
erop dat er geen schaduw valt op
de grond, want ouderen zien veelal
geen diepte. We kiezen daarom
voor zogeheten up-lights,’ aldus
Rob Schutte.
De keuken heeft een centrale
plaats
Bij kleinschalig wonen heeft de
keuken een centrale plaats. Rob
Schutte: ‘De keuken is zo geplaatst
dat medewerkers, tijdens het koken,
zicht hebben op de bewoners.
Bewoners kunnen op hun beurt
volgen wie er wát aan het koken
is of meehelpen met koken. Bij
kleinschalig wonen is de keuken erg
belangrijk; het is het centrale punt
van het gezamenlijke huishouden.
We doen, naast het regenereren van
maaltijden, samen boodschappen
en bereiden vervolgens met elkaar
het eten. Mocht je dat niet willen of
kunnen, dan rúik je in elk geval dat
er wordt gekookt. Net zoals thuis.’
Samenwerken
Kleinschalig wonen valt of staat
met samenwerking, stelt Schutte.
‘Het is een samenspel tussen alle
afdelingen van Omring, familieleden
en mantelzorgers. Bij kleinschalig
wonen zijn vaak de kleinste details
van groot belang. We kunnen alleen
maar van elkaar leren. Alles heeft
uiteindelijk met elkaar te maken.’
‘Laten we naar huis gaan’
‘En het is niet eens moeilijk om te
ontdekken of we op de goede weg
zijn,’ zegt Rob Schutte ten slotte. Hij
komt meteen met een voorbeeld.
‘Een bewoonster van bijna negentig,
die haar hele leven in een boerderij
in Abbekerk heeft gewoond, zei
tijdens een wandeling tegen de
verzorgende: Laten we maar
weer naar huis gaan. Met dat huis
bedoelde ze locatie De Watermolen
in Abbekerk. Zo’n uitspraak zegt
natuurlijk veel.’
39

40
Huisvesting & facilitaire dienstverlening
6.2 De juiste woonomgeving:
meten is weten!
Waar moet je op letten bij de indeling en inrichting van bestaande en nieuwe locaties voor kleinschalige
zorg? En hoe weet je dat je op de goede weg bent? Raadpleeg de Checklist! Deze vragenlijst vind je,
samen met enkele andere slimme instrumenten, op de USB-stick achterin dit handboek én op intranet van
Omring. Het gebruik van deze Checklist is dé manier om de inrichting na te lopen en verbetermogelijkheden
te vinden. Bijvoorbeeld als het gaat om de opstelling van meubilair, kleurstelling en materiaalgebruik.
De vragenlijst is bedoeld voor professionals, maar kan heel goed in samenspraak met mantelzorgers en
familie worden gebruikt.
Om alvast een indruk te geven:
kleinschalig wonen vraagt om een
levendige omgeving, met voorzieningen
in huis of in de buurt. Er is een
tuin of terras direct bij de woning en
mogelijk een tuin die door bewoners
eenvoudig en veilig is te bezoeken.
De indeling van de woning is herkenbaar
en de inrichting is afwisselend.
Er zijn in de huiskamer verschillende
zitjes, zodat de bewoners en hun
bezoek kunnen kiezen. De huiskamer
is echt een huiskamer. De inrichting
is huiselijk, gezéllig.
De keuken staat centraal in het
huishouden. Het is voor bewoners
prettig als er bij het keukendeel een
(eet)tafel staat waar ze aan kunnen
zitten. Om te helpen of gewoon te
kunnen zien wat er gebeurt. Het
is dus belangrijk dat er voldoende
beweegruimte rond het aanrecht
en de tafel is. Pollepels, pannenlappen
en serviesgoed hangen in het
zicht, wat de keuken vertrouwd en
herkenbaar maakt. De badkamers
en toiletten zijn ruim, overzichtelijk
en hebben een huiselijke uitstraling.
Geen enkele deur staat onnodig
open en het sanitair is schoon en
ruikt fris.
De eigen kamer is de enige privéplek
die een bewoner heeft en is dus
uiterst belangrijk. Bewoners kunnen
de ruimte zelf inrichten en aankleden
met persoonlijke spullen. Via (familie -
leden van) bewoners kom je te
weten welke spullen voor iemand
belangrijk zijn en een plekje krijgen
in de kamer. En bewoners herkennen
de eigen kamer aan hun foto bij
de deur of het eigen ‘huis’-nummer.
Of aan een kastje met herinneringen.
Uiteraard is dit maar een impressie.
Op de Checklist komen alle zaken
aan bod die te maken hebben met
het wonen bij kleinschalige zorg.
Je kunt de lijst gebruiken bij de ontwikkeling
van nieuwe locaties of om
te toetsen of een bestaande woning
(nog) aan alle wensen en ideeën van
Omring voldoet. Je kunt ermee in
kaart brengen hoe ver je bent en
welke verbeterpunten gewenst zijn.
De vragenlijst geeft je inzicht en
inspireert je om, samen met collega’s,
familie, mantelzorgers en vrijwilligers,
het wonen met kleinschalige zorg
nóg beter vorm te geven.
6.3 Watermolen scoort goed!
Het is goed wonen in Abbekerk. De Watermolen heeft bewoners, vooral wat betreft voorzieningen,
faciliteiten en buitenomgeving, veel te bieden. Maar ook voor medewerkers en familieleden is de
locatie plezierig. Dat blijkt uit een onderzoek van Omring Vastgoed.
De Watermolen is een van onze locaties waar we kleinschalige
zorg grotendeels waarmaken. De huiskamers zijn
echte huiskamers. De inrichting is logisch en herkenbaar. En
de locatie landelijk, maar levendig. We merken aan bewoners
dat zij zich thuis en geborgen voelen in hun woonomgeving
en zijn daar natuurlijk trots op. Maar we blijven ook graag
scherp. En vragen ons doorlopend af: wat kan er nóg beter?
Om op deze vraag een antwoord te krijgen, maken we
gebruik van het TNO-programma OAZIS. Dat geeft aan
welke positieve invloed de omgeving heeft op bewoners.
Herstellen ze sneller in een kleinschalige woonomgeving?
Voelen ze zich goed, zijn ze tevreden? OAZIS omvat acht
thema’s met items die betrekking hebben op de kwaliteit
van de zorgomgeving. Door aan alle items binnen een
thema een score toe te kennen, wordt zichtbaar hoe een
gebouw of afdeling scoort en wat mogelijke verbeterpunten
zijn. Want van evalueren kun je uiteindelijk alleen maar
leren.
De Watermolen in Abbekerk is de eerste locatie die we op
deze manier hebben getoetst. De Watermolen is opgeleverd
in 2009 en biedt onderdak aan 27 bewoners met
dementie, verdeeld over vijf woningen. En we mogen trots
zijn op de resultaten! Gemiddeld werd een score toegekend
van 4,26 wat in een normaal rapportcijfer neerkomt op een
8,5. Positieve uitschieters zijn de aspecten natuur, faciliteiten
en het niveau van de voorzieningen. Aandachtsgebieden
zijn onder meer comfort, ramen en uitzicht. Deze handschoen
pakken we direct op. We leren graag!
De Watermolen
in Abbekerk
41

42
Huisvesting & facilitaire dienstverlening
6.4 Een andere inrichting, een andere
inkoop van facilitaire diensten
Woongroepen voor kleinschalige zorg zijn zó ingericht, dat bewoners, samen met de medewerkers, zoveel
mogelijk huishoudelijke taken zelf kunnen oppakken. Dit heeft direct tot gevolg dat facilitaire diensten gericht
en flexibel worden ingekocht.
Welke facilitaire diensten binnen kleinschalige zorg
worden afgenomen is - naast een aantal praktische zaken
- vooral afhankelijk van de wensen en (on-)mogelijkheden
van de betrokkenen en de specifieke woonsituatie.
Centrale vraag is: wat kunnen en wíllen zorgverleners,
mantelzorgers, vrijwilligers en bewoners zelf doen?
‘Kleinschalige zorg vraagt een gerichte manier van facilitaire
dienstverlening,’ aldus Marion Dijkstra, concernmanager
Facilitair Bedrijf. ‘Wij adviseren en vullen aan, waar
nodig en wenselijk is. Het gaat erom dat we de dienstverlening
zo inrichten, dat deze aansluit op de Omringvisie
van kleinschalige zorg en invulling geeft aan de wensen en
eisen van de verschillende woongroepen.’
Zelf wassen en schoonmaken
Het Facilitair Bedrijf ondersteunt met verschillende
diensten. Van wasverzorging, schoonmaakonderhoud tot
de inkoop van maaltijden en (vers)producten. Manager
Service Maarten van Dijk: ‘De ervaring leert dat schoonmaakonderhoud
voor een deel heel goed zelf kan worden
verricht. Met name het onderhouden van de huiskamers,
keukens en slaapkamers kan prima worden geïntegreerd
in de kleinschalige zorg. Het kan wel wenselijk zijn de
ruimtes regelmatig door het Facilitair Bedrijf te laten
controleren en indien nodig periodiek groot onderhoud te
laten verrichten. Datzelfde geldt voor de wasverzorging.
Met name de persoonsgebonden was van bewoners kan
ter plekke worden gedaan. Ik kan me echter voorstellen
dat het wassen van het linnen, zuiver om praktische en
hygiënische redenen, wordt uitbesteed.’
Koken en boodschappen doen
De keuken van kleinschalige woongroepen wordt voorzien
van een regenereeroven, waarmee bestelde maaltijden
kunnen worden bereid. Daarnaast wordt er zelf gekookt.
En mochten de zorgverleners zelf niet in de gelegenheid
zijn op locatie een heerlijke maaltijd te bereiden, dan kan
er een kok worden ingehuurd. De boodschappen worden
soms zelf gedaan, al kunnen versproducten ook via het
Facilitair Bedrijf worden besteld. ‘Het is en blijft van
belang dat de kwaliteit en hygiëne nauwlettend worden
bewaakt,’ benadrukt Marion Dijkstra. ‘Om het kennisniveau
van onder andere teamcoaches op het gebied van
hygiëne en voeding uit te breiden, bieden we verschillende
trainingen aan. Zoals de HACCP-training, een certificeringsmethode
om voedselveiligheid en sociale hygiëne
te waarborgen. Ook is het mogelijk om nog beter te leren
koken en de tafel mooi te dekken.’
6.5 Praktische tips
1 3 2 4
Bied huiselijke gezelligheid.
Kies voor een herkenbaar
interieur.
Iedere bewoner heeft zijn
éigen zit­slaapkamer.
6.6 Instrumenten
Binnen kleinschalige zorg creëren we een omgeving waar
bewoners, familieleden en medewerkers het samen goed
hebben. Hoe bereik je dat? Op de USB-stick tref je verschillende
instrumenten aan op het gebeid van huisvesting.
Van adviezen over ontwerp, bouw tot inrichting. Daarnaast
wordt er ingegaan op de effecten van prikkels als licht,
geluid, kleur en geur. Ook is er een instrument met een
verzoek tot bouwkundige aanpassing aan de afdeling
vastgoed en wordt er ingegaan op de facilitaire dienstverlening
binnen kleinschalige zorg. Het Facilitair Bedrijf kan
ondersteunende producten en diensten aanbieden bij het
uitvoeren van de huishoudelijke taken (huishoudelijke hulp,
wasserijdiensten, koeriersdiensten). Maar ook kan advies
worden gegeven op het gebied van investeringen (inkoop)
en ondersteuning worden geboden met betrekking tot de
Voedselveiligheid en het verzorgen en bereiden van eten
en drinken.
Voorkom dat deuren
(onnodig) open staan.
Laat zoveel mogelijk licht
binnen; goed voor energie
en dagritme van bewoners.
Dit zijn de instrumenten:
Inleiding op Producten en Diensten Catalogus
Produkten en Diensten Catalogus Facilitairbedrijf
Presentatie Passende woonomgeving
Tekst bij Presentatie Passende woonomgeving
Achtergrond creëren van een passende woonomgeving
Werkproces creëren passende woonomgeving
Werkplekonderzoek bij kleinschalige zorg:
Psychosociale belasting
‘Hoe woont het hier?’ (vragenlijst)
Werkformulieren over kijkpunten
Een gezonde leefomgeving; geluid, temperatuur,
verlichting enz.
Wet en regelgeving kleinschalige woonvormen
Voorbeeld verzoek tot bouwkundige aanpassing
HACCP kleinschalig wonen
43

7 | Staf & financiën
Richtinggevende en
ondersteunende inzet
van álle afdelingen
Je weet dat veel medewerkers binnen de organisatie betrokken zijn bij
kleinschalige zorg. En dat daardoor dus ook jouw afdeling een belangrijke
schakel is. Je kent je (nieuwe) rol binnen het ondersteunen van de zorg en ziet
kansen om nieuwe producten en werkwijzen te ontwikkelen, nieuwe wegen in
te slaan. Samen met andere disciplines.
Of het nu gaat om de inzet van verzorgenden, marketing, vastgoed, facilitaire
dienstverlening of financiën. Want binnen kleinschalige zorg blijft ‘samenwerking’
het sleutelwoord. Sámen kom je tot de beste resultaten. En samen ga je voor één
doel: het belang van de bewoners. Hierin spelen ook Staf en financiën een rol.
Kleinschalige zorg
is niet arbeids-
intensiever,
niet duurder,
maar ánders.
44 45

46
Staf & financiën
7.1 De kansen van kleinschalige zorg
Alle disciplines dragen bij aan de verdere ontwikkeling van (nog meer) kleinschalig zorgen. Vanuit de
verschillende stafafdelingen wordt richtinggevende en ondersteunende inzet getoond. Daarbij zijn gericht
opgeleide medewerkers van groot belang.
Kleinschalige zorg is mensenwerk en begint daarom met
betrokken, gemotiveerd en goed opgeleid personeel.
Dat vraagt een gerichte werving, selectie, opleiding en
coaching van medewerkers, leidinggevenden en teams.
De afdeling Personeel & Organisatie kan hierbij een
adviserende rol spelen. Daarnaast ondersteunt de afdeling
met teamdiagnostiek en competentieprofielen.
Leren van elkaar…
Tegelijkertijd mogen we niet vergeten dat we doorlopend
kunnen leren van het proces en vooral ook: van elkaar.
Onder de noemer ‘meten is weten’ zal de afdeling Kwaliteit
resultaten en best practices in kaart brengen, zodat helder
wordt waar we staan en hoe we de weg die we zijn
ingeslagen met (nog meer) succes kunnen vervolgen.
Sleutelrollen
Het is belangrijk dat kleinschalige zorg gaat léven, zowel
binnen de organisatie als daarbuiten. Dit is een taak voor
het team Communicatie & Marketing, dat het verhaal
achter kleinschalige zorg, intern en extern, onder de
aandacht brengt. Maar ook de andere ondersteunende
afdelingen spelen sleutelrollen binnen de kleinschalige
zorg.
Die rollen zijn weliswaar gewijzigd, want kleinschalig
zorgen vraagt nu eenmaal een heel andere inzet van
alle disciplines. Zo laat de afdeling Vastgoed zich bij
het bouwen vooral leiden door de behoeften van de
doelgroep, terwijl de afdeling Facilitair van regisseur en
uitvoerder steeds meer adviseur wordt.
7.2 Zoeken naar een optimale balans
Binnen kleinschalige zorg blijft de inkomende geldstroom gelijk. Wel zullen de verschillende processen
veranderen, zodat ze aansluiten op de nieuwe werkwijze. Dat vraagt van alle disciplines een andere manier
van, meer geïntegreerd, begroten. Kort gezegd gaat het om het laag houden van de overheadkosten.
Daarnaast zoeken we naar een optimale balans tussen kwaliteit en kwantiteit van de medewerkersteams.
‘Binnen de kleinschalige zorg gaan
we ervan uit dat de totale kosten
niet zullen stijgen,’ vertelt Rebekka
Heijneman, manager Planning
& Control. ‘Er is weliswaar meer
zorgformatie nodig, maar daarvoor
in de plaats wordt aanzienlijk minder
gebruik gemaakt van ondersteunende
diensten. Verschillende
ondersteunde werkzaamheden
worden zelf gedaan of geïntegreerd
in de dagbesteding. In plaats van
diensten in te huren, doen we zoveel
mogelijk huishoudelijke taken zelf,
uiteraard mét de bewoners. Net als
thuis. Zo houden we de overheadkosten
laag.’
Grote omslag
Rebekka Heijneman benadrukt
dat kleinschalige zorg in financieel
opzicht een grote omslag betekent
voor alle disciplines. ‘Want de verschuiving
van de taakverdeling heeft
gevolgen voor iedereen. Binnen de
verschillende disciplines kunnen er
bepaalde taken wegvallen of juist
bijkomen. Dat vraagt niet alleen een
andere werkwijze, maar ook een
andere manier van kijken naar de
financiën.’
Nieuw rekenmodel
De afdeling heeft daartoe een nieuw
rekenmodel ontwikkeld waarmee
alle afdelingen aan de slag kunnen.
Hiermee krijgen de afdelingen
helder waar zij binnen de kleinschalige
zorg staan, wat ze kunnen
verwachten en hoe ze daar op
kunnen inspelen.
47

48
Staf & financiën
7.3 Praktische tips
1 3 2 4
Elke discipline levert
een bijdrage aan de
visiegedreven praktijk.
Integreer zoveel mogelijk
ondersteunende
werkzaamheden in de zorg.
7.4 Instrumenten
Het implementeren van kleinschalige zorg binnen een
locatie heeft grote gevolgen voor de organisatie. Het gaat
niet alleen om de huisvesting, maar vooral ook om de
consequenties van kleinschalige zorg voor de werkprocessen
en voor de financiële bedrijfsvoering. Voor dit laatste is
een speciaal rekenmodel ontwikkeld. Dankzij de invoer van
bepaalde vastgestelde waarden ontstaat er een financieel
raamwerk, waarmee je inzicht krijgt in de consequenties van
keuzes die je maakt in personele bezetting en een integrale
taakopvatting. Op de USB-stick vind je een toelichting
op het nieuwe rekenmodel. De afdeling Planning & Control
helpt je graag verder op weg.
Begroot van ‘onder af’,
met het nieuwe rekenmodel.
Laat de zorg leidend zijn.
Dit zijn de instrumenten bij dit hoofdstuk:
Toelichting rekenmodel kleinschalige dementie zorg
Rekenmodel
49

8 | Samenvatting
Kleinschalige zorg
in een notendop
Binnen kleinschalige zorg ervaren bewoners, in een
kleine woongroep, het geluk van de gewone dingen
in het gezamenlijke huishouden. Ze wonen in een
passende omgeving, die de vroegere thuissituatie
zoveel mogelijk benadert.
Maar vooral ook een omgeving waarin ze zich niet
geremd voelen om hun voor­ en afkeuren kenbaar te
maken. Want daar gaat het bij kleinschalige zorg om: het
behouden van de eigen regie. Dus niet afwachten, maar
aangeven wat je wilt en (nog) kunt. Medewerkers staan
hier voor open, pikken signalen op en stemmen hier de
zorg en dagbesteding op af.
Kleinschalige zorg wérkt. Dat blijkt niet alleen uit wetenschappelijk
onderzoek, ook in onze dagelijkse praktijk.
We weten inmiddels wat kleinschalige zorg inhoudt,
kennen de visie van Omring en vertalen die langzaam
maar zeker naar een andere manier van werken. Of beter
gezegd: naar een andere manier van denken. Het is een
proces waarin we elkaar steunen, stimuleren en aanvullen.
Kleinschalige zorg is voor ons allen een omschakeling.
Van dagelijkse zorgverleners tot behandelaren.
Welzijn en comfort
Binnen kleinschalige zorg hebben we allemaal hetzelfde
doel: optimaal welzijn en comfort van bewoners. En
daarbij is de hulp van familieleden onontbeerlijk. Zij weten
als geen ander wie de bewoner is en wás en zijn dus een
onuitputtelijke bron van informatie. Samen met de familie
maken we het Levensverhaal van bewoners, zodat we ze
echt leren kennen. Familieleden voelen zich welkom en
gewaardeerd. Dat geldt ook voor vrijwilligers, die niet
weg te denken zijn bij deze vorm van zorg. Vrijwilligers
maken tijd voor extra activiteiten, die juist zo belangrijk
zijn binnen de kleinschalige zorg. Met andere woorden:
familieleden en vrijwilligers maken het thuisgevoel van
bewoners compleet.
Thuisgevoel
Dat thuisgevoel begint uiteraard bij de juiste huisvesting.
Een gebouw dat wat betreft locatiekeuze, ontwerp en
inrichting aansluit bij alle voorwaarden van deze vorm
van zorg. Sleutelwoorden hierbij zijn: huiselijkheid,
herkenbaarheid en geborgenheid. Bewoners zijn binnen
kleinschalige zorg echt onderdeel van het huishouden en
worden betrokken bij de dagelijkse huishoudelijke werkzaamheden.
Er wordt samen schoongemaakt, gewassen
en gekookt. Net zoals vroeger, thuis.
Iedere medewerker levert een bijdrage
Kleinschalige zorg vraagt betrokkenheid van alle
afdelingen binnen de organisatie en dus levert iedere
medewerker, in welke functie dan ook, zijn of haar
specifieke bijdrage aan de zorg. Dat maakt het werk niet
alleen ‘anders’ maar ook nog uitdagender. Samen zorgen
we ervoor dat bewoners een prettig leven kunnen leiden.
Een leven waarin zij zich veilig, geborgen en vooral
gehoord voelen. Hun éigen leven.
50 51

9 | Schatkist
Een ‘schatkist’ voor
alle medewerkers
Wat betekent kleinschalige zorg voor jou en jouw
afdeling? Waar moet je op letten en hoe weet je of je
op de goede weg bent? Het antwoord op die vragen is
even kort als krachtig: raadpleeg de ‘schatkist’!
Op bijgevoegde USB­stick vind je verschillende instrumenten
die jou en jouw collega’s daadwerkelijk van pas komen.
Het is een ‘schatkist’ die onmisbaar is bij het vormgeven
van kleinschalige zorg. Op de USB­stick vind je eveneens
een handige checklist en films over kleinschalige zorg bij
Omring. Laat deze ‘schatkist’ een ware bron van informatie
én inspiratie zijn. Veel succes!
52 53

54 55