Publiciteitsgrafiek - Provinciaal Onderwijs Vlaanderen

Provinciaal Onderwijs Vlaanderen 

LEERPLAN 3 de GRAAD SECUNDAIR ONDERWIJS 

3 de graad Beroeps Secundair Onderwijs 

PUBLICITEITSGRAFIEK 

Copyright © Provinciaal Onderwijs Vlaanderen 2006/9;10;11//4/L/SG/1/III//D/

INHOUDSTAFEL 

Gebruiksaanwijzing .............................................................................................................................. 3 

Lessentabel ............................................................................................................................................ 6 

Visie op onderwijs ................................................................................................................................. 8 

Visie op de studierichting Publiciteitsgrafiek ................................................................................... 10 

Algemene doelstellingen................................................................................................................... 12 

Algemene pedagogische en didactische wenken ....................................................................... 14 

Minimale materiële vereisten ............................................................................................................ 17 

Specifieke doelstellingen, leerinhouden, pedagogische en didactische wenken ................... 19 

KV Waarnemingstekenen .................................................................................................................. 20 

KV Beeld- en mediacultuur................................................................................................................ 29 

TV Publiciteitstekenen......................................................................................................................... 35 

PV Praktijk Publiciteitstekenen........................................................................................................... 54 

Stage..................................................................................................................................................... 78 

Geïntegreerde proef........................................................................................................................... 85 

Evaluatie............................................................................................................................................... 89 

Bibliografie ........................................................................................................................................... 93 

p. 2 Leerplan Publiciteitsgrafiek 3 de graad Beroeps Secundair Onderwijs

Het leerplan 

Statuut 

Een school wordt door de overheid gesubsidieerd. In ruil daarvoor moet ze bewijzen dat ze 

een behoorlijk studiepeil nastreeft en bij de leerlingen bereikt. Het leerplan is een middel voor 

de overheid om na te gaan of de school aan deze kwaliteitseisen voldoet. Daarom dient ze 

van goedgekeurde leerplannen gebruik te maken. 

Het leerplan fungeert als een juridisch - inhoudelijk contract tussen de overheid en de school 

of de inrichtende macht. Het is het officiële en bindende basisdocument waarvan de leraar 

uitgaat bij het vormgeven van zijn onderwijspraktijk. 

Goedkeuring 

Het leerplan wordt ontwikkeld door de leerplancommissie in opdracht van Provinciaal 

Onderwijs Vlaanderen. De leerplancommissies worden in september samengesteld en 

bestaan uit vakleraren en pedagogische begeleiders van Provinciaal Onderwijs Vlaanderen. 

Het leerplan moet voldoen aan inhoudelijke en vormelijke criteria. We verwijzen hier naar het 

Besluit van de Vlaamse Regering tot vaststelling van de goedkeuringscriteria en 

indieningmodaliteiten van de leerplannen voor het secundair onderwijs. 

Globaal concept van het leerplan 

Dit leerplan is uitgewerkt voor de 3 de graad van de studierichting PUBLICITEITSGRAFIEK. 

Het leerplan bestaat uit volgende delen: 

FUNDAMANTEEL GEDEELTE 

• KV Waarnemingstekenen 

• KV Beeld – en mediacultuur 

• TV Publiciteitstekenen 

• PV Praktijk Publiciteitstekenen 

• Stage 

COMPLEMENTAIR GEDEELTE 

• PV Praktijk Publiciteitstekenen 

GEBRUIKSAANWIJZING 


Er werd echter gekozen voor een geïntegreerde benadering, waarbij deze delen 

onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Voor de delen die door verschillende leraren 

worden behandeld, spreekt het voor zich dat overleg, binnen een vakwerkgroep kunstpubliciteit 

cruciaal is. Het is aan de vakwerkgroep accenten te leggen en keuzes te maken 

(bijvoorbeeld betreffende de behandeling van de uitbreidingsdoelen), dit te verantwoorden 

en de realisatie van de doelstellingen te plannen in het schooljaar. Hierbij kan gebruik 

gemaakt worden van een geïntegreerd jaarwerkplan voor Publiciteitsgrafiek, waarbij naast 

een duidelijke timing wordt aangeduid waar en wanneer welke doelstellingen aan bod 

zullen komen. In dit geïntegreerde jaarwerkplan kunnen ook verbanden gelegd worden met 

PAV en met de vakoverschrijdende eindtermen. 

Dit concept beoogt een dynamische benadering van Publiciteitsgrafiek, waarbij overleg en 

communicatie onontbeerlijk zijn en waarbij eveneens maximaal kan rekening gehouden 

worden met de interessesfeer van de leerlingen. Het spreekt voor zich dat de leerlingen 

bepaalde keuzes dan ook mee kunnen sturen. Op deze manier kan een studierichting als 

PUBLICITEITSGRAFIEK mee bijdragen tot leerlingenparticipatie op klasniveau. 

Visie op de studierichting Publiciteitsgrafiek 

Hierin vindt de leraar een situering van de studierichting Publiciteitsgrafiek, de beginsituatie, 

het profiel van de leerling. 

Algemene doelstellingen 

In de algemene doelstellingen staat vermeld welke competenties voor de studierichting 

Publiciteitsgrafiek gelden. Bijzondere aandacht wordt besteed aan de attitudes. 

Algemene didactische en pedagogische wenken 

In deze rubriek wordt dieper ingegaan op actuele werkvormen, mogelijke modaliteiten, 

profiel van de leraar. Speciale aandacht gaat naar ‘team’ werken. 

Minimale materiële vereisten 

Hierin staat een opsomming van de benodigde accommodatie en leermiddelen. Deze lijst is 

verre van compleet maar kan gezien worden als een starterpakket. Daarbij is het belangrijk 

de steeds verdergaande evolutie binnen ICT niet uit het oog verliezen. 

Nieuwe media, methoden en toepassingen vinden razendsnel hun weg in de grafische 

wereld. Er moet gestreefd worden om zo dicht mogelijk de nieuwe evoluties te volgen. 

Specifieke doelstellingen, leerinhouden en didactisch en pedagogische wenken per vak 

• De didactische en pedagogische wenken zijn per vak gespecificeerd. 

In deze rubriek wordt de beginsituatie geschetst en wordt tevens het leervak gekaderd in 

de totaliteit van de opleiding. Bovendien vindt de leraar er hulpmiddelen om de 

doelstellingen te bereiken. Het zijn zowel didactische werkvormen, didactisch materiaal, 

audiovisuele middelen, … 

De wenken zijn een hulp voor de leraar, maar verplichten hem/haar helemaal niet om ze 

te volgen. De specifieke doelstellingen zijn zo operationeel mogelijk geformuleerd. 

• De basisdoelstellingen (B) moeten door zoveel mogelijk leerlingen bereikt worden. 

Zij vormen de criteria die de klassenraad ondermeer zal hanteren bij de eindbeoordeling 

van elke leerling. Dit betekent dat bij een juiste oriëntering van de leerling het onderwijs 

garant staat voor het bereiken van het vooropgestelde eindresultaat zoals geformuleerd 

in de basisdoelstelling. De basisdoelstellingen vormen met andere woorden het 

minimumprogramma. 


• De uitbreidingsdoelstellingen (U) zijn verrijking -, extra -, verdieping - of 

maximumdoelstellingen. Zij leiden tot gedifferentieerd werken. Niet alle leerlingen kunnen 

deze doelstellingen bereiken. 

Deze doelstellingen zijn dan ook niet verplicht aan alle leerlingen aan te bieden en 

bepalen niet of een leerling al of niet geslaagd is. Zij kunnen wel een aanwijzing zijn voor 

de verdere oriëntering van de leerling. 

• De leerinhouden worden opgesteld door de leerplancommissie. 

Er wordt op gelet dat er een evenwicht is tussen ‘verplichting’ en ‘eigen inbreng’ van de 

leraar. De leerplannen van Provinciaal Onderwijs Vlaanderen stellen de doelen centraal. 

De geïntegreerde proef 

De wijze waarop de geïntegreerde proef kan worden gerealiseerd, wordt in deze rubriek 

voorgesteld. 

De evaluatie 

In deze rubriek vindt de leraar een concept over de wijze waarop hij/zij de beoordeling van 

de leerling kan verantwoorden. 

De bibliografie 

De leraar vindt in de bibliografie een lijst van vaktijdschriften, handboeken, schoolboeken, 

handleidingen, standaardwerken, naslagwerken, didactische pakketten,… die hem/haar 

kunnen helpen bij het voorbereiden van de lessen of die hij kan gebruiken als didactisch 

materiaal. 

Besluit 

Provinciaal Onderwijs Vlaanderen opteert waar mogelijk voor: 

• open leerplannen, met veel ruimte voor de eigen inbreng van het lerarenteam en veel 

didactische en pedagogische tips ter ondersteuning; 

• een hechte horizontale en verticale samenhang. 


Publiciteitsgrafiek – 3 de graad – BSO 

BASISVORMING 9 

AV Godsdienst/N.C. - Zedenleer 2 2 

AV Lichamelijke Opvoeding 2 2 

AV PAV 5 5 

OPTIONEEL GEDEELTE 

LESSENTABEL 

Fundamenteel gedeelte 23 

KV Waarnemingstekenen 4 4 

KV Beeld- en mediacultuur 2 2 

TV Publiciteitstekenen 4 4 

Computergrafiek 

Typografische vormgeving 

Publicitaire vormgeving 

Ruimtelijke vormgeving 

PV Praktijk Publiciteitstekenen 10/11 10 

Beeldende middelen 




Illustratietechnieken 

Grafische technieken 

Stage* 0/1 2 

TV Toegepaste economie 

Bedrijfsbeheer 2 1 

Complementair gedeelte 4 

AV Frans 1 1 


Marketing 1 0 

PV Praktijk Publiciteitstekenen 2 3 



* de school kiest zelf of Stage een AV, TV, KV of PV vak wordt; ze kiest ook het vak 

waaraan Stage gekoppeld wordt (vb. TV Stage Publiciteitstekenen) 


Andere te gebruiken leerplannen 

Voor de volgende vakken worden volgende opgegeven leerplannen gebruikt in combinatie 

met dit leerplan. 

BASISVORMING 

AV Lichamelijke Opvoeding OVSG: O/2/2004/225 

AV PAV POV: 2002/4//4/A//1/III//D 

OPTIONEEL GEDEELTE 

Fundamenteel gedeelte 


Bedrijfsbeheer OVSG: O/2/2005/386 

Bij het verschijnen van nieuwe leerplannen, moet deze lijst worden aangepast. Steeds 

worden de laatst goedgekeurde leerplannen voor deze vakken gebruikt. 


Basisreferentiekader 

Het basisreferentiekader van waaruit onderwijs wordt verstrekt, vinden we terug in het 

pedagogisch project. Dit is het geheel van onderwijskundige en opvoedkundige 

uitgangspunten die vanuit een bepaald mens - en wereldbeeld door de inrichtende macht 

worden vastgelegd. 

Door de ondertekening van de Gemeenschappelijke Verklaring betreffende een non - 

discriminatiebeleid in het onderwijs en het onderschrijven van de Standpuntbepaling 

Provinciaal Onderwijs Vlaanderen in het kader van de opvolging van het Verdrag 

betreffende de Rechten van het Kind vormen volgende inhoudelijke principes een rode 

draad in het pedagogische project van elke inrichtende macht van het provinciaal 

onderwijs: 

• het provinciaal onderwijs is open onderwijs, toegankelijk voor iedereen, vertrekkend 

vanuit de idee van een pluralistische samenleving, waarbij mensen met verschillende 

overtuigingen en achtergronden met elkaar positief kunnen omgaan, zonder daarom 

hun identiteit te verliezen; 

• het provinciaal onderwijs is gericht op de maximale ontplooiing van de persoonlijkheid, 

talenten en ontwikkelingskansen van alle leerlingen en op de voorbereiding van een 

beroepsleven; 

• het provinciaal onderwijs is gericht op het bijbrengen van eerbied voor de rechten van 

de mens en op het beleven en toepassen van mensenrechten in de geest van de 

Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en inzonderheid het Verdrag inzake 

de Rechten van het Kind. Jongeren worden, ongeacht de capaciteiten waarover ze 

beschikken, erkend als medeburgers en worden aangesproken om verantwoordelijkheid 

op te nemen voor en mee vorm te geven aan de kwaliteit van (het leven op) de school. 

Geënt op de basisbeginselen van het pedagogische project stuurt de school haar 

onderwijskundig en opvoedkundig beleid en formuleert ze haar schoolvisie. 

In de schoolvisie expliciteert de school haar pedagogisch referentiekader in de vorm van 

concrete opvoedingsdoelen, waarden en normen en beschrijft ze hoe ze haar 

socialisatieopdracht wil realiseren. 

De schoolvisie vormt de basis voor schoolwerkplanontwikkeling. 

Ontwikkelingsbegeleiding 

VISIE OP ONDERWIJS 

Ontwikkelingsbegeleiding omvat alle lesgebonden en lesoverstijgende onderwijsactiviteiten 

en/of methodes die gericht zijn op waardensocialisatie. 

Aandacht gaat hierbij zowel uit naar leerlinggerichte activiteiten als naar het scheppen van 

randvoorwaarden voor een leefbare school en schoolomgeving voor alle participanten. 


In een school is het bijvoorbeeld onmogelijk om gezondheidszorg en gezondheidseducatie 

van elkaar te scheiden omdat de organisatie van de zorg het eerste element van de 

opvoeding is én een basisvoorwaarde voor de kwaliteit van de opvoeding. Dezelfde 

redenering geldt voor alle andere educatievormen. 

Hiertoe rekenen we: 

• relatiebekwaamheid en sociale vaardigheden 

We verwijzen hiervoor naar de vakoverschrijdende eindtermen “sociale vaardigheden”. 

Bijvoorbeeld het organiseren van kennismakingsdagen, klasactiviteiten gericht op leren 

samenwerken,… 

• gezondheidseducatie 

Bijvoorbeeld het uitwerken van een gezondheid - en/of drugbeleid op school, het 

veiligheidsbeleid op school, het organiseren van activiteiten rond ‘gezonde voeding’, 

‘roken’,… 

We verwijzen naar de vakoverschrijdende eindtermen ‘gezondheidseducatie’. 

• opvoeden tot burgerzin 

Bijvoorbeeld het oprichten van een leerlingenraad, leerlingen betrekken bij de 

herinrichting van de speelplaats, leerlingen inzicht bijbrengen in de werking van het 

provinciebestuur, maatschappelijke dienstverlening, wereldburgerschap… We verwijzen 

naar de vakoverschrijdende eindtermen ‘opvoeden tot burgerzin’. 

• milieueducatie 

Bijvoorbeeld meewerken aan een project op school waarbij afval gesorteerd wordt, 

bereid zijn om de groene omgeving rond de school te respecteren, een actie met de 

leerlingenraad ondernemen om water- en warmteverspilling tegen te gaan, activiteiten 

rond natuur- en milieubeleid,… Ook verkeerseducatie bijvoorbeeld het verkennen van de 

verkeerssituatie rondom de school, het meewerken aan een schoolvervoersplan kan aan 

bod komen. Deze educatievorm vindt men beschreven bij de vakoverschrijdende 

eindtermen ‘milieueducatie’. 

• leren leren 

Het doel van leren op school is in de eerste plaats het leerproces en niet het cijfer. 

Leerkrachten moedigen hun leerlingen aan om te slagen en begeleiden hen bij dit 

proces. We verwijzen hier naar de vakoverschrijdende eindtermen ‘leren leren’. 

• interculturele vorming 

Bij de vorming van interculturele competentie gaat het om inzichten, vaardigheden en 

houdingen die integraal deel uitmaken van een sociaalvaardige houding en die we 

nastreven bij de leerlingen en bij onszelf om beter in onze multiculturele samenleving te 

kunnen functioneren evenals in de context van internationalisering. 

• culturele en esthetische vorming 

Voor veel leerlingen is de school de enige introductie in de culturele wereld. Deze 

leerlingen dienen in hun leerplichtonderwijs kennis te maken met cultuur en een basis op 

te bouwen die hen levenslang mogelijkheden biedt voor verdere ontwikkeling. 

Cultuur als instrument speelt een rol bij het verwezenlijken van brede vormingsdoelen als 

sociale cohesie, tolerantie en maatschappelijke betrokkenheid. 

We verwijzen naar de vakoverschrijdende eindtermen ‘muzisch-creatieve vorming’ en 

moedigen het organiseren van culturele activiteiten op school-en klasniveau aan. 


Algemene visie 

VISIE OP DE STUDIERICHTING 

PUBLICITEITSGRAFIEK 

Publiciteitsgrafiek is een beroepssecundaire studierichting die de taak heeft de leerlingen 

voor te bereiden op het adequaat functioneren in het beroepsleven en richt zich op de 

totale persoonlijkheid van elk van zijn leerlingen. De aanpak is sterk geïntegreerd. De brede 

basisvorming en de specifieke vorming voor het beroepsdomein staan in voortdurende 

wisselwerking. 

Project Algemene Vakken aangebracht op een geëigende, geëngageerde manier, vanuit 

de leefwereld van de leerlingen, leunt aan bij hun concrete en praktische ervaring. 

De beroepsgerichte vakken worden op een concrete en aangepaste manier aangebracht. 

De voortdurende contacten met het bedrijfsleven maakt dat de opleiding steeds up-to-date 

is. 

Dit houdt in dat de klemtonen moeten liggen op: 

• het verwerven van technieken en vakkennis; 

• het ordenen en adequaat hanteren van deze kennis; 

• het creatief toepassen van verworven technieken. 

Concreet voor de leerlingen betekent dit dat zij getraind worden op: 

• het aanleren van een gestructureerde werkmethode; 

• een grondige analyse van de opdracht; 

• een kritische kijk op de verschillende oplossingstechnieken; 

• een kritische kijk op de vooropgestelde oplossingen; 

• het oefenen in het maken van een duidelijk en verzorgd resultaat; 

• het gebruik en toepassing van de nieuwste productietechnieken; 

• het aanleren en gebruiken van de juiste vakterminologie; 

• het creatief uitwerken van fictieve en reële opdrachten. 

Bij het verwerven van concrete technieken en vaardigheden worden de leerlingen 

voortdurend bijgestuurd volgens de nieuwste productieprocessen in het beroepsleven. De 

leerling ontwikkelt op deze manier zijn artistieke vaardigheid om op adequate manier te 

functioneren in het beroepsleven. 

De technische en esthetische bagage die nodig is voor een specifieke initiatie dient verder te 

worden bijgebracht. Daarnaast zijn begrippen zoals orde, efficiëntie, respect voor materiaal 

en producten, kwaliteitsnormen, inzicht in de psychologie en het doel van de reclame, 

creativiteit, originaliteit, discipline, trendgevoeligheid, stressbestendigheid en het aanvaarden 

van kritiek geen holle woorden. 

Centraal staat de verdere ontplooiing van de eigen mogelijkheden, niet alleen op praktisch, 

maar ook op ethisch vlak. Het is namelijk de bedoeling de leerlingen belangstelling bij te 

brengen voor het beroep en de evolutie ervan, evenals interesse voor hun omgeving en 

leefwereld. 


Beginsituatie en leerlingenkenmerken 

De leerlingen van de tweede graad van het Beroepsonderwijs kregen een brede basis en 

gaan zich nu specialiseren, zodat dat zij kunnen tewerkgesteld worden in de grafische sector, 

als ontwerper, uitvoerder, e.d. 

Er is een belangrijke instroom uit andere basisopties. Daarom kan de leerkracht te maken 

krijgen met een vrij heterogene leerlingengroep. 

Men moet er echter vanuit gaan dat: 

1. de leerling notie heeft van 

• basisalfabetten; 

• verschillende tekentechnieken, schildertechnieken en kleurtechnieken; 

• ‘basic’ kunstgeschiedkundige achtergrond; 

• basisbegrippen van de kleurenleer; 

• tekenen van ruimtelijke vormen en lichamen naar waarneming; 

2. de leerling in staat is om 

• verzorgd en keurig te werken; 

• kleine projecten zelfstandig en volledig te verwerken; 

3. de leerling 

• graag beeldend bezig is en duidelijke voorliefde heeft voor tekenen en werken met 

materialen; 

• over een goede fijne motoriek beschikt. 

Profiel van de leerlingen 

De studierichting Publiciteitsgrafiek is aangewezen voor de jongeren die graag beeldend 

bezig zijn, maar niet uitsluitend voor de creatieve scheppende benadering. De interesse gaat 

meer uit naar de boeiende concrete toepassingen vooral naar de domeinen die gericht zijn 

naar uitwerking van beeldende communicatie en technische vaardigheden. 

Een Publiciteitsleerling moet 

• leergierig zijn over het vak, vakterminologie en technische ontwikkelingen binnen de 

sector; 

• graag handelen en creatief bezig zijn; vandaar dat de toepassingen uit publiciteit graag 

worden omgezet in realisaties; 

• in staat zijn aan een hoog tempo te werken; 

• aandacht hebben voor kunst - en cultuur, voor de laatste nieuwe trends in de 

communicatiewereld; 

• ordelijk en nauwkeurig kunnen werken en een duidelijke voorliefde voor tekenen en 

werken met materialen hebben; 

• bereid zijn zich te specialiseren zodat hij/zij tewerkgesteld kan worden in de grafische 

sector; 

• respect hebben voor materiaal en producten; 

• oog hebben voor kwaliteitsnormen; 

• origineel werken en trendgevoelig zijn; 

• stressbestendig zijn en kritiek kunnen aanvaarden; 

• tegen een hoog tempo kunnen werken. 


ALGEMENE DOELSTELLINGEN 

De derde graad publiciteitsgrafiek leidt naar een volwaardige opleiding als 

publiciteitstekenaar, een stijlvol en creatief beroep voor mensen met gevoel voor 

schoonheid en afwerking. 

Deze afdeling biedt een volledig programma met doelgerichte praktijkvakken en een 

verdere verfijning van de algemene vorming. Via reproductietechnieken, illustratiemethodes 

en artistiek en digitaal tekenen komen we tot een zowel technisch als creatief verantwoord 

resultaat. 

Centraal staat de verdere ontplooiing van de eigen mogelijkheden, niet alleen op praktisch, 

maar ook op ethisch vlak. Het is namelijk de bedoeling de leerlingen belangstelling bij te 

brengen voor het beroep en de evolutie ervan, evenals interesse voor hun omgeving en 

leefwereld. 

De aanpak is sterk geïntegreerd. De brede basisvorming en de specifieke vorming voor het 

beroepsdomein staan in voortdurende wisselwerking. 

Algemene vakken, aangebracht op een geëigende, geëngageerde manier, vanuit de 

leefwereld van de leerlingen, leunen aan bij hun concrete en praktische ervaring. 

De vakken van het fundamenteel gedeelte worden op een concrete en aangepaste manier 

aangebracht. De voortdurende contacten met het bedrijfsleven maakt dat de opleiding 

steeds up-to-date is. 

Dit houdt in dat de klemtonen moeten liggen op 

• het verwerven van technieken en vakkennis; 

• het ordenen en adequaat hanteren van deze kennis; 

• het creatief toepassen van verworven technieken. 

Concreet voor de leerlingen betekent dit dat zij getraind worden op 

• het aanleren van een gestructureerde werkmethode; 

• een grondige analyse van de opdracht; 

• een kritische kijk op technische oplossingen; 

• een kritische kijk op de gekozen oplossingen; 

• het oefenen in het maken van een duidelijk en verzorgd resultaat; 

• het gebruik en toepassing van de nieuwste productietechnieken; 

• het aanleren en gebruiken van de juiste vakterminologie; 

• het creatief uitwerken van fictieve opdrachten. 

Het vormingsproces steunt op een heel bijzondere relatie leerling-leraar. 

De pedagogisch-artistieke begeleiding maakt een doorgedreven individuele begeleiding 

van de leerling noodzakelijk. 


Bij het verwerven van concrete technieken en vaardigheden wordt er voortdurend 

bijgestuurd volgens de actuele productieprocessen in het beroepsleven en moet de school 

ernaar streven om de nieuwe technieken in huis te hebben zodat de opleiding steeds up-todate 

blijft en zodat de leerling op deze manier zijn technische vaardigheid om op adequate 

manier te functioneren in het beroepsleven ontwikkeld. 

De leerlingen krijgen inzicht in grafische, typografische en illustratieve en digitale technieken, 

die bij het uitvoeren van begrensde en realiteitsgerichte opdrachten worden gebruikt. 


ALGEMENE PEDAGOGISCHE EN 

DIDACTISCHE WENKEN 

De BSO - studierichting ‘Publiciteitsgrafiek’ vergt van de leerkracht: 

• een up-to-date-vakkennis en een eigen pedagogisch-didactische aanpak; 

• een grote dosis enthousiasme, motivatie en geduld, gecombineerd met geloof in de 

mogelijkheden en het kunnen van deze leerlingen. 

De leerlingen worden het best gediend met een efficiënte, overzichtelijke en stapsgewijze 

aanpak in duidelijk omschreven werkfasen, waarbij de nadruk gelegd wordt op het doen, 

het denken met de handen, op aangepast uitvoerend werk. 

Theorie en praktijk moeten op elkaar afgestemd zijn en in voortdurende wisselwerking staan. 

De keuze van de opdrachten staat steeds in functie van de evoluties en de heersende 

trends. 

De atelierleerkracht werkt vakoverschrijdend met andere leerkrachten van de studierichting. 

De leerkracht legt gedurende de begeleiding onder meer de nadruk op de verantwoorde 

keuze van materiaal, een efficiënte werkorganisatie, geregelde zelfevaluatie, precisie en 

orde. 

Het vak Publiciteitstekenen vereist een ruim en aangepast lokaal met voldoende 

ruimte voor de verschillende activiteiten. 

De mogelijkheid wordt voorzien om eventueel te werken in een open atelier waar de 

verschillende disciplines van de opleiding aan bod komen en waar de verschillende 

specialisten ter zake aanwezig zijn al dan niet met een andere klasgroep. Informatie, hulp en 

begeleiding kan gebeuren over de verschillende klasgroepen en over de verschillende 

disciplines heen. 

Dit geeft ook de mogelijkheid projecten over de gehele graad te spreiden en samenwerking 

in teamverband te bevorderen. 

In het leerprogramma vindt de technische verwerking (leerprogramma TV) zijn uitwerking en 

realisatie in de praktische verwerking (leerprogramma PV). Het is dan ook vanzelfsprekend 

dat (de onderdelen van) deze vakken (TV en PV van dezelfde discipline) door één leraar 

gegeven wordt. Dit garandeert dat het theoretische gedeelte volledig geïntegreerd wordt in 

de praktijk. 

Door de grootte van de leerlingengroepen te beperken is het mogelijk om actieve 

werkvormen toe te passen en ervaringsgericht werken. 


Tips 

- bezoeken bij kunstenaars, aan tentoonstellingen en aan bedrijven zijn een nuttige 

aanvulling van de theoretische en praktische lessen; 

- vertrekken vanuit de concrete leefwereld van de leerlingen; hiervoor de lessen constant 

illustreren met voorbeelden en realisaties; 

- voor de instromers zorgen door: 

samenstellen van een zelfstudiepakket; 

werken in duo’s; 

gebruik van interne differentiatie. 

Mogelijke werkfasen 

• studie van het gegeven: 

men moet weten waarover het gaat; 

het gegeven moet naar inhoud grondig worden bestudeerd. 

• studie van de doelgroep: 

wie is de doelgroep? 

wat wil men bereiken bij die specifieke doelgroep? 

wat verwacht die specifieke doelgroep van het te promoten product, de publicitaire 

realisatie… 

• voorontwerpen: 

aftasten van de verschillende mogelijkheden; 

vorm en stijl in functie van de doelgroep; 

keuze van de techniek in relatie tot vorm en inhoud; 

ontwerp met alle elementen in relatie met elkaar (beeld, tekst, kleur). 

• eigenlijke uitvoering 

Werkmap 

De leerling legt een werkmap aan. In de leerlingenmap vindt men o.a.: 

• omschrijving van de opdrachten; 

• beoordelingscriteria van de opdrachten; 

• theoretische toelichting: verklaring van woorden en/of begrippen en cursussen; 

• documentatie en illustraties i.v.m. de opdrachten; 

• voorstudies en voorbeelden; 

• een kopij van de evaluatiefiche per opdracht. 

Opdrachtenmap 

Er wordt hoofdzakelijk gewerkt in projecten waar zo veel mogelijk verschillende disciplines 

aan bod komen. Daarom is werken met opdrachtenbundels aangewezen. Hierin staat 

duidelijk vermeld: 

• de omschrijving van de opdracht, 

• evaluatiecriteria, 

• deadlines, 

• aanvullende algemene informatie. 


Schetsboek 

Het nut van een schetsboek mag zeker niet onderschat worden. Leerlingen moeten vaak 

ontwerpen maken voor het uitvoeren van een opdracht. Deze schetsen kunnen hierin 

gemaakt worden en blijven zo verzameld. Het kan een jaarevaluatie vergemakkelijken en 

het kan stimulerend werken voor een leerling die zijn vorderingen kan opvolgen. 

Mogelijke projecten 

• een reclamecampagne bedenken van ontwerp tot uitvoering; 

• een huisstijl ontwerpen van logo tot huisstijl en 3D verwerking van logo; 

• een illustratie laten maken met een bepaalde techniek, digitaliseren en lay-outen tot een 

kinderboekje; 

• foto’s laten inscannen over een bepaald onderwerp, teksten bijplaatsen in een juiste layout 

en verwerken tot een advertentie; 

• een nieuw product aanprijzen via een brochure en display; 

• … 


Atelier 

Het vak Publiciteitstekenen vereist een ruim en aangepast lokaal met voldoende 

ruimte voor de verschillende activiteiten. 

De mogelijkheid om eventueel te werken in een open atelier waar de verschillende 

disciplines van de opleiding aan bod komen en waar de verschillende specialisten ter zake 

aanwezig zijn al dan niet met een andere klasgroep, is belangrijk. Informatie, hulp en 

begeleiding kan gebeuren over de verschillende klasgroepen en over de verschillende 

disciplines heen. 

1. Algemeen werkgedeelte 

• werktafels en polyvalente stoelen, 

• warm en koud water, 

• lichtbak, 

• fotokopieermachine is wenselijk, 

• optische vergroter, 

• voldoende natuurlijke lichtinval, 

• degelijke kunstverlichting en verluchting, 

• mogelijkheid om handen te wassen, 

• opbergmogelijkheid, 

• voldoende aflegvlakken, 

• verschillende soorten papier en karton, 

• markers en markerpapier, 

• tekenmateriaal, 

• snijmateriaal, 

• vakliteratuur (boeken, CD-ROM’s,…). 

2. Specifieke werkgedeelten 

A. Digitaal werkgedeelte 

MINIMALE MATERIËLE VEREISTEN 

Het is nodig om over een degelijk uitgerust computerlokaal te beschikken met een 

realistische link naar de bedrijfswereld. Het is echter onmogelijk om binnen een leerplan een 

blijvende accommodatie vast te leggen. 

De uitbouw van de ICT-infrastructuur gebeurt systematisch en beredeneerd. 

Het is noodzakelijk flexibiliteit te voorzien om te kunnen evolueren binnen de ICT-grafische 

sector. 


Hardware: 

• een uniform computerpark in netwerk bij voorkeur met internetaansluiting (Macintosh-of 

PC-systemen); 

• flatbedscanner; 

• cd (re)writers; 

• mogelijkheid om data op te slaan op een extern medium; 

• printer A3, eventueel plotter (met de nodige inkt en verschillende soorten papier); 

• digitale fotocamera. 

Softwareprogramma’s voor multimediale toepassingen: 

• vectoriëel grafisch programma; 

• pixelgestuurd grafisch programma; 

• opmaakprogramma. 

B. Grafisch werkgedeelte (manueel) 

• drukmateriaal: zeeframen, linoplaten, etsplaatsen, drukinkten, verf,… ; 

• verschillende soorten papier; 

• droogrek; 

• snijtafel; 

• spoelmogelijkheid in het lokaal zelf. 

C. Illustratief gedeelte 

• afhankelijk van de gekozen thema’s wordt het nodige materiaal voorzien, pastel, verf, 

stiften, kleurpotloden,… ; 

• verschillende soorten papier; 

• vakliteratuur. 

D. Waarnemingstekenen 

• verlichting, verplaatsbare spots; 

• verduistering van het lokaal; 

• podia; 

• een ruime tafel per leerling; 

• een verstelbare lamp per leerling; 

• documentatiemateriaal; 

• zuivere geometrische vormen (bol, kubus,…) en andere vormen (appel, hand, hoofd,…) 

in gips, hout of polyester; 

• tekenpapier, karton; 

• tekenmateriaal, (kleur)potloden, stiften, contikrijt, houtskool, penselen, pennen, markers, 

verven (plakkaatverf, acrylverf, …), inkten, enz.; 

• lavabo met warm en koud water; 

• tekenezels en –planken; 

• ladekasten. 


SPECIFIEKE DOELSTELLINGEN, 

LEERINHOUDEN, 

PEDAGOGISCHE EN DIDACTISCHE 

WENKEN 



KV WAARNEMINGSTEKENEN 

KV Waarnemingstekenen 4 4 

Didactische en pedagogische wenken 

In het eerste jaar van de derde graad komen verder uitgewerkte basismodellen aan bod en 

wordt de detailweergave meer uitgediept. Deze basismodellen vormen een laatste stap 

naar voorwerpen uit de handel of de natuur. 

Men kan van een leerling van het eerste jaar van de derde graad verwachten dat hij, bij de 

beginsituatie, de waarneming-en weergavetechniek beheerst, zodat er energie vrijkomt die 

kan besteed worden aan het verder ontwikkelen van een persoonlijk tekenschrift. 

Het is ook belangrijk dat de leerlingen zich een plastisch vocabularium eigen maken. Het 

leren evalueren, argumenteren en voorstellen formuleren zal aanzetten tot selectief 

nadenken over de activiteiten en de resultaten. Het betreft een attitude die hen in staat 

moet stellen hun evoluerende ideeën te verwoorden. 

In het kader van de persoonlijke vorming zullen diverse attitudes en werkmethoden worden 

aangeleerd als zijn 

• zin voor presentatie; 

• zin voor orde en netheid; 

• zelfkritiek; 

• aanleggen van een documentatiemap; 

• aanleggen van een schetsboek,… 

De leerkracht moet fungeren als volwaardig professioneel identificatiemodel zowel op 

technisch, artistiek als op didactisch vlak. Men moet erin slagen een positief creatief klimaat 

te scheppen waarin leerlingen de intentie hebben om beeldend, creatief en technisch bezig 

te zijn. 

Algemene principes kunnen dit in de hand werken: 

• combinatie van discipline en creatieve oefeningen stimuleren; 

• geen te lange oefeningen, maar met veel variatie en vakoverschrijdend; 

• technisch aspect niet verwaarlozen; 

• individualisatie; 

• leergesprek; 

• thematisch onderricht en projecten uitwerken; 

• uitgaan van de leefwereld en interessesfeer van de leerlingen; 

• zelfactualisatieprincipe. 


Voor een optimaal functioneren van dit leerplan zijn volgende vereisten onontbeerlijk: 

• een vast lokaal met bord; 

• voldoende materiaal en materieel voor leerlingen en leraars; 

• audiovisuele middelen; 

• modellen in gips of andere materialen; 

• individueel tafellicht ( om schaduwweergave te tekenen op elke bank); 

• goede verlichting en verplaatsbare spots; 

• houten tekenplanken; 

• sokkels op verschillende hoogten; 

• podium; 

• voldoende bergingsruimte; 

• schildersezels; 

• ruimte voor een bibliotheek. 

De opleiding zal steeds zo nauw mogelijk aanleunen bij de realiteit van het beroep en zo 

zullen de leerlingen het belang van de studies gemakkelijker inzien. 

De klasindeling moet vooral de mogelijk bieden om zowel individueel kleine voorwerpen als 

klassikaal grotere voorwerpen te laten natekenen. 

Het programma is een methodische en logische voortzetting van de tweede graad. Hierbij 

zal echter wel rekening moeten gehouden worden met de instroom van nieuwe leerlingen: zij 

zullen de gelegenheid moeten krijgen zich in de leerstof in te werken zodat zij progressief 

gelijke tred kunnen houden met de anderen. Het is dus wel belangrijk de essentiële 

vaardigheden en aspecten van waarnemingstekenen te herhalen, maar in een sneller 

tempo. 

Voorwerpen en modellen worden zo gekozen dat duidelijk verwezen kan worden naar de 

leerstof van de voorgaande jaren. Het is aan te raden in de eerste helft van het schooljaar 

nog redelijk grote modellen te kiezen waarvan opzet en verhoudingen nog methodisch 

kunnen vergeleken worden en later te groeien naar kleinere modellen waarbij het geoefend 

oog zich verder kan ontwikkelen. 

Bij ‘toegepast figuurtekenen’ is het nodige beeldmateriaal onontbeerlijk: toepassingen in de 

reclame, film,… moeten zorgen voor de passende begeleiding. Een map samenstellen met 

de schetsen van verschillende kunstenaars is hier ook een optie. 

Denk aan demonstraties met verschillende dragers en materialen en benadruk het 

onderhoud ervan. Verschillende meet-en vergelijkingsmethoden onderrichten is 

aangewezen. De leerlingen moeten immers correct en artistiek een figuur kunnen 

weergeven. 

Overleg en samenwerking met andere vakken is ook hier nuttig en te adviseren : vb. de 

figuren verwerken in een reclameposter, foto, affiches voor lingerie, fotomateriaal, … 


Het is vanzelfsprekend dat materieel-en materiaalkennis bij elk onderdeel van de leerstof aan 

bod komt: 

• grafietpotloden 

• kleurpotloden 

• pastelpotloden 

• aquarelpotloden 

• plakkaatverf 

• dekkende en transparante inkten en verven 

• conté 

• sanguine 

• houtskool 

• negro 

• pastelkrijt (soft en olie) 

• olieverf 

• alcoholstiften en andere stiften vb. Pantone 

• onderhoud 

• verschillende papiersoorten en verschillende formaten van papier 

• verschillende pennen: profileerpen , rietpen,… 

Het leren zien en herleiden van de modellen tot de essentiële basisvormen is een vereiste die 

van de leerling mag verwacht worden. 

Herleiden tot 

• rechthoek, balk 

• vierkant, kubus 

• cirkel, cilinder 

• kegel 

• samengestelde meetkundige vormen 

Bij de behandeling van de mogelijke modellen en onderwerpen wordt verstaan dat ze zowel 

afzonderlijk als in samenstelling getekend worden: vb. koffiekan, theepot, koffiemolen, 

nachtlamp, kandelaar, strijkbout, allerhande gereedschap, rolschaatsen, schoenen en 

laarzen, verpakkingen, muziekinstrumenten, fototoestel, groenten en fruit, onderdelen van 

machines e.a. 

Het is belangrijk de leerlingen duidelijk perspectivische vervormingen van lijnen en vlakken te 

laten waarnemen. 

De voorwerpen worden best geplaatst onder voldoende licht (individueel tafellicht voor 

kleine voorwerpen, spots of anderen gerichte belichting voor grotere voorwerpen) om zo 

een optimaal licht-en schaduweffect te bekomen. 

Het model moet een duidelijk vereenvoudigd beeld geven van het voorwerp uit de 

dagelijkse omgeving of uit de handel. 

Aangezien de opzet van richtingen en verhoudingen methodisch gebeurt (vb. met priem of 

zoeker ) is het belangrijk dat de modellen een redelijke grootte hebben. 

Uiteraard is coördinatie met andere vakken noodzakelijk vb.: Illustratietechnieken (airbrush), 

Publicitaire vormgeving en Grafische technieken, of andere publicitair gerichte vakken. 

Voor de leerlingen met een ruimere basiskennis kunnen de oefeningen ingewikkelder of iets 

meer uitgebreid worden. 

Niet enkel streng meetkundige vormen moeten aan bod komen, maar ook organische 

vormen zijn vaak interessant om te verwerken. 

Afstand tussen model en tekenaar moet aangepast worden naargelang de grootte van het 

te tekenen object(en). 


3de graad Beroeps Secundair 

Onderwijs 

Publiciteitsgrafiek 

KV WAARNEMINGSTEKENEN 

Specifieke leerplandoelstellingen B/U Leerinhouden 

1. NATUURTEKENEN 

Weten wat ‘waarnemingstekenen’ inhoudt. B 1. Inleiding 

Materieel en materiaal kennen en kunnen gebruiken. 

Basisvormen herkennen. 

Meetkundige vormen kunnen toepassen. 

- begrip 

- doel 

- nut 

B 2. Materiaal en materieel 

- grafietpotlood 

- kleurpotloden 

- pastelpotloden 

- aquarelpotloden 

- plakkaatverf 

- conté 

- vergroter 

- onderhoud 

-… 

B 3. Waarnemingsperspectief 

B schaduwen in basistechniek: 

- één grijswaarde 

p. 23 Leerplan Publiciteitsgrafiek KV Waarnemingstekenen 3 de graad Beroeps Secundair Onderwijs

Eenvoudige structuren kunnen weergeven. 

Licht- en schaduwwerking kunnen weergeven op een voorwerp. B - drie grijswaarden 

- uitgebreid palet aan grijswaarden 

Licht- en schaduwwerking kunnen weergeven op een voorwerp in kleur. 

Ellipsen kunnen tekenen en toepassen in een opdracht. 

Structuren in kleur kunnen weergeven. 

Objecten zeer reëel kunnen weergeven. 

2. WAARNEMINGSTEKENEN 

Gericht kunnen waarnemen en tekenmethoden spontaan kunnen 

toepassen. 

De functionele en expressieve mogelijkheden van de lijn spontaan kunnen 

toepassen 

Functionele aspecten (relatie tussen lijn-drager-tekenmateriaal-techniek) 

kunnen toepassen. 

p. 24 Leerplan Publiciteitsgrafiek KV Waarnemingstekenen 3 de graad Beroeps Secundair Onderwijs 

B 

B 4. Schaduwen volgens aangegeven techniek 

- aquareltechniek 


B - cirkels in perspectief 

B 5. Materieweergave 

B 6. Observatietekenen 

B 1. Waarnemen 

- blind contourtekenen 

- gemodificeerd contourtekenen 

- positieve en negatieve ruimten 

- analyserend tekenen 

- meten en schatten van afstanden, verhoudingen, hoeken en 

richtingen 

B 2. De lijn 

B - Functionele aspecten: 

constructie en/of hulplijn 

contourlijn 

lijncombinaties in functie van tonen, rondingen, reliëf, richting, 

beweging, texturen,…

Expressieve aspecten kunnen toepassen. 

De fundamentele opbouw van een opstelling kunnen ontdekken en 

eigenhandig samenstellen. 

Het evenwicht tussen de elementen kunnen zien. 

Een effect door plaatsing kunnen ontdekken. 

De invloed van de belichting kunnen waarnemen. 

Een evenwichtige bladschikking kunnen bekomen. 

Basisbegrippen van compositie kunnen hanteren. 

B - Expressieve aspecten: 

persoonlijke interpretatie van lijnkarakter en vlakvulling 

B 3. Compositie 


B 

B 

B 

B 

B - richting 

- beweging 

- spanning 

- schema’s: 

symmetrisch 

assymetrisch 

horizontaal 

verticaal 

centraal 

Op een plat vlak spontaan diepte kunnen suggereren. B 4. Dieptewerking en perspectief 

- planvorming 

- verkleining en vervaging van vormen op de achtergrond 

- detaillering van vormen op de voorgrond 

- atmosferisch perspectief 

- contrastwerking tussen vormen, kleuren,… 

- verkorting van vormen

De wetten van perspectief kunnen beheersen. B 5. Perspectief 

Lineaire en picturale ruimtesuggestie kunnen toepassen. 

Licht- en schaduwstudies kunnen toepassen 

De relatie tussen de lichtbronnen, het onderwerp en de gezichtshoek 

kunnen variëren. 

- van verschillende volumes 

- stillevens 

- monumentale stukken: landschap, stadszicht, ruimte, decors,… 

- doorzichtige en ondoorzichtige volumes 

B 6. Ruimtesuggestie 

- weergave van drapering: loshangend, ingekneld 

- differentiatie van materialen 

- weergave van aard en materiaal 

B 7. Licht en schaduw 

Verschillende schaduwtechnieken en materialen kunnen verwerken. B - grafietpotloden 


- pastelpotloden 

- olieverf 

- Pantone stiften 

- … 

Sfeer kunnen scheppen in een tekening. 

Door middel van licht en schaduw ruimtelijke illusie kunnen weergeven. 

Licht en schaduwstudies persoonlijk kunnen toepassen. 

- soorten schaduwen: eigen schaduw, slagschaduw,… 

- soorten licht: tegenlicht, reflectie,… 

- toonwaarden: contrasten, wazig, scherp, overgangen,… 


B 

B 

B - visie 

- gemoedstoestanden 

- belevingen 

- goedgeplaatste accenten

Kunnen snelschetsen. 

3. TOEGEPAST FIGUURTEKENEN 

Het begrip ‘toegepast figuurtekenen’ kennen en inzicht krijgen in de 

verschillende mogelijkheden ervan. 

Basismateriaal en -materieel kennen en kunnen gebruiken. 

B 8. Snelschetsen 

- pijlsnel tekenen 

- contourtekenen 

- toontekenen 

- volumebepaling 

- vlugschetsen door analyse: opbouw via grootte, centrale as, 

verticale en horizontale maten,… 

- schetsen van de innerlijke structuur: as, richting, beweging 

- driloefeningen 

- opbouw met geometrische vormen 

B 1. Inleiding 

- nut 

- doel 

- gebruik 

B 2. Materiaal en materieel gebruiken 

- grafietpotloden H en B 

- houtskool 

- negro 

- schrijnwerkerspotlood 

- pastel 

- olieverf 

- oostindische inkt 

- ecoline 

- aquarel 


- rietpen 

- schetspapier 

- ingrespapier, verschillende kleuren 

- inpakpapier - aquarelpapier 

-… 

p. 27 Leerplan Publiciteitsgrafiek KV Waarnemingstekenen 3 de graad Beroeps Secundair Onderwijs

Het juiste materiaal en materieel kunnen kiezen in functie van de 

opdracht. 

Diverse materialen kunnen onderscheiden en gebruiken. 

De mogelijkheden van verschillende meetmethoden kennen en kunnen 

gebruiken. 


B 

B 

B 3. Meten 

- met gestrekte arm 

- met priem 

- met basiseenheid 

Kunnen waarnemen. B 4. Schetsen en snelschetsen 

Verschillende tekentechnieken kunnen toepassen. 

De menselijke figuur naar verhouding kunnen weergeven in verschillende 

houdingen. 

Een naaktmodel kunnen weergeven. 

Verhoudingen van het gelaat kennen en zo reëel mogelijk kunnen 

weergeven in vooraanzicht en profiel. 

Inzicht hebben in gebruik van lijn, vorm en kleur. 

Licht en schaduwweergave kunnen weergeven. 

Volume en textuur kunnen weergeven. 

Een eigen tekenschrift kunnen ontwikkelen. 

Verschillende technieken kunnen toepassen in een publicitair gerichte 

opdracht met figuren. 

B 

B 

U 

5. Figuren en verhoudingen 

- staande figuren 

- zittende figuren 

- liggende figuren 

- verkortingen 

B 6. Portrettekenen 

B 7. Volumeweergave 

B - schaduwen in 2 toonwaarden 

- schaduwen in verschillende materialen 

B 

B 

B 8. Publicitaire toepassingen


KV BEELD- EN MEDIACULTUUR 

KV Beeld- en mediacultuur 2 2 


De leerlingen beschikken over basiskennis die ze in de tweede graad hebben opgedaan met 

betrekking tot het historisch inzicht, begrippen, technieken, vormgeving, binnen de vakken stijlleer, 

kleurtechnieken en sierschilderen. In een homogeen samengestelde klasgroep vormen de 

bovenvermelde verworvenheden, de basis en het vertrekpunt voor de nieuwe leerinhouden van dit 

vak. 

Het vak KV Beeld- en mediacultuur houdt zich bezig met de achtergronden van de reclame. 

• psychologische achtergrond van reclame; 

• sociologische achtergrond van reclame; 

• culturele achtergrond van reclame. 

In dit leervak leert de leerling 

• begrijpen en inzien wat reclame/publiciteit is (omschrijving, definitie, verschijningsvormen); 

• hoe reclame wordt en werd toegepast (reclame vroeger en nu, evolutie, toepassingen,…); 

• hoe een publicitair beeld een communicatie is tussen ontwerper en toeschouwer (gebruik van 

kleur en vorm); 

• vroegere verschijningsvormen herkennen als inspiratiebron voor publicitaire opdrachten; 

• theoretische benaderingen vertalen naar handige tips bij het uitvoeren van publicitaire 

opdrachten; 

• beeldelementen die de sfeer bepalen herkennen; 

• inzien dat het beroep ‘publiciteitstekenaar’ een stijlvol, creatief en doordacht beroep is; 

• streven naar persoonlijke voldoening in het beroep; 

• inzicht verwerven in de technieken die aan de basis liggen van een geslaagde visuele 

communicatiemix; 

• de mogelijkheden met betrekking tot vormelijke, inhoudelijke en esthetische analyse verder 

ontwikkelen; 

• inzicht verwerven omtrent het functioneren van de publiciteit; 

• via vergelijkende analyse de artistieke smaak verder ontwikkelen; 

• de begripsvorming met betrekking tot de publiciteit verbreden en verdiepen. 

Het bekijken en bespreken van affiches, advertenties, reclamespots, brochures,… is zeer belangrijk en 

heeft verschillende doelen. Het vormen van een eigen stijl, het herkennen van bepaalde 

reclamemiddelen, mogelijke fouten, psychologische ondergrond,… 

Het bekijken en bespreken ervan kan gebeuren in klassikaal verband onder de vorm van 

spreekbeurten. Wat vind de leerling goed of minder goed aan een bepaalde reclamecampagne, 

welke doelgroep wordt hier aangesproken, wordt er een bepaald rollenpatroon gebruikt of een 

maatschappelijk thema,… 


Het bezoeken van tentoonstellingen en musea kunnen bijdragen tot het inzicht verwerven in de 

verschillende reclamestijlen van vroeger tot nu. Leerlingen worden geconfronteerd met andere 

stijlen, kleuren, reproductietechnieken,… en kunnen hier inspiratie uit putten voor de opdrachten in de 

aanverwante vakken. 

Het aanleggen van een documentatiekaft, onderverdeeld in categorieën is zeker aan te raden. 

Hierdoor worden de leerlingen bewust van de verschillende reclamemiddelen en het gebruik ervan. 

De leerkracht is voorzien van uitgebreide informatie waarin alle te leren doelstellingen aan bod 

komen. Hij/zij geeft een theoretische benadering aangevuld met veel voorbeelden uit de praktijk. 

Het doel is de leerlingen bewust te maken van de onderliggende eigenschappen van de reclame. 

De leerkracht kan de leerlingen regelmatig opzoekopdrachten geven. 


3de graad Beroeps Secundair Onderwijs 


KV BEELD- EN MEDIACULTUUR 


1. WAT IS RECLAME? 

Een definitie en een omschrijving van reclame kunnen verwoorden. 

Verschillende manieren om de consument te beïnvloeden begrijpen. 

Verschillende reclamemiddelen kunnen onderscheiden. 

Verschillende reclamevormen kunnen onderscheiden. 

Verschillende reclamesoorten kunnen onderscheiden. 

B 1. Definitie en omschrijving van reclame 

B 2. Reclamewegen 

beeld, klank, klank en beeld, bewegend beeld 

B 3. Reclamemiddelen 

radioreclame, TV-reclame, digitale reclame, gedrukte reclame, 

mond-aan-mond-reclame, gratis reclame, luchtreclame, 

rijdende reclame,… 

B 4. Reclamevormen 

e-mail, mailing, advertentie, affiche, website, billboards, … 

B 5. Reclamesoorten 

- imagoreclame 

- consumentenreclame 

- instrumentele reclame 

- emotionele reclame 

- …. 

p. 31 Leerplan Publiciteitsgrafiek KV Beeld- en mediacultuur 3 de graad Beroeps Secundair Onderwijs

Verschillende begrippen en vaktermen kennen. 

2. WAT IS “GOEDE” RECLAME? 

De algemene eisen voor doeltreffende reclame kunnen beschrijven. 

Reclame en lay-out: een goede lay-out kunnen herkennen en kunnen 

verklaren waarom deze “goed” is. 

Een goede of slechte layout kunnen herkennen dit kunnen verklaren. 

Reclame en vormgeving: mogelijke vormen van beeldelementen en 

grafische producten kunnen herkennen. 

Reclame en typografie: gebruik van typografie in de reclame kunnen 

verklaren. 

Reclame en kleur: toepassingen van kleur in reclame-elementen kunnen 

herkennen en de achterliggende functie begrijpen. 

B 6. Reclame-items 

- logo 

- slogan 

- huisstijl 

- reclamecampagne 

- …. 

B 1. Algemene eisen voor doeltreffende reclame 

B 2. Compositie 

- lay-outrooster 

- uitlijnen 

- groeperen 

- witruimten 

- richting 

- contrasten 

B 3. Vormgeving 

- beeldelementen: mogelijkheden 

- beeldelementen: beperkingen 

- beeldelementen in toepassing 

B 4. Typografie 

- formaat en bladspiegel 

- verdeling van tekst over pagina 

- regels en tekstgroepen, lijnen en alinea’s 

- eisen gesteld aan een goede typografie 

B 5. Kleurgeving 

- kleur objectief: 

- vaktermen 

- contrasten kleur 

- kleur subjectief: 

- functioneel 

- psychologisch 

- symbolisch 

p. 32 Leerplan Publiciteitsgrafiek KV Beeld- en mediacultuur 3 de graad Beroeps Secundair Onderwijs

Specifieke eisen van de verschillende reclamevormen begrijpen. 

3. MATERIALEN IN DE RECLAME 

De verschillende basismaterialen, gebruikt in het grafisch productieproces, 

met hun beperkingen en mogelijkheden kennen. 

B 6. Specifieke eisen 

brochures, flyers, affiches, … 

tv-spots en radiospots 

internet 

B 1. dragers 

- papier: 

- formaten (ISO-normen) 

- kwaliteiten 

- soorten 

- kunststof 

- productie 

- toepassingen 

- metaal 


- textiel 

- grondstoffen 


De verschillende soorten inkt en hun eigenschappen kunnen benoemen. U 2. inkten 

- soorten 

- eigenschappen 

4. DRUKPROCEDES 

De verschillende manieren van drukken en druktechnieken kennen. B drukken 

- drukproces 

- drukprincipe 

- manieren van drukken 

- druktechnieken 

5. RECLAMEBUDGET 

De waarde van de verschillende stappen in een productieproces 

erkennen. 

De waarde van de verschillende communicatiemedia erkennen. 

p. 33 Leerplan Publiciteitsgrafiek KV Beeld- en mediacultuur 3 de graad Beroeps Secundair Onderwijs 

U 

U 

Prijsramingen, offertes, …

6. UP-TO-DATE MAKEN VAN RECLAME 

Kennis en inzicht hebben over de mogelijke cultuurinvloeden en 

trendbepaling binnen de reclame. 

7. VERWERKING VAN BESTAANDE RECLAME 

Bestaande reclame kunnen analyseren op vorm, kleur, lettertype, lay-out, 

… 

Begrijpen dat hij/zij op de hoogte moet blijven van evoluties en heersende 

trends en modes op vlak van reclame. 

Informatie kunnen verzamelen en verwerken over de publicitaire 

actualiteit (tentoonstelling, museum, beurzen, enz). 

B Evolutie van een logo, huisstijl, … 

Actuele verwijzingen naar kunst en kunstenaars in de reclame 

Gebruik van populaire personen in de reclame 

p. 34 Leerplan Publiciteitsgrafiek KV Beeld- en mediacultuur 3 de graad Beroeps Secundair Onderwijs 

B 

B 

B 

1. Aanleggen van een documentatiemap 

- verzameling aanleggen van goede toepassingen en 

voorbeelden van reclame 

2. Tentoonstellingen bezoeken 

- vakbeurzen bezoeken 

- onderzoekende instelling aannemen 

3. Creatieve verwerkingen 

vb. aanpassingen van logo, verwerking van bestaande 

advertentie, toepassing op lay-out, …

TV Publiciteitstekenen 4 4 






TV PUBLICITEITSTEKENEN is de technische en theoretische basis voor PV Praktijk Publiciteitstekenen. 

Het vak TV Publiciteitstekenen omvat: 

• Computergrafiek: 

leren werken met een pixelgestuurde, vectoriële en opmaakprogramma en de integratie van 

deze 3 programma's; 

• Typografische vormgeving: 

leren werken met letters, tekens en lay-out; 

TV PUBLICITEITSTEKENEN 

• Publicitaire vormgeving: 

de reclamewereld leren kennen in al zijn aspecten; 

• Ruimtelijke vormgeving: 

leren bedenken, weergeven en uitvoeren van 3D-vormen. 

Het is aan te raden dit pakket TV Publiciteitstekenen te verdelen over twee (of eventueel meerdere) 

leerkrachten. Sterke samenwerking is echter vereist. De combinatie van de competenties van deze 

leerkrachten biedt een meerwaarde aan de opleiding. 

Er zal getracht worden aan de vier onderdelen (Computergrafiek, Typografische vormgeving, 

Publicitaire vormgeving en Ruimtelijke vormgeving) evenveel aandacht en tijd te voorzien. 

Het leerprogramma werd zo opgevat dat de meeste disciplines een technische EN een praktische 

uitwerking hebben. De technische verwerking (leerprogramma TV) vindt zijn uitwerking en realisatie in 

de praktische verwerking (leerprogramma PV). Het is dan ook vanzelfsprekend dat (de onderdelen 

van) deze vakken (TV en PV van dezelfde discipline) door één leraar gegeven wordt. Dit garandeert 

dat het theoretische gedeelte volledig geïntegreerd wordt in de praktijk. Bvb TV Publiciteitstekenen – 

Typografische vormgeving en PV Praktijk Publiciteitstekenen – Typografische vormgeving. 


Het vak Publiciteitstekenen vereist een ruim en aangepast lokaal met voldoende ruimte voor de 

verschillende activiteiten. 

De mogelijkheid om eventueel te werken in een open atelier waar de verschillende disciplines van de 

opleiding aan bod komen en waar de verschillende specialisten ter zake aanwezig zijn al dan niet 

met een andere klasgroep, wordt voorzien. Informatie, hulp en begeleiding kan gebeuren over de 

verschillende klasgroepen en over de verschillende disciplines heen. 


De leerlingen die starten in de 3de graad: 

• beschikken over beperkte informatica basiskennis; 

• hebben al kennis gemaakt met een computer; 

• kunnen een computer aanzetten en zich eventueel aanloggen in een netwerk; 

• zijn vertrouwd met elementaire basiscommando’s zoals: knippen en plakken, selecteren, opslaan 

en opslaan als, openen en sluiten van een programma, een file, een toepassing; 

• weten wat een harde schijf is, een cd-rom, een DVD, een diskette; 

• weten wat printen is en kunnen het commando aan de computer geven. 

De opdrachten moeten in de mate van het mogelijke aanvullend en ondersteunend zijn voor andere 

deelvakken. Het uitvoeren en digitaliseren van opdrachten zoals 

• lay-out, 

• toepassen van teksten en illustraties op verpakkingen, 

• huisstijl, 

• toepassen van huisstijl op 3D houders, 

• logo’s, 

• advertenties, 

• affiches, 

• illustraties in functie van een ontwerp, 

• boekomslag, 

• publiciteitscampagne, 

• lichtreclame, 

• … 

De toepassingen vanuit de praktijkvakken kunnen gebruikt worden als vertrekbasis voor het realiseren 

van de doelstellingen met betrekking tot de computer. 

Het verdient aanbeveling om steeds vanuit een concept te werken dat reeds ontwikkeld werd via 

brainstorming, documentatie en schetsen en vanaf dit punt de computer in te schakelen. Dit om te 

vermijden dat de leerlingen zich zouden beperken tot voor de handliggende oplossingen binnen het 

aanbod van de computer. 

Het is nodig dat de leerlingen zich een gestructureerde werkmethode en planning eigen maken 

waarin de computer gebruikt wordt op de aangewezen momenten om het reële verloop van 

opdrachten in een bedrijfssituatie te benaderen. 

Hierbij maken de leerlingen een werkplanning aansluitend bij het reëel verloop van opdrachten in 

een werksituatie. De planning zorgt ervoor dat beurtelings gebruik kan gemaakt worden van ruimte 

en apparatuur. 



De leerlingen zullen het medium ‘letter’, haar specifiek gebruik, haar technische mogelijkheden en 

beperkingen leren kennen. 

Typografie houdt het toepassen in van letter-en beeldmateriaal volgens de technische en 

theoretische eisen, om tot een kwalitatief reproduceerbaar product te komen. 

De leerstof typografie loopt over een periode van twee leerjaren en bundelt verschillende 

vakonderdelen, die de weerspiegeling zijn van de verschillende stadia die ontwerpen doormaken: 

• een typografisch-publicitair ontwerp kunnen maken i.f.v. een product; 

• een ontwerp digitaal en manueel kunnen uitwerken; 

• de technische noden van een drukwerk correct kunnen inschatten en door optimaal gebruik van 

alle grafische middelen kunnen komen tot een maximaal creatieve toepassing; 

• via eenvoudige ontwerpen en opmaakoefeningen zal de technische vaardigheid om met 

computer en software om te gaan opgedreven worden, tegelijk met het bijbrengen van 

typografische regels die nodig zijn om degelijk drukwerk te maken; 

• dit resulteert in een definitief product. 

Verschillende publicitaire projecten kunnen worden gebruikt, afhankelijk van de leeftijd, leefwereld 

van de leerlingen en de heersende trends. In deze kleine reclamecampagnes kan voor het vak 

typografische vormgeving het volgende aan bod komen: 

• ontwerpen en uitvoeren van een advertentie; 

• ontwerpen van een grid en opmaken van een pagina voor een welbepaald tijdschrift; 

• ontwerpen en uitvoeren van een display; 

• ontwerpen en uitvoeren van algemeen drukwerk of familiedrukwerk; 

• uitvoeren van een affiche; 

• letterzetting van allerlei drukwerk; 

• ontwerpen en uitvoeren van een logo en huisstijl; 

• … 

Deze projecten gebeuren in samenwerking met de praktijkvakken. 


Theorie en praktijk zijn voor het vak Publicitaire vormgeving nauw met elkaar verbonden. 

De meer algemene theoretische vakkennis, verworven tijdens de tweede graad, wordt in de derde 

graad verder uitgediept en aangevuld, nu volledig kaderend binnen een zeer concrete publicitaire 

context. 

De leerling 

• leert het communicatieve aspect van de reclame begrijpen en het leert nut van het 

ontwerpproces, van het zich documenteren tot het ontwerpen en de definitieve uitvoering van 

de opdracht; 

• leert de belangrijkheid van de verhouding tekst/illustratie in een reclamewerk correct inschatten; 

• is op de hoogte van de gangbare trends en leert in functie van een beoogde doelgroep 

doeltreffende en minder doeltreffende reclamecampagnes onderscheiden; 

• leert een doeltreffend werkverloop opbouwen; 

• heeft interesse voor de directe en brede omkadering van het vakgebied en cultiveert gevoel voor 

vorm, kleur en lijn; 

• leert diverse vormen van reclame beoordelen op basis van esthetiek; 

• leert de technische en stilistische evoluties binnen het domein van de reclame; 

• kan functioneel denken en is in staat zelfstandig te werken; 

• is creatief; 

• heeft gevoel voor en begrijpt het nut van afwerking. 




publicitaire vormgeving onder andere het volgende aan bod komen: 





• ontwerpen en uitvoeren van een logo; 

• ontwerpen van een campagne; 

• … 

Mogelijke oefeningen die hiervoor aan bod komen zijn: 

• bespreken en analyseren van een reclamecampagne; 

• verschillen leren zien in affiches, advertenties, artikels,...; 

• druktechnische elementen, gebruikt in brochures, affiches,... leren zien en inzien; 

• technische aspecten leren kennen voor het maken van maquettes, displays,...; 

• … 

Deze oefeningen gebeuren in samenwerking met de praktijkvakken. 


De leerlingen beschikken over ruimtelijke basiskennis die zij hebben opgedaan in de tweede graad. 

• kennis van de verschillende basisgeometrische ruimtelijke vormen (kubus, balk, bol, cilinder, 

prisma); 

• zij kunnen karton kwetsen, snijden en vouwen; 

• zij kunnen verschillende lijmtechnieken toepassen. 

Ruimtelijke vormgeving houdt zich bezig met het ontwerpen en vervaardigen van ruimtelijke 

presentatie mogelijkheden. 

Hier leert de leerling 

• ruimtelijke vormen uitdenken; 

• basisgeometrische vormen gebruiken als uitgangspunt voor nieuwe ontwikkelingen; 

• exact en uiterst verzorgd manueel werken; 

• toepassingsmogelijkheden van verschillende materialen; 

• zoeken naar en verwerken van alternatieve materialen; 

• werken op schaal en op ware grootte. 

De thema’s van de opdrachten moeten naar de andere onderdelen van het vak publicitaire 

vormgeving toe een ondersteunende functie hebben. Dit wil zeggen dat vakoverschrijdend werken 

noodzakelijk is. 

Het maken van display’s, dummy’s en andere 3-dimensionale reclamemiddelen kunnen in dit vak 

worden bestudeerd en uitgevoerd. 

De leerkracht en de leerlingen verzamelen allerhande 3D reclamemiddelen zodat deze geanalyseerd 

kunnen worden en de constructie ervan achterhaald kan worden. Dit kan inspirerend werken. 





1. COMPUTERGRAFIEK 

TV PUBLICITEITSTEKENEN 


In grote lijnen de technologische evolutie binnen de grafische 

sector kunnen volgen. 

Gebruik van een computer voor multimediale beeldvorming binnen 

publiciteit kunnen uitleggen. 

Beseffen welke software nodig is voor welke toepassing. 

B 

B 

B 

1. Inleiding 

Informatiebronnen vb. tijdschriften, beurzen,… 

Soorten toepassingsprogramma’s: 

- opmaakprogramma, bv Indesign 

- beeldverwerkingsprogramma, bv Photoshop 

- vectorprogramma’s, bv Illustrator 

- internet en e-mail 

p. 39 Leerplan Publiciteitsgrafiek TV Publiciteitstekenen 3 de graad Beroeps Secundair Onderwijs

Onderdelen van een computersysteem kunnen benoemen. 

Weten welke basisrandapparatuur en de bijhorende software 

doelgericht moet gebruikt worden. 

Inzicht hebben in een besturingssysteem. 

B 

B 

B 

2. Onderdelen van een computersysteem 

Hardware 

- harde schijf, RAM, geheugen, systeem,… 

- monitoren (zoals flatscreen, inch,…) 

- randapparatuur (zoals printer, plotter, scanner,…) 

Software 

- programma’s 

3. Basisgebruik van de computer en randapparatuur 

Invoermogelijkheden 

- internet 

- scanner 

- digitale camera 

- overbrengen naar diverse programma’s in functie van verdere 

bewerkingen. 

Uitvoermogelijkheden 

- e-mail 

- PDF 

- print: instellingsmogelijkheden, papierkeuze volgens output, 

doordacht en spaarzaam omgaan met papier vb. onderscheid 

proefafdrukken en definitieve afdruk. 

4. Besturingssysteem 

- organisatie en archivering van bestanden in mappen 

- terminologie 

- probleemoplossingen 

- back-ups maken 

- verschillende bestandsformaten exporteren en importeren 


Realisatieplan kunnen opbouwen. 

Weten hoe je de computer kan gebruiken als middel om 

ontwerpen en ideeën te presenteren. 

Weten wat DTP is. 

De mogelijkheden van DTP kennen en aantonen met grafische 

voorbeelden. 

Inzicht hebben in het opmaken en drukklaar maken van een 

document. 

Weten welke de basisfuncties van een opmaakprogramma zijn en 

ze kunnen bedienen. 

Tekst en beeld kunnen verwerken in een opmaakprogramma. 

Aan de hand van eenvoudige oefeningen (bijvoorbeeld 

naamkaartjes maken) de basiskennis verwerken. 

B 

B 

B 

B 

B 

B 

B 

B 

5. Realisatieplan 

- doel en uitvoering 

- beeldmateriaal 

- lettertypes 

- softwarekeuze 

6. Desktop Publishing (DTP) 

Grafische voorbeelden: 

- advertentie, folder 

- affiche, huisstijl, flyer 

- textiel, belettering 

- verpakking 

- handelsdrukwerk 

- CMYK 

- RGB 

- … 

7. Functies OPMAAKPROGRAMMA 

- paletten 

- gereedschappen 

- menu’s 

- letter, woord en tekstverwerking 

- beeldmanipulaties (importeren, positioneren, kadreren, 

manipuleren 


Weten welke de basisfuncties van een vectorprogramma zijn en ze 

kunnen bedienen. 

Tekst en beeld kunnen aanmaken in een vectorprogramma. 

Weten welke de basisfuncties van een pixelprogramma zijn en ze 

kunnen bedienen. 

Beelden kunnen verwerken in een pixelprogramma. 

De juiste dpi-waarden kunnen bepalen. 

B 

B 

B 

B 

B 

8. Functies VECTORPROGRAMMA 

- paletten 


- menu’s 



manipuleren 

9. Functies PIXELPROGRAMMA 

- paletten 


- menu’s 



manipuleren, detoureren, retoucheren, …) 

- pixelberekening 


2. TYPOGRAFISCHE VORMGEVING 

Begrijpen wat typografie inhoudt. 

Vakterminologie kennen en kunnen gebruiken. 

Inzicht hebben in de mogelijkheden en functie van de typografie in 

reclamewerk. 

Kennismaken met het begrip ‘letter’ en de voornaamste aspecten 

ervan. 

Weten dat typografische leestekens een functie hebben en een 

juiste plaatsing vragen. 

B 

B 

B 

B 

B 

1. Typografie 

- definitie 

- omschrijving 

- vakterminologie: 

- alinea 

- interlinie 

- kapitaal 

- onderkasten en bovenkasten 

- cursief 

- kapitaalhoogte 

- staartletter 

- … 

- gebruik: 

- als middel 

- als doel 

- informatief 

- decoratief 

- kopregel, ondertitel, slagzin,… 

2. De letter 

- functie 

- gebruik 

- begrippen en benamingen 

- kenmerken 

3. Leestekens en typografische tekens 

- gebruik en correct plaatsen 


Weten wat spatiëren is. 

Inzicht hebben in de opbouw van een logo. 

De belangrijkste papierformaten en hun toepassingen kennen. 

De belangrijkste technische vereisten kennen. 

Een pagina op een verantwoorde manier kunnen opbouwen. 

Inzicht hebben in het maken van een grid. 

Marges en zetbreedte kunnen berekenen. 

Begrijpen dat hij/zij op de hoogte moet blijven van evoluties in layout 

en lettertypes. 

B 

B 

B 

B 

B 

B 

B 

B 

4. Spatiëring 

- begrip 

- aanspatiëren 

- afspatiëren 

5. Logo 

- logo met beeld 

- logo met woord 

- logo met beeld en woord 

- kleurgebruik in een logo 

- gebruik van een lettertype 

6. Opbouw en verhoudingen 

- papierformaten 

7. Opbouw van een pagina 


- aantonen met voorbeelden wat een goede en slechte 

pagina-opmaak is 

8. Documentatie 

- tentoonstellingen bezoeken 


- onderzoekende en experimenteel gerichte instelling 


Criteria kennen om eigen werk en dat van anderen kritisch te 

analyseren en te beoordelen. 

Begrijpen waarom bepaalde typografische aspecten op bepaalde 

manieren werden gebruikt. 

B 

B 

9. Verantwoording 

- bestuderen 

- analyseren 

- motiveren 

van typografische aspecten. 


3. PUBLICITAIRE VORMGEVING 

De verschillende fasen van ontwerp tot uitvoering kunnen 

opsommen en omschrijven. 

Bestaande reclamevormen kunnen bespreken qua concept, 

kleurgebruik, uitvoering,... 

Juiste documentatie van diverse grafische reclamevormen kunnen 

opzoeken en verzamelen. 

Het communicatieve aspect van reclame begrijpen. 

Evolutie en nut van brainstorm tot uitvoering begrijpen en kunnen 

toepassen in eigen opdrachten. 

In staat zijn rekening te houden met bepaalde vrijheden en 

beperkingen bij het bedenken en ontwerpen van reclame. 

B 

B 

B 

B 

B 

B 

1. Werkwijze van concept tot uitvoering 

verschillende aspecten in de ontwerpfase 

- briefing 

- informatie 

- brainstorm 

- concept 

- schets (roughs) 

- ontwerp 

- uitgewerkte schets 

- dummy 

- debriefing 

- feedback 

- technische uitvoering 

- afwerking 

- presentatie 

factoren van belang bij elke stap 

- middelen 

- doelgroep 

- klant 

- budget 

- timing 


Inzicht hebben in het nut, de functie, het gebruik en terminologie in 

de reclame. 

Inzicht hebben in de beïnvloeding van sociale en culturele factoren 

op reclame. 

Inzicht hebben in de evolutie van reclame. 

Het communicatieve aspect van reclame begrijpen. 

Verhouding tekst en illustratie in reclame correct kunnen inschatten. 

Het nut begrijpen van een correct gebruik van verschillende soorten 

grafische software in de reclame. 

Grafische software correct kunnen gebruiken. 

B 

B 

B 

B 

B 

B 

B 

2. Reclameboodschap 

- middel 

- doel 

- informatief/decoratief gebruik 

- titel, ondertitel, slagzin, slogan, voettekst, bodytekst,… 

3. Campagne 

- doel, doelgroep, budget 

- soorten: inhoud & media 

- drager 

- aspecten: psychologie, ethiek, kritiek, marketing, copywriting, plagiaat, 

huisstijlregels, reclamebureau, kleurgebruik, humor, stille verleiders,… 

4. Grafische software 

- doel en functies van softwarepakketten 

- mogelijkheden en beperkingen van de verschillende soorten grafische 

software. 

- gebruik van grafische softwareprogramma’s: 

pixelgestuurd, vectorieel en opmaak 


Inzicht hebben in de functies, eigenschappen en 

toepassingsmogelijkheden van beeldende technieken in functie 

van het beroep van reclametekenaar. 

Inzicht hebben in de functies, eigenschappen en 

toepassingsmogelijkheden van beeldende materies in functie van 

de reclame. 

B 

B 

5. Illustratie en decoratie 

Technieken: 

- potlood 

- pastel 

- collage 

- inkt 

- ritsen/vouwen 

- snijden/knippen 


- aquarel 

- pantonestiften 

- … 

Materies: 


- kleurpotlood 

- pastel 

- viltstift 

- aquarel 

- papiersoorten 

- papierdikten 


Weten aan welke eisen een compositie met reclamedoeleinden 

moet voldoen. 

Grondige kennis van compositie, lay-out. 

Inzicht hebben in mogelijkheden en beperkingen van twee- en 

driedimensionele composities. 

De basisprincipes van het bewegend beeld kennen. 

B 

B 

B 

U 

6. Compositie in reclame 

- basisregels 

- lijn, vlak, volume 

- grid 

- leesriching 

- kijkrichting 

- verhoudingen tussen tekst en beeld en het effect hiervan voor de 

publiciteit. 

- lay-outprincipes 

- lettertypes 

- lettergrootte,... 

- ruimtelijke vormgeving 

- presentatietechnieken 

7. Animatie 

- storyboard 

- beperkingen/mogelijkheden 

- cadrage 

- frames 

- … 


Elementaire kennis verwerven van de gangbare technologie en 

vakterminologie in de grafische sector. 

Inzicht hebben in verschillende drukmogelijkheden. 

Inzicht hebben in verschil in prijs en kwaliteit. 

Documenten kunnen digitaliseren en separeren voor druk. 

Vakjargon kennen en beheersen. 

Belichtingsfilms en direct to plate begrijpen. 

Gebruik van snij- en merktekens begrijpen en kunnen toepassen. 

Documenten volledig drukklaar kunnen maken. 

Berekeningen kunnen maken voor vergrotingen en verkleiningen. 

Berekeningen kunnen maken voor gebruik van rasterpercentages lpi 

en dpi. 

B 

B 

B 

B 

B 

B 

B 

B 

B 

B 

8. Drukprocedure 


- drukprocedure 

- digitaal drukwerk 

- zeefdruk 

- CMYK 

- tweekleurendruk,… 

- pantonekleuren 

- vernis 


- oplagen 

9. Prepress 

- Kleurscheidingen voor drukprocedure en voorbereidend werk voor 

prepress. 

Aspecten: 

- films 

- direct to plate 

- goed voor druk 

- fotogravure 

- hoge resolutie 

- ... 

- Procentrasters en pixelberekeningen 


4. RUIMTELIJKE VORMGEVING 

Weten welke materialen geschikt zijn voor zowel 2D en 3D 

presentaties. 

Uit de bestaande beeldenstroom bruikbare elementen recycleren 

voor eigen concepten. 

Een beeldcultuur kunnen ontwikkelen en selectief kunnen omgaan 

met het aanbod. 

Symboliek en gevoelswaarde van de verschillende materialen 

kunnen herkennen en gebruiken. 

Diverse presentatievormen kunnen bedenken en uitvoeren. 

Presentatievormen uiterst verzorgd kunnen toepassen. 

Met diverse materialen kunnen werken. 

B 

B 

B 

B 

B 

B 

B 

1. Materialenkennis 

- papier 

- karton 

- maquettekarton 

- … 

2. Beeldmaterialen 

Selectiecriteria: 

- symboliek 

- gevoelswaarde 

- resolutie 

- doelgroep 

- … 

3. 2D presentaties 

- keuze materialen 

- keuze beeldmateriaal 

- snijtechnieken 

- nauwkeurigheid 

- kadrering 

- passe-partout 


Een ruimtelijk object kunnen visualiseren door middel van schetsen 

en voorstudies. 

De functie van het object kunnen analyseren. 

B 

B 

4. Visualisering 

Visualisering van een ruimtelijk object door middel van schetsen en 

voorstudies. 

5. Functionele analyse van het object 

- ergonomie 

- gebruiksvriendelijkheid 

- economische aspecten 

- signaalfunctie 


Diverse presentatievormen kunnen bedenken en uitvoeren. 

Presentatievormen uiterst verzorgd kunnen toepassen. 

Met diverse materialen kunnen werken. 

Met diverse beeldmaterialen kunnen werken. 

Berekeningen en uittekeningen op schaal en op ware grootte 

kunnen maken. 

Op een correcte manier en met het geschikte materiaal kunnen 

ritsen, vouwen en snijden. 

Inzicht hebben in de uitvouw en ontmanteling van geometrische 

vormen: kubus, balk, kegel en piramide. 

Inzicht hebben in de uitvouw van verpakkingen en displays. 

Andere materialen creatief en ruimtelijk kunnen verwerken. 

B 

B 

B 

B 

B 

B 

B 

B 

U 

6. 3D presentaties 

- keuze materialen 

- keuze beeldmateriaal 

- nauwkeurigheid 

- rits-, vouwen snijtechnieken 

- uitvouw/ontmanteling 

- boetseren 

- constructies maken 


FUNDAMENTEEL GEDEELTE 

PV Praktijk Publiciteitstekenen 10/11 10 







COMPLEMENTAIR GEDEELTE 

PV PRAKTIJK PUBLICITEITSTEKENEN 

PV Praktijk Publiciteitstekenen 2 3 




PV PRAKTIJK PUBLICITEITSTEKENEN is de praktische uitdieping van TV PUBLICITEITSTEKENEN. 

Het leerplan PV Praktijk Publiciteitstekenen omvat: 

• Beeldende middelen: 

aanleren en/of opfrissen van de kennis en inzicht van de beeldende middelen om deze te kunnen 

gebruiken in andere vakken; 

• Computergrafiek: 

leren werken met een pixelgestuurde, vectoriele en opmaakprogramma en de integratie van 

deze 3 programma's; 

• Typografische vormgeving 

leren werken met letters, tekens en lay-out; 

• Publicitaire vormgeving: 

de reclamewereld leren kennen in al zijn aspecten; 

• Illustratietechnieken: 

leren manueel uitvoeren van illustraties in meerdere technieken; 

• Grafische technieken: 

grafische- en druktechnieken leren gebruiken. 


Het is aan te raden dit pakket PV Praktijk Publiciteitstekenen te verdelen over twee (of eventueel 

meerdere) leerkrachten. Sterke samenwerking is echter vereist. De combinatie van de competenties 

van deze leerkrachten biedt een meerwaarde aan de opleiding. 

Er zal getracht worden in dit pakket de aandacht en tijd zo gelijkmatig mogelijk te verdelen over de 

onderdelen Computergrafiek, Typografische vormgeving, Publicitaire vormgeving, 

Illustratietechnieken en Grafische technieken. 

Voor de onderdelen Publicitaire vormgeving en Grafische technieken zijn er telkens uren voorzien in 

het fundamenteel gedeelte (basisdoelstellingen) en uren in het complementair gedeelte. Als de 

school er voor kiest om ook de complementaire uren voor deze vakken in te vullen, komen de 

uitbreidingsdoelstellingen in deze lessen aan bod. Ook is er dan meer ruimte voor uitdieping van de 

leerstof en het uitwerken van meerdere opdrachten. 

De tijd die de leerkracht uittrekt om te besteden aan het onderdeel ‘beeldende middelen’ is 

afhankelijk voor de beginsituatie van de leerlingen. Bij voldoende voorkennis wordt deze basisleerstof 

opgefrist. Als de basiskennis onvoldoende aanwezig is wordt voldoende tijd en aandacht hieraan 

besteed in het eerste leerjaar van de derde graad. 

Het leerprogramma werd zo opgevat dat de meeste disciplines een technische EN een praktische 

uitwerking hebben. De technische verwerking (leerprogramma TV) vindt zijn uitwerking en realisatie in 

de praktische verwerking (leerprogramma PV). Het is dan ook vanzelfsprekend dat (de onderdelen 

van) deze vakken (TV en PV van dezelfde discipline) door één leraar gegeven wordt. Dit garandeert 

dat het theoretische gedeelte volledig geïntegreerd wordt in de praktijk. Bvb TV Publiciteitstekenen – 

Typografische vormgeving en PV Praktijk Publiciteitstekenen – Typografische vormgeving. 

Het vak Publiciteitstekenen vereist een ruim en aangepast lokaal met voldoende ruimte voor de 

verschillende activiteiten. 

De mogelijkheid om eventueel te werken in een open atelier waar de verschillende disciplines van de 

opleiding aan bod komen en waar de verschillende specialisten ter zake aanwezig zijn al dan niet 

met een andere klasgroep, wordt voorzien. Informatie, hulp en begeleiding kan gebeuren over de 

verschillende klasgroepen en over de verschillende disciplines heen. 


Voor de meeste leerlingen zijn deze lessen een opfrissen van de algemene vaardigheden waarvan 

de basis wordt gelegd in de 2de graad. Voor leerlingen die instromen in de 3de graad is dit een 

essentieel vak om hun achterstand over deze onderwerpen in te halen. 

Leerlingen leren: 

• composities opbouwen; 

• figuren stileren; 

• kleuren gebruiken op de juiste manier. 


onderdelen van het vak Publiciteitstekenen. 

Het uitvoeren van volgende opdrachten kunnen hierbij aan bod komen: 

• stileren van dieren, bloemen, portretten,…; 

• composities opbouwen met vlakken, letters tot het opbouwen van een lay-out; 

• kleurcontrasten toepassen; 

• … 



De vooropleiding is vooral gericht op het tekenwerk. De meeste leerlingen hebben dan ook nog 

geen voorkennis van de beeldverwerkingstechnieken. Daarom worden de lessen opgevat als een 

algemene basis, om met een bepaalde kennis toch zelfstandig te kunnen handelen. 

In de lessen computergrafiek komen volgende computerprogramma’s aan bod: 

• bitmapprogramma (vb. Adobe Photoshop); 

• vectorprogramma (vb. Adobe Illustrator); 

• opmaakprogramma (vb. Adobe Indesign). 

De leerlingen leren 

• scannen; 

• zwart/wit en kleurbeelden digitaal kunnen verwerken; 

• de belangrijkste drukprocédés kennen; 

• inzicht verwerven in de werking van computerhardware en –software in het algemeen; 

• computer hard-en software inzichtelijk gebruiken bij de uitvoering van publicitaire opdrachten; 

• in functie van een welomschreven opdracht documentatie opzoeken en gebruiken; 

• inzicht hebben in het belang van de wederzijdse beïnvloeding inzake vorm, kleur, formaat en 

plaats van de beeld-en tekstelementen in een compositie en hiermee rekening houden bij de 

uitvoering ervan; 

• computerprogramma’s zoals Adobe Photoshop, Adobe Illustrator, Adobe Indesign doelgericht 

toepassen en combineren; 

• opdrachten met gegevens voor de drukker, drukklaar uitvoeren; 

• met blijk van originaliteit, uniformiteit en nauwkeurigheid opdrachten toepassen. 


onderdelen van het vak Publiciteitstekenen. 

Het uitvoeren en digitaliseren van volgende opdrachten kunnen hierbij aan bod komen: 

• lay-out 

• toepassen van teksten en illustraties op verpakkingen 

• huisstijl 

• toepassen van huisstijl op 3D houders 

• logo’s 

• advertenties 

• affiches 

• illustraties in functie van een ontwerp 

• boekomslag 

• publiciteitscampagne 

• lichtreclame 

• … 

De toepassingen vanuit de andere praktijkvakken kunnen gebruikt worden als vertrekbasis voor het 

realiseren van de doelstellingen met betrekking tot de computer. 

Het verdient aanbeveling om steeds vanuit een concept te werken dat reeds ontwikkeld werd via 

brainstorming, documentatie en schetsen en vanaf dit punt de computer in te schakelen. Dit om te 

vermijden dat de leerlingen zich zouden beperken tot voor de handliggende oplossingen binnen het 

aanbod van de computer. 

Het is nodig dat de leerlingen zich een gestructureerde werkmethode en planning eigen maken 

waarin de computer gebruikt wordt op de aangewezen momenten om het reële verloop van 

opdrachten in een bedrijfssituatie te benaderen. 

Hierbij maken de leerlingen een werkplanning aansluitend bij het reëel verloop van opdrachten in 

een werksituatie. De planning zorgt ervoor dat beurtelings gebruik kan gemaakt worden van ruimte 

en apparatuur. 



Er kan best in kleine projecten worden gewerkt in samenwerking met andere vakken zoals 

Waarnemingstekenen en Publiciteitstekenen (publicitaire vormgeving, illustratietechnieken, 

computergrafiek,…). 

De leerlingen moeten projecten maken om een zeker gevoel van vrijheid te creëren, het zelfstandig 

werken te stimuleren en de sfeer van een werkomgeving te evenaren. 

Het ontwerpen gebeurt manueel en de uitvoering ervan gebeurt digitaal of in een combinatie 

manueel-digitaal. 

Als basis geldt de theorie i.v.m. typografie. 



typografische vormgeving het volgende aan bod komen: 


• ontwerpen van een grid en opmaken van een pagina voor een welbepaald tijdschrift; 




• letterzetting van allerlei drukwerk; 

• ontwerpen en uitvoeren van een logo en huisstijl; 

• … 

Deze projecten gebeuren in samenwerking met de andere praktijkvakken. 



Theorie en praktijk zijn voor het vak Publicitaire vormgeving nauw met elkaar verbonden. 

De meer algemene theoretische vakkennis, verworven tijdens de tweede graad, wordt in de derde 

graad verder uitgediept en aangevuld, nu volledig kaderend binnen een zeer concrete publicitaire 

context. 

De leerling 

• leert het communicatieve aspect van de reclame begrijpen en het leert nut van het 

ontwerpproces, van het zich documenteren tot het ontwerpen en de definitieve uitvoering van 

de opdracht; 

• leert de belangrijkheid van de verhouding tekst/illustratie in een reclamewerk correct inschatten; 

• is op de hoogte van de gangbare trends en leert in functie van een beoogde doelgroep 

doeltreffende en minder doeltreffende reclamecampagnes onderscheiden; 

• leert een doeltreffend werkverloop opbouwen; 

• heeft interesse voor de directe en brede omkadering van het vakgebied en cultiveert gevoel voor 

vorm, kleur en lijn; 

• leert diverse vormen van reclame beoordelen op basis van esthetiek; 

• leert de technische en stilistische evoluties binnen het domein van de reclame; 

• kan functioneel denken en is in staat zelfstandig te werken; 


• heeft gevoel voor en begrijpt het nut van afwerking. 



publicitaire vormgeving onder andere het volgende aan bod komen: 



• ontwerpen en uitvoeren van een brochure; 

• ontwerpen en uitvoeren van een wobbler; 

• ontwerpen en uitvoeren van een maquette van een product; 

• maken van illustraties; 

• … . 


Complementair gedeelte 

Als de school ervoor kiest om ook de complementaire uren voor dit vak in te vullen, komen de 

uitbreidingsdoelstellingen in deze lessen aan bod. 

De projecten die door de leerlingen gemaakt worden kunnen eventueel uitgebreid worden met: 

• ontwerpen en/of uitvoeren van een reclamespot; 

• ontwerpen en/of uitvoeren van een website; 

• ontwerpen en/of uitvoeren van een animatiefilmpje; 

• maken van een storyboard; 

• … . 



Een illustratie is een visuele verduidelijking van een welomschreven gegeven. Deze verduidelijking kan 

een informatief, verklarend of sfeerscheppend karakter hebben. In illustratie kan zowel het zuiver 

artistiek werken als het precisiewerk aan bod komen. Via het verantwoord kiezen van de thema’s 

draagt illustratie bijgevolg in niet geringe mate bij tot de algemene vorming van de leerling. De 

thema’s kunnen ui de dagelijkse omgeving en actualiteit worden gehaald. 

• Wetenschappelijk-technische illustraties: 

precisie en correct werken zijn prioritair. Onderwerpen kunnen geput worden uit de 

kunstgeschiedenis, aardrijkskunde, wetenschappen, technologie,… 

• Informatieve illustratie: 

thema’s hiervoor worden best gehaald uit de dagelijkse omgeving, handleidingen voor het 

monteren van objecten, een route uitdenken doorheen de luchthaven, een station,… 

• Sfeerscheppende illustraties: 

inspiratiebronnen vinden we ondermeer in de literatuur, de muziek,… 

• Indien gewenst, kunnen illustraties verder digitaal bewerkt op computer. 

De leerkracht biedt genoeg mogelijkheden aan van vakliteratuur. Leerlingen leren door de techniek 

toe te passen maar ook door te kijken naar voorbeelden. De leerkracht bespreekt bepaalde 

voorbeelden om een techniek uit te leggen. 




De vooropleiding is vooral gericht op tekenen schildertechnieken. Deze worden in Grafische 

technieken verder uitgebreid naar een algemene kennis van verschillende grafische technieken en 

de toepassing ervan. 

De leerling: 

• leert een basis kennen van verschillende grafische- en druktechnieken; 

• leert deze technieken aanwenden voor verschillende doeleinden; 

• leert deze technieken en een combinatie van technieken gebruiken met als doel het bekomen 

van optimale en boeiende illustraties; 

• leert geschikte grafische technieken hanteren naargelang de functie van de illustratie 

(kinderboek, reclame, cartoon,...); 


• kan zelfstandig grafische technieken toepassen; 

Mogelijke opdrachten die hiervoor aan bod komen zijn: 

• Illustraties voor een kinderboek, kortverhaal,…; 

• cartoon bij een artikel in een krant; 

• boekenkaft; 

• zelfportret; 

• Illustraties bij de reclamecampagnes van de leerlingen; 

• bedrukken van papieren zakken, verpakkingen,...; 

• drukklaar maken van documenten; 

• … 

Deze opdrachten kunnen eventueel gebeuren in samenwerking met de andere praktijkvakken. 

Complementair gedeelte 

Als de school ervoor kiest om ook de complementaire uren voor dit vak in te vullen, komen de 

uitbreidingsdoelstellingen in deze lessen aan bod. 

De opdrachten die door de leerlingen gemaakt worden kunnen eventueel uitgebreid worden met: 

• drukken op andere materialen (textiel, plastic,…); 

• veelkleurendruk; 

• vergelijkingen met kunstenaars en illustraties en publiciteit. 

Deze opdrachten kunnen eventueel gebeuren in samenwerking met de andere praktijkvakken. 





1. BEELDENDE MIDDELEN 

PV PRAKTIJK PUBLICITEITSTEKENEN 


Inzicht verwerven in verschillende soorten composities aan de hand 

van documentatie en voorbeelden. 

Verschillende soorten composities kunnen realiseren: 

- met dezelfde eenvoudige meetkundige vormen; 

- met verschillende eenvoudige meetkundige vormen; 

- met allerlei eenvoudige 2D vormen; 

- in combinatie met tekst en/of beeld. 

B 

B 

1. Compositie 

Soorten 

- symmetrisch 

- asymmetrisch 

- centraal 

- driehoek 

- orde/ wanorde 

- ritme 

- herhaling 

- spiegelen 

- draaien 

- de gulden snede 

- … 

Toepassingen 

Eenvoudige oefeningen als voorbereiding op publicitaire vormgeving: 

- in zwart-wit 

- in zwart en een effen kleur 

- meerdere effen kleuren 

- met effen vlakken en een foto 

- … 

p. 60 Leerplan Publiciteitsgrafiek PV Praktijk Publiciteitstekenen 3 de graad Beroeps Secundair Onderwijs

De mogelijkheid van stileren kunnen toepassen aan de hand van 

een foto of afbeelding van vb. voorwerpen, dieren,… 

De belangrijkste begrippen in verband met kleur kennen en kunnen 

toepassen. 

Kleuren van foto’s kunnen nabootsen. 

B 

B 

B 

2. Stileren 

- In 1 kleur 

- In 2 kleuren 

3. Kleur 

- Primaire kleuren, secundaire kleuren en tertiaire kleuren 

- Additieve/ substractieve menging 

- Complementaire kleuren 

- Verschillende contrasten 

- Gevoelswaarde van kleur 

- Kleurdominantie 


2. COMPUTERGRAFIEK 

Een computer voor multimediale beeldvorming binnen publiciteit 

juist kunnen gebruiken. 

De juiste grafische toepassingsprogramma's kunnen gebruiken. 

Onderdelen van een computersysteem kunnen hanteren. 

B 

B 

B 

1. Inleiding 

Soorten toepassingsprogramma’s: 

- opmaakprogramma, bv Indesign 

- beeldverwerkingsprogramma, bv Photoshop 

- vectorprogramma’s, bv Illustrator 

- internet en e-mail 

2. Onderdelen van een computersysteem 

Hardware 

- harde schijf, RAM, geheugen, systeem,… 

- monitoren (zoals flatscreen, inch,…) 

- randapparatuur (zoals printer, plotter, scanner,…) 

Software 

- programma’s 


Randapparatuur en de bijhorende software efficiënt kunnen 

gebruiken in functie van een gegeven opdracht. 

Kunnen organiseren en archiveren van bestanden in mappen. 

Terminologie kunnen gebruiken. 

Kunnen back-ups maken. 

Kunnen omgaan met kleine computerproblemen. 

Computerproblemen duidelijk kunnen verwoorden. 

Verschillende bestandsformaten kunnen exporteren en importeren. 

Realisatieplan kunnen uitvoeren. 

De computer kunnen gebruiken als middel om ontwerpen en 

ideeën te presenteren en uit te werken. 

B 

B 

B 

B 

B 

B 

B 

B 

B 

3. Basisgebruik van de computer en randapparatuur 

Invoermogelijkheden : 

- internet 

- scanner 

- digitale camera 

- overbrengen naar diverse programma’s in functie van verdere 

bewerkingen. 

Uitvoermogelijkheden: 

- e-mail 

- PDF 

- print: instellingsmogelijkheden, papierkeuze volgens output, doordacht 

en spaarzaam omgaan met papier vb. onderscheid 

proefafdrukken en definitieve afdruk. 

4. Besturingssysteem 

- organisatie en archivering van bestanden in mappen 

- terminologie 

- probleemoplossingen 

- back-ups maken 

- verschillende bestandsformaten exporteren en importeren 

5. Realisatieplan 

- doel en uitvoering 

- beeldmateriaal 

- lettertypes 

- softwarekeuze 


Grafische voorbeelden van DTP zelfstandig kunnen vinden en 

bespreken. 

Een document kunnen opmaken en drukklaar kunnen maken. 

De basisfuncties van een opmaakprogramma kunnen bedienen. 

Tekst en beeld zelfstandig kunnen verwerken in een 

opmaakprogramma. 

De basisfuncties van een vectorprogramma kunnen bedienen. 

Tekst en beeld zelfstandig kunnen aanmaken in een 

vectorprogramma. 

B 

B 

B 

B 

B 

B 

6. Desktop Publishing (DTP) 

Grafische voorbeelden: 

- advertentie, folder 

- affiche, huisstijl, flyer 

- textiel, belettering 

- verpakking 

- handelsdrukwerk 

- … 

7. Functies OPMAAKPROGRAMMA 

- paletten 


- menu’s 



manipuleren 

8. Functies VECTORPROGRAMMA 

- paletten 


- menu’s 



manipuleren 


De basisfuncties van een pixelprogramma kunnen bedienen. 

Beelden zelfstandig kunnen verwerken in een pixelprogramma. 

De juiste dpi-waarden kunnen bepalen en toepassen. 

B 

B 

B 

9. Functies PIXELPROGRAMMA 

- paletten 


- menu’s 



manipuleren, detoureren, retoucheren, …) 

- pixelberekening 


3. TYPOGRAFISCHE VORMGEVING 

Vakterminologie correct gebruiken. 

Optimaal gebruiken van de typografie in reclamewerk. 

De lettertypes kennen en kunnen toepassen. 

Typografische leestekens functioneel kunnen plaatsen. 

Correct spatiëren. 

B 

B 

B 

B 

B 

1. Typografie 

Vakterminologie: 

- alinea 

- interlinie 

- kapitaal 

- onderkasten en bovenkasten 

- cursief 

- kapitaalhoogte 

- staartletter 

- … 

Gebruik: 

- als middel 

- als doel 

- informatief 

- decoratief 

- kopregel, ondertitel, slagzin,… 

2. De letter 

- functie 

- gebruik 

- begrippen en benamingen 

- kenmerken 

3. Leestekens en typografische tekens 

- gebruik en correct plaatsen 

4. Spatiëring 

- aanspatiëren 

- afspatiëren 


Een logo kunnen ontwerpen. 

De belangrijkste papierformaten correct kunnen gebruiken. 

De belangrijkste technische vereisten kennen en kunnen toepassen. 

Een pagina op een verantwoorde manier kunnen opbouwen. 

Een grid kunnen maken. 

Marges en zetbreedte kunnen berekenen en instellen. 

Een documentatiemap kunnen samenstellen. 

Een eigen werk en dat van anderen kritisch analyseren en 

beoordelen. 

Kunnen motiveren waarom bepaalde typografische aspecten op 

bepaalde manieren werden gebruikt. 

B 

B 

B 

B 

B 

B 

B 

B 

B 

5. Logo 

- logo met beeld 

- logo met woord 

- logo met beeld en woord 

- kleurgebruik in een logo 

- gebruik van een lettertype 

6. Opbouw en verhoudingen 

- papierformaten 

7. Opbouw van een pagina 


- aantonen met voorbeelden wat een goede en slechte 

pagina-opmaak is 

8. Documentatie 

- tentoonstellingen bezoeken 


- onderzoekende en experimenteel gerichte instelling 

9. Verantwoording 

- bestuderen 

- analyseren 

- motiveren 

van typografische aspecten. 


4. PUBLICITAIRE VORMGEVING 

Snel, maar duidelijk en klantgericht ideeën op papier kunnen 

schetsen. 

Concepten in een ontwerp kunnen gieten en met het juiste 

materiaal verwerken (pantonestiften, zwart stiftje, vulpotlood,…) 

en presenteren. 

In de ontwerpfase bepaalde beperkingen kunnen inschatten. 

Tijdens het proces de fases kunnen benoemen. 

In staat zijn rekening te houden met bepaalde vrijheden en 

beperkingen bij het bedenken en ontwerpen van reclame. 

B 

B 

B 

B 

B 

1. Werkwijze van concept tot uitvoering 

verschillende aspecten in de ontwerpfase 

- briefing 

- informatie 

- brainstorm 

- concept 

- schets (roughs) 

- ontwerp 

- uitgewerkte schets 

- dummy 

- debriefing 

- feedback 

- technische uitvoering 

- afwerking 

- presentatie 

factoren van belang bij elke stap 

- middelen 

- doelgroep 

- klant 

- budget 

- timing 


Een reclameboodschap functioneel kunnen verwerken. 

Een reclamecampagne kunnen opbouwen en uitvoeren, rekening 

houdend met doel, middelen, verschillende aspecten, drager, … 

Kunnen werken met blikvangers. 

Een rode draad kunnen hanteren. 

Kunnen omgaan met gevraagde aanpassingen en deze 

doorvoeren op een correcte manier. 

In staat zijn doelgericht meerdere grafische softwarepaketten te 

combineren bij de uitvoering van reclameopdrachten. 

Verschillende grafische programma’s correct en zelfstandig kunnen 

gebruiken. 

B 

B 

B 

B 

B 

B 

B 

2. Reclameboodschap 

- middel 

- doel 

- informatief/decoratief gebruik 

- titel, ondertitel, slagzin, slogan, voettekst, bodytekst,… 

3. Campagne 

- doel, doelgroep, budget 

- soorten: inhoud & media 

- reclamemiddelen: logo, huisstijl, slogan, mailing, … 

- drager: advertentie, folder, affiche, verpakking, belettering,… 

- aspecten: psychologie, ethiek, kritiek, marketing, copywriting, plagiaat, 

huisstijlregels, reclamebureau, kleurgebruik, humor, stille verleiders,… 

4. Grafische software 

- doel en functies van softwarepakketten 

- mogelijkheden en beperkingen van de verschillende soorten grafische 

software. 

- gebruik van grafische softwareprogramma’s: 

pixelgestuurd, vectorieel en opmaak 


Functies, eigenschappen en toepassingsmogelijkheden van 

beeldende technieken in functie van het beroep van 

reclametekenaar kunnen toepassen. 

Functies, eigenschappen en toepassingsmogelijkheden van 

beeldende materies in functie van het beroep van 

reclametekenaar kunnen toepassen. 

Uit bestaand beeldmateriaal bruikbare elementen recycleren 

binnen eigen concepten. 

Beelden creëren, hertekenen, manipuleren en combineren. 

Illustratief en decoratief werk uitvoeren met een digitaal 

tekenprogramma. 

B 

B 

B 

B 

B 

5. Illustratie en decoratie 

Technieken: 

- potlood 

- pastel 

- collage 

- inkt 

- ritsen/vouwen 

- snijden/knippen 


- aquarel 

- pantonestiften 

- … 

Materies: 



- pastel 

- viltstift 

- aquarel 


- papierdikten 

- grafische software 


Basisprincipes van lay-out beheersen (typo+beeld) en kunnen 

toepassen in reclamemiddelen. 

Weten aan welke eisen een compositie met reclamedoeleinden 

moet voldoen en deze kunnen toepassen. 

Verhouding in tekst en beeld juist kunnen toepassen naargelang het 

doel van de publiciteit. 

Grondige kennis van compositie, lay-out. 

Kennis van Typografische Vormgeving en Ruimtelijke Vormgeving 

kunnen samenbrengen. 

De basisprincipes van het bewegend beeld kunnen toepassen. 

Eenvoudige manuele en digitale animaties kunnen realiseren. 

B 

B 

B 

B 

B 

U 

U 

6. Compositie in reclame 

- basisregels 

- lijn, vlak, volume 

- grid, opbouw 

- leesrichting 

- kijkrichting 

- blikvanger 

- verhoudingen tussen tekst en beeld en het effect hiervan voor de 

publiciteit. 

- lay-outprincipes 

- lettertypes 

- lettergrootte,... 

- ruimtelijke vormgeving 

- presentatietechnieken (maquette, dummy,..) 

7. Animatie 

- storyboard 

- beperkingen/mogelijkheden 

- cadrage 

- frames 

- … 


Elementaire kennis van de gangbare technologie en 

vakterminologie in de grafische sector kunnen toepassen. 

Verschillende drukmogelijkheden kennen en een grafische 

document doelgericht kunnen opmaken . 

Documenten kunnen digitaliseren en separeren voor druk. 

Vakjargon beheersen. 

Gebruik van snij- en merktekens kunnen toepassen. 

Documenten volledig drukklaar kunnen maken, rekening houdend 

met vergrotingen en verkleiningen en rasterpercentages. 

Eigen werk en dat van anderen kritisch analyseren en beoordelen. 

Zich kunnen documenteren via diverse informatiebronnen. 

Actief zoeken naar oplossingen en middelen om tot sterke resultaten 

te komen. 

B 

B 

B 

B 

B 

B 

B 

B 

B 

8. Drukprocedure 


- drukprocedures 

- digitaal drukwerk 

- zeefdruk 

- CMYK 

- tweekleurendruk,… 

- pantonekleuren 

- vernis 


- oplagen 

9. Prepress 

- Kleurscheidingen voor drukprocedure en voorbereidend werk voor 

prepress. 

Aspecten: 

- goed voor druk 

- hoge resolutie 

- ... 

- Procentrasters en pixelberekeningen 

10. Attitude 

-communiceren 

-organiseren 

-taakverdeling 

-planning 

-collegialiteit 

-bestuderen 

-motiveren 

-zich documenteren 


5. ILLUSTRATIETECHNIEKEN 

Inzicht krijgen in het begrip ‘illustreren’. 

Inzicht hebben in verschillende technieken en toepassingen. 

Inzicht hebben in de historiek en de evolutie van materiaal en 

materieel en de toepassingen ervan. 

Voorbeelden van illustratietoepassingen kunnen geven. 

Verschillende soorten van illustreren kennen en kunnen toepassen. 

Verschillende kenmerken van illustraties kunnen opsommen. 

Inzicht hebben in de keuze van de soort illustratie in relatie met de 

opdracht. 

Voorbeelden kunnen geven van toepassingen. 

B 

B 

B 

B 

B 

B 

B 

B 

1. Inleiding 

- het begrip illustreren 

- doel van illustratie 


- historiek van de illustratie 

2. Soorten illustraties 

- wetenschappelijk-technische illustraties 

doorsnede, constructieschets, materiaalweergave,… 

- informatieve illustraties 

wegwijzers, handleidingen in beeldvorm, beeldanalyse vanuit 

tekst,… 

- sfeerscheppende illustraties 

impressie van poëzie en muziek, momentopname uit een tekst,… 


Verschillende technieken kennen, kunnen gebruiken. 

Het materiaal op de juiste manier kunnen hanteren en 

onderhouden. 

Gebruik kunnen maken van verschillende illustratiestijlen. 

B 

B 

B 

3. Technieken 

Alle manuele tekenen schildertechnieken kunnen voor illustratie 

gebruikt worden, bijvoorbeeld: 

- potlood 


- pastel 

- aquarel 


- hoogdruk 

- vlakdruk 

- zeefdruk 

- diepdruk 

- gemengde technieken 

- collage 

- 3D 

- digitale technieken 

- airbrush 

- … 

4. Illustratiestijlen 

- geschematiseerd 

- gestileerd 

- abstract 

- realistisch 

- expressief 

- impressionistisch 

- sprookjesachtig 

- … 


De juiste werkfase bij het ontwerpen van een illustratie kunnen 

gebruiken. 

Een studie kunnen maken van het gegeven. 

Een studie kunnen maken van de doelgroep. 

Een illustratie gericht naar de doelgroep kunnen maken. 

Een doordacht voorontwerp kunnen maken, rekening houdend met 

de mogelijkheden qua vorm, stijl, techniek en compositie. 

Een voorontwerp kunnen omzetten naar een degelijke illustratie. 

B 

B 

B 

B 

B 

B 

5. Werkfasen 

- studie van het gegeven 

- studie van de doelgroep 

- voorontwerpen maken: 

- aftasten van de verschillende mogelijkheden 

- vorm en stijl bepalen van de doelgroep 

- keuze van de techniek in relatie tot vorm en inhoud, 

rekening houdend met de eventuele reproductietechniek. 

- ontwerp in relatie tot eventueel begeleidende tekst 

- lay-out en typografie van de begeleidende tekst 

- controle en bespreking van de voorontwerpen 

- eigenlijke ontwerp en uitvoeringstechniek 

- definitieve uitvoering 


6. GRAFISCHE TECHNIEKEN 

Kennismaken met grafiek en druktechnieken. 

De werking van de verschillende grafische druktechnieken kunnen 

onderscheiden van elkaar. 

Kenmerken van verschillende technieken kunnen opsommen. 

Verschillende grafische technieken in een oefening kunnen 

toepassen. 

Reproductiemiddelen beheersen. 

B 

B 

B 

B 

B 

1. Inleiding 

- verschillende werkmethoden 

- toepassingen in de publiciteit 

- manuele en digitale uitvoeringen 

2. Druktechnieken 

- vlakdruk 

- hoogdruk 

- diepdruk 

- doordruk (zeefdruk, sjabloondruk,...) 

- stempelvormen 

3. Grafische technieken 

- tekentechnieken 

- schildertechnieken 

- collage- en montagetechnieken 

- computertechnieken 

- afdek- en maskeertechnieken 

- retoucheertechnieken 

- fotokopie (kleur en zwart/wit) 

- fotoprint op fotopapier 

- computerprint op verschillende papiersoorten 


Geschikte grafische technieken kunnen aanwenden ter 

ondersteuning van verschillende uitvoeringsmogelijkheden en 

publicitaire doeleinden. 

Alternatieve dragers, materialen en toepassingen gebruiken. 

Diverse grafische technieken kunnen toepassen en het verschil in 

prijs en kwaliteit inzien. 

Experimenteel kunnen werken met drukprocédés. 

Linken leggen naar kunstenaars en publiciteit en illustratie, en het 

gebruik van technieken hierbij. 

Gebruikte technieken kunnen herkennen en begrijpen in de 

kunstgeschiedenis en vergelijken met technieken, gebruikt in de 

publiciteit en illustratie. 

B 

U 

B 

U 

U 

U 

4. Publicitaire toepassingen 

5. Toepassingen in de kunst 



STAGE 

Stage 0/1 2 

Visie van Provinciaal Onderwijs Vlaanderen op stages 

De ministeriële omzendbrief betreffende stages ingericht in bedrijven of instellingen ten behoeve van 

leerlingen in het voltijds secundair onderwijs, bepaalt de administratieve, juridische en 

organisatorische richtlijnen inzake de materiële en inhoudelijke organisatie van stages. 

De opzet is de volgende : 

• de jongere moet zijn op school verworven vaardigheden, kennis en attitudes kunnen inoefenen en 

uitbreiden; 

• de inspectie controleert de kwaliteit van de stages; 

• in het schoolreglement moeten de grote krachtlijnen van de stage worden vermeld; 

• standpunt van de overheid: leerlingenstages moeten een toegevoegde waarde genereren; 

• er is een administratieve vereenvoudiging (niets opsturen naar de overheid). 

Belangrijk hierbij is dat stages buitenschools plaatsvinden en geen extramuros activiteiten mogen zijn. 

Een leerlingenstage is niet gebaseerd op de gewone arbeidsovereenkomst en niet op een 

overeenkomst voor tewerkstelling van studenten. Scholen moeten hiervan abstractie maken. 

Stage is een begeleide confrontatie/participatie aan de activiteiten van een reële arbeidspost 1 . 

De leerlingenstage is dus een veelomvattende werkvorm die de leerlingen in staat stelt om kennis te 

maken met meerdere belangrijke werkvelden met het oog op een gefundeerde studie- en/of 

beroepsoriëntatie. Ze verschilt van de klassieke lessen. Het contact met het toekomstig arbeidsmilieu, 

de betrokkenheid van externen, die samen met de leraars opleiding en vorming geven, de aandacht 

voor de persoonlijkheid en de ontwikkeling van arbeidsattitudes maakt van de leerlingenstage een 

integrerende werkvorm. 

Het leerproces van de stagiair situeert zich tijdens de stage op verschillende vlakken: 

• op het domein van het ervaren, zij beleven wat het betekent op een “werkvloer” in een echt 

bedrijf te werken; 

• op het domein van doorleven en doordenken over arbeidssituaties waarin de stagiair geplaatst 

wordt, voorwaarde hierbij is dat hij in staat is hierover te reflecteren, alleen, in team of onder 

begeleiding; 

• in het opdoen van nieuwe inzichten die de stagiair kan vergelijken en toetsen aan de inzichten 

die hij op school, thuis of op andere plaatsen heeft meegekregen; 

• het verbinden met reeds aanwezige inzichten; hiervoor gaan we ervan uit dat er een bereidheid 

tot leren en verandering is. Zonder deze bereidheid (motivatie) is er geen leereffect. 

1 

Reële arbeidspost = deel van het arbeidsproces waarvoor de werknemer een reeks taken heeft uit te voeren 

p. 78 Leerplan Publiciteitsgrafiek 3de graad Beroeps Secundair Onderwijs

De school kan de organisatievorm van de stages kiezen afhankelijk van studiejaar, studierichting, 

infrastructuur op school en in overleg met de stagegevers. Samen met de stagegevers maakt de 

school de keuze tussen blokstage en alternerende leerlingenstage. De gekozen organisatievorm 

staat in functie van het bereiken van de leerplandoelstellingen. 

Provinciaal Onderwijs Vlaanderen gaat uit van het feit dat de scholen de omzendbrief correct 

moeten uitvoeren. 

De school zal aandacht besteden aan de informatie van de leerling-stagiair 2 en zijn ouders. Zij 

moeten alle praktische informatie krijgen over het verloop van de leerlingenstages. Voor dit 

voorbereidend werk zorgen de stagecoördinator 3 en de stagebegeleider 4 . 

De leerling-stagiair verricht arbeid onder gezag van een ander persoon, de stagementor 5 . Er mag 

geen loon worden uitgekeerd. 

De stagegever 6 is verantwoordelijk ten aanzien van de leerling-stagiair op het vlak van de arbeidswet- 

en regelgeving. 

Jongeren op het werk worden beschermd: het arbeidsreglement geldt voor de leerling-stagiair (een 

afzonderlijk aangepast reglement kan ook). 

Praktische organisatie 

Naast de bespreking en de ondertekening van de leerlingenstageovereenkomst en het 

stagereglement worden opdrachten gegeven en afspraken gemaakt met betrekking tot het 

stageschrift. Het stageschrift is het document waarin de leerling-stagiair schriftelijk verslag uitbrengt 

over zijn stageactiviteiten, persoonlijke ervaringen, commentaren, zelfevaluatie ... Het wordt op 

regelmatige tijdstippen geviseerd door de stagementor en door de stagebegeleider. 

Leerlingen en ouders zullen informatie ontvangen over de uurregeling, de locatie, de verplaatsingen, 

de begeleiding, de verzekeringsaspecten, de arbeidswetgeving. 

Het evaluatiekader volgens hetwelk de leerling-stagiair zal beoordeeld worden moet voor de 

aanvang van de leerlingenstage duidelijk gemaakt worden aan de leerling-stagiair. 

Voor elke leerling-stagiair maakt de school, als onderdeel van het persoonlijk dossier van de leerling, 

een individueel stagedossier. Dit dossier bevat: 

• de leerlingenstageovereenkomst(en); 

• de evaluatiedocumenten; 

• de briefwisseling over de betrokken leerling-stagiair; 

• een individuele steekkaart 7 . 

Duidelijke afspraken tussen de school en stagegever en regelmatig contact en communicatie tussen 

stagementor en stagebegeleider zijn inherent aan dit gezamenlijk engagement. De begeleiding 

dient zowel een element van procesbegeleiding als een element van productbegeleiding te 

bevatten. De leerling-stagiair zal aangespoord worden tot reflecterend handelen. 

2 Leerling – stagiair: De leerling-stagiair heeft een dubbel statuut: leerling én gelijkgestelde werknemer 

De leerling-stagiair is een ingeschreven leerling en moet dus ook in het aanwezigheidsregister vermeld worden. 

3 De persoon die op de stageplaats of op de school instaat voor het goede verloop en de opvolging van de verschillende 

stagiairs 

4 De persoon verbonden aan de school die het verloop van de stage en de evoluties van de stagiair opvolgt en de stagiairs 

met raad en daad bijstaat, in constructief overleg met de stagementor 

5 De persoon die de taak op zich neemt om de stagiair zo goed mogelijk te gidsen op de werkvloer en hem te begeleiden in al 

zijn acties 

6 De stageplaats: m.a.w. de organisatie, voorziening of afdeling waar de stagiair stage loopt 

7 

Op de individuele steekkaart staan de coördinaten van de leerling-stagiair evenals de gegevens over de school, het 

betrokken structuuronderdeel, de stagegever, de stageplaats, de stagebegeleider, de stagementor, de 

leerlingenstageperiode en de datum van de leerlingenstageovereenkomst 

p. 79 Leerplan Publiciteitsgrafiek 3de graad Beroeps Secundair Onderwijs

Inhaalstage 

Vanuit de optiek dat de leerplandoelstellingen onverkort dienen gerealiseerd, kan de school, in 

hoofde van een individuele leerling, al dan niet beslissen tot een inhaalstage indien deze leerling 

omwille van ziekte of een andere gewettigde reden de stage niet op het voorziene tijdstip heeft 

kunnen verrichten. 

Uiteraard dient rekening gehouden met de toegelaten stageperiodes zoals bepaald in de 

omzendbrief. Zo een leerling op 30 juni het vooropgesteld stagevolume nog niet heeft bereikt, dan 

wordt hetzij onmiddellijk een eindbeslissing over het al dan niet geslaagd zijn genomen, hetzij een 

eindbeslissing uitgesteld teneinde aanvullende evaluatiegegevens te verzamelen op grond van 

inhaalstage tijdens de zomervakantie. De regelgeving op de organisatie van het voltijds secundair 

onderwijs stelt niettemin dat elke uitgestelde beslissing uiterlijk de eerste lesdag van het 

daaropvolgend schooljaar dient genomen; leerlingenstages, als onderdeel van een 

leerjaargebonden programma, kunnen met andere woorden nooit schooljaaroverschrijdend zijn! 

Minimale materiële vereisten voor de stageplaats 

• de stageplaats moet activiteiten bieden/ goederen produceren/ diensten verlenen die aansluiten 

op het leerplan en voldoen aan de visie op de leerlingenstage; 

• er moet geactualiseerde uitrusting, apparatuur en technologie beschikbaar zijn ; 

• stageplaatsen moeten voldoen aan de geldende regelgeving waar deze van toepassing is; 

Een goede stageplaats, arbeidspost voldoet zo maximaal mogelijk aan de volgende criteria 

• het aantal stageplaatsen per stagebiedend bedrijf blijft beperkt zodat leerlingenstagiairs goed 

begeleid kunnen worden; om dezelfde reden blijft het aantal leerling-stagiairs per 

stagebegeleider en per stagementor beperkt; 

• de stageactiviteiten sluiten aan op de schoolopleiding en de leerling-stagiair wordt niet 

behandeld als een gewone werknemer; leerling-stagiairs kunnen geenszins worden ingezet als 

goedkope werkkrachten of als klusjesmannen; 

• de leerlingenstage is geen doel op zich; het is een pedagogisch didactisch middel in het kader 

van de opleiding en vorming die de leerling-stagiair geniet, op school en in het stagebiedend 

bedrijf; 

• de stageplaats ligt binnen een redelijke afstand van de woonplaats van de leerling-stagiair tenzij 

een oplossing kan gevonden worden (bijvoorbeeld een logement of een gezamenlijke 

verplaatsing met de werknemers); 

• de stagegever garandeert een pedagogische begeleiding; de stagementor is een bekwaam 

medewerker en de vertrouwenspersoon voor de leerling-stagiair; hij krijgt vanwege het bedrijf tijd 

en ruimte voor de begeleiding van de leerling-stagiair; 

• de stagegever geeft blijk van een kwaliteitsvolle visie; hoewel deze kan verschillen van de visie 

van de school ervaart de leerling-stagiair op de stageplaats dat men werkt vanuit een 

doordacht kwalitatief concept; 

• de organisatie die de leerlingenstage mogelijk maakt functioneert , net als de school, voorbeeldig 

en geeft blijk van ethische en deontologische normen en waarden; zij schenkt aandacht aan 

het sociaal klimaat en aan de welzijnsreglementering; zij voldoet aan de voorwaarden die het 

beroep regelen, met name de vestigingswet, de exploitatievoorwaarden en de vergunningen; 

• stageplaatsen en de stageopdrachten vertonen verscheidenheid en maken een progressief 

leerproces mogelijk. 



De leerlingen confronteren met hun toekomstig werkmilieu en met de volle realiteit van het beroep. In 

het kader van studie- en beroepsoriëntatie kennismaken met meerdere belangrijke werkvelden. 

Het leren toepassen van de op school verworven kennis, vaardigheden en attitudes door het 

verrichten van arbeid in concrete arbeids- en cliëntsituaties. 

Het leren ontdekken door de leerlingen van eigen kwaliteiten en tekorten (zelfkennis, zelfevaluatie, 

zelfkritiek) en het nut doen inzien van de door de school bijgebrachte basiskennis. 

Het bevorderen van de groei naar volwassenheid en zelfstandigheid. 

Het leren gebruiken van de laatst ontwikkelde gereedschappen, apparaten, machines en 

technologieën die op school, wegens haar kleinere schaal, niet kunnen worden aangeleerd. 

Leren rekening houden met de factoren werktijd en werkuren, tempo, efficiëntie, productiviteit, 

cliëntgerichtheid en kwaliteitszorg. 

Elementair inzicht verwerven in de dagelijkse praktijk op het vlak van organisatie, beheer, inrichting en 

dergelijke. 

Het ontwikkelen van verantwoordelijkheidsbesef en het bevorderen van sociale vaardigheden en 

attitudes, die professioneel belangrijk zijn, in het bijzonder het kunnen functioneren in teamverband en 

het ontwikkelen van een vriendelijke en functionele communicatie in de omgang met collegae en 

klanten. 

Het ontwikkelen van zin voor orde, zorg, netheid en stiptheid, tevens initiatief leren nemen en correct 

reageren op arbeidssituaties. 

Leren gezag accepteren. 

Het ontwikkelen van zin voor organisatie en efficiëntie en het leren dragen van verantwoordelijkheid. 

De veiligheids-, gezondheids- en hygiënevoorschriften consequent toepassen en tevens rekening 

houden met milieuvoorschriften. 

Aandacht hebben voor de ergonomische aspecten van het beroep. 


Specifieke stagedoelstellingen - vooropgestelde leerdoelen 

1. Doelstellingen in verband met kennis en inzicht 

• de stagiair(e) beheerst de geziene leerstof op zijn/haar niveau 

• de stagiair(e) gaat actief op zoek naar informatie in verband met de activiteiten op het 

stagebedrijf 

• de stagiair(e) verzamelt de informatie nodig voor het uitvoeren van een bepaalde handeling 

• de stagiair(e) begrijpt een (nieuwe) taak of situatie 

2. Doelstellingen in verband met vaardigheden 

• de stagiair(e) kan werkzaamheden logisch en doelgericht plannen 

• de stagiair(e) kan een opdracht/ taak zelfstandig uitvoeren 

• de stagiair(e) werkt: 

o handig 

o in gepast tempo 

• de stagiair(e) houdt bij het werken rekening met: 

o hygiëne 

o veiligheid 

o HACCP normen 

o economische/ ecologische overwegingen 

• de stagiair(e) kan observeren 

• de stagiair(e) kan mondeling rapporteren 

• de stagiair(e) kan schriftelijk rapporteren 

• de stagiair(e) kan soepel en efficiënt samenwerken 

• de stagiair(e) legt op een vlotte en tactvolle wijze contact met klanten/omgeving 

• de stagiair(e) is duidelijk en juist in het doorspelen van informatie 

• het taalgebruik van de stagiair(e) is correct en gepast 

3. Doelstellingen in verband met de beroepsattitude 

• de stagiair(e) toont betrokkenheid bij het gebeuren op het stagebedrijf 

• de stagiair(e) geeft blijk van verantwoordelijkheidszin. 

• de stagiair(e) is nauwkeurig, stipt en eerlijk 

• de stagiair(e) durft initiatief nemen 

• de stagiair(e) reflecteert op eigen functioneren, vraagt steeds feedback en stuurt bij 

• de stagiair(e) is flexibel en past zich vlug aan 

• de stagiair(e) kan op een positieve manier omgaan met kritiek 

• de stagiair(e) staat open voor contact en is bereid om van anderen te leren 

• de stagiair(e) is beleefd, tactvol, fijngevoelig in de omgang 

• de stagiair(e) respecteert het beroepsgeheim 

• het stagedossier is in orde 



Teneinde de leerlingen de kans te bieden om kennis te maken met de beroepsrealiteit worden 

stageperiodes in het bedrijfsleven, uiteraard in een bedrijf met activiteiten die nauw aansluiten bij de 

gevolgde richting, ingericht. De begeleidende leerkracht zal erop toezien dat de leerling in dergelijk 

stagehuis zinvolle en leerrijke taken toegewezen krijgt. 

In het tweede leerjaar van de derde graad worden de stages in twee blokperiodes georganiseerd. 

Deze stages worden telkens in een andere discipline georganiseerd. De leerling, de leerkracht en de 

verantwoordelijke binnen het stagehuis evalueren het werk van de leerling. 

Door middel van de stage(s) zal de stagiair(e): 

• reële arbeidssituaties ervaren en volgehouden inspanningen leren leveren; 

• reeds verworven vaardigheden aanwenden op diverse terreinen; 

• andere en nieuwe technieken leren eigen aan de stageplaats; 

• leren verantwoordelijkheid dragen en samenwerken binnen een groep; 

• opmerkingen aanvaarden en positief verwerken; 

• uiting geven aan voornaamheid in houding, kleding en taalgebruik. 

Door het feit dat niet elke leerling in eenzelfde bedrijf een stage kan lopen, zal per stage bepaald 

worden welke concrete leerinhouden en leeractiviteiten aansluitend bij de opleiding aan bod kunnen 

komen. 

De activiteitenlijst wordt opgesteld per stageperiode. Deze is een zakelijke opsomming van de 

activiteiten die door de stagiair(e) op de stageplaats kunnen en mogen uitgevoerd worden. 

Het stageverslag is een aanvulling en ondersteuning van de stagevorming. Door het opstellen van dit 

verslag leert de leerling op een bondige manier wat de observaties op papier te zetten. 

In het stageverslag noteert de leerling observaties en vaststellingen over de werkopdrachten en 

werksituaties, belangrijke ervaringen en conclusies van besprekingen als deze de belangen van de 

stagegever niet schaden. 

De stagemap bevat alle documenten die de leerling tijdens het schooljaar nodig heeft: 

• algemene informatie 

• stageovereenkomst 

• voorblad van elke stageplaats 

• activiteitenlijst en zelfevaluatie 

• evaluatiefiche (één per stageperiode) 

• stageverslag 

• document inhaalstage 

Mogelijke stageplaatsen die in aanmerking komen, zijn bedrijven waar vormen van publiciteit of de 

uitvoering ervan, in al zijn facetten, aan bod komt : 

• Reclamebureau, grafisch bureau 

Naargelang de verwachtingen van de stagegever en de capaciteiten van de leerling kan de 

stagiair(e) worden ingezet van ontwerp tot uitvoering. Zij kunnen zowel manueel als digitaal werk 

verrichten in verschillende grafische programma’s. 

• Lettershop of beletteringsfirma 

Leerlingen kunnen hier worden ingezet in heel het bedrijf. Het kan gaan van het mee uitplotten 

van letters op verschillende vinyl, het buitenshuis mee gaan opkleven van de letters of beelden op 

voertuigen, etalages,… 

• Zeefdrukkerij 

Leerlingen kunnen worden ingezet in heel het bedrijf. Zij kunnen voorbereidend werk uitvoeren en 

na een observatie en begeleiding ook mee worden ingezet in het meehelpen van het machinaal 

zeefdrukken. Tevens kunnen zij meehelpen bij het proper maken van de zeven. 


• Opmaakbedrijf / uitgeverij 

De stagiair(e) kan evenwel worden ingezet op een lay-out afdeling van uitgeverijen. Het zoeken 

van een gepaste lay-out en het uitvoeren hiervan in een grafische programma kan aan hen 

worden toevertrouwd. Het kan gaan over brochures, affiches, huisstijlen, boeken, tijdschriften,… 

• Copycenter 

Het gaat hier echter over de meer ‘uitgebreide’ copycenter. De stagiair(e) kan hier verschillende 

taken op zich nemen en met de gepaste begeleiding worden opgeleid in een grote 

verscheidenheid. Het inbinden, plotten op grote formaten, digitaal printen op allerlei materialen, 

eventuele opmaakwerk,… kan aan de stagiair(e) worden toevertrouwd. 

• … 


Algemeen concept 

De geïntegreerde proef (GIP) is geen eindwerk of kwalificatieproef zoals vroeger; het is ook geen 

eindexamen, het is evenmin een breed uitgevallen huistaak. 

Geïntegreerd wijst op het vakoverschrijdend karakter van de proef. De leerlingen moeten zowel 

cognitieve, affectieve als psycho-motorische doelstellingen verwerven. Zo zou de GIP als een rode 

draad doorheen het lesgebeuren van het eindjaar moeten lopen. Alle vakken van het optioneel 

gedeelte kunnen bij de proef betrokken worden. 

De school moet de geïntegreerde proef organiseren en de regelmatige leerlingen van het tweede 

leerjaar van de derde graad moeten er aan deelnemen. 

De uitwerking van de GIP 

GEÏNTEGREERDE PROEF 

Algemeen gezien bestaat een GIP uit een opdracht, een logboek, een uitgewerkte eindtekst en/of 

een afgewerkt werkstuk. 

• de opdracht is een duidelijk omschreven publicitaire opdracht; 

• het logboek (of agenda) is een belangrijk hulpmiddel door de leerlingen in te vullen. De 

activiteiten met hun timing worden er in genoteerd. Het is tevens een procesbegeleidingsschrift 

want de mentoren en leerkrachten volgen het proces en sturen bij door middel van commentaar 

in het logboek. Het logboek kan een uitnodiging zijn tot zelfevaluatie; 

• het werkdossier (of schetsboek): sluit aan bij de realisatie van de GIP en wordt opgemaakt door 

de leerlingen. Hierin staan schetsen, kleurstudies, voorontwerpen, manier van werken en 

persoonlijke nota’s. Het dossier wordt voorgesteld aan de jury; 

• het evaluatieboek van de leerkracht/mentor hangt een beeld op van de procesevaluatie en 

toont als zodanig de vorderingen van de leerlingen aan. 

Het logboek van de leerlingen en het evaluatieboek van de leraren of de mentor zijn belangrijke 

hulpmiddelen bij de continue evaluatie, die verlopen volgens een stramien van informatie 

verzamelen, resultaten interpreteren en rapporteren en beslissingen nemen. 


Het verloop of planning van de GIP 

• jury samenstellen: in het begin van het schooljaar kan je best de juryleden bij de opbouw van het 

project betrekken; 

• opgave: de opgave moet duidelijk, schriftelijk, omschreven worden en toegelicht worden aan de 

leerlingen; 

• voorbereidingen: er worden afspraken gemaakt in verband met werkmethode, planning, 

tussentijdse evalueren en vormgeving. De leerlingen worden vooraf ingelicht over de 

beoordelingscriteria; 

• planning: de leerlingen schrijven hun eigen werkstrategie en planning op binnen het globaal 

schema; 

• uitvoering: de leerlingen informeren en documenteren zich over het gekozen onderwerp. Zij 

ordenen en selecteren alle informatie en verwerken de gegevens tot een dossier; 

• voorstellen van het eindresultaat: dit gebeurt zowel mondeling als visueel. 

De evaluatie van de GIP 

De evaluatie van de geïntegreerde proef bestaat uit een proces- en een productevaluatie. Het 

proces dat de leerling doormaakt is even belangrijk als het uiteindelijke product of het eindresultaat. 

Cruciaal hierbij is zijn persoonlijk groeiproces. Dit leidt tot een planmatig uitgebouwd jaarproject met 

procesbegeleiding en tussentijdse evaluatiestappen. Uit de procesevaluatie moeten de vorderingen 

of een gebrek eraan duidelijk blijken. 

De evaluatiecriteria en -methoden moeten aan de leerling bekend zijn van bij het begin van de 

proef. 

De leerling en zijn ouders moeten van bij het begin van het schooljaar ervan bewust gemaakt worden 

dat het resultaat van de geïntegreerde proef sterk medebepalend is voor het al of niet slagen. 

De school moet aantonen dat er in de loop van het schooljaar voldoende ondersteuning is geweest 

en dat er tijdig informatie over de vorderingen werd doorgespeeld aan de ouders en de leerling. 

De GIP-jury moet een antwoord leveren op de volgende vragen: 

• bezit de leerling de vereiste attitudes? 

• beantwoordt de leerling aan het studieprofiel? 

• kan de leerling verdere studies aan in het verlengde van het studieprofiel? 

Bijna steeds is de conclusie van de GIP-jury bepalend voor de uitspraak van de delibererende 

klassenraad: niet slagen voor een proef gaat veelal gepaard met een C-attest; slagen voor de proef 

weegt zwaar door bij het positief beantwoorden van de deliberatievraag. 

Er worden best geen cijfers noch een eindpercentage bepaald. Er wordt wel een verantwoording 

neergeschreven in het verslag. Door middel van een woordrapport kunnen de leerlingen ingelicht 

worden over zijn/haar bereikte resultaten. Hierin verwijst men naar het al of niet bereiken van de 

vooropgestelde doelstellingen. 

Samenstellen van de jury 

De jury van de geïntegreerde proef is verantwoordelijk voor de opgave, het goede verloop, de 

tussentijdse-en de eindbeoordeling van de geïntegreerde proef. Zij is samengesteld uit een voorzitter, 

leden van het onderwijzend personeel van eigen school en een aantal externe juryleden. 

De juryleden van buiten de school worden in overleg gekozen op basis van hun deskundigheid. 

Belangrijk is hun betrokkenheid bij het beoogde beroepsprofiel. Hun aantal mag niet groter zijn dan 

het aantal van de leden van het onderwijzend personeel. 


Taak van de mentor 

De taak van de mentor is erg belangrijk. Hij volgt het project en de leerlingen op. Hij informeert de 

leerlingen, verwijst naar documentatiebronnen, geeft richtlijnen voor de uitvoering, enz… 

Hij kan door de leerlingen binnen de lerarengroep gekozen worden. 

Het kiezen van een mentor is niet verplicht. 

Te bewaren documenten 

De volgende documenten moeten worden bewaard van het voorbije en het lopende schooljaar: 

• de lijst van de verschillende onderwerpen, opdrachten of opgaven die de leerlingen moeten 

uitwerken; 

• de schriftelijke eindproducten: het dossier, het logboek, de tekeningen. 

De praktische realisaties of een weergave ervan moeten minimum bewaard worden totdat de termijn 

voor een eventueel bezwaar tegen de eindbeoordeling is verstreken. 

De processen-verbaal en de notulen van de einddeliberaties moeten dertig jaar bewaard worden. 

De GIP in de studierichting Publiciteitsgrafiek 

De opgave wordt zodanig opgebouwd, dat het eindresultaat een beeld geeft i.v.m. opgedane 

kennis, vaardigheden en inzichten. Het bereiken van de onderstaande doelen wordt daarbij 

onderzocht: 

• kennis van de diverse grafische reclamemiddelen, de onderdelen ervan en hun functies; 

• een reclameopdracht kunnen realiseren naar een doelgroep toe; 

• een documentatie-, uitvoerings- en informatiedossier kunnen opstellen en verdedigen; 

• inzichtelijk gebruiken van de regels van de typografie; 

• composities met teksten en of beelden kunnen realiseren; 

• kleur doelgericht toepassen; 

• een realistische tekening van een product kunnen uitwerken en verwerken in een 

reclameopdracht; 

• de menselijke figuur kunnen tekenen en verwerken in een reclameopdracht; 

• grafisch materiaal kennen en inzichtelijk kunnen gebruiken; 

• een logo en huisstijl kunnen ontwerpen; 

• kunnen werken met grafische computerhardware; 

• kunnen werken met grafische computersoftware; 

• de diverse grafische reproductietechnieken kennen. 

De proef is bij voorkeur een totaalproject, opgebouwd uit diverse deelopdrachten 

(reclamemiddelen). Eindresultaat is een reclamecampagne. Bij de uitvoering van de 

deelopdrachten worden verschillende manuele grafische technieken enerzijds en de computer 

anderzijds gebruikt. 

Belangrijk is dat: 

• de proef een aantal reclamemiddelen rond een product bevat; 

• een denkproces gestart wordt; dit om te komen tot een idee, een uitvoeringsontwerp en een 

eindproduct; 

• ervaringen worden opgedaan betreffende algemene aspecten van het beroep van 

publiciteitstekenaar of uitvoerder. 


Mogelijke onderwerpen zijn: reclamecampagne voor 

• wijn 

• frisdrank 

• waspoeder 

• zuivelproduct 

• snoep 

• … 

Doelstellingen 


De GIP wordt ingericht om de bekwaamheid van de leerling te toetsen, rekening houdend met het 

nagestreefde einddoel van de studierichting. 

De GIP plaatst de leerling in een situatie waarbij zowel kennis als vaardigheden die verworven en 

verwerkt zijn (= weten en inzien), kunnen aangewend worden in een nieuwe probleemsituatie (= 

toepassen en integreren). 

Het geheel van de GIP maakt duidelijk in welke mate er op zelfstandige wijze een complex probleem 

kan aangepakt worden. 

De GIP geeft gelegenheid tot: 

• het nemen van initiatief; 

• het dragen van verantwoordelijkheid; 

• het opnemen van engagement. 

Specifieke doelstellingen 

De leerling zal over de volgende persoonlijke eigenschappen moeten beschikken om de GIP creatief 

en met een verzorgd resultaat te verwerken: 

• interesse, zorg en doorzettingsvermogen voor alle onderdelen; 

• vlot kunnen samenwerken, zowel met de opdrachtgever als in ploegverband; 

• een juiste materiaalkeuze maken die het beoogde resultaat geeft; 

• bereid zijn te herbeginnen indien een ontwerp niet van de eerste maal aan het beoogde resultaat 

beantwoordt; 

• maximaal willen functioneren in steeds wisselende omstandigheden; 

• actuele thema’s in een functioneler vorm of communicatief beeld omzetten; 

• efficiënt, doelgericht en kritisch over eigen werk en dat van anderen kunnen denken en praten; 

• brede interesse voor kunst en cultuur en toegepaste communicatie blijven ontwikkelen; 

• de vakinhouden van de studierichting Publiciteitsgrafiek kunnen integreren en aanvullen met 

actuele informatie uit andere infobronnen (binnen en/of buiten de school). 


Studiebegeleiding, remediëring en evaluatie 

Met studiebegeleiding bedoelen we het geheel van activiteiten waarbij de leerling hulp bij het leren 

ondervindt. Deze activiteiten worden vanuit gerichte doelstellingen opgezet en kunnen 

georganiseerd worden voor individuele leerlingen, voor klasgroepen, voor alle leerlingen op 

schoolniveau. 

Studiebegeleiding houdt in dat het lerarenteam aandacht heeft voor de hele ontwikkeling van de 

leerling en oog heeft voor verstandelijke en emotionele factoren bij het leren. Het betekent eveneens 

dat het team rekening houdt met de verschillende leerstijlen. 

Met remediëring bedoelen we het bieden van hulp om tekorten op te vangen of weg te werken. 

Ook hier is het belangrijk om de doelstelling van de activiteiten precies te omschrijven. 

Studiebegeleiding en remediëring zijn uitnodigingen voor de leerling tot zelfevaluatie, tot reflexie over 

eigen studie-en leergedrag en hier op constructieve wijze iets aan te veranderen. Op die manier 

wordt de leerervaring van de leerling verruimd. 

Studiebegeleiding en remediëring maken met de evaluatie deel uit van het evaluatie-of 

feedbacksysteem op school. 

De didactische evaluatie, afgestemd op de doelstellingenniveaus in het leerplan biedt informatie 

over de wijze waarop de leerling deelneemt aan het leren op school maar biedt eveneens informatie 

over de wijze waarop de leraar hen bij het leerproces begeleidt. Ook voor de leraar is de didactische 

evaluatie een bron voor zelfevaluatie. 

Openheid, tolerantie en humor t.a.v. het eigen leer- en lesgedrag bieden een goede garantie om 

samen met de leerlingen te onderzoeken op welke wijze hun leerproces het best kan verlopen, en om 

feedback te geven en te ontvangen. 

Afstemming op doelstellingenniveaus 

EVALUATIE 

Evaluatie heeft pas zin als er gewaardeerd wordt vanuit criteria: vanuit doelstellingen. 

Daaruit kunnen twee kwaliteitseisen worden afgeleid: 

• hoe nauwkeuriger de na te streven lesdoelstellingen worden geformuleerd, hoe makkelijker het 

wordt om ze te evalueren; 

• hoe eenduidiger de lesdoelstellingen (afgeleid uit de leerplandoelstellingen) zijn geformuleerd des 

te preciezer de didactische evaluatie kan verlopen. 


In de leerplandoelstellingen komen volgende niveaus voor. De evaluatie dient afgestemd te worden 

op deze doelstellingenniveaus: 

• voor het niveau weten/kennen kan gebruik gemaakt worden van kennisvragen die peilen naar 

het precieze kennen en weten; 

• voor het niveau inzien wordt gewerkt met inzichtvragen of -opdrachten waarbij de leerlingen 

kunnen aantonen dat zij belangrijke relaties inzien en begrijpen; 

• voor het niveau toepassen zijn toepassingsvragen en -opdrachten aan de orde waarin de 

leerlingen hun kennis, vaardigheden en inzicht kunnen gebruiken, toepassen en uitvoeren in de 

leersituaties uit de klaspraktijk; 

• voor het niveau integreren kunnen opdrachten gebruikt worden waarin de beheersing van de 

kennis en de vaardigheden aangetoond wordt in verschillende toepassingen, ook los van de 

leersituatie in de klas; 

• voor het niveau zijn, wordt voortdurend gestreefd naar het stimuleren van het zelfvertrouwen en 

de motivatie van de leerlingen. 

Procesevaluatie / productevaluatie 

Om de doelstellingen van het leerplan te bereiken wordt er bij de evaluatie steeds uitgegaan van de 

beginsituatie. Het is wenselijk die beginsituatie helder in kaart te brengen binnen de concrete context 

van de klasgroep om het leerproces dat de leerlingen doorlopen, optimaal te begeleiden. 

Het moet voor de leerling duidelijk zijn dat er een onderscheid is tussen de evaluatie van enerzijds het 

leerproces en anderzijds het eindproduct. 

Bij de procesevaluatie wordt voortdurend gepeild in hoeverre de leerling het onderwijsproces goed 

verwerkt met de bedoeling dit proces zo nodig bij te sturen zodat elke leerling op de meest effectieve 

manier kan leren. De klemtoon ligt hierbij duidelijk op het optimaal functioneren en het welbevinden 

van de leerling. 

Voor de leraar is het zaak om vooraf goed af te bakenen welk proces moet doorlopen worden, welke 

de verschillende stappen zijn om tot een goed leerresultaat te komen. Door geregelde 

feedbackmomenten (kleine toetsen, gesprekken, volgsystemen) wordt de leerroute verder gezet of zo 

nodig bijgestuurd. Om de leerling te motiveren gebeurt dit in een constructieve, positieve sfeer. 

Bij de productevaluatie daarentegen wordt op het einde van het leerproces (bijvoorbeeld een 

hoofdstuk, een opdrachtenreeks, een project, een trimester...) nagegaan in hoeverre de leerling de 

leerplandoelstellingen bereikt heeft. 

Fasen van het evaluatieproces 

Het evaluatieproces is meer dan het geven van een eindcijfer. Het is belangrijk om dit eindcijfer te 

onderbouwen door: 

1. het verzamelen van gegevens 

• dit gebeurt door het observeren en evalueren van opdrachten, taken, oefeningen, groepswerk. 

2. het interpreteren 

• de gegevens worden getoetst aan de criteria die de leraar vooraf duidelijk heeft bepaald en aan 

de leerlingen meegedeeld. 

• de leraar houdt hierbij rekening met de vakgerichte doelen en met de vakoverschrijdende 

eindtermen die hij in zijn vak heeft geïntegreerd. 

• bij voorkeur worden de criteria bepaald door de vakwerkgroepen of minstens in samenspraak 

met de collega's zodat er een verticale afstemming kan gebeuren. 


3. het beslissen 

• in eerste instantie zal de individuele leraar een beslissing nemen over de vorderingen en de 

eindresultaten van de leerlingen. 

• die individuele beslissing wordt besproken en geïntegreerd in de besluiten van de klassenraad. 

4. het rapporteren 

• de leerling krijgt duidelijke informatie over zijn / haar vorderingen. 

• dit gebeurt enerzijds in geregelde momenten van feedback voor de leerling en anderzijds in een 

schriftelijke rapportering (rapport, …). 

Evaluatie van de algemene en technische vakken 

De leraar onderbouwt de evaluatie van de algemene en technische vakken door allerlei gegevens 

zoals: 

1. taken 

• leerlingen lossen in de klas tijdens de les vragen, oefeningen en opdrachten op. Hierbij kunnen ze 

bijvoorbeeld gebruik maken van hun cursussen en schriften. 

• hierbij aansluitend kan de leraar hetzij klassikaal, hetzij individueel de oefeningen en opdrachten 

verbeteren en bespreken. 

• deze besprekingen zijn een eerste middel om het leerproces van de leerling bij te sturen. 

2. opdrachten 

• de opdrachten geven de leerling de kans om vaardigheden te trainen en een beter inzicht te 

verwerven in leerinhouden. 

• na elke opdracht is het belangrijk om de leerling zo snel mogelijk op de hoogte te stellen van het 

resultaat. Bij duidelijke tekorten is een bijsturing aangewezen. 

Wij raden aan om een studiebegeleidingplan en een remediëringplan te ontwerpen binnen de 

vakwerkgroep en de mogelijkheden tot studiebegeleiding en remediëring binnen de context van de 

opleiding op basis van collegiaal overleg te onderzoeken. 

3. kleine toetsen 

• na het afwerken van afgebakende gehelen kan de leerling getoetst worden. 

• het is belangrijk om na de individuele correctie door de leraar een klassikale bespreking van de 

toets te voorzien zodat leerlingen uit hun fouten kunnen leren. 

• op basis van de individuele resultaten kan de leraar beslissen om bepaalde onderdelen van het 

leerproces voor een bepaalde leerling (of leerlingengroep) te herhalen of uit te breiden. 

4. grote overhoringen 

• na het afwerken van een groter geheel kunnen grote overhoringen worden afgenomen. Het 

gaat hierbij om productevaluaties: welke doelstellingen heeft de leerling op het einde van het 

leerproces bereikt ? 

• grote overhoringen dienen duidelijk afgebakend te zijn waarbij de leerlingen precies weten welke 

doelstellingen en leerinhouden getoetst zullen worden. 

• een productevaluatie kan ook bestaan uit de beoordeling van een project of werkstuk dat voor 

een bepaald vak door leerlingen in groepjes of individueel werd gerealiseerd. 

Essentieel bij het tot stand komen van zo’n project is de procesevaluatie. Deze maakt integraal 

deel uit van de uiteindelijke productevaluatie. De leraar geeft duidelijke informatie over de wijze 

waarop deze procesevaluatie in de productevaluatie zal worden opgenomen. 


Praktijkvakken 

Alle leerplandoelstellingen per vak kunnen voorwerp zijn van evaluatie. 

Het is heel belangrijk om de leerlingen vooraf duidelijk op de hoogte te brengen van: 

• de precieze doelstellingen die getoetst zullen worden; 

• welke criteria gebruikt zullen worden; 

• wat de norm is om te slagen. 

Een mogelijk beoordelingsproces, zowel voor praktijkvakken als voor algemene en technische vakken, 

kan er zo uitzien: 

• de leerlingen krijgen de werken vaardigheidsanalyse van de uitvoering; 

• de leraar bepaalt op welke aspecten en sleutelpunten de leerling zal beoordeeld worden en 

praat hierover met hem; bijvoorbeeld in een klasgesprek, in de individuele begeleiding, … 

• geregeld worden feedbackmomenten ingelast waarop de leerling een duidelijk beeld krijgt van 

de verworven vaardigheden en attitudes van zijn sterke en zwakke punten; deze momenten 

kunnen als een functioneringsgesprek met de leerling worden opgevat; 

• op basis van de feedbackmomenten kan indien nodig een remediëring met de leerling 

afgesproken worden; 

• na een bepaalde periode volgt een productevaluatie. 

De leerling zal de verworven kennis hanteren, toetsen en inoefenen aan de hand van opdrachten. 

Door een permanente evaluatie wordt het de leerling mogelijk gemaakt zijn werkmethode zelf te 

verbeteren aan de hand van zijn individueel begeleidingsplan. De leerling moet er zich bewust van 

worden dat zijn evaluatie afhankelijk is van zijn persoonlijke inzet bij het uitwerken van realiteitsgerichte 

opdrachten. Hij moet leren om zijn eigen vorderingen op positieve wijze te evalueren en elk nieuw 

bereikt resultaat als een winstpunt te ervaren. 

De leraren begeleiden de leerling hierbij. Zij helpen de leerling te reflecteren over de uitgevoerde 

taken en opdrachten. Zij wijzen hem voortdurend op de beroepsgerichte aspecten. Ook besteden zij 

veel aandacht aan de specifieke attitudes die de leerling dient te verwerven. Van hen wordt binnen 

deze zienswijze een goed observatievermogen verwacht. We bevelen daarom aan om te werken 

met een volgsysteem waarbij zowel de leerling als de leraar op elk moment kan nagaan in welke 

mate de leerling bepaalde doelstellingen beheerst. Zo'n volgsysteem kan vorm krijgen door middel 

van een doelstellingenrapport, een cijferrapport, een woordbeoordeling. 

Ook wordt binnen deze zienswijze van de leraar verwacht dat hij op een constructieve manier met de 

leerlingen communiceert. "Leren", d.w.z. kennis, vaardigheden, attitudes verwerven kan immers alleen 

maar in een veilige omgeving waarin de leerling zich goed voelt en zich gewaardeerd weet om wie 

hij is. 


Grafische vorming, uitgeverij Nijgh Versluys, 2003 

ISBN 90 425 0418 8 

Gary R. Dahl: Reclame voor Dummies, uitgeverij Addison Wesley 

ISBN 90-430-0649-1 

Alexander Hiam: Marketing voor Dummies, uitgeverij Addison Wesley 

ISBN 90-430-0951-2 

Klaas Wiertzema, Patricia Jansen: Basisprincipes van communicatie, Communicatie en 

management, uitgeverij Pearson Prentice Hall 

Séphine Laros, Isolde Bal: Huisstijlonderzoek, uitgeverij Kluwer. 

Websites 

http://www.reclamearsenaal.nl 

http://www.communicatiecoach.com 

http://info.omroep.nl 

JOHN NUMAN, Academic Service Photoshop 7.0, uitgeverij Academic Service, Schoonhoven, 

2002 

ISBN 90 395 2081 X 

Academic Service In Design 2.0 

Academic Service Illustrator 10 

BIBLIOGRAFIE 

PETER BAUER EN MORDY GOLDING, Adobe Illustrator 10 in 24 uur, vertaling van Sams teach 

yourself Adobe Illustrator 10 in 24 hours, uitgeverij SAMS, 2002 

ISBN 90 430 0626 2 

Grafische vorming, uitgeverij Nijgh Versluys, 2003 

ISBN 90 425 0418 8 

K.F. TREEBUS, Vormwijzer, SDU uitgevers, Den Haag, 1997 

ISBN 90 12 08310 9 

MATTHEW WOOLMAN, A type detective story, uitgeverij Roto Vision SA, 1997 

ISBN 2 88046 331 9 

JENNIFER PLACE, Creating Logo’s & letterheads, North light books, 1995 

ISBN 0 89134 571 X 


DAVID DABNER, Design en lay-out: Grondbeginselen van de grafische vormgeving, vertaling 

van Design en lay-out: understanding and using graphics, Librero, Kerkdriel, 2003 

ISBN 90 5764 326 X 

LISA L. CYR, Brochure design that works, Rockport Publishers, 2002 

ISBN 1 56496 912 6 

DAVID E. CARTER, Dimensional promotions 

ISBN 0 688 16930 9 

LESA SAWAHATA, Limited budget (graphic idea recourse), Rockport Publishers, 1998 

ISBN 1 56496 515 5 

CONSTANCE SIDLES, Pre-press (graphic idea recourse), Rockport Publishers, 2000 

ISBN 1 56496 664 x 

JOYCE RUTTER KAYE, Layout (graphic idea recourse), Rockport Publishers, 1998 

ISBN 1 56496 373 x 

CONSTANCE SIDLES, Printing (graphic idea recourse), Rockport Publishers, 1999 

ISBN 1 56496 601 1 

Airbrush, the complete studio handbook 

ISBN 0 8230 0169 5 

MICHAEL E. LEEK, Airbrush technieken, Quatro Publishing, 1995 

ISBN 90 72267 559 

JOHN DAWSON EN PIET CLEMENT, Handboek voor de grafische technieken, oorspronkelijke 

titel: The Complete Guide to Prints and printmaking, Quill Publishing limited Londen, 1981, 

Nederlandse vertaling: Uitgeverij W. Gaade b.v., Amerongen, 1982 

MARLEEN BUDDEMEIJER, HENNY VAN DER ENG EN SONJA SUK, Grafische technieken, 

basisboek voor beginners en gevorderden, Stichting Teleac, Utrecht, 1988 

CHARLOTTE RIVERS, Identify, building brand through letterheads, logos and business cards, 

Rotovision, East Sussex, 2003 

ISBN 2-88046-723-3 

STEVEN HELLER EN ANNE FINK, Low budget/high-quality design: the art of inexpensive visual 

communication, BPI Communications Inc., New York, 1990 

ISBN 0-8230-2880-1 

CHERYL DANGEL CULLEN, The best of business card design, Rockport Publishers Inc., 

Massachusetts, 2002 

ISBN 1-56496-750-6 

JEREMY MYERSON EN GRAHAM VICKERS, Rewind/Forty years of design & advertising, Phaidon 

Press Inc., New York, 2002 

ISBN 0 7148 4271 0 

BRIAN BAGNALL, Het complete handboek Tekenen en Schilderen, oorspronkelijke titel: 

Zeichnen und Malen, Falken Verlag, 1986, Nederlandse vertaling: Uitgeverij Cantecleer b.v., 

1987 

ISBN 90 213 0371 x 


LAIN HUTTON-JAMIESON, Kleurpotloden, oorspronkelijke titel: Coloured Pencil Drawing 

Techniques, Quarto Publishing, Londen, 1986, Nederlandse vertaling: Uitgeverij W. Gaade 

b.v., 1989 

ISBN 90 601763830

Publiciteitsgrafiek - Provinciaal Onderwijs Vlaanderen

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?