download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

zij te werk is gegaan ten aanzien van de bronnenkritiek
en methodologische analyse van de kwantitatieve
gegevens uit de door haar gebruikte bronnen.
‘Welkom in Amsterdam’ is de titel van het tweede
deel en geeft de lezer een levendig beeld van hoe
Amsterdam in die tijd eruit gezien moet hebben
met al die verschillende mensen. Naast het menselijk
aspect staat de auteur ook stil bij de morfologische
gevolgen van de groei van de stad Amsterdam.
De mensen die naar Amsterdam kwamen,
moesten ook onderdak hebben. Daarom vonden
er in Amsterdam aan het eind van de 16de (1585)
en gedurende de 17de eeuw (1613 en 1658) drie
stadsuitbreidingen plaats om mensen te kunnen
huisvesten. Bepalend voor de plaats waar de migrant
kwam te wonen in Amsterdam waren moment
van vestiging, herkomst, beroep, geslacht en
welstand.
Het derde deel heeft als titel ‘Overleven’. Aan de
hand van twee beroepen analyseert de auteur hoe
de migrant in zijn of haar levensonderhoud voorzag
in een groeiende metropool. Het eerste beroep
dat zij onder de loep neemt, is dat van bakker en
dat doet zij wederom op een levendige wijze. Het
wordt duidelijk dat de gilden ook in deze tijd nog
steeds een grote rol speelden in het economische
proces. Het tweede beroep dat zij nader analyseert,
is dat van droogscheerder (bewerker van ruw geweven
wollen stoffen). Ook dit bleek in de 17de
eeuw een typisch migrantenberoep, onder andere
doordat het seizoensgebonden was. Aan het einde
van de 17de eeuw leek Amsterdam nog maar weinig
op de stad van een eeuw daarvoor. De Amsterdamse
arbeidsmarkt was sterk van karakter veranderd
en dat had zijn weerslag in de hele
samenleving. De relatie tussen overheid en inwoners
en tussen gevestigden en buitenstaanders
was afstandelijker geworden, de sociale ongelijkheid
sterk gegroeid. Het proces van schaalvergroting
en proletarisering creëerde een metropool
met een omvangrijke onderklasse en diverse grotestadsproblemen.
Nog steeds bood Amsterdam
economische kansen en werk, maar de meeste migranten
deden er niet veel meer dan overleven.
De enige groepen die in dit onderzoek wat minder
belicht worden, zijn die van de Sefardische en
Asjkenazische joden. Daar staat tegenover dat
deze groepen in diverse andere studies reeds uitgebreid
behandeld zijn als aparte groep.
Erika Kuijpers slaagt erin om met droog cijfermateriaal
toch een zeer levendig beeld van Amster-
Boekbesprekingen 135
dam in de 17de eeuw te schetsen. Zij toont bovendien
dat de problemen van een snel groeiende stad
in andere tijden vergelijkbaar waren met die van
vandaag de dag.
Paul Hendriks
A.J.J. van ’t Riet, ‘Meeten, boren en besien’ Turfwinning
in de buitenrijnse ambachten van het Hoogheemraadschap
van Rijnland 1680-1800. (Hilversum: Verloren,
2005), 409 blz., zw/w geïll., isbn 90-6550-
883-X, €36,–.
Lopend door het laaggelegen polderland en de
omliggende dorpen die hoger gelegen zijn, zal
niet elke bezoeker weet hebben van de wordingsgeschiedenis
van dit Rijnlandse gebied met plaatsen
als Oudshoorn, Aarlanderveen, Woubrugge,
Nieuwkoop en Zevenhoven; een geschiedenis die
nauw samenhangt met de turfwinning die er heeft
plaatsgevonden.
De gevolgen van turfwinning waren verstrekkend:
landbouwgronden verdwenen en waterplassen
kwamen ervoor terug. Enkele van deze plassen
werden binnenzeeën, die een bedreiging vormden
voor de omliggende gebieden. Uiteindelijk volgde
in de meeste gevallen droogmaking. De geschiedenis
van de strijd tegen het water en de inpolderingen
heeft in publicaties veel aandacht gekregen.
In dit proefschrift is het de turfwinning en de
mens achter de turfwinning die centraal staan.
Wat was het belang en wat waren de gevolgen van
deze economische bedrijvigheid? Het belang van
de turfwinning komt aan de orde in de eerste vijf
hoofdstukken, de gevolgen komen in de laatste
twee hoofdstukken aan bod.
De overheden waren betrokken op de turfwinning.
Door plakkaten en keuren poogden de autoriteiten
de winning te reguleren. Met de komst (
rond 1650) van het slagturven, waarbij de baggerbeugel
zijn intrede deed en ook onder water turf
gedolven kon worden, nam de bemoeienis van de
overheden toe. Turfwinning deed land in water
veranderen, het slagturven versnelde dit proces.
De waterstaatkundige gevolgen waren te groot en
niet onbelangrijk: welke autoriteit wil land prijsgeven?
De positie van de autoriteiten was ambivalent:
de vraag naar brandstof was groot, het genereerde
belastinginkomsten en werkgelegenheid, maar
het land verdween wel langzaam. Elke keuze voor
of tegen had grote financiële implicaties. Behoud