download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

tent, de rest moest zijn heil zoeken onder een fabrieksafdak.
Het eten was er slecht en aangezien
het hartje winter was, kon het er bitter koud zijn.
Kleding om zich tegen deze kou te beschermen
was er niet. Een bijkomend element was ook dat de
werkplek veelal ver afgelegen was van de slaapplaats
zodat er dagelijks vele kilometers te voet
moest worden afgelegd. Vluchtpogingen werden
streng bestraft. Stokslagen en mishandelingen
kwamen veelvuldig voor. Voor veel mannen werd
dit uiteindelijk teveel. Verzwakt door ondervoeding
stierven zij aan totale uitputting.
De terugkeer en thuiskomst na de oorlog wordt
in het laatste hoofdstuk beschreven. Veel mannen
vonden hun weg terug naar huis te voet, liftend of,
een enkele gelukkige per auto. Niet iedereen kon
direct naar huis want in het westen van Nederland
heerste er nog hongersnood en de geallieerden zaten
niet te wachten op extra monden die gevoed
moesten worden. Daarom gold er tot 1 juni 1945
het verbod om de Grebbelinie te passeren. De
volksverhuizing van zo’n 400.000 man plaatste het
tijdelijk militair gezag in Nederland voor een enorme
logistieke uitdaging. Al deze mannen, veelal
sterk vermagerd, moesten worden opgevangen en
ontluisd. Bijna iedereen had medische zorg en
Boekbesprekingen 141
voedsel nodig om weer op krachten te komen. Na
registratie mochten zij dan eindelijk terug naar
huis. Het boek van Vugs eindigt met een kille
thuiskomst. Het in de haast opgerichte Nederlands
Volks Herstel verwachte veel problemen met
de van gezin en maatschappij losgeslagen mannen.
Daarbij kwam ook nog dat velen van hen het
werd aangerekend dat zij werk voor de bezetter
hadden verricht. Dat zij hierdoor gedwongen waren,
werd gemakshalve vergeten.
Met dit boek heeft Vugs een boeiend, makkelijk
leesbaar en toegankelijk document over een stukje
Haagse geschiedenis geschreven. Het dient ook
als rehabilitatie voor alle Nederlandse ex-dwangarbeiders
alhoewel dat er in het laatste hoofdstuk
wat bij de haren wordt bijgesleept. Het boek eindigt
wat abrupt met de kille thuiskomst van de
mannen en roept ook vragen op. Hoe handhaafden
deze mannen zich verder in de maatschappij?
De thuiskomst van ex-dwangarbeiders vormt geen
uitzondering met die van de terugkerende joden
uit de kampen en, later, die van de Indië-veteranen.
Een oorlog maakt overal slachtoffers, of dat
nu dicht bij huis is of over de landsgrenzen.
Liesbeth Brama