Dick Tuinder - Het Oneindige Verhaal. De grenzen van ... - Mediafonds

DE GRENZEN VAN ANIMATIE
Het Oneindige
Verhaal
Kunstwerken zijn vreemdelingen in onze wereld. Zij tonen openingen naar
compleet andere horizonten.
Door Dick Tuinder
Alle kunsten die wij kennen worden in
hun verschijningsvorm bepaald door
het medium dat als drager dient. Het
schilderij heeft een kader vanwege
de eindigheid van het canvas en de
menselijke schaal van de gebouwen
waarin schilderijen zich ophouden. Het
verhaal heeft een eind vanwege de eindigheid
van het boek en dit artikel heeft
een conclusie vanwege de beperkte
ruimte die er binnen de opmaak is voor
meanderende gedachten. In die fysieke
beslotenheid ligt iets definitiefs. Een
fysieke grens van de materie die bepaalt
dat het verhaal of het beeld op een
bepaald moment af is.
Onsterfelijkheid
Dit gegeven heeft, sinds het ontstaan
van de verbeelding, het karakter van die
verbeelding bepaald. Enerzijds heeft het
De Boerenbruiloft, Pieter Breughel, 1568 / Kunsthistorisch Museum Wenen
haar een soevereine majesteit gegeven,
die regeert over onze persoonlijke,
ongekaderde en plotloze levens en
herinneringen. Deze soevereiniteit
maakt echter ook dat er altijd een
bepaalde afstand blijft tussen ons en de
verbeelding. Niet alleen de godheid of
de schoonheid die op het schilderij is
afgebeeld wordt nieuwsgierig bewonderd,
maar ook het gegeven dat het,
gekaderd en wel, in alle eeuwige stilte,
zo kan bestaan. Zo anders dan wij, die
vluchtig leven en uiteindelijk, zonder
punchline of premisse, weer tot stof
vergaan. Kunstwerken zijn vreemdelingen
in onze wereld. En niet alleen
dat, het zijn ook nog eens, in al hun
carnavaleske kwetsbaarheid, superieure
vreemdelingen. Het boek is een
vergankelijk lichaam, maar het verhaal
een in principe onsterfelijke geest.
Indien de eigenschappen van de drager
mede de psyche van de verbeelding
bepalen dan zal die gelijk met de eigenschappen
van de drager veranderen.
Dat die eigenschappen veranderen is
evident. De podia waarop moderne beelden
en verhalen ons bereiken, DVD’s,
games, YouTube, bepalen in belangrijke
mate welke verhalen wij zien en hoe we
ze zien. Dat deze technische vernieuwing
een radicale breuk is met het verleden
is zeker, maar dat het ook een effect
op de inhoud zal hebben is een besef
dat slechts langzaam doordringt, ook
al omdat die verandering ons door haar
volkomen vanzelfsprekende karakter
grotendeels ontgaat. Zoals mobiele telefonie,
kortgeleden nog science-fiction,
een vanzelfsprekendheid is geworden,
en die goede oude telefoondraad die in
zoveel films, verhalen en grappen een
rol speelde, bijna geheel vergeten is.
Ook de verenpracht van de kunst is
onderhevig aan deze Darwinistische
principes. Soorten waarvoor geen voedingsbodem
meer is zullen zich aanpassen
of uitsterven, en nieuwe dominante
soorten zullen ontstaan. Onze aandacht
gaat, in dit Darwinjaar, met name uit
naar een van die specifieke mutanten:
het oneindige verhaal. Welkom op de
digitale Galapagos.
Ghost in a Shell
Een van de meest interessante fragmenten
op de DVD van Ghost in a Shell 2,
komt uit een interview met de regisseur
van de film, Mamoru Oshii. Oshii is in
de wereld van de bewegende Manga
een grootheid. Ghost in a Shell is, zegt
hij bijna verontschuldigend, een Manga
voor volwassenen. De film, die zich in
een apocalyptische nabije toekomst afspeelt,
handelt over medium-specifieke
vraagstukken als de menselijkheid van
machines, en het machinale in de mens.
Mediafonds oktober 2009 609 – cultuur en media 25

Stills uit Ghost in the Shell 2
26 609 – cultuur en media oktober 2009 Mediafonds

Er is uitzichtloze liefde en er is somberheid.
Gelachen wordt er niet veel.
Wat bovenal opvalt is het uitzinnige
karakter van sommige van de animaties.
Stijlvast is de film niet. Een houterige
manga-dialoog met bevroren hoofden
en motorisch bewegende Thunderbirdslippen,
wordt afgewisseld door high
definition 3D-animaties met een
Riefenstahlse aandacht voor belichting,
drama en detail. De stijlloosheid stoort
geen moment.
Even contrastrijk is de making of. Een
genre waarbinnen we gewoon zijn te
kijken naar decors, lampen, camera’s,
scriptgirls, filmsterren en een actief
communicerende regisseur omgeven
door een dynamische crew, samen met
hem in heroïsch gevecht met de vierdimensionale
elementen. In vergelijking
met deze epische sfeerbeelden verhoudt
de making of van Ghost in the Shell zich
nog het best tot een provisorische huiskamervoorstelling
tijdens de bezetting.
Alles is interieur. Alles is daglichtloos.
Er zijn geen sterren. Er zijn enkel
over hun bureaus gebogen, vaak uiterst
merkwaardig gekapte tekenaars.
Rokend. Koffie drinkend. Ploeterend.
Dit is geen crew die vecht tegen de
elementen, dit zijn de overwonnenen.
Niet de makers van het verhaal, maar
degenen met wie het verhaal gemaakt
wordt. Ze lijken zich in houding en
spraak ervan bewust dat ze een monster
hebben geschapen en dat na het succes
van de eerste film de rollen zijn omgedraaid.
Zij zijn de geest en de schelp
houdt hen bij elkaar.
Kraanvogels
In het interview komt misschien wel
de meest complexe van alle scènes
ter sprake. De befaamde carnavalsoptocht.
Drie minuten lang (of kort)
verbijsterende animatie. Je komt ook
na meerdere keren kijken steeds weer
ogen te kort. Je ziet steeds meer. De
uitvoerend producent herinnert zich de
productiefase: “Dertig procent van het
beeld moest bewegen. Kleine poppetjes
in de verte ook. Ik zei tegen Oshii: maar
dat zie je helemaal niet! Maar hij wilde
toch dat het bewoog. Dat niet alleen,
het moest ook nog eens in slowmotion,
wat mijn werk vier keer zo zwaar
maakte.” Van de drie jaar die men nodig
had om de film te animeren, werd een
jaar besteed aan die ene scène van iets
meer dan 3 minuten. Een scène waarin
bovendien, dramatisch gezien, niets
gebeurt. En toch. Met vechtstokken
zwiepende Chinese reuzen, honderden
kraanvogels die zwiep-zingend langs
de wolkenkrabbers scheren, talloze
figuranten en toeschouwers. Dat en de
muziek. Het is, ondanks de afwezigheid
van enig plotgericht menselijk drama,
de meest ontroerende scène van de film.
De regisseur, als altijd in gezelschap van
zijn hond Gabriel, die ook in de film een
belangrijke rol speelt (‘Een mens heeft
dieren nodig om mens te zijn’), geeft
uitleg.
“Dit is de sequel. De eerste Ghost in a
Shell was in het Westen boven verwachting
succesvol (met onder andere
een misgelopen nominatie in Cannes).
We hadden dus middelen en een flink
budget. Als je budget niet groot genoeg
is moet je de film interessant maken met
het verhaal, actie enzovoorts. Maar als
ik tijd en geld heb, wil ik een verhaal
alleen visueel vertellen.” Bijkomstig
voordeel is dat het misverstanden
voorkomt bij de vertaling, hoewel Oshii
dat laatste juist lijkt toe te juichen: “Pas
als er misverstanden ontstaan wordt het
interessant. Uit het misverstand komt
de nieuwe gedachte.”
Planeten en decors
Ooit was dat verhaal de aanleiding om
een landschap te laten zien. In de loop
der jaren heeft echter het landschap
steeds meer aandacht gekregen bij de
productie van films, en lijken de rollen
omgedraaid. Het landschap wordt
gebruikt om het verhaal te vertellen.
De wereld die Oshii voor zijn films
heeft gecreëerd staat niet op zich. Ook
hier werd de wil in belangrijke mate
gedreven door de technische mogelijkheden.
Het werkelijke verhaal van
de Star Wars saga is niet de kinderlijk
overzichtelijke strijd tussen Goed en
Kwaad. Het werkelijke verhaal is de
aanblik van al die planeten en decors
en schepen en de eindeloze detaillering
van al die werelden. Wie zoveel tijd
heeft gestoken in het scheppen van een
landschap, neemt daarvan, alleen al om
economische redenen, moeilijk afstand.
Mamoru Oshii: ‘ Het is moeilijk om je
exact het verhaal van Bladerunner of
Aliens3 te herinneren. Maar je vergeet
nooit hoe mooi die stad was gemaakt,
en hoe prachtig die wezens waren.’
Boerenbruiloft
Wie de recente filmhits van Pixar en
Disney bekijkt herkent het patroon
onmiddellijk. In de eerste film wordt
een aantal karakters neergezet en
een wereld ontworpen. Het verhaal is
feitelijk inwisselbaar. Het gaat om de
personages, de achtergronden, de stijl,
de muziek en tenslotte de spin offs in
games en themaparken. Dit is niet meer
een kunstwerk om naar te kijken, of een
verhaal om tijdelijk in meegesleept te
worden, dit is een complete schaduwwereld.
Met een in principe tot in het
oneindige uitstelbaar begin en einde van
het verhaal.
Zie hoeveel moeite het kost om langlopende
dramaseries te beëindigen,
en hoe dit einde altijd iets geforceerds
heeft. Wanneer een verhaal vijf of zes
Van 4 tot en met 9 november vindt het
Holland Animation Film Festival plaats
in Utrecht.
seizoenen lang bestaat wil het niet meer
eindigen, en de karakters die er in leven
willen niet meer dood. Althans niet op
een dramatisch gewenst moment. Zij
zijn als de gasten van De Boerenbruiloft,
wereldberoemd geworden als placemat.
Die gaan ook nooit meer dood.
Waarmee we uitkomen bij de grote
vijftiende-eeuwse cineast en meestersetdresser
Pieter Breughel waarmee
Oshii een aantal opvallende, helaas niet
door hemzelf genoemde, zaken deelt.
Waar Oshii streeft naar een schilderkunstige
sensatie bij het kijken naar
film, hebben veel van Breughels grote
werken, zo lijkt het, hun bestaan juist te
danken aan het gemis van een camera,
waardoor alle informatie, in hoge
concentratie moest worden samengeperst
binnen de grenzen van het doek.
Meer dan een eenduidig verhaal tonen
zij openingen naar een complete andere
wereld. Een gegeven dat aangaande
De Boerenbruiloft letterlijk wordt
uitgewerkt in Het Spaanse Spook van
Willy Vandersteen. Het schilderij is een
deur. Een geest in de schelp.
Aan de buitenkant begrensd, strekt zij
zich naar binnen toe oneindig uit. Het
verhaal is een plotloos lichaam geworden.
En alles zou goed en mooi zijn als
ik mij niet op het laatste moment voor
had genomen nog even te geuren met
mijn citatenkennis en Shakespeare’s
‘bounded in a nutshell’ google. Alles zou
goed zijn en Hamlet als koning regerend
over de oneindigheid van een innerlijke
noot, waarmee ik nogmaals mijn verhaal
zou hebben onderstreept, ware het niet
dat de punchline mij ontschoten was.
Nu dan hier als cliffhanger: “Were it not
that I have bad dreams.”
Dick Tuinder is beeldend kunstenaar, essayist en
filmmaker. Hij publiceert regelmatig in De Groene
Amsterdammer en overige tijdschriften over
kunst, muziek en het wereldraadsel. Tijdens het
Nederlands Film Festival ging zijn film Winterland
in première.
Mediafonds oktober 2009 609 – cultuur en media 27