Flip Bool - Joods Historisch Museum

‘Es war dort sehr gemütlich, man trank Tee, las einander vor, machte Sketche
und erarbeitete musikalisch-literarische Programme, alles auf jiddisch.’
Gezien de vriendschappelijke relatie die Lin Jaldati en Boris Kowadlo in de eerste
jaren na zijn komst naar Nederland onderhielden, is het verbazingwekkend dat
zij hem Bernhard noemt in plaats van Boris. Naamsverhaspeling bleef Boris
Kowadlo zijn relatief korte leven lang achtervolgen. De jaren van de Duitse
bezetting bracht hij grotendeels ondergedoken door onder de schuilnaam
Bernard van der Linden. Vermoedelijk via Cas Oorthuys raakte hij tijdens de
Hongerwinter betrokken bij de groep fotografen die later bekend zou worden
onder de naam ‘De ondergedoken camera’. In het fameuze boek Amsterdam
tijdens de Hongerwinter uit 1947 is hij vertegenwoordigd met één foto van
hongerige Amsterdammers die bij een gaarkeuken lamellen uitschrapen. Maar
zijn achternaam werd hierbij abusievelijk met een letter ‘t’ in plaats van met een
‘d’ gespeld. Terwijl er vanaf 20 november 1944 een absoluut verbod was om in
de publieke ruimte te fotograferen, waagde Boris Kowadlo zich in de laatste
weken voor de bevrijding met zijn vervalste persoonsbewijs op straat. Dit
moest hij bijna met zijn leven bekopen door een arrestatie op 24 april 1945,
gevolgd door een verhoor in de Groote Club op de hoek van de Kalverstraat en
de Dam. Maar door zijn blonde uiterlijk en goede valse papieren kwam hij
uiteindelijk zonder kleerscheuren vrij.
Tijdens de bezettingsjaren wist Boris Kowadlo mede te overleven door financiële
steun van Meik de Swaan, de drijvende kracht achter het illegale tijdschrift De
Vrije Katheder. In een van de eerste naoorlogse nummers van dit tijdschrift - dat
verscheen onder de titel ‘Er moet veel strijd gestreden zijn …’ - werden ook een
of meerdere foto’s van Borris Kowadlo gepubliceerd. Dit keer onder zijn
schuilnaam Van der Linden. Maar ook in deze publicatie ging het wat betreft de
naamsvermelding mis en ontbrak de letter ‘n’ achter zijn schuilnaam.
In de naoorlogse jaren kreeg Boris Kowadlo vooral bekendheid door zijn foto’s
voor het boek Het verdwenen Ghetto uit 1948 dat in 1949 werd herdrukt. In 1958
volgde zijn fotoboekje Dit is Israël in de reeks Contact Foto- en Reis-Pockets.
Deze tussen 1951 en 1966 verschenen reeks zou uiteindelijk 45 deeltjes gaan
omvatten, waarvan Cas Oorthuys er als fotograaf 42 voor zijn rekening nam. In
1958 kreeg Boris Kowadlo ook erkenning doordat het Stedelijk Museum
Amsterdam - mede op advies van Eva Besnyö, Carel Blazer en Cas Oorthuys -
zestien foto’s van hem aankocht.
Na zijn onverwachte overlijden in 1959 probeerde zijn weduwe Gré Raasveld –
later geholpen door hun in 1948 geboren dochter Ruda – een goede
bestemming voor zijn fotografische oeuvre te vinden. Dat lukte slechts
gedeeltelijk door schenkingen aan het Prentenkabinet van de Universiteit
Leiden, het Stedelijk Museum Amsterdam en het Joods Historisch Museum.
Ruda werkte met mijn wederhelft Veronica Hekking begin jaren zeventig in
hetzelfde buurthuis in de Amsterdamse Pijp. Met het oog op ons gezamenlijke
onderzoeksproject over ‘De illegale camera’ traceerden we Ruda in 1989 in het