You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Als we het dit verschijnsel vanaf het Japans benaderen, levert het misschien nog wel vreem-<br />
う<br />
dere taferelen op. Neem bijvoorbeeld de uitdrukking ‘手を打つ’. Dit betekent zoiets als ‘actie<br />
ondernemen’ of ‘in actie komen’. Letterlijk is het ‘de/een hand slaan’, en niet eens ‘met<br />
de hand slaan’ (dat zou immers 手で打つ zijn). Vreemd dus. Toch is het een veelgebruikte<br />
uitdrukking. Afgeleide vormen zoals ‘打つ手がない’ (geen hand om te slaan = ‘we kunnen<br />
niets doen’) komen ook veelvuldig voor.<br />
Sowieso is er een vrij beperkt vocabulaire dat bij een groot deel van dit soort uitdrukkingen<br />
gebruikt wordt. Vaak doen lichaamsdelen mee, zoals het hoofd (頭に来る, vervelend<br />
した こ<br />
vinden), of de tong (舌が肥える, een verwende smaak hebben), de buik (腹が立つ, boos<br />
あら<br />
worden) of de voeten (足を洗う, met een schone lei beginnen). Daarnaast, echter, is er het<br />
woord 気 dat een zeer grote rol speelt in dit soort uitdrukkingen. Het bovenstaande 気に<br />
や<br />
留める is een mooi voorbeeld, maar er zijn nog talloze andere: 気がする, 気に病む, 気が付<br />
くる い あ<br />
く, 気が狂う, 気に入る, 気が合う etc., zoek maar eens op wat ze allemaal betekenen. Het<br />
patroon is steeds weer naamwoord – partikel – werkwoord. Vaak is het partikel が, に of を<br />
わ ご<br />
en de werkwoorden die voorkomen zijn meestal 和語, waar ik het de vorige keer over had.<br />
おんよ<br />
Het is trouwens opvallend dat ‘気’ (キ) een 音読み is. Het karakter ‘気’ heeft namelijk geen<br />
くんよ ごおん<br />
echte 訓読み. De andere lezing van het karakter, ‘ケ’, is een 呉音, een oude soort 音読み<br />
die oorspronkelijk uit het zuiden van China komt. Hieruit volgt waarschijnlijk dat het concept<br />
(voor zover er hier sprake is van een concept) 気 niet bestond voordat de kanji aan<br />
Japan werden geïntroduceerd. Blijkbaar was気 zo gemakkelijk te gebruiken (misschien juist<br />
omdat het een moeilijk definieerbaar woord is) dat het al snel werd opgenomen in de<br />
Japanse wereld van idiomatische uitdrukkingen, een wereld waar 和語 toch een relatief<br />
grote rol spelen. Daarbij moet natuurlijk gezegd worden dat de uitspraak /ki/ dezelfde is als<br />
bijvoorbeeld de 訓読み ‘き’ van 着. In tegenstelling tot karakters als 小 of 会 die bij de introductie<br />
van de kanji wat on-Japanse uitspraken toegedicht kregen (resp. シャウ en クワイ),<br />
was de lezing van 気 gewoon キ. Dit zal het naturalisatieproces van dit woord natuurlijk<br />
eerder bevorderd hebben dan dat het tegenwerkte.<br />
Natuurlijk zijn er nog veel meer uitdrukkingen dan deze voorbeelden, en het aantal uitdrukkingen<br />
dat geen gebruik maakt van 気 is vele malen groter dan het aantal dat wel<br />
かんご ねんとう<br />
気 gebruikt. Naast 和語 worden er ook 漢語 gebruikt, zoals 念頭に置く(in het achterhoofd<br />
とほう く<br />
houden) of ‘途方に暮れる’ (de kluts kwijt zijn). Toch is het opvallend dat気 zo’n prominente<br />
plaats inneemt binnen de 慣用句. Wat betekent het dan eigenlijk precies?<br />
De betekenis van 気 is niet echt te definiëren, althans niet in het Nederlands of Engels.<br />
きたい<br />
Allereerst is er de betekenis ‘gas’, ‘lucht’ of ‘damp’ zoals te zien is in de woorden 気体,<br />
くうき じょうき<br />
空気 en 蒸気. Naast deze betekenissen noemt een internetwoordenboek bijna kwakzalverige<br />
vertalingen zoals ‘life energy’ of ‘vital energy’. Nee, dat is het ook niet echt. Ik moet<br />
bekennen dat ik zelf ook niet in zoveel woorden kan samenvatten wat 気 precies betekent,<br />
en men kan zich afvragen in hoeverre het eigenlijk nodig is een woord precies te kunnen<br />
omschrijven. Waarom zou je de woordenboekdefinitie van een woord moeten kennen om<br />
het te begrijpen? Ik durf te stellen dat geen normaal mens een precieze beschrijving kan<br />
geven van de betekenis van de meeste woorden die je dagelijks gebruikt in het Nederlands.<br />
29
Change language