download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift
download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift
download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Boekbesprekingen<br />
Dick Mantel, De Mijzenpol<strong>de</strong>r: duizend jaar veen en water.<br />
(Hilversum: Verloren, 2005). 168 blz., isbn<br />
90-6550-844-9.<br />
Wie he<strong>de</strong>n ten dage op <strong>de</strong> Beemsterdijk staat en<br />
uitkijkt over <strong>de</strong> Mijzenpol<strong>de</strong>r ziet een vredig landschap<br />
met wat grazend vee en een enkele boer<strong>de</strong>rij.<br />
Weinigen zullen beseffen dat ze een van <strong>de</strong><br />
oudste pol<strong>de</strong>rs van <strong>Holland</strong> zien: een veenontginning<br />
van ruim duizend jaar gele<strong>de</strong>n, die als een<br />
won<strong>de</strong>r vrijwel intact is gebleven ondanks <strong>de</strong> vele<br />
strijd die hier is geleverd. Over <strong>de</strong> historie van dit<br />
unieke pol<strong>de</strong>rtje is nu uitgebreid verslag gedaan<br />
door Dick Mantel. De auteur getuigt met dit boek<br />
van zijn lief<strong>de</strong> voor het gebied en spreekt met afschuw<br />
over plannen om <strong>de</strong> pol<strong>de</strong>r te gaan gebruiken<br />
als berging bij hoge waterstand. De cultuurhistorische<br />
waar<strong>de</strong> van <strong>de</strong> Mijzenpol<strong>de</strong>r met <strong>de</strong><br />
onaangetaste verkavelingsstructuur is daarvoor te<br />
groot. Daarom heeft hij die historie nu geboekstaafd.<br />
Hoewel ook <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>len van bestaan, bestuurlijke<br />
en kerkelijke zaken aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> komen,<br />
ligt <strong>de</strong> nadruk toch vooral op <strong>de</strong> historisch-geografische<br />
kant.<br />
Vanaf ongeveer 800 trokken <strong>de</strong> bewoners van<br />
<strong>de</strong> strandwallen achter <strong>de</strong> duinen het veen in op<br />
zoek naar nieuwe bouwgrond. Zo kwamen ze ook<br />
in het gebied van het Schermereiland en <strong>de</strong> Mijzen.<br />
Bei<strong>de</strong> zijn in <strong>de</strong> 10<strong>de</strong> en 11<strong>de</strong> eeuw vanuit <strong>de</strong> veenrivier<br />
<strong>de</strong> Schermer en een afsplitsing daarvan, <strong>de</strong><br />
Leet, ontgonnen. Het verkavelingspatroon van <strong>de</strong><br />
Mijzen is een typische veerverkaveling, waarbij<br />
men vanaf <strong>de</strong> veenstroom aan elkaar evenwijdige<br />
kavelsloten groef die haaks op <strong>de</strong> hoofdstroom<br />
ston<strong>de</strong>n. Uit <strong>de</strong> kerkelijke gegevens kan wor<strong>de</strong>n<br />
afgeleid dat <strong>de</strong> ontginners van <strong>de</strong> Mijzen afkomstig<br />
waren uit Oudorp en Heiloo. Het latere kapelletje<br />
was een dochterkerk van Heiloo. Bestuurlijk<br />
was <strong>de</strong> Mijzenpol<strong>de</strong>r echter ver<strong>de</strong>eld. Westmijzen<br />
viel on<strong>de</strong>r het ou<strong>de</strong> dorp Schermer en werd op <strong>de</strong>n<br />
duur overvleugeld door Schermerhorn. Het noor<strong>de</strong>lijke<br />
<strong>de</strong>el van <strong>de</strong> pol<strong>de</strong>r viel on<strong>de</strong>r Ursem en<br />
Oostmijzen behoor<strong>de</strong> met dorpen als Avenhorn en<br />
Beets tot <strong>de</strong> Veenhoop, die on<strong>de</strong>r het rechtsgebied<br />
van <strong>de</strong> stad Hoorn viel. Overigens leid<strong>de</strong> <strong>de</strong>ze bestuurlijke<br />
drie<strong>de</strong>ling vele malen tot onenigheid,<br />
met name ook op het gebied van <strong>de</strong> waterstaat.<br />
De ontginning van het veen bracht een bo<strong>de</strong>mdaling<br />
met zich mee. Veen klinkt in zodra het aan<br />
<strong>de</strong> lucht wordt blootgesteld. Een eeuwenlange<br />
strijd tegen het water was het gevolg. Bovendien<br />
kon<strong>de</strong>n <strong>de</strong> veenrivieren <strong>de</strong> watervloed niet goed<br />
verwerken, waardoor steeds meer afslag plaatsvond<br />
en op <strong>de</strong>n duur <strong>de</strong> grote meren in Noord-<br />
<strong>Holland</strong> ontston<strong>de</strong>n. De Mijzenpol<strong>de</strong>r lag<br />
daardoor op een kritiek punt, mid<strong>de</strong>n tussen <strong>de</strong><br />
Beemster, <strong>de</strong> Schermer en <strong>de</strong> Waard. Pas met <strong>de</strong><br />
droogmaking van <strong>de</strong>ze meren in <strong>de</strong> 17<strong>de</strong> eeuw was<br />
het directe gevaar geweken. Maar door <strong>de</strong> droogmakerijen<br />
ontston<strong>de</strong>n nieuwe problemen. De<br />
Schermerboezem was een stuk kleiner gewor<strong>de</strong>n,<br />
waardoor er min<strong>de</strong>r ruimte was om overtollig water<br />
af te laten vloeien. Bovendien ston<strong>de</strong>n <strong>de</strong> belangen<br />
van <strong>de</strong> nieuwe pol<strong>de</strong>rs haaks op die van <strong>de</strong><br />
ou<strong>de</strong> veenpol<strong>de</strong>rs. Bij wateroverlast bleven <strong>de</strong><br />
nieuwe pol<strong>de</strong>rs uitmalen, terwijl in <strong>de</strong> hogergelegen<br />
Mijzen een maalstop moest wor<strong>de</strong>n ingesteld<br />
omdat <strong>de</strong> Schermerboezem een bepaald peil had<br />
bereikt. Men bleef steggelen over <strong>de</strong> hoogte van<br />
het peil. In 1889 kwam het zelfs tot een dijkdoorbraak<br />
in <strong>de</strong> Mijzen, volgens <strong>de</strong> pol<strong>de</strong>rbewoners als<br />
gevolg van het te hoge noodpeil, maar Uitwateren<strong>de</strong><br />
Sluizen verweet hen slecht dijkon<strong>de</strong>rhoud. De<br />
onmin over het pol<strong>de</strong>rbeheer leid<strong>de</strong> uitein<strong>de</strong>lijk<br />
wel tot <strong>de</strong> instelling van één heemraadschap voor<br />
<strong>de</strong> hele Mijzen. Eind 19<strong>de</strong> eeuw <strong>de</strong>ed <strong>de</strong> vooruitgang<br />
ook zijn intre<strong>de</strong> in <strong>de</strong> Mijzen met <strong>de</strong> vervanging<br />
van <strong>de</strong> twee windwatermolens door een<br />
stoomgemaal. Later werd dit een elektrisch gemaal.<br />
Met <strong>de</strong> centralisatie van <strong>de</strong> waterschappen in<br />
Noord-<strong>Holland</strong> is het heemraadschap Mijzen uitein<strong>de</strong>lijk<br />
opgegaan in groter verband. In 2003 ontstond<br />
het Hoogheemraadschap <strong>Holland</strong>s Noor<strong>de</strong>rkwartier.<br />
In een laatste hoofdstuk blikt <strong>de</strong> auteur naar <strong>de</strong><br />
toekomst. De verschillen<strong>de</strong> plannen die in <strong>de</strong> loop<br />
van <strong>de</strong> tijd zijn gemaakt als oplossing voor wateroverlast<br />
door aanhou<strong>de</strong>n<strong>de</strong> regen, zoals nog in<br />
1994 het geval was, passeren <strong>de</strong> revue. In die plannen<br />
wordt <strong>de</strong> waar<strong>de</strong> van <strong>de</strong> Mijzerpol<strong>de</strong>r als overwinterings-<br />
en broedgebied voor wei<strong>de</strong>vogels, alsme<strong>de</strong><br />
op cultuurhistorisch terrein vaak over het<br />
hoofd gezien. Tegelijkertijd zal <strong>de</strong> landbouw in <strong>de</strong><br />
pol<strong>de</strong>r zowel als gevolg van <strong>de</strong> vernatting als ook<br />
door mondiale ontwikkelingen steeds min<strong>de</strong>r rendabel<br />
zijn. De auteur pleit dan ook voor behoud<br />
van <strong>de</strong> pol<strong>de</strong>r met <strong>de</strong> boeren als natuurbeheer<strong>de</strong>rs.<br />
Het boek geeft een uitgebreid overzicht van het<br />
wel en wee van <strong>de</strong> Mijzenpol<strong>de</strong>r en zijn bewoners<br />
door <strong>de</strong> eeuwen heen. De auteur heeft op basis van<br />
ge<strong>de</strong>gen archiefon<strong>de</strong>rzoek een interessant verhaal<br />
geschreven. In zijn enthousiasme is hij daarbij<br />
echter af en toe wel wat doorgeschoten. Zijn geschie<strong>de</strong>nis<br />
van <strong>de</strong> Mijzen laat hij beginnen in