200602-psychofarmaca.pdf - Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme

Psychofarmaca bij autisme,
een update
deze neurotransmitters te stimuleren
en tegelijkertijd de heropname te remmen.
Atomoxetine bezit een deel van
deze eigenschappen; het remt alleen de
heropname van noradrenaline.
Clonidine tenslotte lijkt het noradrenerge
systeem wat tot rust te brengen
via het stimuleren van een zelf-remsysteem
(autoreceptor). Deze regulaties
van dopaminerg en noradrenerg
systeem verbeteren het rustige, oplettende,
gedrag.
Methylfenidaat
Het effect van laag gedoseerd (minder
dan 0,6 mg/kg/dd) methylfenidaat
op hyperactief gedrag bij kinderen met
een ernstige variant van autisme valt
op zijn hoogst bij 60% van de patiëntjes
gunstig uit en kan helaas tot in
70% van de gevallen bijwerkingen
opleveren. (Stigler, Desmond, Posey,
Wiegand, & McDougle 2004,
Quintana, Birmaher, Stedge, Lennon,
Freed, Bridge, et al. 1995, Handen,
Johnson & Lubetsky, 2000). Het is
weliswaar bekend dat methylfenidaat
het “sociaal gedrag” bij ADHD kinderen
verbetert, maar het is echter niet
onderzocht of dit ook geldt bij kinderen
met ADHD plus licht autisme. Het
is daarentegen wel duidelijk dat de
sociaal cognitieve beperkingen bij ernstig
autisme niet verbeteren door het
middel. De ernst van de bijwerkingen
(terugtrekgedrag / stilvallen, angst,
prikkelbaarheid, ontremming, stereotypieën,
eet- en inslaapstoornissen) bij
de autistische kinderen zijn in de
meeste gevallen onaanvaardbaar. Het is
dus als vuistregel te gebruiken dat
naarmate een druk kind meer autistisch
is, de kans op een gunstig effect
van methylfenidaat afneemt.
Atomoxetine
Het effect van atomoxetine op druk
gedrag bij autisme is nog niet adequaat
74
Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme
onderzocht. Enkele open studies geven
aan dat het middel regelmatig een
gunstig effect uitoefent, waarbij echter
ook vervelende bijwerkingen kunnen
optreden (buikbezwaren, overprikkeld
gedrag, slaperigheid of juist inslaapproblemen)
(Jou, Handen & Hardan,
2005, Troost 2006). Op afzienbare termijn
zal dit middel ook in Nederland
beter onderzocht worden bij patiënten
met autisme.
Clonidine
Clonidine is matig effectief bevonden
in de behandeling van prikkelbaarheid
en hyperactiviteit bij ernstig autistische
kinderen (Fankhauser, Karumanchi,
German, Yates & Karumanchi, 1992,
Jaselskis, Cook, Fletcher & Leventhal,
1992). Veel kinderen (tot 40%) werden
slaperig of depressief.
Antipsychotica
Het werkingsmechanisme van de
diverse antipsychotica is de dopaminereceptorblokkade
plus een variërende
blokkade van een variërend receptorpatroon
(serotonine, noradrenaline,
histamine, acetylcholine). De dopamineblokkade
lijkt een bepaalde rust /
beperking te geven van de emotionele
lading die aan gebeurtenissen wordt
toegeschreven. De serotonineblokkade
vormt waarschijnlijk het tweede
mechanisme achter met name de
agressievermindering.
Door deze bekende effecten van antipsychotica
op gedragsproblemen,
denkstoornissen maar ook teruggetrokken
en negativistisch gedrag zijn
de middelen uit deze groep ook bij
patiënten met autisme onderzocht.
Studies uit de jaren ’80 beschreven al
gunstige effecten van haloperidol
(Campbell, Anderson, Small, Perry,
Green & Caplan, 1982), maar inmiddels
worden risperidon en (in
Nederland) pipamperon veel meer
voorgeschreven. Wat betreft pipamperon
is er geen gepubliceerd onderzoek
aangaande autisme beschikbaar, maar
in de praktijk is dit middel wegens de
langdurige klinische ervaringen nog
steeds van belang bij autisme patiënten
met gedragsproblematiek. Risperidon
daarentegen is nu uitgebreid getest en
uit deze studies weten we dat antipsychotische
middelen zoals risperidon
een vermindering van stereotype
gedrag, onrustig gedrag, affectieve
labiliteit, boosheid, driftaanvallen en
automutilatie kunnen geven
(McCracken, McGough, Shah, Cronin,
Hong, Aman, et al. 2002). Het bleek
dat veel of erg veel verbetering aanwezig
was bij 69% van de kinderen en
jeugdigen. De symptomen die nog het
meest gunstig veranderden waren
driftbuien en automutilatie (Arnold,
Vitiello, McDougle, Scahill, Shah,
Gonzalez, Chuang & Davies et al
2003). In een niet Amerikaanse populatie,
waarbij ook lichtere varianten uit
het spectrum werden geïncludeerd,
werd verbetering gezien op enkele
subschalen van de Vragenlijst Inventarisatie
Sociaal gedrag bij Kinderen (VISK)
betreffende het sociaal funtioneren,
maar niet op de subschalen “angst
voor veranderingen” en “stereotiep
gedrag” (Troost 2006).
Rond de groep van antipsychotica is
recent veel discussie ontstaan over de
netto balans van bijwerkingen: de
oudere middelen zoals haloperidol
kunnen voorbijgaande extrapiramidale
verschijnselen zoals dyskinesieën veroorzaken
(tot 11% van de patiëntjes,
Campbell, Armenteros, Malone,
Adams, Eisenberg & Overall 1997)
maar risperidon kan een snelle
gewichtstoename geven (gemiddeld
6 kg na 6 maanden (Aman, Arnold,
McDougle, Vitiello, Scahill, Davies et al.
2005)) en nadelige veranderingen in
de bloed-vetgehaltes veroorzaken