PM 7 - Het Persmuseum

museum pagina 4
Politieke prent: satire of smaad?
door Han Mulder
Wanneer wordt in een politieke
prent de grens overschreden tussen
‘humor’ en ‘wellevendheid’?
Moet het altijd wel ‘humor’ zijn
op de politieke prent? Gaat het
de man (en gelukkig in toenemende
mate, de vrouw) die het
sociale en politieke leven van
commentaar voorziet om
humor? En dan zo dat we erom
moeten lachen? Is ‘wellevendheid’
wel oppositioneel ten
opzichte van ‘smaad’? Een paar
vragen die ik hieronder wil
beantwoorden.
Allereerst smaad. Mijn woordenboek
omschrijft ‘smaad’ bondig
‘schandelijke belediging’. Dat
meer dan een ernstige schimpscheut,
er is sprake van ‘schandelijkheid’!
Hoe gaat het rechtssysteem
in België en Nederland
met ‘smaad’ om?
In België vult dat begrip ‘smaad’
in als een specifieke vorm van
belediging die valt onder hoofdstuk
V van hun Strafwetboek:
‘Misdaden en wanbedrijven
tegen de openbare orde door bijzondere
personen gepleegd’.
Smaad is belediging of laster
door woorden, daden, gebaren
of bedreigingen gepleegd tegenover
ministers, leden van het
parlement en van het Arbitragehof,
magistraten van de
administratieve orde, leden van
de rechterlijke orde of van de
openbare macht, in de uitoefening
of ter gelegenheid van de
uitoefening van hun functie, of
tegenover de openbare lichamen
waar zij deel van uitmaken. De
maximumstraf is zes maanden
gevangenisstraf en een geldboete
van 300 frank (€ 33).
Wordt smaad gepleegd in de vergadering
van de Kamer van
Volksvertegenwoordigers of de
Senaat, of op de terechtzitting
van een hof of rechtbank dan is
de straf maximaal twee jaar
gevangenis en een geldboete van
1000 frank (€ 110). Dat is te
doen, daar hoef je het smaden
niet voor te laten.
Nederland
In Nederland valt ‘smaad’ onder
het verzamelbegrip ‘belediging’:
belediging [strafrecht], de opzettelijke
aantasting van iemands
eer of naam. Het Wetboek van
Strafrecht vat in de artikelen 261
en volgende onder het begrip
belediging een aantal misdrijven
samen, die als gemeenschappelijk
kenmerk hebben dat zij
het opzettelijk aanranden van
iemands eergevoel of goede
naam strafbaar stellen.
Als verschillende vormen van
belediging noemt de wet:
smaad, smaadschrift, laster,
lasterlijke aanklacht en eenvoudige
belediging. Die laatste variant
is niet strafbaar als de op
zichzelf kwetsende gedraging
slechts een oordeel inhoudt over
de behartiging van openbare
belangen.
Al deze delicten zijn klachtdelicten,
met uitzondering van belediging
van het openbaar gezag,
een openbaar lichaam of een
openbare instelling dan wel een
ambtenaar gedurende de rechtmatige
uitoefening van zijn
bediening. Het Wetboek stelt
ook strafbaar de belediging van
groepen mensen wegens hun
ras, godsdienst, levensovertuiging
of hun hetero- of homoseksuele
gerichtheid.
Uit het latijn
Nu het tweede element, de satire.
Satire komt van het latijnse satura,
schotel met allerlei vruchten,
mengelmoes van vooral diverse
soorten metrum; satira = oorspronkelijk
‘mengelpoëzie’, later
hekeldicht, literair genre
waarbij het uitgangspunt steeds
de humoristische aanval is op
een als abnormaal, bespottelijk
ervaren sociaal verschijnsel. De
oudste fase van het genre is te
vinden in de satura van het
antieke Rome, waarin zang,
dans en dialoog een afwisselende
rol speelden.
Geleidelijk raakte het spelele-
TEKENING: JOS COLLIGNON, 11 NOVEMBER 2003
In oktober nieuwe tentoonstelling: ‘BeNe Cartoon’
Vanaf vrijdag 8 oktober 2004 is in het Persmuseum de tentoonstelling ‘BeNe Cartoon’ te bekijken.
De expositie laat een beeld zien van de beste politieke spotprenten van 2003 van Belgische en
Nederlandse tekenaars. Tijdens de opening, op 7 oktober, wordt de winnaar bekendgemaakt van
de BeNe-cartoonprijs. De tentoonstelling komt tot stand in samenwerking met Stichting Pers &
Prent en Press Cartoon Belgium.
Met het oog daarop publiceren we hiernaast een enigszins bekorte historische schets van Han
Mulder, eerder uitgesproken op een debatavond van ‘Debatterij’, die in Den Haag werd gehouden
en mede werd georganiseerd door de eerdergenoemde stichting.
ment echter op de achtergrond
en de satire ontwikkelde zich tot
een vorm van poëzie. Als dit
genre heeft de satire min of
meer haar vaste vorm gekregen
in het werk van Lucilius (tweede
eeuw voor Christus). Dat stempel
van ‘mengeling’ is sindsdien
gebleven. Satire richt zich spottend
op de politieke situatie, op
sociale toestanden, op de aard
van de mensen, op bepaalde personen,
op literaire verhoudingen,
enzovoorts.
In de middeleeuwen komt de
satire vaak voor in de vorm van
een dierdicht, vermaard is
Sebastian Brants allegorische
satire Das Narrenschiff (1494).
Vooral in de onmaatschappelijke
vagantenliteratuur komen veel
satirische elementen voor. In de
loop van de geschiedenis pasten