download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

138 Boekbesprekingen
bestaat uit foto’s, artikelen uit dag- en weekbladen,
vakliteratuur en bronnenmateriaal uit diverse
archieven waaronder dat van J.F. Staal in het
Nederlands Architectuurinstituut te Rotterdam.
Bijzonder is het feit dat de historische exterieurfoto’s
uit 1918 van fotograaf Bernard Eilers voor het
eerst worden gepubliceerd. Daarnaast zijn er nieuwe
opnamen gemaakt van de meeste interieurs.
Deze nieuwe interieurfoto’s tonen dan ook het
kleurrijke tegelwerk van de villa’s.
In de eerste helft van het boek staat de ontstaansgeschiedenis
en de perceptie van park Meerwijk
bij vakgenoten en de pers centraal. De tweede
helft van het boek omvat gedetailleerde en rijk geïllusteerde
beschrijvingen van elk landhuis, waarbij
zowel exterieur als interieur aan de orde komen,
net als latere wijzigingen en toevoegingen.
Het boek is ook voor leken goed leesbaar en is
voorzien van mooie blauwdrukken, ontwerptekeningen,
foto’s en vele citaten uit kranten en vakbladen.
Ook de voetnoten geven interessante aanvullende
informatie. Met name de houding van Staal
tegenover het project en de commentaren van zijn
vakgenoten zijn leuk en interessant om te lezen.
Daarnaast geeft het boek een beeld van de architektenpraktijk
uit die tijd en de onderlinge verhoudingen
tussen de verschillende architectuurstromingen.
In 1916 benaderde de bemiddelde Amsterdamse
tegelhandelaar Arnold M.A. Heijstee (1876-
1941) architect Jan Frederik Staal (1879-1940) voor
de ontwikkeling van een villapark in Bergen. Tijdens
de Eerste Wereldoorlog, in 1917, begon Heystee,
zoals de auteurs schrijven, “aan zijn meest gedurfde
en meest kunstzinnige project: Park Meerwijk”
Heystee leverde niet alleen de tegels voor de huizen,
maar was vooral opdrachtgever en bouwheer.
Hoewel hij vermogend was, was hij voor de realisering
van dit project toch aangewezen op externe
medefinanciers. En zoals het ook tegenwoordig
vaak gaat bij nieuwbouwprojecten, werd het villapark
duurder dan geraamd.
Staal koos een aantal vrij jonge architecten uit
om aan deze opdracht deel te nemen: Pieter Lodewijk
Kramer (1881-1961), Margaret Staal-Kropholler
(1891-1966), Cornelis Jonke Blaauw (1885-
1947) en Guillaume Fréderic (Cris) la Croix
(1877-1923), de oudste van het gezelschap. De opzichters
van het bouwproject waren Eibink en J.A.
Snellebrand, die van 1916 tot 1945 samen een bureau
hadden. J.F. Staal had de supervisie over de
uitvoering. Al tijdens de bouw was Staal zeer onte-
vreden en zeer teleurgesteld over de kwaliteit van
de uitvoering van de landhuizen. Na de oplevering
zou Staal zich zelfs distantiëren van het project en
verbood hij Leliman, hoofdredacteur van het vaktijdschrift
De Bouwwereld, op grond van het auteursrecht
de foto’s van de huizen te gebruiken.
Na de oplevering in augustus 1918 presenteerde
Heystee Park Meerwijk gedurende drie weken als architectuurstentoonstelling
schaal 1:1 aan het publiek
en de pers. Dit was voor Nederland een unieke
gebeurtenis die natuurlijk veel publiciteit trok, ook
al was het door Heystee zorgvuldig geregisseerd. In
de jaren twintig ging het tegelimperium langzaam
zijn ondergang tegemoet en uiteindelijk ging Heystee
in 1932 failliet. Park Meerwijk werd in 1926 gedwongen
openbaar verkocht omdat Heystee de rente
aan de hypotheekbank niet kon betalen.
Een duidelijke vraag- of probleemstelling is in
het boek niet te ontdekken, maar misschien is dat
ook niet de bedoeling geweest. Het is een portret
met veel historische achtergrondinformatie over
een interessante villawijk. Wat wel heel duidelijk
naar voren komt in de eerste helft van het boek is
het feit dat Park Meerwijk in het eerste kwart van
de vorige eeuw veelbesproken is geweest in dagbladen,
tijdschriften en de vakliteratuur van
destijds waarbij de meningen over mooi en lelijk
ver uiteen liepen. De titel “Een bedenkelijk architectonisch
verschijnsel” voor een artikel in een
vakblad uit 1918 is veelzeggend. Al kort na de oplevering
was het villapark onderwerp van discussie
bij bekende architecten in Nederland die de verschillende
architectuurstromingen van destijds
vertegenwoordigen. Het ging daarbij niet alleen
om de oplevering van een nieuw villapark in een
toen nog nieuwe bouwstijl, de Amsterdamse
School, maar om de presentatie van een bouwstijl
die brak met alle voorgaande neo-stijlen. Zoals de
auteurs stellen: “Uit de reacties [...] van die dagen komt
naar voren dat Park Meerwijk niet zomaar een villapark
was in de stijl van de Amsterdamse School, maar de eerste
publieke presentatie van de nieuwe stijl, die, zoals het moderne
kunst betaamt, een schokgolf aan reacties teweegbracht”.
De polemieken die volgden in de jaren vanaf
1917 werden vooral gevoerd tussen de
vertegenwoordigers van De Stijl en de vertegenwoordigers
van de Amsterdamse School. De auteurs
van dit boek beschouwen Park Meerwijk dan
ook als een in steen gemetseld manifest van de
Amsterdamse School.
Alice Gut