download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

134 Boekbesprekingen
Het verval van het systeem begon volgens Dehé
in het Noorderkwartier al in de 18de eeuw. Die
vroege neergang in Waterland vraagt om een verklaring,
want in de rest van trekschuitvarend
Nederland werd het hoogtepunt van het trekschuitvervoer
aan het begin van de 19de eeuw bereikt.
Dehé tracht een verband aan te tonen met de economische
neergang van het Noorderkwartier, die
hij zwaar aanzet. Maar helemaal duidelijk wordt
het de lezer niet. In Barges and Capitalism is ook Jan
de Vries van mening dat het economisch verval van
het Noorderkwartier zo diep niet was. De Vries
houdt het erop dat de schippers onbetrouwbaar
waren en sjoemelden bij de opgave van de reizigersaantallen.
Dehé is echter van mening dat de
schippers geen gelegenheid kregen om op grote
schaal te frauderen. Daarvoor was de controle door
de stedelijke overheden zijns inziens te strikt. Maar
van die strikte controle blijkt in het vervolg van Dehés
betoog nu juist zeer weinig. Mij heeft Dehé dan
ook niet helemaal kunnen overtuigen.
De schippers hielden het nog vol tot halverwege
de 19de eeuw. Dan valt tegen de concurrentie van
de diligencediensten en de stoomveren niet meer
op te trekken. Tegen die tijd schrijft een schipper
zijn klacht, die Dehé als titel gebruikt. Van de schamele
opbrengsten van het vervoeren van het enkele
pakje en de enkele passagier, moeten de schippers
zoveel kosten aftrekken “van een duur gekocht
veer”, van het onderhoud van de schuiten en de
paarden, en van de belastingen, “alvoorens eenige
belooning te vinden voor hun slaafsch en ongezond
bedrijf”, dat het niet meer te doen is (blz. 12).
De opzet van John Dehé was om een boek te
schrijven dat zowel aan de eisen van wetenschappelijkheid
voldeed als prettig leesbaar was. Daarin
is hij wel geslaagd. De charme van het boek ligt
echter mijns inziens vooral in het verhalende karakter.
Het boek wemelt van de anekdotes die het
verhaal enorm verlevendigen. Ik kreeg bij lezing
van dit interessante boek vaak de indruk dat het
hart van de schrijver toch vooral lag bij zijn pogen
om de wereld van de schippers en hun knechten,
van de jagertjes en de staljongens, van de vaartengravers
en de stedelijke magistraten, en niet te vergeten
van de passagiers, tot leven te wekken. In dat
streven is Dehé het meest geslaagd. Het is dan ook
zeer terecht dat van de dissertatie een handelseditie
is uitgebracht. Een boek dat een brede lezerskring
verdient.
Han C. Vrielink
Erika Kuijpers, Migrantenstad. Immigratie en sociale
verhoudingen in zeventiende-eeuws Amsterdam (Hilversum:
Verloren, 2005). (Amsterdamse Historische
Reeks, Grote Serie XXXI). 449 blz., isbn 90-6550-
852-x.
In de jaren ’80 van de 16de eeuw begon voor Amsterdam
een periode van snelle economische en
demografische groei. Deze Hollandse stad, die in
1585 ongeveer 30.000 inwoners telde, groeide tot
naar schatting 120.000 inwoners in 1632 en
200.000 aan het eind van de jaren ’60 van de 17de
eeuw en werd daarmee in omvang na Londen en
Parijs de derde stad van Noordwest-Europa. Omdat
Amsterdam, net als andere steden in die periode,
kampte met een sterfteoverschot, was deze
groei volledig te danken aan immigratie. Tienduizenden
migranten uit de rest van de Republiek, de
Zuidelijke Nederlanden, het Duitse Rijk en de
kustgebieden van Scandinavië vestigden zich in de
stad. Deze studie beschrijft de achtergronden en
het vestigingsproces van deze migranten en de sociale
transformatie van de stedelijke samenleving
die het gevolg was van hun komst.
Duitsers, Noren, Denen en Zweden vormden in
17de-eeuws Amsterdam veruit de omvangrijkste
groep buitenlandse migranten. Duizenden arriveerden
jaarlijks in de haven op zoek naar een beter
bestaan, op drift geraakt door de Dertigjarige Oorlog
en andere crises. In Amsterdam gingen deze
vreemdelingen grotendeels op in de anonieme
massa werkvolk van dienstmeisjes, havenarbeiders,
varensgezellen, textielarbeiders en knechts in
allerlei laaggeschoolde en slecht betaalde ambachten.
Dit boek is een speurtocht naar de identiteit en
het lot van deze 17de-eeuwse gastarbeiders. Waarom
kwamen ze naar Amsterdam en hoe ging de
stad met ze om? Waar gingen ze wonen, met wie
trouwden ze, waar vonden ze werk en bij wie klopten
ze aan in nood? Was Amsterdam werkelijk zo
tolerant als altijd wordt beweerd?
Erika Kuijpers schetst in haar dissertatie een
zeer levendig beeld van de anonieme bewoners van
deze stad. Drie thema’s staan in haar onderzoek
centraal: de anonimiteit van de migrant, de schaalvergroting
van de stad en de proletarisering van de
stedelijke bevolking (blz. 14). Het boek zelf is in
drie delen ingedeeld. Deel 1, ‘Migranten’ genaamd,
gaat over de herkomst van de migranten in
Amsterdam en hun beweegredenen. Het tweede
hoofdstuk daarvan, ‘De ontelbaren’, is het lastigste
stuk van het boek. Hierin legt de auteur uit hoe