download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift
download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift
download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
96 De mid<strong>de</strong>leeuwse stadspensionarissen van Haarlem en Lei<strong>de</strong>n<br />
pensionarissen door verwantschaps- en patronageban<strong>de</strong>n nauwer gelieerd te zijn geweest<br />
aan <strong>de</strong> grafelijke ambtenaren dan aan <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>lijke bestuurselites. Waarschijnlijk had dit te<br />
maken met <strong>de</strong> mobiliteit van <strong>de</strong> pensionarissen, die niet lang in dienst van <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> stad bleven,<br />
en hun sociaal-economische positie, waardoor ze doorgaans niet tot <strong>de</strong> economische<br />
elite van <strong>de</strong> stad behoor<strong>de</strong>n.<br />
Bij <strong>de</strong> benoeming van een pensionaris gaven zijn kwaliteiten en soms ook zijn looneisen<br />
uitein<strong>de</strong>lijk <strong>de</strong> doorslag voor het stadsbestuur. Met hun kennis van en ervaring met <strong>de</strong> bestuursstructuren,<br />
die voortdurend in ontwikkeling waren en steeds ver<strong>de</strong>r formaliseer<strong>de</strong>n,<br />
speel<strong>de</strong>n <strong>de</strong> pensionarissen een belangrijke communicatieve rol in <strong>de</strong> verschuiven<strong>de</strong><br />
machtsverhoudingen tussen het centrale bestuur en <strong>de</strong> <strong>Holland</strong>se ste<strong>de</strong>n. De verklaring<br />
voor het voortbestaan van het pensionarisambt kan echter niet eenzijdig bij <strong>de</strong> opkomst van<br />
<strong>de</strong> Bourgondisch en Habsburgse staatsmacht gelegd wor<strong>de</strong>n. Ook binnen het bestuur en<br />
organisatie van <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>n vond een proces van professionalisering plaats, waarbij <strong>de</strong> magistraat<br />
bepaal<strong>de</strong> taken steeds meer overliet aan gespecialiseer<strong>de</strong> dienaren.<br />
In <strong>de</strong> eerste helft van <strong>de</strong> 16<strong>de</strong> eeuw had het pensionarisschap zijn <strong>de</strong>finitieve vorm gekregen.<br />
Met het wegvallen van het landsheerlijke bestuur na <strong>de</strong> Opstand kon<strong>de</strong>n <strong>de</strong> pensionarissen<br />
door hun aanwezigheid op <strong>de</strong> Staten van <strong>Holland</strong> wel een nog dui<strong>de</strong>lijker stempel<br />
drukken op het lan<strong>de</strong>lijke beleid. De Staten van <strong>Holland</strong> namen daarom enige malen maatregelen<br />
om tot een uniforme gewestelijke regeling te komen waarin <strong>de</strong> formele positie van<br />
<strong>de</strong> pensionaris stond vastgelegd. Het pensionarisschap bleek tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> Republiek nog dui<strong>de</strong>lijker<br />
een politiek ambt. Hierdoor werd in veel ste<strong>de</strong>n <strong>de</strong> band tussen <strong>de</strong> pensionaris en<br />
het patriciaat nauwer, maar tegelijkertijd bracht dit het beken<strong>de</strong> gevaar mee dat <strong>de</strong> pensionaris<br />
betrokken raakte bij lokale politieke rivaliteiten. 68<br />
68 Melles, Ministers aan <strong>de</strong> Maas, 9-21; en J.A.F. <strong>de</strong> Jongste, ‘<strong>Holland</strong>se stadspensionarissen tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> Republiek. Notities bij<br />
een on<strong>de</strong>rzoek’ in: S. Groenveld, M.E.H.N. Mout en I. Schöffer (red.), Bestuur<strong>de</strong>rs en geleer<strong>de</strong>n. Opstellen over on<strong>de</strong>rwerpen uit<br />
<strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse geschie<strong>de</strong>nis van <strong>de</strong> zestien<strong>de</strong>, zeventien<strong>de</strong> en achttien<strong>de</strong> eeuw, aangebo<strong>de</strong>n aan Prof. Dr. J.J. Woltjer bij zijn afscheid als<br />
hoogleraar van <strong>de</strong> Rijksuniversiteit te Lei<strong>de</strong>n (Amsterdam 1985) 85-96.