Boonstra Beitske - Afdeling Mobiliteit en Ruimtelijke Planning
Boonstra Beitske - Afdeling Mobiliteit en Ruimtelijke Planning
Boonstra Beitske - Afdeling Mobiliteit en Ruimtelijke Planning
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Technologische Ontwikkeling<strong>en</strong> in ICT, <strong>Mobiliteit</strong>, Energie, Landbouw <strong>en</strong><br />
Industrie: kans <strong>en</strong> uitdaging voor de Vlaamse ruimte<br />
<strong>Beitske</strong> <strong>Boonstra</strong>, Geiske Bouma, Luuk Boel<strong>en</strong>s, Wies Sanders, Wiet Vandaele <strong>en</strong><br />
Stefaan van Rossum<br />
Met het Beleidsplan Ruimte Vlaander<strong>en</strong> geeft de Vlaamse overheid uiting aan de toekomstrichting die<br />
volg<strong>en</strong>s haar nagestreefd di<strong>en</strong>t te word<strong>en</strong> door middel van (ruimtelijk) beleid richting 2020-2050.<br />
<strong>Ruimtelijke</strong> planning gaat voor e<strong>en</strong> belangrijk deel over het uitsprek<strong>en</strong> van dergelijke waard<strong>en</strong>, maar<br />
zeker ook om het organiser<strong>en</strong> van actuele project<strong>en</strong> <strong>en</strong> ruimtelijke interv<strong>en</strong>ties die hieraan uiting <strong>en</strong><br />
invulling gev<strong>en</strong>. Dit doet e<strong>en</strong> planner door consist<strong>en</strong>tie met lop<strong>en</strong>de maatschappelijke <strong>en</strong><br />
technologische ontwikkeling<strong>en</strong> te creër<strong>en</strong>, door partnerschapp<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> bedrijfslev<strong>en</strong>, onderzoek,<br />
burgers <strong>en</strong> overhed<strong>en</strong> op te zett<strong>en</strong> <strong>en</strong> deze te best<strong>en</strong>dig<strong>en</strong> in proactieve <strong>en</strong> doelgerichte actornetwerk<strong>en</strong>.<br />
TNO <strong>en</strong> Urban Unlimited hebb<strong>en</strong> in opdracht van de Vlaamse Overheid, Ruimte<br />
Vlaander<strong>en</strong> onderzoek verricht naar de ruimtelijke impact van mogelijke technologische<br />
ontwikkeling<strong>en</strong> in de periode 2020-2050. Deze bijdrage gaat in op de gevraagde ruimtelijke impact<br />
van ontwikkeling<strong>en</strong> in mobiliteit, ICT, landbouw, industrie <strong>en</strong> <strong>en</strong>ergie. Uit de studie komt naar vor<strong>en</strong><br />
dat veel toekomstige technologie in netwerk<strong>en</strong> georganiseerd zal zijn, vaak kleinschalig toepasbaar in<br />
het bestaande stedelijk <strong>en</strong> landelijk gebied is, <strong>en</strong> kan daarmee leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> verdere verspreiding <strong>en</strong><br />
verweving van functies. Daarmee creeert technologische ontwikkeling zowel kans<strong>en</strong> als uitdaging<strong>en</strong><br />
voor de Vlaamse ruimte. Om die kans<strong>en</strong> te b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong>, is e<strong>en</strong> a-sectorale manier van d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> <strong>en</strong> handel<strong>en</strong><br />
noodzakelijk, die het niveau van de individuele bewoner, ondernemer, overheid of instelling verre<br />
overstijgt <strong>en</strong> waarbij het op<strong>en</strong> staan voor nieuwe verbinding<strong>en</strong> <strong>en</strong> coalities c<strong>en</strong>traal staat.<br />
1
Technologische Ontwikkeling<strong>en</strong> in ICT, <strong>Mobiliteit</strong>, Energie, Landbouw <strong>en</strong><br />
Industrie: kans of uitdaging voor de Vlaamse ruimte <strong>en</strong> de Vlaamse<br />
planoloog?<br />
<strong>Beitske</strong> <strong>Boonstra</strong>, Geiske Bouma, Luuk Boel<strong>en</strong>s, Wies Sanders, Wiet<br />
Vandaele <strong>en</strong> Stefaan van Rossum<br />
Stelling<strong>en</strong><br />
Planner moet<strong>en</strong> het formuler<strong>en</strong> van visies <strong>en</strong> concept<strong>en</strong> waarin actor<strong>en</strong> hun gew<strong>en</strong>ste toekomst<strong>en</strong><br />
uitsprek<strong>en</strong> combiner<strong>en</strong> met het organiser<strong>en</strong> van actuele project<strong>en</strong> <strong>en</strong> ruimtelijke interv<strong>en</strong>ties die deze<br />
waard<strong>en</strong> <strong>en</strong> toekomstbeeld<strong>en</strong> naar de voorgrond br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> (Hillier 2007). Het creër<strong>en</strong> van consist<strong>en</strong>tie<br />
met lop<strong>en</strong>de maatschappelijke <strong>en</strong> technologische ontwikkeling<strong>en</strong>, het zoek<strong>en</strong> van partnerschapp<strong>en</strong><br />
tuss<strong>en</strong> bedrijfslev<strong>en</strong>, onderzoek, burgers <strong>en</strong> overhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> het best<strong>en</strong>dig<strong>en</strong> daarvan in proactieve <strong>en</strong><br />
doelgerichte actor-netwerk<strong>en</strong> zijn daarbij cruciale planningsactiviteit<strong>en</strong> (Boel<strong>en</strong>s 2009).<br />
Toekomstige technologische ontwikkeling<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> tot de opkomst van ‘fabriekslandschapp<strong>en</strong><br />
van de toekomst’, ‘smart health care omgeving<strong>en</strong>’, ‘intellig<strong>en</strong>te transport <strong>en</strong> mobiliteitssystem<strong>en</strong>’,<br />
‘smart grid <strong>en</strong>ergielandschapp<strong>en</strong>’ <strong>en</strong> ‘stedelijke <strong>en</strong> regionale voedselnetwerk<strong>en</strong>’. Van deze<br />
ontwikkeling<strong>en</strong> wordt verwacht dat ze bijdrag<strong>en</strong> aan de krachtlijn<strong>en</strong> in het Gro<strong>en</strong>boek: metropolitane<br />
allure, m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>maat <strong>en</strong> veerkrachtige ruimte, omdat ze <strong>en</strong>erzijds zull<strong>en</strong> zorg<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> clustering <strong>en</strong><br />
netwerkvorming op internationaal niveau, <strong>en</strong> anderzijds bijdrag<strong>en</strong> aan de bereikbaarheid <strong>en</strong><br />
verwev<strong>en</strong>heid van functies.<br />
Om deze pot<strong>en</strong>tie te b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong> is het van groot belang om e<strong>en</strong> a-sectorale manier van d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
handel<strong>en</strong> na te strev<strong>en</strong>, , die het niveua van de individuele overheid, k<strong>en</strong>nisinstelling of bedrijf of<br />
burger verre overstijgt <strong>en</strong> waarbij het op<strong>en</strong> staan voor nieuwe verbinding<strong>en</strong> <strong>en</strong> coalities c<strong>en</strong>traal staat.<br />
Het (mogelijk) mak<strong>en</strong> van deze d<strong>en</strong>komslag is wellicht de grootste uitdaging waar de technologie de<br />
Vlaamse ruimte voor stelt.<br />
2
TNO, Strategie <strong>en</strong> Beleid, Delft<br />
<strong>Beitske</strong> <strong>Boonstra</strong> / Geiske Bouma<br />
Urban Unlimited, Rotterdam / Antwerp<strong>en</strong><br />
Wies Sanders / Luuk Boel<strong>en</strong>s<br />
Vlaamse Overheid, Ruimte Vlaander<strong>en</strong>, Brussel<br />
Wiet Vandaele / Stefaan van Rossum<br />
Correspond<strong>en</strong>tieadres:<br />
beitske.boonstra@tno.nl<br />
3
Technologische Ontwikkeling<strong>en</strong> in ICT, <strong>Mobiliteit</strong>, Energie, Landbouw <strong>en</strong><br />
Industrie: kans of uitdaging voor de Vlaamse ruimte <strong>en</strong> de Vlaamse<br />
planoloog?<br />
1. Introductie<br />
E<strong>en</strong> van de activiteit<strong>en</strong> van planners is het formuler<strong>en</strong> van visies <strong>en</strong> concept<strong>en</strong> waarin actor<strong>en</strong><br />
uitsprek<strong>en</strong> wat hun gew<strong>en</strong>ste toekomst<strong>en</strong> zijn. Daarmee prober<strong>en</strong> ze bestaande situaties achter zich te<br />
lat<strong>en</strong> <strong>en</strong> nieuwe consist<strong>en</strong>ties te creer<strong>en</strong>, waarbij hun eig<strong>en</strong> waard<strong>en</strong> <strong>en</strong> neiging<strong>en</strong> leid<strong>en</strong>d zijn (Hillier<br />
2007). Beleidsvisies van overhed<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong> word<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> manier om zulke waard<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
toekomstbeeld<strong>en</strong> uit te sprek<strong>en</strong>. Zo geeft het Beleidsplan<br />
Ruimte Vlaander<strong>en</strong> middels het Gro<strong>en</strong>boek ‘Vlaander<strong>en</strong><br />
in 2050: m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>maat in e<strong>en</strong> metropool?’ (mei 2012)<br />
uiting aan de waard<strong>en</strong> die volg<strong>en</strong>s de Vlaamse overheid<br />
van belang zijn <strong>en</strong> waarover zij verder wil nad<strong>en</strong>k<strong>en</strong> t<strong>en</strong><br />
behoeve van ruimtelijk beleid voor de periode 2020-<br />
2050. Deze waard<strong>en</strong>? zijn <strong>en</strong>erzijds e<strong>en</strong> antwoord op de<br />
uitdaging<strong>en</strong> waar Vlaander<strong>en</strong> hed<strong>en</strong> t<strong>en</strong> dage voor staat,<br />
voornamelijk het teg<strong>en</strong>gaan van verst<strong>en</strong>ing,<br />
versnippering, ruimtedruk <strong>en</strong> teruglop<strong>en</strong>de ruimtelijke<br />
kwaliteit <strong>en</strong> anderzijds het b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong> van bestaande<br />
kwaliteit<strong>en</strong> zoals de meerkernigheid, internationale<br />
positie <strong>en</strong> kleinschaligheid. Het strev<strong>en</strong> naar duurzame ruimtelijke ontwikkeling krijgt uiting langs<br />
drie beleidslijn<strong>en</strong>: t<strong>en</strong> eerste gericht op metropolitane allure door middel van het versterk<strong>en</strong> van<br />
internationale <strong>en</strong> innovatieve clusters <strong>en</strong> de ontwikkeling van e<strong>en</strong> polyc<strong>en</strong>trisch netwerk van stedelijke<br />
regio’s, t<strong>en</strong> tweede gericht op de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>maat in de Vlaamse ruimte door middel van het garander<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> verbeter<strong>en</strong> van nabijheid <strong>en</strong> bereikbaarheid van voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, het woningaanbod <strong>en</strong><br />
kleinschaligheid <strong>en</strong> t<strong>en</strong> derde gericht op het vergrot<strong>en</strong> van de ruimtelijke veerkracht van Vlaander<strong>en</strong>,<br />
door middel van e<strong>en</strong> <strong>en</strong>ergietransitie <strong>en</strong> gro<strong>en</strong>blauwe netwerk<strong>en</strong> (BRV 2012).<br />
Maar met alle<strong>en</strong> het uitsprek<strong>en</strong> van dergelijke maatschappelijke waard<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> planner alles behalve<br />
klaar. E<strong>en</strong> andere activiteit van planners betreft immers het organiser<strong>en</strong> van actuele project<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
ruimtelijke interv<strong>en</strong>ties die deze waard<strong>en</strong> <strong>en</strong> toekomstbeeld<strong>en</strong> naar de voorgrond br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> (Hillier<br />
2007). Het creër<strong>en</strong> van consist<strong>en</strong>tie met lop<strong>en</strong>de maatschappelijke <strong>en</strong> technologische ontwikkeling<strong>en</strong>,<br />
het zoek<strong>en</strong> van partnerschapp<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> bedrijfslev<strong>en</strong>, onderzoek, burgers <strong>en</strong> overhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> het<br />
best<strong>en</strong>dig<strong>en</strong> daarvan in proactieve <strong>en</strong> doelgerichte actor-netwerk<strong>en</strong> zijn daarbij cruciale<br />
planningsactiviteit<strong>en</strong> (Boel<strong>en</strong>s 2009). Met het doel om dergelijke verbinding<strong>en</strong> te legg<strong>en</strong>, t<strong>en</strong> behoeve<br />
van de maatschappelijke waard<strong>en</strong> uitgesprok<strong>en</strong> in het Gro<strong>en</strong>boek, ded<strong>en</strong> TNO <strong>en</strong> Urban Unlimited, in<br />
opdracht van de Vlaamse Overheid, Ruimte Vlaander<strong>en</strong>, onderzoek naar technologische<br />
ontwikkeling<strong>en</strong> richting 2020-2050 waarvan impact op de Vlaamse ruimte te verwacht<strong>en</strong> is.<br />
Deze bijdrage gaat in op hoe technologische ontwikkeling<strong>en</strong>, in de veld<strong>en</strong> van ICT, <strong>Mobiliteit</strong>,<br />
Energie, Landbouw <strong>en</strong> Industrie, e<strong>en</strong> bijdrage kunn<strong>en</strong> lever<strong>en</strong> aan de waard<strong>en</strong> van de Vlaamse Ruimte<br />
<strong>en</strong> de rol van de ruimtelijk planner daarbinn<strong>en</strong>.<br />
4
2. Technologische Ontwikkeling <strong>en</strong> Ruimte<br />
Gevolgd proces <strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
Om e<strong>en</strong> beeld te krijg<strong>en</strong> van de relevante technologische ontwikkeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> de impact op ruimte met<br />
e<strong>en</strong> vertaalslag naar beleidsaanbeveling<strong>en</strong> is langs drie stapp<strong>en</strong> onderzoek uitgevoerd.<br />
A. Inv<strong>en</strong>tarisatie technologische ontwikkeling door e<strong>en</strong> tr<strong>en</strong>danalyse<br />
Tr<strong>en</strong>danalyse die de technologische ontwikkeling<strong>en</strong> per sector beschrijft, opgesteld door middel van<br />
desk research. Sector<strong>en</strong> die beschrev<strong>en</strong> word<strong>en</strong> zijn: Energie, <strong>Mobiliteit</strong>, ICT, Industrie <strong>en</strong> Landbouw.<br />
Deze tr<strong>en</strong>danalyse is in e<strong>en</strong> expertsessie, met experts uit verschill<strong>en</strong>de sector<strong>en</strong>, besprok<strong>en</strong>,<br />
aangescherpt <strong>en</strong> definitief gemaakt. Deze vormde het startpunt voor stap B.<br />
B. <strong>Ruimtelijke</strong> impact in beeld<br />
Analyse van de ruimtelijke impact van voornoemde technologische ontwikkeling aan de hand van<br />
kaartbeeld<strong>en</strong> <strong>en</strong> integrer<strong>en</strong>de sc<strong>en</strong>ario's. In e<strong>en</strong> werksessie met verteg<strong>en</strong>woordigers van de Vlaamse<br />
Overheid zijn de kaartbeeld<strong>en</strong> <strong>en</strong> bijbehor<strong>en</strong>de argum<strong>en</strong>tatie besprok<strong>en</strong>. Hiermee is de vertaalslag<br />
gemaakt van technologische ontwikkeling, naar concrete impact op het Vlaamse grondgebied.<br />
C. Beleid voor duurzame ontwikkeling<br />
Aanbeveling<strong>en</strong> over beleid, opgesteld door middel van e<strong>en</strong> interactieve innovatie sessie met e<strong>en</strong><br />
gerichte set van stakeholders <strong>en</strong> Vlaamse experts uit overheid <strong>en</strong> intermediaire partij<strong>en</strong>. De<br />
aanbeveling<strong>en</strong> zijn geclusterd rondom de ambities zoals verwoord in het Gro<strong>en</strong>boek, <strong>en</strong> ingedeeld naar<br />
korte, middellange <strong>en</strong> lange termijn in term<strong>en</strong> van uitvoering.<br />
<strong>Ruimtelijke</strong> impact: spreiding vs. bundeling <strong>en</strong> ontrafeling vs. verweving<br />
Stap A in het onderzoek heeft e<strong>en</strong> Tr<strong>en</strong>danalyse Technologie Vlaander<strong>en</strong> 2020 – 2050 opgeleverd<br />
waarin de belangrijkste technologische ontwikkeling<strong>en</strong> van de vijf sector<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun algem<strong>en</strong>e<br />
doorwerking op ruimtelijke ontwikkeling is b<strong>en</strong>oemd.<br />
5
Figuur 1 – Kern technologische ontwikkeling in vijf sector<strong>en</strong><br />
Op basis van de tr<strong>en</strong>danalyse is e<strong>en</strong> doorvertaling gemaakt naar de ruimtelijke impact van deze<br />
ontwikkeling<strong>en</strong> specifiek voor de Vlaamse ruimte (Stap B). In e<strong>en</strong> reeks van kaartbeeld<strong>en</strong> zijn<br />
‘doorgetrokk<strong>en</strong> toekomst<strong>en</strong>’ voor Vlaander<strong>en</strong> geschetst indi<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de technologische<br />
ontwikkeling<strong>en</strong> vergaand toegepast rak<strong>en</strong>. Dit heeft geresulteerd in e<strong>en</strong> Atlas <strong>Ruimtelijke</strong> Impact van<br />
Technologische Ontwikkeling<strong>en</strong> Vlaams Gewest, waarin uitwerking<strong>en</strong> van de ruimtelijke impact van<br />
<strong>en</strong>kele exemplarische technologische ontwikkeling<strong>en</strong> op specifieke locaties verspreid door heel<br />
Vlaander<strong>en</strong> zijn uitgedacht (Boel<strong>en</strong>s <strong>en</strong> Sanders 2012).<br />
Figuur 2 – Uitwerking ruimtelijke impact van technologische ontwikkeling in deelgebied<strong>en</strong><br />
Op basis van die uitwerking<strong>en</strong> geeft de Atlas tev<strong>en</strong>s aan of deze technologische tr<strong>en</strong>ds aanleiding<br />
kunn<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> voor verdere ruimtelijke spreiding of bundeling van verstedelijking <strong>en</strong> aanleiding gev<strong>en</strong><br />
voor e<strong>en</strong> verdere ontrafeling of verweving van functies <strong>en</strong> activiteit<strong>en</strong>. Het zijn deze ‘ass<strong>en</strong>’ die<br />
handvat<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> voor planning, met het oog op duurzame ruimtelijke ontwikkeling.<br />
6
3. <strong>Ruimtelijke</strong> impact van technologie: vijf voorbeeld<strong>en</strong><br />
In deze paragraaf gaan we aan de hand van e<strong>en</strong> voorbeeld per sector in op de uitdaging<strong>en</strong> die<br />
voorligg<strong>en</strong> voor de Vlaamse Ruimte <strong>en</strong> de ruimtelijk planner. Wij noem<strong>en</strong> hier vijf specifieke<br />
voorbeeld<strong>en</strong> van ‘ruimtelijke impact van technologie’. (<strong>Boonstra</strong>, Bouma <strong>en</strong> Rijnveld 2011, Boel<strong>en</strong>s<br />
<strong>en</strong> Sanders 2012, <strong>Boonstra</strong> et al. 2012).<br />
Fabriekslandschap van de toekomst. Als gevolg van technologische ontwikkeling<strong>en</strong> in de industrie,<br />
waardoor deze steeds schoner, veiliger, kleinschaliger <strong>en</strong> in netwerk<strong>en</strong> georganiseerd zal word<strong>en</strong>,<br />
kunn<strong>en</strong> zog<strong>en</strong>aamde ‘fabriekslandschapp<strong>en</strong> van de toekomst ontstaan. Dit zijn landschapp<strong>en</strong> of<br />
omgeving<strong>en</strong> waarin innovatieve industriee<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun activiteit<strong>en</strong> steeds meer verwev<strong>en</strong> rak<strong>en</strong> met<br />
andere functies <strong>en</strong> in netwerk<strong>en</strong> door sam<strong>en</strong>werking, verspreid over verschill<strong>en</strong>de locaties, met elkaar<br />
verbond<strong>en</strong> zijn. De ruimtelijke impact daarvan geeft vooral aanleiding tot verdere verweving van<br />
functies <strong>en</strong> ruimtelijke spreiding. Er vindt immers e<strong>en</strong> versterking van de verweving tuss<strong>en</strong> functies<br />
als won<strong>en</strong>, werk<strong>en</strong>, onderzoek, leisure, vertier, landschap etc. plaats. Daarbij kunn<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de<br />
specialisaties <strong>en</strong> acc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> ontstaan, die onderling bije<strong>en</strong>gehoud<strong>en</strong> word<strong>en</strong> via virtuele <strong>en</strong> duurzame<br />
fysieke (regionale) netwerk<strong>en</strong>. Gedacht di<strong>en</strong>t te word<strong>en</strong> aan (te upgrad<strong>en</strong>) bestaande<br />
bedrijv<strong>en</strong>terrein<strong>en</strong>, k<strong>en</strong>nisinstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> campuss<strong>en</strong> <strong>en</strong> kwalitatief hoogwaardige woonlandschapp<strong>en</strong><br />
die in to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de mate (functioneel) met elkaar verwev<strong>en</strong> zijn. Die netwerk<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> zich ev<strong>en</strong>tueel<br />
ontwikkel<strong>en</strong> richting op<strong>en</strong> netwerk<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> bedrijv<strong>en</strong>, onderzoeksinstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> overhed<strong>en</strong> die daar<br />
met elkaar e<strong>en</strong> pass<strong>en</strong>de omgeving bij organiser<strong>en</strong>, zoals e<strong>en</strong> woon-werk-onderzoekslandschap.<br />
Smart health care omgeving<strong>en</strong>. Nieuwe ICT zal de zorg sector sterk verander<strong>en</strong> met toepassing<strong>en</strong> van<br />
robotica, online communicatie <strong>en</strong> verdere integratie van ICT in material<strong>en</strong> <strong>en</strong> object<strong>en</strong>. Dit zal e<strong>en</strong><br />
transformatie in de zorg tot gevolg hebb<strong>en</strong>, wat vervolg<strong>en</strong>s weer tot ruimtelijke transformatie kan<br />
leid<strong>en</strong>. Op het kruisvlak van ontrafeling of verweving van functies versus ruimtelijke spreiding of<br />
bundeling ontstaat e<strong>en</strong> diffuus beeld. E<strong>en</strong> verpersoonlijking van zorg als gevolg van ICT zal naar<br />
verwachting gepaard gaan met e<strong>en</strong> steeds grotere spreiding van die zorg, ev<strong>en</strong>tueel zelfs op afstand<br />
aan huis, dan wel in kleinschaligere eerste lijn-zorg MediPoliss<strong>en</strong>. Hier is e<strong>en</strong> combinatie (<strong>en</strong><br />
verweving) met allerhande andere woon-, werk- <strong>en</strong> andere voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> mogelijk. De huidige eerste<br />
lijn zorg in Vlaander<strong>en</strong> is mom<strong>en</strong>teel sterk versnipperd in veel e<strong>en</strong>- of tweemansbedrijfjes. Er valt te<br />
verwacht<strong>en</strong> dat ICT leidt tot meer bundeling op dit vlak. D<strong>en</strong>k aan gezam<strong>en</strong>lijke inkoop van 3D<br />
printers, operatietafels etc. Dit zou zijn plek dan vind<strong>en</strong> in de MediPoliss<strong>en</strong>.<br />
Tegelijkertijd ontstaat er echter ook e<strong>en</strong> verdergaande conc<strong>en</strong>tratie van specialistische c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong><br />
bijzondere cure&care di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>; naar verwachting vooral rond bestaande universiteitsziek<strong>en</strong>huiz<strong>en</strong>.<br />
Hier ontstaan hoogwaardige innovatieve conc<strong>en</strong>tratiepunt<strong>en</strong>, waar academisch onderwijs <strong>en</strong> onderzoek<br />
gelinkt wordt met specialistische gezondheidszorg <strong>en</strong> allerhande chemische, farmaceutische<br />
werkgeleg<strong>en</strong>heid, hardware <strong>en</strong> software ontwikkeling, high tech optische <strong>en</strong> klinisch apparat<strong>en</strong>bouw,<br />
r&d, quality of life educatie <strong>en</strong> congresfaciliteit<strong>en</strong>. De diverger<strong>en</strong>de ontwikkeling<strong>en</strong> van aan-huis zorg<br />
<strong>en</strong> MediPoliss<strong>en</strong> <strong>en</strong>erzijds, <strong>en</strong> academische zorgcampuss<strong>en</strong> anderzijds, zull<strong>en</strong> effect hebb<strong>en</strong> op het<br />
huidige ziek<strong>en</strong>huis-areaal, <strong>en</strong> e<strong>en</strong> reconstructie <strong>en</strong> ICT revitalisering van de bestaande ziek<strong>en</strong>huiz<strong>en</strong><br />
wordt noodzakelijk om kwaliteitsverlies te voorkom<strong>en</strong>. Afhankelijk van de specifieke situatie kan dit<br />
zowel op het platteland als in de stad verschill<strong>en</strong>de vorm<strong>en</strong> aannem<strong>en</strong>.<br />
7
Intellig<strong>en</strong>te transport <strong>en</strong> mobiliteitssystem<strong>en</strong>. Technologische ontwikkeling<strong>en</strong> in mobiliteit <strong>en</strong> ICT<br />
zull<strong>en</strong> in to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de mate leid<strong>en</strong> tot de toepassing van Intellig<strong>en</strong>te Transport System<strong>en</strong> (ITS) in<br />
vervoermiddel<strong>en</strong>, verkeerssystem<strong>en</strong> <strong>en</strong> infrastructur<strong>en</strong>. Dit kan e<strong>en</strong> efficiënter gebruik van het huidige<br />
fijnmazige weg<strong>en</strong>net mogelijk mak<strong>en</strong>, mits de te verwacht<strong>en</strong> bottl<strong>en</strong>ecks op de Ringweg<strong>en</strong><br />
infrastructureel word<strong>en</strong> opgelost. E<strong>en</strong> verdere elektrificering van het wag<strong>en</strong>park, kan de last<strong>en</strong> van dat<br />
fijnmazig gebruik minimaliser<strong>en</strong>, met inachtneming van mogelijke rebound-effect<strong>en</strong> door verdere<br />
(gelijktijdige) groei van het wag<strong>en</strong>park. Ontwikkeling<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> naar verwachting tot e<strong>en</strong> grotere<br />
spreiding <strong>en</strong> ontrafeling. De Vlaamse nevel neemt toe maar kan ook aan kwaliteit van lev<strong>en</strong> winn<strong>en</strong>.<br />
Wel zal de fysieke druk op het ruimtebeslag van weg<strong>en</strong> <strong>en</strong> parkeerplaats<strong>en</strong> to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>, wat de slimme<br />
transformatie kan bedreig<strong>en</strong>.<br />
Omgekeerd kan de tr<strong>en</strong>d <strong>en</strong> het strev<strong>en</strong> naar synchromodaliteit leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> sterkere conc<strong>en</strong>tratie <strong>en</strong><br />
verweving. Het (tijdelijk <strong>en</strong> wissel<strong>en</strong>d) gebruik van verschill<strong>en</strong>de vervoermiddel<strong>en</strong> al naar gelang de<br />
omstandighed<strong>en</strong>, vraagt immers om e<strong>en</strong> zekere compactheid van knooppunt<strong>en</strong> waardoor de switch<br />
gedur<strong>en</strong>de de reis mogelijk <strong>en</strong> aantrekkelijk zijn, er ge<strong>en</strong> tijd verlor<strong>en</strong> gaat bij het switch<strong>en</strong>, <strong>en</strong> ze e<strong>en</strong><br />
unieke verknoping bied<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> schaalniveaus, modaliteit<strong>en</strong> (ook op<strong>en</strong>baar vervoer <strong>en</strong> spoor) <strong>en</strong><br />
reeds aanwezige strom<strong>en</strong> (goeder<strong>en</strong>, m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>). Daarnaast zal de Vlaming ook zelf de omslag moet<strong>en</strong><br />
mak<strong>en</strong> van het bezit naar het gebruik van vervoermiddel<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> (ondersteun<strong>en</strong>de) portal zal in staat<br />
moet<strong>en</strong> zijn dynamisch <strong>en</strong> interactief die switch mogelijk te mak<strong>en</strong>. Gedrag <strong>en</strong> de maatschappelijke<br />
acceptatie van nieuwe technologie is daarbij cruciaal.<br />
Smart grid <strong>en</strong>ergielandschapp<strong>en</strong>. Als gevolg van technologische ontwikkeling<strong>en</strong> in de <strong>en</strong>ergie, zull<strong>en</strong><br />
hernieuwbare <strong>en</strong> duurzame <strong>en</strong>ergiebronn<strong>en</strong> steeds optimaler b<strong>en</strong>ut kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in zowel de ‘nevel’<br />
als in de stedelijke omgeving. In de ‘nevel’ de realisatie van regionale smart grids met e<strong>en</strong> theoretisch<br />
ev<strong>en</strong>wicht tuss<strong>en</strong> vraag <strong>en</strong> aanbod zeker mogelijk is. Aandachtspunt<strong>en</strong> daarbij zijn: het zoveel<br />
mogelijk gebruik mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> koppel<strong>en</strong> van reeds aanwezige infrastructuur, het uitbouw<strong>en</strong> van de<br />
distributi<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong>, <strong>en</strong> het mogelijk mak<strong>en</strong> voor zowel <strong>en</strong>ergievragers als aanbieders om flexibel op<br />
het ‘grid’ aan te hak<strong>en</strong>. In de stedelijke omgeving is door de grote vraag ge<strong>en</strong> theoretisch ev<strong>en</strong>wicht<br />
tuss<strong>en</strong> vraag <strong>en</strong> aanbod mogelijk. Wel zijn er slag<strong>en</strong> te mak<strong>en</strong> door optimaliser<strong>en</strong> van dichtheid <strong>en</strong><br />
isolatie van de gebouwde omgeving, het b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong> van oppervlak voor zon- <strong>en</strong> wind<strong>en</strong>ergie, e<strong>en</strong> apart<br />
zomer- <strong>en</strong> winterbeleid <strong>en</strong> de opkomst van lokale <strong>en</strong>ergiecorporaties die gezam<strong>en</strong>lijk invester<strong>en</strong> in<br />
smart grids. Het is daarbij nodig voldo<strong>en</strong>de buffercapaciteit te g<strong>en</strong>erer<strong>en</strong>, met aandacht voor veiligheid<br />
<strong>en</strong> risico’s. Dergelijke coöperaties kunn<strong>en</strong> voortbouw<strong>en</strong> op de dec<strong>en</strong>trale traditie die Vlaander<strong>en</strong> heeft<br />
op het gebied van <strong>en</strong>ergievoorzi<strong>en</strong>ing, maar zull<strong>en</strong> tev<strong>en</strong>s te kamp<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> met institutionele<br />
belemmering<strong>en</strong>. De impact van deze ontwikkeling<strong>en</strong> op het kruisvlak tuss<strong>en</strong> ontrafeling of verweving<br />
van functies versus ruimtelijke spreiding of bundeling laat e<strong>en</strong> heldere verdeling zi<strong>en</strong>. Het huidige<br />
systeem is vrijwel uitsluit<strong>en</strong>d gebaseerd op e<strong>en</strong> ontrafelde <strong>en</strong> gebundelde <strong>en</strong>ergieopwekking.<br />
Grootschalige wind<strong>en</strong>ergiepark<strong>en</strong> op land of op de Noordzee pass<strong>en</strong> in dat c<strong>en</strong>trale systeem. C<strong>en</strong>trale<br />
maatregel<strong>en</strong>, zoals e<strong>en</strong> internationaal steunnet dat windpark<strong>en</strong> verbindt, <strong>en</strong> buffering op de Noordzee,<br />
zijn daarbij noodzakelijk. In e<strong>en</strong> meer verwev<strong>en</strong> gebundelde variant kunn<strong>en</strong> warmt<strong>en</strong>ett<strong>en</strong> in stedelijkindustriële<br />
gebied<strong>en</strong> word<strong>en</strong> uitgebouwd. Alle andere mogelijkhed<strong>en</strong> gaan over e<strong>en</strong> lokale/regionale<br />
(is verspreide) verweving tuss<strong>en</strong> <strong>en</strong>ergievragers <strong>en</strong> aanbieders. Stand-alone opwekking<br />
(ontrafeling/verspreid) zal steeds minder voorkom<strong>en</strong>, omdat e<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijk smart grid (op zowel<br />
lokaal, regionaal, nationaal <strong>en</strong> / of zelfs op Europees niveau) veel meer flexibiliteit <strong>en</strong> veerkracht<br />
biedt. ICT-toepassing<strong>en</strong>, fysieke <strong>en</strong>ergie- <strong>en</strong> warmtebuffers <strong>en</strong> politiek-economische process<strong>en</strong> moet<strong>en</strong><br />
zorgdrag<strong>en</strong> voor het verbind<strong>en</strong> van die kleinschalige <strong>en</strong>ergieopwekking met het grotere netwerk.<br />
Hierbij zull<strong>en</strong> <strong>en</strong>ergie service-companies e<strong>en</strong> belangrijke speler zijn, aangezi<strong>en</strong> in de<br />
8
<strong>en</strong>ergievoorzi<strong>en</strong>ing di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> e<strong>en</strong> steeds grotere rol zull<strong>en</strong> gaan spel<strong>en</strong> t<strong>en</strong> opzichte van de hardware.<br />
Kanttek<strong>en</strong>ing is dat ontwikkeling<strong>en</strong> in de <strong>en</strong>ergie niet slechts van technologische ontwikkeling<strong>en</strong><br />
afhang<strong>en</strong>, maar minst<strong>en</strong>s ev<strong>en</strong>veel van verander<strong>en</strong>de EU wetgeving.<br />
Stedelijke <strong>en</strong> regionale voedselnetwerk<strong>en</strong>. In de landbouw zi<strong>en</strong> we verdergaande toepassing van ICT,<br />
modificatie technologieën <strong>en</strong> robotica in de landbouw, waardoor e<strong>en</strong> verdere optimalisatie van product<br />
<strong>en</strong> productie in de lijn der verwachting ligt. Dit kan haaks staan op de meer maatschappelijke tr<strong>en</strong>ds<br />
van verwev<strong>en</strong>heid van landbouw met zorg, natuur <strong>en</strong> recreatie <strong>en</strong> het ontwikkel<strong>en</strong> van regionale<br />
voedselsystem<strong>en</strong> t<strong>en</strong> behoeve van zelfvoorzi<strong>en</strong>ing. Deze tr<strong>en</strong>ds kunn<strong>en</strong> elkaar echter ook aanvull<strong>en</strong>.<br />
Grondgebond<strong>en</strong> agrarische activiteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> aan de plek verankerde bedrijvigheid speelt e<strong>en</strong><br />
(beperk<strong>en</strong>de) rol in de ruimtelijke impact die deze tr<strong>en</strong>ds zull<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>. Waar dit ruimtelijk e<strong>en</strong>voudig<br />
te realiser<strong>en</strong> is, zal er e<strong>en</strong> verdringing plaatsvind<strong>en</strong> t<strong>en</strong> behoeve van industriële (gewas- <strong>en</strong> dier-<br />
)teelt<strong>en</strong>. Waar teelt<strong>en</strong> niet gebond<strong>en</strong> zijn aan de veiling, voedingsindustrie of grond, zal e<strong>en</strong><br />
verplaatsing kunn<strong>en</strong> plaatsvind<strong>en</strong> naar terrein<strong>en</strong> nabij industrieterrein<strong>en</strong> (met name glastuinbouw <strong>en</strong><br />
mogelijk int<strong>en</strong>sieve veeteelt), zog<strong>en</strong>aamde agro-terrein<strong>en</strong>. Transities spel<strong>en</strong> zich naar verwachting<br />
voornamelijk binn<strong>en</strong> de bestaande ruimtelijke verdeling af: teelt<strong>en</strong> in leegstaande pand<strong>en</strong> <strong>en</strong> op braak<br />
ligg<strong>en</strong>de stedelijke terrein<strong>en</strong>, grotere opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> op bestaande akkers, <strong>en</strong> coöperaties rond water,<br />
<strong>en</strong>ergie <strong>en</strong> afnemers. Tot ruimtelijke schaalvergroting in de landbouwproductie zal dit niet<br />
noodzakelijkerwijs leid<strong>en</strong>, maar wel tot e<strong>en</strong> fundam<strong>en</strong>teel andere invulling van het werk van ‘de<br />
agrariër’. Het Vlaamse (stads)landschap blijkt op meerdere front<strong>en</strong> geschikt voor de toepassing van<br />
nieuwe landbouwtechnologie. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> is met deze toepassing ook to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de ruimtelijke kwaliteit<br />
te behal<strong>en</strong>. Er moet daarbij echter wel aandacht uitgaan naar mogelijke risico’s door bijvoorbeeld<br />
ziektes.<br />
De impact van deze ontwikkeling<strong>en</strong> op ruimtelijke bundeling of spreiding <strong>en</strong> verweving of ontrafeling<br />
van functies laat e<strong>en</strong> diffuus beeld zi<strong>en</strong>. Grootschalige landbouw <strong>en</strong> ontwikkeling<strong>en</strong> daarin gev<strong>en</strong><br />
aanleiding tot e<strong>en</strong> verdere ontrafeling van functies <strong>en</strong> bundeling. De opkomst van ongebond<strong>en</strong> teelt<strong>en</strong><br />
geeft aanleiding tot e<strong>en</strong> verdere ontrafeling van functies <strong>en</strong> ruimtelijke spreiding wanneer de overgang<br />
naar ongebond<strong>en</strong> teelt e<strong>en</strong> afweging van de individuele ondernemer is, <strong>en</strong> deze zijn keuze<br />
voornamelijk zal lat<strong>en</strong> bepal<strong>en</strong> door input van andere teelt<strong>en</strong> in de nabije omgeving. De opkomst van<br />
ongebond<strong>en</strong> teelt<strong>en</strong> kan echter ook aanleiding gev<strong>en</strong> tot verdere verweving <strong>en</strong> ruimtelijke bundeling,<br />
wanneer hier actief beleid op wordt gevoerd, namelijk de bundeling op speciaal daarvoor ontwikkelde<br />
‘agro-terrein<strong>en</strong>’. De opkomst van regionale productieket<strong>en</strong>s geeft ook aanleiding tot verdere<br />
verweving van functies <strong>en</strong> ruimtelijke bundeling. De verdere ontwikkeling van het zog<strong>en</strong>aamde<br />
‘gem<strong>en</strong>gd bedrijf 2.0’ of ‘co-ops’ (landbouw corporaties direct gekoppeld aan afzetmarkt als<br />
onderdeel van de corporatie) geeft aanleiding tot verweving van functies <strong>en</strong> ruimtelijke spreiding.<br />
Beweging vanuit de landbouwsector <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking met bedrijv<strong>en</strong> is hierbij van groot belang.<br />
9
Figuur 3 – Overzicht woon-werk-onderzoekslandschap uitsnede Noord-Vlaander<strong>en</strong> [Urban Unlimited, juli<br />
2012]<br />
Figuur 4 – Specialism<strong>en</strong> <strong>en</strong> Medipoliss<strong>en</strong> kaartuitsnede Vlaander<strong>en</strong> [Urban Unlimited, juli 2012]<br />
10
Figuur 5 – Overzicht landbouw, hernieuwde waardering van duurzame ket<strong>en</strong>s [Urban Unlimited, juli 2012]<br />
4. Uitdaging<strong>en</strong> voor de Vlaamse Ruimte <strong>en</strong> de ruimtelijk planner<br />
Kans<strong>en</strong> voor het verwez<strong>en</strong>lijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> waarborg<strong>en</strong> van waard<strong>en</strong><br />
G<strong>en</strong>oemde ontwikkeling<strong>en</strong> in ruimte <strong>en</strong> technologie kunn<strong>en</strong> <strong>en</strong>erzijds bijdrag<strong>en</strong> aan het<br />
verwez<strong>en</strong>lijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> waarborg<strong>en</strong> van g<strong>en</strong>oemde maatschappelijke waard<strong>en</strong>, <strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> er anderzijds ook<br />
e<strong>en</strong> uitdaging voor. E<strong>en</strong> positief effect van technologische ontwikkeling op de krachtlijn uit het<br />
Gro<strong>en</strong>boek rond Metropolitane Allure is bijvoorbeeld te verwacht<strong>en</strong> van de cluster- <strong>en</strong> netwerk<br />
ontwikkeling van ‘smart health care system<strong>en</strong>’ <strong>en</strong> ‘fabriekslandschapp<strong>en</strong> van de toekomst’. Omdat<br />
zorg in de directe leefomgeving steeds meer online <strong>en</strong> via lokale medipoliss<strong>en</strong> verle<strong>en</strong>d zal gaan<br />
word<strong>en</strong>, kunn<strong>en</strong> specialistische activiteit<strong>en</strong> zich meer conc<strong>en</strong>trer<strong>en</strong> in hoogwaardige innovatieve<br />
conc<strong>en</strong>tratiepunt<strong>en</strong>, waar academisch onderwijs, onderzoek, specialistische gezondheidszorg <strong>en</strong><br />
allerhande chemische, farmaceutische <strong>en</strong> technologische werkgeleg<strong>en</strong>heid sam<strong>en</strong>kom<strong>en</strong>. In<br />
‘fabriekslandschapp<strong>en</strong> van de toekomst’ zal industrie steeds afhankelijker word<strong>en</strong> van omgeving<strong>en</strong><br />
waar hoogopgeleide werknemers, e<strong>en</strong> kwalitatief hoogstaand woningaanbod <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking met<br />
onderzoeksinstelling<strong>en</strong> voor de hand ligg<strong>en</strong>, waarmee ze (reeds bestaande of opkom<strong>en</strong>de) innovatieve<br />
clusters zull<strong>en</strong> versterk<strong>en</strong>.<br />
Het behoud<strong>en</strong> van de M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>maat, e<strong>en</strong> tweede krachtlijn uit het Gro<strong>en</strong>boek, zal door bijvoorbeeld de<br />
ontwikkeling<strong>en</strong> in de zorg/ICT versterkt word<strong>en</strong> door de opkomst van online zorg-aan-huis <strong>en</strong><br />
medipoliss<strong>en</strong>, waardoor zorg ook op minder toegankelijke of c<strong>en</strong>traal geleg<strong>en</strong> plekk<strong>en</strong> makkelijk voor<br />
hand<strong>en</strong> komt. Ook de opkomst van ‘intellig<strong>en</strong>te transport system<strong>en</strong>’ zal bijdrag<strong>en</strong> aan het verbeter<strong>en</strong><br />
van leefbaarheid <strong>en</strong> bereikbaarheid. Middels deze system<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> vervoersstrom<strong>en</strong> immers real-time<br />
gemonitord <strong>en</strong> gestuurd word<strong>en</strong>, waarbij in het geval van grote drukte of calamiteit<strong>en</strong> ook e<strong>en</strong>voudig<br />
tuss<strong>en</strong> het primaire, secundaire <strong>en</strong> lokale weg<strong>en</strong>net, of zelfs tuss<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de vervoersmodaliteit<strong>en</strong><br />
geschakeld kan word<strong>en</strong>.<br />
De derde krachtlijn uit het Gro<strong>en</strong>boek, <strong>Ruimtelijke</strong> Veerkracht, kan door ontwikkeling<strong>en</strong> in <strong>en</strong>ergie <strong>en</strong><br />
landbouw word<strong>en</strong> versterkt, doordat ‘smart grids’ dec<strong>en</strong>trale <strong>en</strong> duurzame <strong>en</strong>ergieopwekking in zowel<br />
meer als minder verstedelijkt gebied mogelijk mak<strong>en</strong>, <strong>en</strong> doordat in de landbouw technologische <strong>en</strong><br />
11
natuurlijke system<strong>en</strong> steeds meer met elkaar verwev<strong>en</strong> rak<strong>en</strong>, wat kan leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> verdere integratie<br />
van bio- <strong>en</strong> voedseldiversiteit in zowel de stedelijke als de meer landelijke omgeving.<br />
Uitdaging<strong>en</strong> voor het verwez<strong>en</strong>lijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> waarborg<strong>en</strong> van waard<strong>en</strong><br />
Tegelijkertijd houd<strong>en</strong> de technologische ontwikkeling<strong>en</strong> in mobiliteit, ICT, landbouw, industrie <strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>ergie ook e<strong>en</strong> reële bedreiging in voor de maatschappelijke waard<strong>en</strong> die door het Gro<strong>en</strong>boek word<strong>en</strong><br />
nagestreefd. Veelal beproefde technologieën gev<strong>en</strong> aanleiding tot schaalvergroting <strong>en</strong> daarmee tot<br />
ruimtelijke bundeling <strong>en</strong> ontrafeling van activiteit<strong>en</strong>. Veel nieuwe, jonge technologie functioneert<br />
eerder in netwerk<strong>en</strong>, <strong>en</strong> geeft veel meer aanleiding tot ruimtelijke spreiding <strong>en</strong> verweving van functies.<br />
En ruimtelijke spreiding <strong>en</strong> verweving van functies – zonder dat hier meerwaarde uit werd gehaald<br />
voor ruimtelijke kwaliteit – hebb<strong>en</strong> juist de afgelop<strong>en</strong> dec<strong>en</strong>nia geleid tot de verst<strong>en</strong>ing, versnippering,<br />
<strong>en</strong> toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> ruimtedruk waarteg<strong>en</strong> het Gro<strong>en</strong>boek ageert. In teg<strong>en</strong>stelling tot vergaande verweving<br />
van functies <strong>en</strong> activiteit<strong>en</strong>, kan e<strong>en</strong> te ver doorgevoerde ontrafeling e<strong>en</strong> weinig veerkrachtige ruimte<br />
oplever<strong>en</strong>.. Daarom di<strong>en</strong>t er bewust nagedacht te word<strong>en</strong> over de meerwaarde <strong>en</strong> het effect van<br />
verweving of ontrafeling. (Vandaele 2007). Hoe is bijvoorbeeld ev<strong>en</strong>wicht tuss<strong>en</strong> ontrafeling <strong>en</strong><br />
verweving na te strev<strong>en</strong>, <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> collectiev<strong>en</strong> ontstaan door netwerk- <strong>en</strong> clustervorming wellicht<br />
negatieve effect<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>gaan?<br />
In de g<strong>en</strong>oemde technologische ontwikkeling<strong>en</strong> ligt zodo<strong>en</strong>de ook e<strong>en</strong> uitdaging voor zowel de<br />
Vlaamse ruimte als voor de Vlaamse planning. De Vlaamse ruimte, met het fijnmazige netwerk <strong>en</strong> de<br />
reeds aanwezige ruimtelijke spreiding <strong>en</strong> verweving van functies (‘de nevel’), kan volg<strong>en</strong>s de auteurs<br />
dankzij deze technologische ontwikkeling<strong>en</strong> vergaand aan kwaliteit winn<strong>en</strong>, <strong>en</strong> er kan ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s<br />
meerwaarde gecreëerd word<strong>en</strong> door nieuwe verweving <strong>en</strong> verbinding van functies. Hierbij moet echter<br />
niet gedacht word<strong>en</strong> op het niveau van de individuele bewoner, ondernemer of instelling, maar met<br />
name op de netwerk<strong>en</strong> die tuss<strong>en</strong> deze <strong>en</strong> andere actor<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> te ontstaan. Het waarborg<strong>en</strong> van de<br />
maatschappelijke waard<strong>en</strong> zoals b<strong>en</strong>oemd in het Gro<strong>en</strong>boek als voorloper van het Beleidsplan Ruimte<br />
Vlaander<strong>en</strong> ligt niet <strong>en</strong>kel <strong>en</strong> alle<strong>en</strong> in de hand<strong>en</strong> van de Vlaamse overheid <strong>en</strong> haar directe partners. In<br />
to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de mate ligt deze uitdaging ook in de hand<strong>en</strong> van de gebruikers <strong>en</strong> toepassers van<br />
bov<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oemde technologie.<br />
12
Figur<strong>en</strong> 6 tot <strong>en</strong> met 10 – technologische ontwikkeling in vijf sector<strong>en</strong> op het ass<strong>en</strong>kruis ontrafeling –<br />
verweving <strong>en</strong> bundeling – spreiding.<br />
ICT <strong>en</strong> Zorg<br />
Energie<br />
13<br />
Landbouw<br />
<strong>Mobiliteit</strong><br />
5. Het verzilver<strong>en</strong> van waard<strong>en</strong> – discussie <strong>en</strong> conclusies<br />
Industrie<br />
Om waard<strong>en</strong> te verzilver<strong>en</strong> zijn technologische ontwikkeling<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> niet voldo<strong>en</strong>de. De<br />
technologische ontwikkeling krijgt pas waarde als ze daadwerkelijk toegepast wordt in de ruimte.<br />
<strong>Planning</strong> is daarmee zeker niet irrelevant, of zoals de PlanDag 2013 zich afvraagt ‘waarde-n-loos’. Het<br />
onderzoek in dit paper beschrev<strong>en</strong> geeft juist aan dat er wel degelijk iets te kiez<strong>en</strong> valt, <strong>en</strong> dat er<br />
verschill<strong>en</strong>de richting<strong>en</strong> van ontwikkeling mogelijk zijn voor de Vlaamse ruimte. Dit houdt in dat dit<br />
ook effect heeft op de te volg<strong>en</strong> koers wat betreft de ruimtelijke planning.<br />
Daarbij gaat het <strong>en</strong>erzijds om het besef wat technologische ontwikkeling kan betek<strong>en</strong><strong>en</strong> voor de ruimte<br />
van Vlaander<strong>en</strong>, waar het ambities <strong>en</strong> doelstelling<strong>en</strong> kan versterk<strong>en</strong> of waar het juist indruist teg<strong>en</strong><br />
gew<strong>en</strong>ste ontwikkeling<strong>en</strong>. Dit onderzoek heeft lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> welke mogelijkhed<strong>en</strong> er ligg<strong>en</strong> <strong>en</strong> ook welke<br />
keuzes deze met zich mee br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> in term<strong>en</strong> van spreiding <strong>en</strong> bundeling van verstedelijking <strong>en</strong><br />
verweving <strong>en</strong> ontrafeling van functies. Dit houdt in dat de ruimtelijk planner zich weldegelijk richting<br />
kan gev<strong>en</strong> <strong>en</strong> stelling kan nem<strong>en</strong>. Zonder duidelijke keuzes <strong>en</strong> uitsprak<strong>en</strong> over bepaalde<br />
technologische ontwikkeling<strong>en</strong> kan de Vlaamse ruimte niet zomaar aan kwaliteit winn<strong>en</strong>. Het zijn die<br />
keuzes, waar het Beleidsplan Ruimte antwoord op moet gev<strong>en</strong>.
Maar met ruimtelijke planning alle<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> mooi Beleidsplan zal niet het ‘optimum’ aan meerwaarde<br />
behaald word<strong>en</strong>. Het wordt meer dan in het verled<strong>en</strong> de taak van de planner om proactief kleinschalige<br />
initiatiev<strong>en</strong> <strong>en</strong> doelgerichte actor<strong>en</strong> met elkaar te verbind<strong>en</strong> <strong>en</strong> tot grotere verband<strong>en</strong> te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, <strong>en</strong><br />
productieve <strong>en</strong> doelgerichte actor-netwerk<strong>en</strong> op te zett<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> antwoord bied<strong>en</strong> op nieuwe<br />
ruimtelijke uitdaging<strong>en</strong>. Hierbij zijn technologische <strong>en</strong> ruimtelijke artefact<strong>en</strong> net zo goed factor<strong>en</strong> van<br />
belang als de m<strong>en</strong>selijke planner <strong>en</strong> de inwoner <strong>en</strong> gebruiker van de Vlaamse ruimte. Het is e<strong>en</strong> illusie<br />
dat de ruimtelijk planner alle<strong>en</strong> e<strong>en</strong> koers uit kan zett<strong>en</strong> die vervolg<strong>en</strong>s als vanzelf of door slechts één<br />
actor‘gerealiseerd’ wordt. Steeds meer zijn andere partners <strong>en</strong> actor<strong>en</strong> nodig om te kom<strong>en</strong> tot<br />
(meer)waarde. Dit is het gebied van de echte innovatie. Het vereist immers e<strong>en</strong> a-sectorale manier van<br />
d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> <strong>en</strong> handel<strong>en</strong>, die het niveau van de individuele overheid, k<strong>en</strong>nisinstelling of bedrijf of burger<br />
verre overstijgt <strong>en</strong> waarbij het op<strong>en</strong> staan voor nieuwe verbinding<strong>en</strong> <strong>en</strong> coalities c<strong>en</strong>traal staat. Het<br />
(mogelijk) mak<strong>en</strong> van deze d<strong>en</strong>komslag is wellicht de grootste uitdaging waar de technologie de<br />
Vlaamse ruimte voor stelt.<br />
Refer<strong>en</strong>ties<br />
Boel<strong>en</strong>s, L. (2009), The urban connection – an actor-relational approach to planning. Rotterdam:<br />
Uitgeverij 010.<br />
Boel<strong>en</strong>s, L. <strong>en</strong> Sanders, W. (2012), Atlas <strong>Ruimtelijke</strong> Impact van Technologie Vlaamse Gewest.<br />
Urban Unlimited/TNO, Rotterdam/Delft<br />
<strong>Boonstra</strong>, B., Bouma, G. <strong>en</strong> Rijnveld, M. (2011), Tr<strong>en</strong>danalyse Technologie Vlaander<strong>en</strong> 2020-2050.<br />
TNO, Delft.<br />
<strong>Boonstra</strong>, B., Bouma, G., Boel<strong>en</strong>s, L. <strong>en</strong> Sanders, W. (2012), <strong>Ruimtelijke</strong> impact van technologie<br />
Vlaander<strong>en</strong> 2020-2050 - Notitie eindaanbeveling<strong>en</strong>. TNO, Delft<br />
Beleidsplan Ruimte Vlaander<strong>en</strong> (2012), Gro<strong>en</strong>boek – Vlaander<strong>en</strong> in 2050: m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>maat in e<strong>en</strong><br />
metropool? Vlaamse Overheid<br />
Hillier, J. (2007), Stretching beyond the horizon – a multiplanar theory of spatial planning and<br />
governance. Hampshire: Ashgate Publishing Limited.<br />
Vandaele, W. (2007), De zin van de zebra – het begrip verweving ontrafeld. In: <strong>Planning</strong> <strong>en</strong> Ruimte<br />
2007 (1)<br />
14