download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

74 Stedelijke trots en stadsrechtvieringen
zelf een destinatarisoorkonde moesten opstellen. Daarvoor gingen ze te rade bij hun ‘stedelijke
buren’ van Monnickendam. Schepenen van die stad stelden keurig een afschrift op
van hun eigen oorkonde die vervolgens aan Edam ter hand werd gesteld. Steeds werd de
naam van Monnickendam vervangen door die van Adam. Opmerkelijk is dat bij de heervaart
het getal van 30 mannen bleef staan dat niet voor Edam maar voor Monnickendam gold en
dat de omschrijving van de vrijheid ook die van hun eigen stad betrof. Wellicht had Edam
daarover nog niet onderhandeld met de graaf zodat die gegevens nog niet bekend waren.
Het afschrift werd keurig gedateerd op de sterfdag (8 nov.) van St. Maarten, de enige heilige
wiens feestdag (11 nov.) niet op zijn sterfdag maar op de dag van zijn begrafenis valt! Vrijwel
altijd wordt 11 november in verband met St. Maarten aangehaald maar hier is dat dus
niet het geval. De akte eindigt met de bepaling: Et quia presens transscriptum vere et diligenter
examinavimus et prospeximus continens de verbo ad verbum verum tenorem cyrographi oppidi de Monikedamme
ab illustris principe et magnate Wilhelmo duce de Bavaria comite Hollandie sigillato, nos scabini
consules oppidi antedicti sigillum nostrum secretum huic transscripta serie duximus apponendum specialiter
ob rogatu. 38
Het heeft daarna nog wel een jaar geduurd voordat de feitelijke stadsrechtverlening
plaatsvond. Blijkbaar hebben de onderhandelingen de nodige tijd gevergd vooraleer de
stadsrechtoorkonde kon worden gezegeld. Maar blijkbaar waren het succesvolle onderhandelingen:
er is geen enkel bewijs voorhanden dat de inwoners van Edam voor hun stadsrecht
hebben betaald. 39 Dat is echter uitzonderlijk aangezien vrijwel alle steden wel degelijk, en
vaak zelfs fors, voor hun stadstrechten hebben moeten betalen. Zo moest Amsterdam in
1342 ook voor de uitbreiding van het stadsrecht een flink bedrag betalen. Graaf Willem IV
gaf daarbij toestemming om dit bedrag om te slaan over de Amsterdammers. 40
Verder valt op dat de Edammers een dag later al een aanvulling op hun rechten kregen.
Deels waren dat algemene bepalingen, zoals ook andere steden in deze periode verkregen,
maar anderdeels ook enkele belangrijke nieuwe voorrechten zoals de toestemming de oude
haven af te dammen en een nieuwe haven en dijk aan te leggen. In verband met die aanlegwerkzaamheden
wordt zelfs een taxatiecommissie ingesteld die de schadevergoedingen
moet bepalen! Ook krijgen ze het recht drie jaarmarkten te houden, grond te verkopen aan
nieuwe poorters, mogen ze een aantal huizen van Middelie binnen hun vrijheid trekken en
moeten ze met (slechts) 12 man ter heervaart. En uiteraard wordt ook weer de omvang van
de vrijheid bepaald, en wel op een zeer precieze manier: ‘Voert soe sal die vryhede van Adam
strecken zuydwaert van Jan Andries soens huse twintich roeden, ende aen die westzyde van
Jan Heert soens huse twintich roeden, ende noertwaert van Jan Dirx soens huse twintich roeden,
ende oestwaert van Pieter Carps soens huse twintich roeden’. 41 Boschma kenschetst
Edam als een damplaats die zich sinds de 14 de eeuw als waag- en havenplaats ontplooit tot
38 ‘En omdat wij dit afschrift naar waarheid en nauwkeurig hebben onderzocht en geinspecteerd bevattende van woord tot
woord de tekst van de akte van de stad Monikedamme voorzien van het zegel van de roemruchte vorst en rijksgrote, Willem,
hertog van Beieren, graaf van Holland, hebben wij, schepenen en raadslieden van eerder genoemde stad (Monnickendam),
gemeend ons geheime zegel te moeten plaatsen onder dit afgeschreven document speciaal vanwege het verzoek
(van schepenen van Edam)’.
39 C. Boschma-Aarnoudse, Tot verbeteringe van de neeringe deser Stede. Edam en de Zeevang in de late Middeleeuwen en de 16 e eeuw (Hilversum
2003) 86.
40 P.H.J. van der Laan, Oorkondenboek van Amsterdam tot 1400 (Amsterdam 1993) nr. 52.
41 Voorts zal de vrijheid van Edam zich zuidwaarts uitstrekken van Jan Adrieszoons huis 20 roeden, westwaarts van Jan
Heertszoons huis 20 roeden, en noordwaarts van Jan Dirxszoons huis 20 roeden, en oostwaarts van Pieter Carpszoons
huis 20 roeden.