Tiecelijn - Reynaertgenootschap

Tiecelijn 21
Salaura en Isegrim
Isegrims dood, de laatste episode van de Ysengrimus, is de enige episode die niet in
één van de branches van de Roman de Renart is verwerkt en waarvoor in de literaire
traditie geen voorbeeld aangewezen kan worden. 13 In When Pigs Consecrate a Church.
Parodies of Liturgical Music in the Ysengrimus and some Medieval Analogies (1992)
bespreekt Wilfried Schouwink het verband tussen het optreden van varkens en de
functie van liturgische liederen. Wilde varkens – Salaura en haar soortgenoten leven
in het bos – werden geassocieerd met de Apocalyps, wat blijkt uit hun aantal (66) en
uit de vergelijking waarmee de dichter hun stormloop illustreert: ‘Zo komen Gog en
Magog woest schreeuwend samen aanstormen om de bevende wereld onder de voet
te lopen.’ 14 Maar wat is de relatie tussen deze varkens en hun buitenissige liederen?
In eerdere episodes (Isegrim visser, De bedevaart, Isegrim in het klooster) staan liturgische
gezangen telkens in verband met geweld tegen de wolf, zoals ook in de laatste
episode, waar kerkwijdingen de context vormen van deze gezangen. Isegrim spreekt
zijn waardering uit voor Salaura’s introïtus (Y. VII 105) zonder te beseffen dat de
openingsregel, ‘Terribilis est locus iste’ (‘Vreeswekkend is deze plaats’) nu niet naar
de heiligheid van de in te wijden kerk verwijst, maar naar zijn eigen dood. De wolf
verdwijnt in de magen (voorgesteld als reliekschrijnen en grafurnen) van de varkens,
een parodie op het wijdingsritueel, dat eindigt met het deponeren van relieken in of
onder het altaar en het aanbrengen van een inscriptie, in Isegrims geval:
Een marmeren graftombe volstond altijd om een bisschop te herbergen,
maar iedereen moet in overeenstemming met zijn verdiensten getekend
worden. Isegrim rust in zesenzestig urnen. De vele graven zijn tekenend
voor zijn vreselijk vele deugden. Op de negende voor de iden van juni, aan
het begin van de lente, stierf hij tussen Cluny en het feest van Sint Jan.
(Y. VII 417-422)
In 1999 verscheen er van Roger Bellon een artikel over Isegrims dood, La Mort du
Loup. Evenals Schouwink stelt hij de vraag waarom nu juist varkens de wolf doden.
Hij wijst op hun uit de bestiaria bekende schelle gekrijs, dat de dichter verwerkt in
zijn parodie op de liturgie van de mis. Half verscheurd door de varkens roept de wolf:
‘Ik zal Mohammeds dood moeten sterven’ (Y. VII 295), waarna hij de varkens respijt
vraagt om de toekomst te voorspellen. Hiermee verwijst de dichter naar de dood
van Mohammed, zoals beschreven in de waarschijnlijk twaalfde-eeuwse Vita Mahumeti
van Embriaco van Mainz. Volgens deze tekst wordt de profeet na een epileptische
aanval verslonden door varkens. Zo wordt onderstreept dat Isegrim een valse
profeet is. Een derde reden waarom de wolf hier tegenover varkens komt te staan,
is de vraatzucht van beide diersoorten, eveneens bekend uit de bestiariumtraditie.
~ 32 ~