download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift
download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift
download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
136 Boekbesprekingen<br />
en herstel van grond was altijd uitgangspunt, want<br />
alleen grond bracht geld op.<br />
Na een overzicht van <strong>de</strong> vroege turfwinning en<br />
<strong>de</strong> 18e-eeuwse projectmatige verveningen komt <strong>de</strong><br />
auteur met een schatting van <strong>de</strong> omvang van <strong>de</strong><br />
turfwinning. Hij corrigeert schattingen van eer<strong>de</strong>re<br />
on<strong>de</strong>rzoekers.<br />
In drie hoofdstukken beschrijft Van ’t Riet <strong>de</strong><br />
veenlie<strong>de</strong>n, <strong>de</strong> veenarbei<strong>de</strong>rs en aan <strong>de</strong> turfhan<strong>de</strong>l<br />
gerelateer<strong>de</strong> werkers, als turfschippers en -dragers.<br />
De turfwinning veran<strong>de</strong>r<strong>de</strong> ingrijpend door<br />
<strong>de</strong> al genoem<strong>de</strong> baggerbeugel, maar bleef tot ongeveer<br />
1730 voornamelijk kleinschalig van karakter.<br />
Daarna wer<strong>de</strong>n vaak samenwerkingsverban<strong>de</strong>n<br />
tussen veenlie<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>rling en ook met<br />
turfhan<strong>de</strong>laren aangegaan. Uitgezon<strong>de</strong>rd <strong>de</strong> grote<br />
veenlie<strong>de</strong>n had<strong>de</strong>n velen naast hun werkzaamhe<strong>de</strong>n<br />
in <strong>de</strong> turf nog an<strong>de</strong>re bronnen van levenson<strong>de</strong>rhoud.<br />
Niet onbelangrijk in dit verband is het<br />
gegeven dat <strong>de</strong> piek van <strong>de</strong> werkzaamhe<strong>de</strong>n in <strong>de</strong><br />
turfwinning in <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> van maart tot oktober<br />
lag.<br />
Veel arbeidskrachten waren nodig en <strong>de</strong>ze waren<br />
te vin<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> nabije omgeving. De auteur<br />
<strong>de</strong>elt niet <strong>de</strong> mening van veel lokale historici dat er<br />
in <strong>de</strong> 18e eeuw al veel bovenlan<strong>de</strong>rs (mensen van<br />
het hoge land) werkzaam waren als turfarbei<strong>de</strong>r.<br />
Waarschijnlijker is het dat zij later kwamen en<br />
meer betrokken waren bij <strong>de</strong> droogmaking en als<br />
dijkwerkers actief waren.<br />
Het hoofdstuk over turfhan<strong>de</strong>l is boeiend. De<br />
<strong>Holland</strong>se gedolven turf dien<strong>de</strong> als brandstof voor<br />
<strong>de</strong> huishou<strong>de</strong>ns. Een <strong>de</strong>el bleef in <strong>de</strong> beschreven<br />
ambachten en het overige werd getransporteerd<br />
naar ste<strong>de</strong>n als Haarlem en Amsterdam. De schipper<br />
kocht <strong>de</strong> turf van <strong>de</strong> veenlie<strong>de</strong>n en bracht zijn<br />
han<strong>de</strong>l aan <strong>de</strong> man. Het risico lag volledig bij <strong>de</strong><br />
schipper.<br />
De laatste hoofdstukken beschrijven <strong>de</strong> gevolgen<br />
van <strong>de</strong> turfwinning. De werkgelegenheid was<br />
natuurlijk een gevolg van <strong>de</strong> turfwinning, net als<br />
<strong>de</strong> veran<strong>de</strong>ren<strong>de</strong> economische bedrijvigheid met<br />
<strong>de</strong> opkomen<strong>de</strong> scheepsbouw en <strong>de</strong> visserij. Deze<br />
laatste bedrijvigheid was meestal niet <strong>de</strong> hoofdbron<br />
van inkomsten, maar wel een gevolg van <strong>de</strong><br />
veran<strong>de</strong>ren<strong>de</strong> natuurlijke omgeving. Land werd<br />
water, hetgeen niet alleen een probleem was voor<br />
<strong>de</strong> lokale economie, maar zelfs een bedreiging<br />
voor <strong>de</strong> omgeving. Dit werd nog erger door het<br />
abandonneren van het uitgeveen<strong>de</strong> land. Het ‘verdwenen’<br />
land lever<strong>de</strong> geen belastingen meer op,<br />
maar het gevolg was wel dat <strong>de</strong> niet opgebrachte<br />
lasten wer<strong>de</strong>n omgeslagen over <strong>de</strong> overgebleven<br />
eigenaren. Demografische gevolgen bleven niet<br />
uit, al is het har<strong>de</strong> bewijs hiervoor moeilijk te leveren.<br />
De auteur verbindt <strong>de</strong> turfwinning en <strong>de</strong> droogmaking<br />
door aan te tonen dat een <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> eer<strong>de</strong>r<br />
actieve verveners nauw betrokken was bij <strong>de</strong> latere<br />
inpol<strong>de</strong>ring en daartoe zelfs verplicht was<br />
door het verkregen consent om te mogen vervenen.<br />
De studie is zeer ge<strong>de</strong>tailleerd, op bepaal<strong>de</strong> momenten<br />
zelfs teveel op microniveau. Heel goed<br />
vond ik zijn duiding van het specifiek <strong>Holland</strong>se<br />
aspect van <strong>de</strong> turfwinning die hij beschrijft. De<br />
Noord-Ne<strong>de</strong>rlandse turfwinning zoals beschreven<br />
door M.A.W. Gerding verschilt op on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>len<br />
aanzienlijk. De uit <strong>de</strong>ze gebie<strong>de</strong>n afkomstige turf<br />
werd in <strong>de</strong> industrie gebruikt, on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re in<br />
<strong>Holland</strong>. In het noor<strong>de</strong>n en oosten van het land<br />
waren veel meer turfschippers, om enkele voorbeel<strong>de</strong>n<br />
te geven.<br />
Het boek is ver<strong>de</strong>r een genealogische goudmijn<br />
en heeft een in<strong>de</strong>x op persoonsnamen en het zou<br />
me niet verbazen als er in het Streekarchief een digitaal<br />
bestand raadpleegbaar is om het zoeken nog<br />
ver<strong>de</strong>r te vergemakkelijken.<br />
G.A.C. Boon<br />
Treesje Ruhe, Joop Branger en Ed van Mensch,<br />
red., On<strong>de</strong>rwijs in Hilversum. Van dorpsschool tot Media<br />
Aca<strong>de</strong>mie. (Hilversum: Verloren, 2005). 156 blz.,<br />
geïll., isbn 90-6550-874-0.<br />
In het ka<strong>de</strong>r van het zes<strong>de</strong> lustrum van <strong>de</strong> Hilversumse<br />
<strong>Historisch</strong>e Kring Albertus Perk kwam dit<br />
boekje tot stand. In een tiental thematische hoofdstukken<br />
wordt <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwijsgeschie<strong>de</strong>nis van Hilversum<br />
beschreven. Het boek wil uitdrukkelijk<br />
geen politieke geschie<strong>de</strong>nis bevatten of ‘gevechten<br />
met <strong>de</strong> gemeenteraad’, volgens <strong>de</strong> inleiding, maar<br />
een overzicht bie<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> mensen die zich hebben<br />
ingespannen voor het on<strong>de</strong>rwijs en van <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis<br />
van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwijsgebouwen.<br />
Het eerste hoofdstuk schetst <strong>de</strong> voorgeschie<strong>de</strong>nis<br />
tot 1843. Het verhaal begint in <strong>de</strong> 18 <strong>de</strong> eeuw,<br />
toen Hilversum, zoals veel an<strong>de</strong>re dorpen, beschikte<br />
over een Ne<strong>de</strong>rduitse school, waar lezen,<br />
schrijven en wat cijferen werd gegeven. De auteur<br />
gaat ervan uit dat het on<strong>de</strong>rwijs van bedroeven<strong>de</strong><br />
kwaliteit was, en zijn verhaal komt pas goed op