download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift
download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift
download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
zijn, wer<strong>de</strong>n hier behou<strong>de</strong>n, ondanks <strong>de</strong> actieve rol<br />
die <strong>de</strong> voorganger van <strong>de</strong> Stichting Haags Industrieel<br />
Erfgoed hier heeft gespeeld om meer on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>len<br />
te behou<strong>de</strong>n 1 . Een <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> industriële geschie<strong>de</strong>nis<br />
kon wel wor<strong>de</strong>n vastgelegd in een<br />
uitgebrei<strong>de</strong> publicatie over het Laakhavengebied 2 .<br />
Gelukkig bleef <strong>de</strong> unieke structuur van dit zeer vroege<br />
industriegebied in Ne<strong>de</strong>rland wel behou<strong>de</strong>n.<br />
Den Haag aan het spoor<br />
In 1839 reed in Ne<strong>de</strong>rland <strong>de</strong> eerste trein tussen<br />
Amsterdam en Haarlem. Het is waarschijnlijk <strong>de</strong><br />
openingszin van veel spoorwegboeken over <strong>de</strong><br />
aanleg van onze spoorwegen. Meestal volgt een relaas<br />
waarmee een en an<strong>de</strong>r in bre<strong>de</strong>r perspectief<br />
geplaatst wordt om aan te geven hoe dit nieuwe fenomeen<br />
in ons land zijn aanvang nam. Daarbij komen<br />
vaak tijdgenoten aan het woord die uiting gaven<br />
aan hun verwon<strong>de</strong>ring of juist hun afkeuring 3 .<br />
Jacob van Lennep dichtte in 1839 zijn negen strofen<br />
tellen<strong>de</strong> hymne aan <strong>de</strong>ze spoorlijn. De <strong>de</strong>r<strong>de</strong><br />
strofe van De IJzeren Spoorweg van Amsterdam op<br />
Haarlem luidt als volgt:<br />
Geen vreem<strong>de</strong>ling zal langer smalen,<br />
Op ’t land van een<strong>de</strong>n en kanalen,<br />
Waar vaarten steeds aan vaarten palen,<br />
Als hij er ’t kunsttuig we<strong>de</strong>rvindt,<br />
Waarvóór als om <strong>de</strong> koers te wijzen,<br />
Die won<strong>de</strong>rdamp omhoog blijft rijzen,<br />
Wiens macht zelfs d’afstand overwint.<br />
De won<strong>de</strong>rkracht verbleekte rap en <strong>de</strong> trein werd al<br />
snel een normaal vervoermid<strong>de</strong>l, dat door het <strong>Holland</strong>se<br />
landschap voortsnel<strong>de</strong>. Na Haarlem volg<strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> verbinding met Den Haag. Hier verrees in 1843<br />
het eerste station op <strong>de</strong> huidige plaats van het <strong>Holland</strong>se<br />
Spoor, dat toen nog op Rijswijks grondgebied<br />
lag. Het eerste station was een sober en strak<br />
vormgegeven gebouw. Het stationsgebouw was<br />
voor <strong>de</strong> architecten een nieuwe bouwopgave, een<br />
nieuw type gebouw waarvoor nog geen voorbeel<strong>de</strong>n<br />
beston<strong>de</strong>n 4 . Het basisprincipe van het station<br />
bestond uit <strong>de</strong> scheiding van aankomend en vertrekkend<br />
verkeer. Voor <strong>de</strong> vertrekken<strong>de</strong> reizigers<br />
waren enige voorzieningen nodig, zoals een vestibule<br />
met kantoor voor <strong>de</strong> kaartverkoop, een<br />
wachtkamer en een bagage<strong>de</strong>pot. Via <strong>de</strong> vestibule<br />
waren <strong>de</strong> perrons te bereiken. In <strong>de</strong> eerste serie<br />
stations is <strong>de</strong>ze opzet in eenvoudige vorm uitgewerkt<br />
en meestal in neoclassicistische stijl vormgegeven.<br />
Station <strong>Holland</strong>se Spoor 111<br />
Het station werd in die tijd vaak gezien als <strong>de</strong><br />
nieuwe stadspoort; <strong>de</strong> plaats waar men <strong>de</strong> stad betrad<br />
en ook <strong>de</strong> poort naar <strong>de</strong> vooruitgang, in dubbele<br />
zin zelfs. Vaak vorm<strong>de</strong> <strong>de</strong> spoorlijn als het<br />
ware een raaklijn langs <strong>de</strong> cirkel van het centrum<br />
van <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> binnenste<strong>de</strong>n. In Den Haag was het<br />
stadsbestuur ook voorstan<strong>de</strong>r van <strong>de</strong>ze wijze van<br />
aansluiting van het spoor met <strong>de</strong> stad 5 . De voorkeur<br />
ging uit naar een situering vlak langs <strong>de</strong> buitenste<br />
singelgracht (Bierka<strong>de</strong>/Groenewegje). De<br />
spoorwegmaatschappij achtte dit niet haalbaar,<br />
want daarvoor dien<strong>de</strong> men <strong>de</strong> bebouwing aan <strong>de</strong><br />
Trekvliet te doorsnij<strong>de</strong>n. Zo kwam het spoortracé<br />
uitein<strong>de</strong>lijk 500 meter van <strong>de</strong> Bierka<strong>de</strong> af te liggen.<br />
Het station kwam met het front naar <strong>de</strong> stad te liggen<br />
en kreeg een verbinding met <strong>de</strong> weg naar Delft<br />
en een voetpad richting Wagenbrug. Dit pad zou<br />
weldra een rechte straat wor<strong>de</strong>n, <strong>de</strong> Stationsweg.<br />
Den Haag is <strong>de</strong> eerste stad waar een <strong>de</strong>rgelijke<br />
loodrechte verbinding op het station ontstond.<br />
In 1862 nam <strong>de</strong> gemeente <strong>de</strong> beslissing om het<br />
gebied in <strong>de</strong> omgeving van het station tot ontwikkeling<br />
te brengen 6 . Het ‘Plan van <strong>de</strong>n aanleg van het<br />
zuid-oostelijk ge<strong>de</strong>elte <strong>de</strong>r stad tegenover <strong>de</strong>n<br />
Zuidwal’ werd goedgekeurd door <strong>de</strong> gemeenteraad<br />
en kort daarop startte <strong>de</strong> aankoop van gron<strong>de</strong>n.<br />
Uitein<strong>de</strong>lijk zou<strong>de</strong>n alleen gron<strong>de</strong>n aangekocht<br />
wor<strong>de</strong>n waar <strong>de</strong> straten op wer<strong>de</strong>n aangelegd. De<br />
rest bleef in han<strong>de</strong>n van particuliere grondbezitters.<br />
Het project om herenhuizen in het gebied te<br />
realiseren kwam nauwelijks van <strong>de</strong> grond.<br />
Een nieuw station<br />
De spoorlijn werd na <strong>de</strong> realisatie van het station<br />
<strong>Holland</strong>se Spoor ver<strong>de</strong>r doorgetrokken naar Rotterdam<br />
waar <strong>de</strong> lijn vier jaar later aankwam. Tot in<br />
<strong>de</strong> jaren zeventig van <strong>de</strong> 19e eeuw re<strong>de</strong>n vijf treinen<br />
per dag tussen Den Haag en Rotterdam 7 . Pas in<br />
1885 verscheen <strong>de</strong> eerste sneltrein tussen Amsterdam<br />
en Den Haag op het spoor. Het succes van <strong>de</strong><br />
trein kwam uitein<strong>de</strong>lijk wel, dat is ook goed af te<br />
lezen aan het vernieuw<strong>de</strong> station <strong>Holland</strong>se Spoor.<br />
De eenvoudige neoclassicistische architectuur<br />
werd meren<strong>de</strong>els vervangen door <strong>de</strong> rijke neorenaissance<br />
architectuur.<br />
D.A.N. Margadant was zoals genoemd <strong>de</strong> architect<br />
van <strong>de</strong> <strong>Holland</strong>sche IJzeren Spoorweg<br />
Maatschappij waarvoor hij in totaal 38 jaar zou<br />
werken en het beeld zou bepalen. Na <strong>de</strong> realisatie<br />
van station <strong>Holland</strong>se Spoor zou hij nog een paar<br />
beeldbepalen<strong>de</strong> stations bouwen. De eerste hiervan<br />
was Schiedam, daarna volg<strong>de</strong>n Amersfoort,