download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

ewaard, en zelfs uitgegeven zoals de brieven van
Lipsius, door hemzelf gepubliceerd.
De komst van Scaliger naar de jonge Universiteit
Leiden viel in een periode van verplaatsing van het
zwaartepunt van wetenschappelijk onderzoek van
Frankrijk naar Holland. Scaliger, die in de late Renaissance
met Lipsius en Isaac Casaubon het triumviraat
vormde van het West-Europese humanisme,
wilde men graag contracteren. Zodoende
werd in een tweede verzoek toegezegd dat hij geen
college hoefde te geven. Dat viel wat tegen voor het
Leidse leergierige publiek. Wel gaf hij privé-colleges
aan onder anderen Hugo Grotius en Daniel
Heinsius. Hij publiceerde ‘maar’ dertien titels bij
de drukkerij Officina Platiniana Raphelengii, zodat
R. Breugelmans concludeert over deze productie: “
...dat die niet groot is geweest: of onbeduidend, of
herzieningen van eerder werk, of vertalingen, of
werk van kleine omvang” (p. 99). Eén boek is echter
van bijzondere kwaliteit: het Opus de emendatione
temporum van 1598, een bewerking van een uitgave
uit 1583. Samen met de Thesaurus temporum (Leiden,
1606) vormde het de wetenschappelijke fundering
van de tijdrekenkunde. In ‘Scaliger en Leiden’ (p.
23-29) van Henk Jan de Jonge, valt te lezen wat een
opgave dit was. Scaliger probeerde historische data
uit de oudheid te ordenen, verzamelde en reconstrueerde
oude kalenderstelsels en trachtte er vaste
punten uit af te leiden. Ook maakte hij een reconstructie
van de verloren gegane Tijdtabellen van de
kerkvader Eusebius.
Toch ontbreekt er iets in de informatie. In Historiography
van Ernst Breisach (1983) leest men dat
Scaliger met de nieuwste inzichten de schepping
van de wereld plaatste rond 4713 voor Christus. De
problemen waar hij zich mee bezig hield, verdwenen
op den duur door de invoering van een simpeler
chronologisch systeem (Breisach, p. 177). Veelzeggend
is ook de titel van een lezing van Anthony
Grafton, georganiseerd door het Scaliger Instituut
op 10 februari 2006: Chronology. The Rise and fall of
an Early Modern Discipline. Een dergelijke plaatsbepaling
in de wetenschapsgeschiedenis zou de catalogus
Adelaar in de wolken kunnen completeren.
Martha Catania-Peters
John Dehé, Een slaafsch en ongezond bedrijf. De geschiedenis
van het openbaar vervoer in Waterland, 1630-1880
(Hilversum: Verloren, 2005). 490 blz., isbn 90-
6550-853-8.
Boekbesprekingen 133
In de ‘geschiedwetenschappelijke’ publicaties
over de Gouden Eeuw is lange tijd onevenredig
veel aandacht besteed aan de zee. Allereerst aan de
“helden als daar zijn: Tromp, De Ruyter en Piet
Hein”. En waar het de economische en sociale geschiedenis
van die eeuw betrof, richtte het historisch
onderzoek zich vrijwel uitsluitend op de
spectaculaire ontwikkeling van de buitenlandse
handel en zeescheepvaart. Maar de nijverheid, het
vervoer en het verkeer van de binnenlandse markt
zijn nauwelijks onderzocht.
Gelukkig zijn in de laatste jaren interessante
pogingen ondernomen om deze eenzijdige gerichtheid
te doorbreken. Zo verrichtte Arjan Poelwijk
pionierswerk met zijn dissertatie “In dienste
vant suyckerbacken” (Verloren, 2003), over de Amsterdamse
suikerbakkerij en haar ondernemers.
Poelwijks proefschrift was de eerste grote studie
op het gebied van de geschiedenis van de nijverheid
in Nederland in de periode 1580-1630.
Het proefschrift van John Dehé behandelt eveneens
een belangrijk maar evenzeer in de historiografie
verwaarloosd aspect van het sociale en economische
leven: het openbaar vervoer en dan
vooral de geschiedenis van de trekschuitendienst.
Die verwaarlozing is des te opmerkelijker omdat
de trekschuitennetwerken een voor Europa uniek
vervoerssysteem vormden van hoge kwaliteit. De
dienstregeling was regelmatig, stipt en zeer betrouwbaar,
de schuiten en wachtplaatsen waren
comfortabel ingericht en het vervoer was bovendien
goedkoop en snel voor die tijd. Buitenlanders
waren dan ook vol lof over “ons” geriefelijke openbaar
vervoer.
De auteur beperkt zich in zijn studie tot Waterland.
Daar gingen in 1660 de steden Amsterdam,
Hoorn, Edam, Monnickendam en Purmerend een
samenwerkingsverband aan om een systeem van
trekvaarten en jaagpaden aan te leggen, waardoor
een in alle opzichten goede trekschuitendienst
“tot gerijff van den reisenden man” kon worden
opgezet. In het westen en noorden van de Republiek
gebeurde dat in die tijd veel. Maar het samenwerkingsverband
in Waterland was uitzonderlijk
voor wat betreft de grootschaligheid en de enorme
investeringen die het project vergde.
Twee eeuwen lang functioneerde het trekschuitensysteem
in Waterland. Zeer gedetailleerd en levendig
verhaalt Dehé hoe dit geschiedde. Daarbij
richt hij de aandacht eerst op de stedelijke bestuurders
en daarna, in het schitterende vierde
hoofdstuk, op de schippers.